CC BY
23УДК 378.036.5
Т. У. Жукоуская, выкладчык
РАЗВ1ЦЦЁ ТВОРЧАГА ПАТЭНЦЫЯЛУ АСОБЫ СТУДЭНТА У ВУЧЭБНА-ВЫХАВАУЧЫМ ПРАЦЭСЕ
In this work we handle the problems of forming creative personality in the process of teaching native language, we offer the development model of creative student's potential and define optimum ways of students progress in professor's obligatory and extracurricular activity, the effectiveness of which attains provided realization of the system of demands assigned by pedagogical and psychological education. The developing and activating methods of organization of educational process presuppose the stimulation and the development of creative activity of the student.
Уводзшы. Рэфармаванне сютэмы адукацьп Рэспублш Беларусь, якая ажыццяуляецца у рамках новай педагапчнай парадыгмы, ставщь на першы план праблему фарм1равання творчай асобы, думаючага спецыялюта, прафес1янала.
Сутнасць творчасщ адносщца да л1ку най-больш складаных праблем, яюя нязменна пры-цягваюць увагу даследчыкау. Творчы пачатак з'яуляецца асноунай рысай, якая вызначае жыццяздольнасць чалавека, яго статус ва умо-вах зменл1вай рэчаюнасщ.
Неабходнасць удасканалення адукацьп абу-моулена шэрагам фактарау: па-першае, узшк-неннем новых шфармацыйных тэхналогш, яюя апераджаюць развщцё маральнай сферы гра-мадства; па-другое, новым статусам адукацьп як найбольш дынам1чнага фактара сацыяльных працэсау; па-трэцяе, арыентаваннем новай ай-чыннай школы на гуманютычныя каштоунасщ, адной з яюх з'яуляецца творчая асоба.
Усведамляючы той факт, што атрыманне адукацьп з'яуляецца адным з самых працаёмюх вщау дзейнасщ, у адукацьп шщьпруецца далей-шы пошук эфектыуных шляхоу фарм1равання творчай асобы.
Асноуная частка. У працы прадстаулена мадэль развщця творчага патэнцыялу асобы студэнта, яго крэатыунасщ, выяулены аптыма-льныя шлях1 яго развщця: самаактуатзацыя 1 развщцё штэлекту. У ходзе анал1зу был1 установлены прыёмы 1 метады выкладчыцкай дзейнасщ па развщщ пазнавальнай актыунасщ 1 творчага патэнцыялу асобы студэнта, таксама вызначаны складальн1к1 творчасц1 як дзейнасщ: мэта, сэнс, формы, вышк.
Навуковае асмысленне феномена крэатыу-насщ (крэатыунасць - ад лац. сгеа^о - тварыць, ствараць) характарызуецца адсутнасцю адз1на-га, выразна сфармуляванага азначэння яе сут-насц1, структур ы 1 механ1змау разв1цця, што стварае мноства разнастайных падыходау шмат-лЫх даследчыкау. В1давочна, што навуковае вывучэнне праблем крэатыунасц1 пав1нна ажыц-цяуляцца у цеснай сувяз1 з даследаваннем праб-лемы творчасц1. 1стотны уклад у вывучэнне апошняй, а таксама у працэс фарм1равання творчай асобы, актыв1зацьп творчай дзейнасц1 чалавека унесл1 беларуск1я даследчык1 Н. В. Навум-
чык, У. П. Пархоменка, I. М. Розет, С. Я. Аст-рэйка, Н. Ф. В1шнякова 1 ¿нш.
У дадзены момант даследчык1 прапануюць разглядаць творчасць у наступных асноуных аспектах: адоранасць, працэс, прадукт, асоба I асяродак. Амерыканск1 вучоны Дж. Г1лфард ад-начае, што творчасць не з'яуляецца дарам ням-ног1х выбранн1кау, насупраць, гэтай якасцю надзелена усё чалавецтва у большай ц1 меншай ступеш, творчы патэнцыял размеркаваны рау-намерна сярод усяго роду чалавечага, але ген11 надзелены гэтай якасцю у значна большай сту-пен1, чым ¿ншыя [1]. Адоранасць - адзш з эле-ментау унутранага свету чалавека. Вядома, што усе дзещ ад прыроды валодаюць творчым па-чаткам для разв1цця сва1х здольнасцей. Творчым людзям характэрны пэуныя асобасныя ры-сы, набор яюх забяспечвае высок! узровень раз-вщця крэатыунасц1. Сюды уваходзяць самас-тойнасць меркаванняу, упэуненасць у сабе, здо-льнасць знаходз1ць эстэтычную прыцягаль-насць у цяжкасцях, рызыкаваць. I кал1 маладыя людз1 не знаходзяць вартаснага разв1цця, то в1-наватыя у гэтым дарослыя (або больш шырока -грамадства, соцыум), як1я або не стварыл1 умоу, неабходных для развщця ¿х прыродных магчы-масцей, або пагас1л1 творчы пачатак дагматыч-ным1 метадам1 навучання 1 выхавання.
Задачай кожнага педагаг1чнага калектыву павшна быць стымуляванне творчай думк1, раз-в1ццё пазнавальнай актыунасц1 1 крэатыунай дзейнасц1 студэнтау, забеспячэнне планамер-насщ, с1стэмнасц1 1 непарыунасц1 у дасягненш пастауленай мэты, а таксама заахвочванне на-вучэнцау, як1я ¿мкнуцца праяуляць сябе. Як сцвярджаюць вядучыя педагог!, творчая асоба становщца мэтай адукацыйнай с1стэмы, кал1 для гэтага маюцца сацыяльныя, матэрыяльныя 1 маральныя перадумовы.
Немалаважна, што стварэнне спрыяльнага ктмату для творчай асобы проводз1ць да змя-нення сацыяльнага статусу студэнта, дазваляе змян1ць «каштоунасную арыентацыю» ус1х студэнтау у групе, павысщь прэстыж творчага мыслення, што, у сваю чаргу, уплывае на на развщцё творчых здольнасцей ус1х навучэнцау.
Адным з вядучых прынцыпау аргашзацьп вучэбна-выхаваучага працэсу з'яуляецца дзейс-
ны падыход, сутнасць якога выражаецца у нас-тупным: пры аргашзацьп названага працэсу не-абходна ¿мкнуцца да разнастайнасщ аргашза-цыйных форм I метадау дзейнасщ. У педагапч-ным працэсе выкарыстоуваюць шэраг вщау дзейнасщ: пошукава-пазнавальная, даследчая, камушкатыуная, каштоунасна-арыента-ваная 1 г. д., яюя спрыяюць развщцю творчага патэн-цыялу студэнта. Неабходна зауважыць, што кожная дзейнасць павшна мець характэрны для яе у той щ шшай ступеш творчы пачатак 1 быць мэтанаюраванай 1 вышковай.
Важным! паказчыкам1 крэатыунасщ з'яуля-юцца наступныя: бегласць мыслення, якая азна-чае багацце I разнастайнасць щэй, асацыяцый, што узшкаюць паводле самага нязначнага сты-мулу; пбкасць мыслення, якая характарызуецца здольнасцю пераходзщь дастаткова хутка ад адной катэгорьи да другой, ад аднаго спосабу рашэння да другога; арыгшальнасць - здоль-насць ствараць суб'ектыуна новае, адказ ад шаблонау 1 штампау; а таксама асноуным1 ха-рактарыстыкам1 арыгшальнасщ мыслення з'яу-ляецца самастойнасць, незвычайнасць, дасцш-насць. На думку А. Л. Якаулевай, якая распра-цавала канцэпцыю творчай асобы, заснаванай на рэал1зацьп ею уласнай шдывщуальнасщ, ю-тотным паказчыкам крэатыунасщ з'яуляецца эмацыянальная рэакцыя, г. зн. адносшы чалаве-ка да працэсау I з'яу аб'ектыунага свету (да свету, да шшых людзей, да сябе). Аутар л1чыць эмацыянальныя рэакцьп 1 стан чалавека сама-дастатковым праяуленнем шдывщуальнасщ. Асноунай умовай развщця творчага патэнцыя-лу асобы з'яуляецца, на думку даследчыка, трансфармацыя кагштыунага (пазнавальнага) сэнсу у эмацыянальны, дзе праблемай становщ-ца не выконваемае чалавекам задание, а эмацыянальныя адносшы да дадзенага задания [2].
Паказчык «штэлектуальная шщыятыва» у складзе крэатыунасщ займае асабл1вае месца. Найбольш поуна 1 фундаментальна гэты паказчык распрацавала Д. Б. Богаяуленская, якая ль чыць, што штэлектуальная шщыятыва адлюст-роувае пазнавальную 1 матывацыйную характа-рыстыю творчасщ 1 вызначае ступень актыу-насщ асобы у рашэнш пазнавальных задач [3].
Анал1з педагапчнай практыю, у прыватнас-щ, пры выкладанш роднай мовы, дазваляе зра-бщь высновы, што мнопя якасщ творчай асобы пры пэуных умовах могуць быць не толью раз-впы, але I сфарм1раваны занава. Па-першае, тэта творчыя навыю 1 здольнасщ, яюя фарм1ру-юцца у працэсе дзейнасщ, найперш, узровень творчай актыунасщ. Па-другое, навуковая арга-шзацыя творчай дзейнасщ. I, нарэшце, штуь тыуныя працэсы, натхненне, творчая рызыка, -важныя кампаненты творчасщ. Адна з задач пад-рыхтоую маладога спецыялюта - надаць ус1м згаданым якасцям устойл1вы характар здольнас-
цей. Акрэсл1м наюруню выкладчыцкай дзейнасщ па развщщ творчай дзейнасщ студэнтау:
1) выяуленне творчага патэнцыялу студэнтау шляхам выканання ¿м1 творчых заданняу;
2) сютэмны падыход да фарм1равання агульнай культуры асобы студэнта; 3) выкарыстанне новых адукацыйных тэхналогш у вучэбным працэсе; 4) аргашзацыя навукова-даследчай працы найбольш таленавпых студэнтау.
Эфектыунасць вучэбнага I выхаваучага працэсу у мнопм вызначаецца умением выкладчы-ка аргашзаваць педагапчны кантакт са студэн-там. Неад'емнай часткай яго з'яуляецца супра-цоунщтва I асобасна-арынтаваны падыход. Толь-ю ва умовах сумеснай творчай дзейнасщ вы-кладчыка I студэнта, г. зн. ва умовах асобаснага узаемадзеяння пам1ж ¿м1, можа быць станоучы вышк. Зразумела, што немалаважнай умовай для рашэння абазначаных праблем з'яуляецца выха-ванне выкладчыкам уласнай крэатыунасщ [4]. Каб разв1ваць творчыя здольнасщ студэнтау, ён сам павшен быць творчай асобай, ¿мкнуцца да пераадолення у сабе сшы шерцьп, шаблону, фармальнага падыходу да выкладання свайго прадмета. Чым актыуней выкладчык уключыц-ца у развщцё адоранасщ студэнтау, тым хутчэй грамадства атрымае прафесшна арыентаваных I пс1халапчна устойл1вых маладых людзей, здольных плённа працаваць, рэал1зоуваць свой творчы патэнцыял.
Зыходзячы з прыкладау выкладання роднай мовы, фарм1руецца сутнасць асноунай вучэбна-пазнавальнай дзейнасщ творчага узроуню - ш-тэрпрэтацыя, перанос ведау, мадэршзацыя, камбшраванне, мадэл1раванне, ¿мправ1зацыя, прагназаванне, праектаванне I г. д.
1нтэлектуальнай асновай прыёмау рашэння творчых задач выступаюць творчыя здольнасщ -здольнасщ да генерыравання ¿дэй, асацыятыуная бегласць, адаптатыуная г1бкасць, арыг1наль-насць мыслення, уяуленне [5]. Творчая, а не рэп-радуктыуная дзейнасць з'яуляецца больш эфек-тыуным педагаг1чным сродкам. Адсутнасць за-л1шняй рэгламентацы1, шаблону у дзейнасц1 выкладчыка дазваляе студэнтам у большай меры праяуляць свае шдывщуальныя асобасныя якас-ц1. Кожны пав1нен мець магчымасць выказаць свае думю у п1сьмовай ц1 вуснай форме па заяу-ленай тэме, мець права на свой спосаб дзейнасц1. Аднак выкладчык усё ж таю павшен стымуля-ваць студэнтау да праяулення ¿м1 актыунасц1, са-мастойнасц1, творчасц1, ¿н1ц^1ятывы. Плануючы творчую дзейнасць, неабходныя арган1зацый-ныя формы яе правядзення, арган1зуючы узае-мадзеянне са студэнтам1, выкладчык ¿мкнецца да уключэння у працэс кожнага навучэнца. Педагог пав1нен зац1кав1ць яго, падштурхнуць да удзелу, I толью тады гэта дзейнасць будзе з'яу-ляцца эфектыуным педагаг1чным сродкам. 1снуе некальк1 найбольш устойл1вых прынцыпау, яюя
спрыяюць стварэнню на занятках атмасферы творчасщ I развщця.
Па-першае, сам выкладчык павшен дэманс-траваць жывое мысленне.
Па-другое, веды на занятках не павшны прад'яуляцца у гатовым выглядзе, а выводзщ-ца, фармулявацца шляхам калектыунага разва-жання на аснове папярэдшх ведау, мшулага во-пыту студэнтау.
Па-трэцяе, асноунай мэтай заняткау павшна быць стварэнне педагапчных спуацый, кат пас-таянна працуюць думка, штущыя, дагадка [6].
Мэтай аудыторнай I пазааудыторнай працы са студэнтам1 з'яуляецца выяуленне творчых схшьнасцей студэнтау, самавыражэння у творчай дзейнасщ. Вучэбная I выхаваучая праца кафедры беларускай мовы спланавана так, што дазваляе разв1ваць пазнавальныя штарэсы студэнтау, ¿х творчыя здольнасщ праз розныя формы практычнай рэал1зацьп. Эфектыуным1 формам! працы па фарм1раванш творчага патэнцыялу навучэнцау з'яуляюцца: нашсанне рэ-фератау, творчых праектау, навуковых прац, даследаванняу, падрыхтоука выступленняу на канферэнцыях, сустрэчы са знакампым1 людзь-м1 крашы, разнастайныя конкурсы, вштарыны, выставы, музейныя занятю, культпаходы у тэ-атры, выязныя экскур <ц 1 г. д, яюя знаёмяць студэнтау з псторыяй, традыцыям1, народнай творчасцю роднага краю, дазваляюць разв1ваць у ¿х уменш 1 навыю самастойнай працы, глыбо-кага асэнсавання матэрыялу 1 разнастайных па-дыходау да рашэння творчых, штэлектуальных 1 пазнавальных задач, што сёння надзвычай актуальна. Дзяржауныя праграмы «Маладыя та-ленты БеларусЬ>, «Моладзь Беларуси якраз 1 арыентуюць нас на развщцё у моладз1 творчага патэнцыялу для ¿х самарэал1зацьп.
У здзяйсненш пастауленых мэт 1 задач ю-тотна дапамагае дзейнасць студэнцкага аб'яд-нання «Пошук» пры кафедры беларускай мовы, куды уваходзяць гуртю рознапланавага харак-тару, дзе вопытныя выкладчыю фарм1руюць навык! навукова-даследчай дзейнасщ студэнтау, ствараюць умовы для рэал1зацьп ¿х творчых здольнасцей у працэсе гэтай дзейнасщ. У склад гурткоу уваходзяць творчыя 1 шщыятыуныя студэнты, яюя характарызуюцца багаццем ду-мак 1 ¿дэй. Неабходна зазначыць, што вучэбна-выхаваучая праца выкладчыкау кафедры сюра-вана на станоучы вышк. Студэнты дэманстру-
юць выдатныя nocnexi сваёй творчай дзейнасщ на конкурсах розных узроуняу. Як вышк, нашы студэнты штогод займаюць высоюя месцы i атрымл1ваюць дастойныя узнагароды.
Заключэнне. Таюм чынам, методыка паэ-тапнай аргашзацьп развщця творчага патэнцыялу студэнтау дазваляе ¿м набыць наступныя навык! i уменш: гатоунасць да шавацый; уменне крытычна мыслщь; уменне прымаць арыгшаль-ныя, новыя рашэнш; самастойнасць у бачанш i рашэнш праблемы; шщыятыву; пачуццё адказ-насщ; гатоунасць да успрымання новай шфар-мацьп; здольнасць да бесперапыннай адукацьп i г. д. Пры фарм1раванш творчай дзейнасщ ак-цэнт робщца на актыуны удзел кожнага студэнта, яго защкауленасць, актуал1зацыю яго жыц-цёвага вопыту, развщцё яго шдывщуальнасщ, самарэатзацыю i самасцвярджэнне асобы. Прад-стауленыя кампаненты крэатыунасщ асобы дазваляюць сцвярджаць, што фарм1раванне гэ-тых якасцей у якой-небудзь адной галше дзейнасщ цягне за сабой перанос творчых здольнасцей на любую шшую сферу (сацыяльную, выт-ворчую, камушкатыуную, бытавую i шш.).
Развщцё творчага патэнцыялу найперш спа-лучана з патрэбам1 дзяржавы у грамадска карыс-най дзейнасщ, таму фарм1раванне сацыяльнай ак-тыунасщ моладя сюраваны на вырашэнне тых задач, у аснове яюх значыцца павышэнне адука-цыйнага узроуню моладз1, ix самарэашзацьи.
Лггаратура
1. Guilford, J. P. Some theoretical views on creativity / J. P. Guilford // Contemporary approaches to psychology / H. Helson (Ed.). -N. Y., 1967.
2. Яковлева, E. Л. Психология развития творческого потенциала личности / Е. Л. Яковлева. - М.: МПСИ, 1997.
3. Богоявленская, Д. Б. Пути к творчеству / Д. Б. Богоявленская. - М.: Знание, 1989.
4. Граф, В. А. Основы организации учебной деятельности и самостоятельной работы студентов / В. А. Граф, И. И. Ильясов, В. Я. Ля-удис. - М.: Педагогика, 1981.
5. Давыдов, В. В. Проблемы развивающего обучения / В. В. Давыдов. - М.: Педагогика, 1986.
6. Метод, рекомендации по рациональной организации самостоятельной работы студентов / сост. И. И. Цыркун. - Минск: БГПУ им. М. Танка, 2001.
