6Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar
FONETIK SO'Z YASALISHI IBORA VA O'XSHATISHLARDA
Muzaffar Norquliyevich Achilov
Department of Pedagogy, Psychology and Languages, Tashkent Medical Academy
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada ibora va o'xshatishlarning izohlari, fonetik o'zgarishlarga uchragan so'zlarning ibora va o'xshatishlarda foydalanilishi keltirib o'tilgan. Lingvist olimlarning fikrlarini o'qib- o'rganib, xalq iboralari ma'lum darajada tahlil qilingan. Nutq jarayonida qo'llaniladigan, hamda tilni boyishiga yordam beradigan o'xshatishlar fransuz va o'zbek tillarida qiyoslab o'rganilgan.
Kalit so'zlar:Coucou (nm), Craquer (vi), 1Craquement, G'uvillamoq,
АННОТАЦИЯ
В этой статье приводятся объяснения фраз и аналогий, а также использование фонетически измененных слов во фразах и аналогиях. Лингвисты изучали мнения ученых и в определенной степени анализировали народные выражения. Аналогии, используемые в процессе речи, которые помогают обогатить язык, изучаются в сравнении на французском и узбекском языках.
Ключевые слова: Кукушка (нм), Трещина (vi), 1 Трещина, жужжать.
ABSTRACT
In this article, the explanations of phrases and similes, the use of words that have undergone phonetic changes in phrases and similes are mentioned. By reading and studying the opinions of linguists, folk expressions were analyzed to a certain extent. Similes used in the speech process and which help to enrich the language have been studied comparatively in the French and Uzbek languages.
Keywords: Cuckoo (nm), Crack (vi), 1 Crack, buzz.
Kirish: O'zbek va fransuz tili so'z yasash vositalarining murakkab va xilma-xil tizimiga ega. Nutqning har bir qismi uchun faqat unga xos bo'lgan so'z shakllantirishning ma'lum usullari qo'llaniladi. Yangi leksik birliklar tilning barcha darajalari - fonetik, morfemik, leksik-semantik va sintaktik vositalar yordamida yaratiladi. Ba'zida bir vaqtning o'zida bir nechta turli usullar qo'llaniladi.
May 6
80
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar
So'zni shakllantirishning uchta asosiy turi mavjud: fonetik, morfologik va semantik.Fonetik so'z yasashda yangi so'zlar onomatopeya bilan yaratiladi (masalan: coucou). Fonetik so'z yasalishi har xil hissiy holatlarni ifodalovchi so'zlarni yaratishga ham xizmat qiladi (masalan: chut, past va boshqalar). Fonetik so'z yasalishi hali ham oz o'rganilgan. Ba'zi olimlarning fíkriga ko'ra, ular shartli ravishda bo'lsa ham, turli xil shovqinlarni va tabiiy tovushlarni keltirib chiqaradi, masalan, hayvonlarning qichqirig'i va boshqalar.
Onomatopik so'zlar ibtidoiy bo'lishi mumkin, masalan: crac- "trach" yoki hosilalari (masalan: craquer, craquement). Hayvonlarning qichqirig'i uchun fe'llarning aksariyati kelib chiqadi: beler « ma'ramoq», caqueter «qag'-qag' qilmoq» ko'chma o'xshatish ma'nosida esa "shang'illamoq", coasser «qurillamoq», ko'chma o'xshatish ma'nosida esa "vaysamoq" va boshqalar.
Shu singari o'zbek tilida ham fonetik so'z yasalishida davomida so'zlarning o'z va ko'chma ma'noda ishlatilishini ko'rishimiz mumkin hamda uni fransuz tilidagi ko'chma ma'nodagi so'zlar yoki ibora-ifodalar bilan qiyoslab ko'raylik: Iboralarda istiora,jonlantirish,o'xshatish kabi badiiy vositalar asosiy o'rinni egallaydi.Masalan: ,,ko'zini shira bosib qolibdi" iborasi majoziy ma'noda ishlatilsa, ,,safar qochdi" jonlantirish, ,,suvga tushgan bulka nondek" o'xshatish ma'nosida ishlatiladi. Shuni ham aytib o'tish kerakki, iboralarning tayin ma'nolari nutqdagina ko'zga yaqqol tashlanib turadi. Masalan: ,,dumbul" so'zi kontekstsiz ishlatilsa, mevaga nisbatan ham,pishmagan endigina maza kirgan ma'nolari anglashiladi. ,,Yusufbek xoji chala dumbul tabiatli xotinining fe'lini yaxshi bilgani uchun o'tgan voqealarini ya'ni Otabek sirlarini unga ochmaslikka qaror bergan bo'lsa ham, ammo marg'ilonlik kelin va qudalarining kelishlaridan xabar berishni lozim topdi" gapidagi ,,dumbul" so'zi butunlay boqsha ma'no, ya'ni sodda tabiat,ko'nglida kiri yo'q, ichiqoralik, quvlik, shumlikni bilmaydigan ma'nolarni bildiradi.
Ba'zi iboralarda so'z o'yinlari katta rol o'ynaydi ,,borida chora-chora,yo'g'ida banda bechora"Bu iborada ,,chora-chora" so'zi norin qoradigan tog'ora ,,bechora" so'zi esa ikki ma'noda ishlatiladi, ,,bechora" chorasiz(tog'orasiz) yoki kambag'al ma'nosida qo'llaniladi. Yuqoridagi iborada esa asosan kambag'al, faqir ma'nosida ishlatiladi.
Ari ushbu ot orqali har ikki tilda unga nisbat berilib turli o'xshatishlarni ko'rishimiz. G'uvillamoq, g'ing'illamoq, g'ovur-g'uvur shovqin chiqarmoq, tasavvurda shunday ovoz eshitilmoq, yoqimsiz ming'irlamoq.
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar
y
Bukrining vajohati shunday qo'rqinchli ediki, g'ala-g'ovur birdan so'nib, ariday g'uvillagan olomon suv quyganday jim bo'lib qoldi (O.Yoqubov. Ko'hna dunyo). Yul -yulakay Xayrinisoning boshini xayollar ariday g'uvillab talay boshladi (Mirmuhsin. Surat). Direktor "Ariga o'xshab g'ing'illamay o'l" deb qo'ydi ichida (N. Aminov. Tarbiyaviy soat). Samaliyot xiyla baland ko'tarilgani uchun solondagi boyagi issiqdan endi asar ham qolmagan, odamlar o'zlarini yelpishdan qutulib, bir-birlari bilan qovoqqa qamalgan arilardek g'o'ng'ir-g'o'ng'ir qilib ketishyapti. (T.Po'lat. Ichkuyov).
Yuqoridagi o'zbek tilida ishlatildigan fonetik ozgarish orqali yuzaga kelgan so'zlar va o'xshatishlarning izohiga e'tibor beraylik:
l.G'uvillagan ovoz chiqarmoq, g'ala-g'ovur, shovqin-suron solomoq. Ari uyasidek g'uvillab turgan auditoriya birdan suv qo'ygandek jimjit bo'lib qoldi. (O. Yoqubov. Muqaddas). Boshqarma tongdanoq arining iniday g'villab qolgan edi (A.Muxtor. Davr mening taqdirimda).
2. Tasavvurda g'uvillagan kabi ovozni tuymoq. Insonning boshi, miyasiga nisbatan. Boshi xuddi ari uyasidek g'uvillardi (A. Abdullayev. Dard). Miyasi ari uyasidek tinimsiz g'ung'illar, xayoli bodroqday sochilgandi
(A. Abdullayev. Dard). Oqara boshlagan dashtda ot choptirib yurgan odamlar ko'rindi, qarorgoh cho'p suqilgan ari uyasidek g'uvillab qoldi. (O. Yoqubov. Ulug'bek xazinasi).
3.To'p, to'da holida tartibsiz va tig'iz harakat qilmoq, g'ujg'on urmoq, o'ynamoq. Ne'matjon Soliyevich nima qilishini bilmay, boshi qotib turganida bojxonaning
ixcham binosi ari uyasi kabi g'ujg'on urdi. (A. Abdullayev.Dard). Butun shahar arining uyasidek qaynaydi (Sh. Boshbekov. Falakning gardishi).
Ari fransuz tiliga Guêpe (nf) tarjima qilinadi. O'zbek tilida o'xshatish iboralar fonetik nuqtai-nazardan olingan bo'lsa fransuz tilida boshqa bir holatni ko'rishimiz mumkin. Masalan: Une taille de guêpe-xipcha bel mo'rcha miyon. Ushbu misolda tashqi ko'rinishga ahamiyat berilmoqda. Yozuvchi-adiblar o'z asarlarida ko'pincha ayollarning qomatini tasvirlashda ushbu iboradan foydalanadilar. Demak har ikki tildagi o'xshatishlarni qiyoslar ekanmiz so'z yasalishida turlicha o'zgarishlarni ko'rishimiz mumkin.
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar
y
REFERENCES
1. Sh. Shomaqsudov, S. Dolimov Qayroqi so'zlar (xalq iboralari) - "O'zbekiston milly ensiklopediyasi" Davlat ilmiy nashriyoti, 2011.-224 b.
2. Виноградов В.В. Словообразование в его отношении к грамматике и лексикологии. -В сб.: Вопросы теории и истории языка. М., 1952.
3. Виноградов В.В. Об основных типах фразеологических единиц. В.Сб. «А.А.Шахматов», М., 1947.
4. Виноградов В. В. Основные понятия русской фразеологии как лингвистической дисциплины. «Труды юбилейной научной сессии ЛГУ», 1946.
5. Abrayeva, S. E., Esanov, U. J., Saydullayeva, M. A., & Shirinkulova, S. M. (2022). Linguistic Features of Latin and Greek Synonymous Morphemes in the Lexical System of the French Language (Based on Medical Texts).
6. Shahnoza, A. (2022). ФРАНЦУЗ ТИЛИ ТИББИЙ ТЕРМИНОЛОГИЯСИДА СТАТИСТИК-КОМБИНАТОР МЕТОДЛАРНИНГ ИШЛАТИШИ
7.Abrayeva, S. (2022). DYU GARA ASARLARIDAGI FRAZEOLOGIK BIRLIKLARNING FUNKSIONAL STILISTIK VAZIFALARI
