Научная статья на тему 'ФИЗИКА ФАНИНИ ЎҚИТИШ ЖАРАЁНИДА МУҲАНДИСЛИК ЙЎНАЛИШИ ТАЛАБАЛАРИНИ КОМПЕТЕНТЛИ ЁНДАШУВ АСОСИДА КАСБИЙ ФАОЛИЯТГА ТАЙЁРЛАШ'

ФИЗИКА ФАНИНИ ЎҚИТИШ ЖАРАЁНИДА МУҲАНДИСЛИК ЙЎНАЛИШИ ТАЛАБАЛАРИНИ КОМПЕТЕНТЛИ ЁНДАШУВ АСОСИДА КАСБИЙ ФАОЛИЯТГА ТАЙЁРЛАШ Текст научной статьи по специальности «Химические науки»

CC BY
10
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
бўлажак муҳандис / умумкасбий компетентлик / моделлаштириш / таьлим муоммоси / алгоритм.

Аннотация научной статьи по химическим наукам, автор научной работы — Бекнозарова Замира Фармановна

Мақолада физикани ўқитиш жараёнида муҳандислик йуналиши талабаларининг касбий компетентлигини шакллантиришда компетентли ёндашувдан фойдаланиш усуллари ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ФИЗИКА ФАНИНИ ЎҚИТИШ ЖАРАЁНИДА МУҲАНДИСЛИК ЙЎНАЛИШИ ТАЛАБАЛАРИНИ КОМПЕТЕНТЛИ ЁНДАШУВ АСОСИДА КАСБИЙ ФАОЛИЯТГА ТАЙЁРЛАШ»

ФИЗИКА ФАНИНИ УЦИТИШ ЖАРАЁНИДА МУ^АНДИСЛИК ЙУНАЛИШИ

ТАЛАБАЛАРИНИ КОМПЕТЕНТЛИ ЁНДАШУВ АСОСИДА КАСБИЙ

ФАОЛИЯТГА ТАЙЁРЛАШ Бекнозарова Замира Фармановна

ТИКХММИ МТУ "Физика ва кимё" кафедраси доценти https://doi.org/10.5281/zenodo.10658744

Аннотация. Мацолада физикани уцитиш жараёнида му^андислик йуналиши талабаларининг касбий компетентлигини шакллантиришда компетентли ёндашувдан фойдаланиш усуллари ёритилган.

Калит сузлар: булажак му^андис, умумкасбий компетентлик, моделлаштириш, таьлим муоммоси, алгоритм.

Жахонда физикадан таълим сифати ва самарадорлигини ошириш, мухандислик йуналиши талабаларнинг таълим олишларини куллаб-кувватлаш жараёнларида компетентли ва методологик ёндашувлардан кенг микёсда фойдаланишга алохида эътибор каратилмокда. Х,озирги кунда жахоннинг энг илгор университетларида тизимли, амалий ва ускунавий дастурий таъминотлар имкониятларидан фойдаланган холда физикадан таълим жараёнини самарали ташкил этиш, хамда булажак мухандисларнинг касбий компетенцияларини шакллантириш ута долзарбликка эга.

Мухандислик йуналиши талабаларининг компетентлиги ва ракобатбардошлигини ривожлантириш олий таълимга кабул килинган пайтдан бошланиши керак. Бу холатда фундаментал таълим мухим ахамиятга эга, чунки келажакда иш билан бандлик даврида мухдндислик муаммоларини хал килишда физика, математика, кимё буйича билимларни куллаб, экспериментал ва хисоблаш масалаларини ечишга киришиши керак. Мухандиснинг ракобатбардошлиги куп жихатдан унинг муаммоларга мустакил ва ижодий ёндашиш кобилияти билан белгиланади. Шунинг учун хам билим олишнинг унумли усулига асосланган ва талабаларнинг мустакил урганиш кобилиятини тарбиялашга йуналтирилган укитиш усуллари катта ахамиятга эга.

Айни вактда олий таълимнинг икки максади мавжуд: талабаларга мустахкам билим ва мавзу куникмаларини бериш хамда муваффакиятли ишга жойлашиш учун зарур булган муайян компетенциялар мажмуини шакллантириш. Физикани урганиш жараёнида талабаларни нафакат назарий маълумотлар билан таъминлаш, балки уларни укитиш хам мухим, улар урганилган материални тахлил килади, синтез килади, умумлаштиради ва таълим муаммоларини хал килиш жараёнида касбий фаолиятнинг тегишли сохаларига татбик этилади.

Илмий адабиётлар тахлили шуни курсатдики, фундаментал фанлар буйича муаммоларни хал килиш йули билан булажак мухандисларнинг асосий умумкасбий компетентлигини ривожлантириш масаласи кам урганилган. С.О.Касярумнинг иши умумий физика курсида булажак мухандисларнинг табиий фанлардан компетентлигини ривожлантиришга багишланган. Муаллиф табиий фанларни касбий йуналтирилган укитишга хам катта эътибор беради. Тадкикотчи муаммо холатини тахлил килиш, муаммони мустакил хал килиш, муаммони аниклаш ва уни хал килиш йулларини аниклаш ва куникмаларни режалаштириш каби алохида куникмаларни шакллантириш учун беш турдаги вазифаларни (тахлилий, конструктив, сифатли, машк вазифалари ва муаммоли вазифалар) аниклайди [1].

Л.И.Черкасова ва Л.А.Васильева умумий физика курсида касбий йуналтирилган ва вазиятли муаммоларни ахборот технологиялари ёрдамида ечиш оркали мухдндислик муаммоларини х,ал килиш куникмаларини ривожлантиришни муаммолари буйича илмий тадкикотлар олиб борган [2]. Бирок, умуман олганда, махсус фанларни урганиш жараёнида тадкикотчилар томонидан компетентли ёндашуви нуктаи-назаридан муаммоли таълим воситаларидан фойдаланиш куриб чикилди [3].

Тадкикотимиз доирасида булажак мухдндиснинг асосий умумкасбий компетентлигини ривожлантиришни умумий физика, умумтехника ва махсус фанларни урганиш, янги техника ва технологияларни узлаштириш буйича фундаментал асос булган муаммоларни х,ал килиш оркали аниклаймиз. Бу х,олатда энг катта кизикиш амалий машгулотлар билан ифодаланади, чунки улар маъруза, лаборатория иши (шу жумладан виртуал лаборатория ишлари) ва мажбурий мустакил иш элементларини уз ичига олиши мумкин. Бундан ташкари, амалий машгулотларда асосий фаолият келажакдаги мухдндислик фаолиятини моделлаштиришни англатувчи муаммоларни х,ал килишдир. Бинобарин, умумий физика курсидаги амалий машгулотлар мухдндиснинг асосий умумкасбий компетентлигини ривожлантириш учун катта имкониятларга эга.

Амалий машгулотларда асосий умумкасбий компетенлигини ривожлантириш учун укитувчи куйидаги педагогик шакллардан фойдаланиши мумкин: сух,бат, маъруза элементлари, индивидуал консультация (маслахдт), мустакил ишларни бажариш, физик диктант ва бошкалар булажак мухдндисларда муайян компетенцияларни ривожлантириш учун муаммоларни х,ал килиш жараёни етарлича урганилмаган. Шунинг учун х,ам тадкикотимиз доирасида физикавий вазифаларининг х,ар хил турлари хдмда уларни компетентли ёндашуви нуктаи назаридан х,ал этиш йулларини куриб чикишни лозим деб х,исоблаймиз.

Бизнинг фикримизча, муаммони ечишга ургатишнинг энг самарали усуллари алгоритмик усул ва маслахдт усули х,исобланади, чунки улар касбий компетентликнинг етарлича юкори даражасини ривожлантиришга имкон беради ва уларни куллаш укитувчига талабаларнинг малакасини эгаллаш жараёнини доимий равишда (бевосита ёки билвосита) кузатиб бориш имконини беради. Олий таълим муассасасида умумий физикани урганиш учун чекланган вакт, куплаб муаммолар ва амалий физика дарсларида мураккаб математик воситалардан фойдаланиш туфайли факат муаммони шакллантириш ва умумий алгоритмни кидириш билан боглик юзаки тадкикотлар утказиш мумкин. Шунингдек, алгоритмнинг алох,ида элементларини узлаштиришга, кейинги вазифаларни умумлаштирилган х,олда таккослашга вакт етарли эмас ва х,оказо. Шунинг учун олий таълимдаги муаммоларни х,ал килишда талабаларга такдим этилган тасниф билан биргаликда ушбу мавзу буйича типик муаммолар буйича тайёр алгоритмик курсатмалар бериб бориш максадга мувофикдир. Алгоритм буйича талабалар томонидан бажариладиган х,ар бир кадам маълум бир асосий компетентлик ёки компетенциялар гурух,ини ривожлантиришга каратилган булиши керак. Тадкикот жараёнида муаммони х,ал этиш усулларига компетентли ёндашуви схемаси ишлаб чикилди (1-расм).

Муаммоларни х,ал килиш учун тайёр алгоритмлардан фойдаланишни тушунтириб, намойиш килгандан сунг, укитувчи фаол укитиш усулларига утиши мумкин: талабаларнинг индивидуал, укитувчининг маслахдти билан муаммоларни ^ал килиш буйича ярим мустакил иши ва мустакил иши, дарс охирида бах,олаш учун материални урганиш мотивациясини ошириш лозим.

Бизнинг фикримизча, асосий компетенцияларни шакллантириш максадида талабалар аввало физикавий муаммоларни хал килиш учун умумлашган кобилиятни ривожлантиришлари лозим. Муаммоларни хал килиш учун умумлаштирилган усул куплаб маълум усулларни уз ичига олади ва купчилик муаммоларга мос келади. Агар маълум бир масалалар гурухига мос булган умумий ечим усулидан маълум бир усул танланса, бу масалалар синфини ечиш алгоритми олинади. Факат назарий материал билан танишиб, керакли амалий куникмаларни эгаллаётган талабалар учун, бизнингча, индукция методи купрок мос келади, яъни аввало алохида алгоритмлар билан танишиш, уларни узлаштириш, кейин турли даражаларда умумлаштириш ва натижада - укитувчи билан биргаликда маълум турдаги масала ечишнинг умумлашган алгоритмини олиш. С.Рубинштейннинг таъкидлашича, "агар инсон муаммоларни умумлашган тарзда хал килса, назарий (мазмунли) турдаги фикрлаши ривожланган деб хисобланади" [4].

1 -расм. Таълим муаммоларини компетентли ёндашуви нуктаи назаридан ечишга

ургатиш усуллари

Шундай килиб, умумий физика курсини укитиш жараёнида булажак мухандисларнинг касбий компетентлигини ривожлантириш компетентли ёндашувга асосланиши керак, чунки муаммоларни хал килиш талабаларнинг келажакдаги мехнат фаолиятининг асосий туридир. Вазифаларни тугри танлаш, жавоб топишнинг тегишли усуллари, ечишнинг умумлаштирилган усулларидан фойдаланиш ва шунга мос равишда зарур ахборот ва услубий таъминотни ишлаб чикиш укитувчига умумий физика курси амалий машгулотларида булажак мухандиснинг асосий умумкасбий махоратини самарали шакллантиришга имкон беради.

REFERENCES

1. Касярум С.О. Моделювання змiсту навчального матерiалу // Педагогiчний альманах: зб. наук. Праць. - Херсон: Р1ПО, 2008. - №3. - С. 49-54.

2. Черкасова Л.И., Васильева Л.А. О возможности формирования навыков решения инженерных задач у студентов строительных специальностей

3. Степанова В.А., Уварова И.Ф. Физика. Часть 1. Механика и молекулярная физика. Сборник задач. Издательство "МИСИС". -2013.-46с.

4. Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. - С.- Пб.: Питер ком, 1998. - 688 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.