Научная статья на тему 'ФАЦЕЛИЯ-СЕРАСАЛ ЎСИМЛИК СИФАТИДА'

ФАЦЕЛИЯ-СЕРАСАЛ ЎСИМЛИК СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
фацелия / уруғ / ҳосилдорлик / асалари / гулшира / фацелия асали / антипиретик / антибактериал иммунитет / концентрат / компонент / гемоглобин / фацетал / гектар / асалари уяси / яшил гўнг

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Жўраева Дилдора Рустамовна, Ахмедов Тўлқин Пардаевич

Мақолада фацелия ўсимлигининг тавсифи, фацелия ўсимлиги гулидагигулшира ва гулчангидан фойдаланиб, асалари оиласининг маҳсулдорлигини оширишда ҳамда чорвачиликда оқсилли яшил озуқа тайёрлаш ва тупроқ унумдорлигини ошириш учун яшил гўнг сифатида фойдаланиш каби маълумотлар келтирилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по языкознанию и литературоведению , автор научной работы — Жўраева Дилдора Рустамовна, Ахмедов Тўлқин Пардаевич

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ФАЦЕЛИЯ-СЕРАСАЛ ЎСИМЛИК СИФАТИДА»

УУТ:638:132

ФАЦЕЛИЯ-СЕРАСАЛ УСИМЛИК СИФАТИДА

1Жураева Дилдора Рустамовна, 2Ахмедов Тулкин Пардаевич

*Чорвачилик ва паррандачилик илмий-тадкикот институти Чорвачиликни инновацион

бошкариш булими бошлиги 2Озука етиштириш, озука экинлар селекцияси ва уругчилик булими https://doi.org/10.5281/zenodo.11473921

Аннотация. Мацолада фацелия усимлигининг тавсифи, фацелия усимлиги гулидагигулшира ва гулчангидан фойдаланиб, асалари оиласининг маусулдорлигини оширишда уамда чорвачиликда оцсилли яшил озуца тайёрлаш ва тупроц унумдорлигини ошириш учун яшил гунг сифатида фойдаланиш каби маълумотлар келтирилган.

Калит сузлар: фацелия, уруг, уосилдорлик, асалари, гулшира, фацелия асали, антипиретик, антибактериал иммунитет, концентрат, компонент, гемоглобин, фацетал, гектар, асалари уяси, яшил гунг.

Ключевые слова: фацелия, семена, уражойност, пчлеы, нектар, фацелевой мед, антипиретик, антибактериал иммунитет, концентрат, компонент, гемоглобин, фацетал, гектар, улей, зеленое удобрения.

Key words: phatselia, seed, productivity, bees, nectar, phacelia honey, antipyretic, antibacterial immunity, concentrate, component, hemoglobin, phetsetal, hectare, hive, green manure.

Бугунги кунда кишлок хужалигининг бошка тармоклари сингари асаларичилик сохдсини х,ам ривожлантириш учун бир канча ижобий ишлар амалга оширилмокда. Жумладан, Узбекистан Республикаси Президентининг 2022-йил 8-февралдаги ПК 120-сонли карорларида х,ам асаларичилик тармогини ривожлантириш йуналишида, асал етиштириш хджмини 2021-йилда 25 минг тоннадан 2026-йилга келиб, унинг салмогини 52,2 минг тоннага етказиш каби топшириклар белгилаб берилган.

Ушбу топширикни бажаришда энг аввало, асаларилар учун гулшира берувчи усимликлар майдонлари керак булади. Бу майдонларни яратишда, гулширага бой булган усимликларни экиб, асаларилар учун озуа базасини мустах,камлаш зарур булади. Асалариларнинг асал мах,сулдорлигини ошириш учун гулширага бой фацелия усимлигини экин турини уз вактида экиш, тугри парваришлаш натижасида, асалари оиласининг мах,сулдорлигини ошириш мумкин булади. Гулширага бой булган бир неча хил усимлик навлари мавжуд.

Фацелия - мамлакатимизга Америка китъасидан дан олиб келинган усимлик х,исобланади. Турига караб, фацелия бир йиллик ёки икки йиллик утчил усимлик булиши мумкин. У 50 см дан 1 метргача усади ва утчил, жуда шохланган усимлик х,исобланади. Барглари порлок яшил, зич. Гуллари майда, гул тожи беш гулбаргдан иборат, узун тождан чикиб туради. Ёввойи турларда гуллар пушти, бинафша булиши мумкин. Меваси капсулали, бир граммида тахминан 700 дона майда уруглар булади. Уруглар тез униб чикиши учун уруглар 1,5 см чукурликда кумилиши керак. Экилган уруглар 10 кундан сунг униб чикади. Гуллаш даври 22 кундан 56 кунгача давом этади. Тупрок канча унумдор булса, фацелия усимлиги шунча узок вакт гуллаб, узидан гулшира ва гулчанги ажратади [1].

Фацелия усимлигининг ташци куриниши

Фацелиянинг ицтисодий щамияти ва цулланилишию Бугунги кунда фацелиянинг куп турлари манзарали усимликлар, яшил гунг ва асал берувчи усимликлар сифатида етиштирилади.

Узлуксиз асалли озука базасини яратиш учун гулшригага бой булган фацелия усимлигини уч даврда экиш мумкин: биринчиси - энг эрта давр, иккинчиси - биринчидан бир ой кейин, учинчиси - иккинчидан бир ой кейин ораликда экилади. Биринчи экилган давридаги фацелия усимлиги энг юкори асал хосилдорлигига эга саналади. Гулширага бой фацелия усимлиги июн ойидан сентябр ойигача гуллайди ва кеч куз фаслига кадар гулшира беришни таъминлайди.

Фацелия усимлигидан олинган асалнинг бу нави жука ёки акация асалига жуда ухшайди, шунинг учун асални кайси усимликдан олинганини билмасангиз, уларни чалкаштириб юбориш осон. Бирок, оргонолептик татиб кургандан сунг, бу фацелиядан олинган асал эканлигига ишонч хосил киласиз, чунки унинг таъми ва хиди колган асаллар билан таккосланади. Таъми нозик, бир оз ширин, лекин хаддан ташкари тиник. Фруктозанинг юкори концентрацияси туфайли, асал жуда секин кристалланади. Фацелия усимлигидан олинган асал хам узининг фойдали хусусиятлари билан машхур. Унинг таркибида ванадий, калий, калций, кобалт, никел, марганец, стронций, хром, цинк ва хатто кумушэлементлари мавжудлиги унинг накадар шифобахшлигини курсатиб туради [2].

Махсулот витаминлар, аминокислоталарга жуда бой, шунингдек, 80% дисахаридлар, фруктоза ва глюкозадан иборат. Бу инсон иммунитети тизимини мустахкамлайди, овкат хазм килишни яхшилайди ва умуман инсон танасининг фаолиятини нормаллаштиради. Фацетал (фацелия усимлигидан олинган) асал узининг антипиретик, антибактериал ва огрик колдирувчи хусусиятлари билан кадрланади, шунингдек, юрак-кон томир ва асаб тизимларига ижобий таъсир курсатади ва инсон организмидаги лимфа окимини яхшилайди.

Фацетал асалини 1 ой давомида, мунтазам истеъмол килиш кондаги гемоглобин даражасини яхшилаши исботланган. Фацелия усимлиги Жахонда фитосанитар усимлик сифатида таснифланади. Унинг поясида куп микдорда фитонцидлар мавжуд, бунинг натижасида усимлик зараркунандалар ва паразитлардан зарарланмайди. Битта катта ёшли усимлик одатда 200-400 гулга эга. Бу усимликнинг асаларичилар орасида жуда машхурлигини курсатиб беради. Фацелия гулшира ажратишда куёш нурларидан жуда яхши химояланган ва хеч качон у куриб колмайди. Шу хусусиятлари туфайли асаларилар ундан

хар кандай об-хавода, хатто иссик хавода хам куп харакат килмасдан туриб гулшира олишлари мумкин. Асал хосилдорлиги гектарига уртача 300 кг ни ташкил килади [4].

Гулширага бой биринчи гуллайдиган гуллар гулшира хосилдорлиги жихатидан энг яхши деб хисобланади. Ажабланарлиси шундаки, фацелия асали энг асаллардан бири сифатида тан олинганлигига карамай, бу хакда инсонларяхши билмайди. Аммо унинг таркибида инсон организми учун фойдали булган 300 га я;ин макро ва микроэлементлар мавжуд. Фруктоза микдори юкори булганлиги сабабли, фацелия усимлигидан олинган асалнинг таъми жуда ёкимли ва ширин булади.

Фацелия усимлигидан чорва моллари учун оксилга бой яшил ут сифатида фойдаланиб ва ни курутилган холда пичанлар хосил килиш мумкин. Фацелия нафакат асал берувчи усимлик балки ундан мураккаб яшил гунг берувчи усимлик хам хисобланади. Фацелиядан табиий сифатли угит олиш учун уни куритмасдан майдалаш зарур булади. Усимлик соф холатда кушилса, тезда парчаланади, тупрокни фойдали моддалар билан туйинтиради. Фацелия азот ва калийга эга булмаган экинлар учун жуда хам фойдалидир. У жуда тез усади, гектаридан 30 кун давомида, 250 кг фойдали хом-ашъё олиш мумкин [3].

Яшил гунгнинг афзалликлари. тупрок таркибини азот ва калийга бойитади, хаво алмашинувини яхшилайди. Меваларни фойдали моддалар билан туйинтириб, пишишини тезлаштиради. Совук хавода тупрокни иситади, намликни саклаб туради.

Хулоса урнида айтиш мумкинки, гулширага бой фацелия усимлигининг фойдали хусусиятларидан келиб чикиб, асалари оиласини махсулдорлигини оширишда фойдаланиш максадга мувофикдир. Нафакат асаларичилик сохасида, балки чорвачиликда оксилли озукалар билан таъминлада, богдорчилик сохасида фацелия усимлигидан яшил гунги кулланилса, мевалар хосилдорлигига ижобий таъсир курсатиши мумкин.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. Савин А.П., Логинова О.Н., Сроки посева фацелии пижмолистной// Ж. Пчеловодство 2024, № 1. Стр. 22-24.

2. Головин А.И., Алимов Т.К., Высокодоходная культура-фацелия// Ж. Пчеловодство 2020, № 5. Стр. 20-22.

3. https://sornyakov.net/questions

4. https://medovkrym.ru/faceliya/

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.