CC BY
15
ББК 87.717 И.У. РАХИМОВ
УДК 808.5 Р 27
ОFОЗИ ШУКУФТАЩОИ ФАРЗОНА
Зану шавхар - мyаллимон Мирзоюнус Хочаев ва Бароат Хрчибоева тавлиди кудаки сеюмро интизор буданд. Дар хона кудакони калонй - Муаззамаи 9-сола ва Матлубаи 6-сола дар интизори ба дунё омадани писарча, додарак буданд ва хатто бо хам маслихат доштанд, ки уро «Зафарчон» ва ё «Музаффарчон» ном мегузоранд.
Дарвозаи хавлй субхгохй кушода шуд ва бибии хонавода Бихочал ба хона даромада, хушхабарро расонид. Муаззама ва Матлуба укочадор шудаанду тифл на писарча, балки духтарак аст. Хохаракон аз ин хадяи такдир, ки барояшон гайричашмдошт буд, хеле шод гардиданд. Ин вокеа санаи 3 ноябри соли 1964, мутобик ба 13 обонмохи соли 1343 хдчрии шамсй ва 27 чумодиййу-с-сонии соли 1384 хдчрии камарй рух дод. Тибки мучал соли таваллуди ин кудак наханг (мохй) аст.
Матлуба Хочаева он рузро ба хотир оварда баён мекунад: «Мохи ноябр. Дар ёдам хаст, ки аллакай хаво андак сард мешуд ва субхи барвакт бохабар шу-дем, ки мо сохиби хохарча шудем. Х,амсояамон як кампирак буданд, «Модари Дехконбой-амак» мегуфтем. Писарашон ба чй тасодуфхое дар гарибй афтода буд, лекин модар хамаруза интизори фарзандашон буданд. Х,амон шаб хабари бозгашти ин хамсояи мо омад ва хамин «модари Дехконбой-амак» субхи барвакт омада дари моро куфта, шодиёна гирифтанд, ки ин кудак барои хамаамон бахосият омад ва гуфтанд, ки «Номаша Хосият монед, номаша Хо-сият монед». Номаша кй монд намедонам, лекин ба хар хол Иноят ном мон-данд, ки ба хамон Хосият шабохат дорад, аз назари мазмун» [7].
Иноятчон Хочаева номи аслии шоира Фарзона аст.
Иноятчон дар канори падару модар, бо навозишхои гарми момо, дар махал-лаи Пахтакори шахри Хучанд ба воя мерасад. Ин махалла дар кисмати гарбии шахр карор дорад, аз тарафи шаркии махалла девори кадима комат афрохтааст ва дар тарафи шимолу гарб бошад, руди Сир чорист, тарафи чанубу гарби махалларо заминхои кишти пахтаву сабзавот фаро гирифта буд. Бинохои хиш-тини ду ва ё чахорошёнаи сохти замони Сталину Хрушев дар ин махалла комат афрохтаанд. Худи шоира ин махалларо «Куи Мехр» номидааст [ 3, с. 263-264].
Дар ашъори Фарзона ишорахои зиёде ба замони кудакияш мавчуд аст, ки дарки комили онхо бе надонистани лахзахои тифлии шоира душвор аст. Дар як шеъраш Фарзона мегуяд:
Бачагй таъми хуши цанди хурусак дорад, Муи чилкокулаш овезаи пупак дорад.
Бачагй чист, ки аз рахнаи сацфаш хуршед Нур дар нур наво дораду чак-чак дорад [2, с.345] .
Дар ин чо канди хyрyсак хдмон шириние аст, ки мардyми Хучанд онро «хурусчаканд» мегyянд ва он махсyс барои тифлон аст. Муйи чилкокули пyпакдор хдм ба замони кудакии Иноятчон хос аст. Замони кудакй Иноятчон кокyлонашро чилбоф карда, нуки кокулх,о пилта мезад ва хyдаш низ ин ороиши миллиро дуст медошт. Дар шеърх,ояш низ ишорах,ои зиёде дар ин бора чой дорад.
Иноятчон кудакии мyкаррарй ва дар баробари ин тифлие дошт, ки уро ба шеър, ба олами адабиёт омода мекард. Лах,зах,ои начиби замони кудакияш хеле фаровонанд, ки дар ин макола чанде аз онх,оро тазаккyр метнем.
Дар мух,ити хонавода бибии Иноятчон, ки зани бофархднгу китобхон 6уд барои рушди маънавии наберагонаш хеле кушиш мекард. Ба наберах,о бибй китоб^ои шеъру х,икояи бузургони адабиётро хонда медод, шеърх,ои кудаконаро он аз ёд мекарданд. Иноятчон аз овони хурдсолй малакаи дар мавкеаш гуфтани шеърро дошт, ки барои ин вокеаи хднгоми сесолагияш рухдода далел гашта метавонад.
Дар замони шуравй ва имрузх,о хдм дар Хучанд шоми душанбе ва ё чумъа чорабиние бо номи «хатми ^уръон» ба хотири шод гардонидани арвохд гузаштагон барпо мекунанд. Падари хонавода боре хост, ки дар хона домул-лоро даъват карда ба арвох,и гузаштагон дуою фотехд ташкил кунад. Домулло, ки пири нуронй буд, хднгоми дохил шудан ба хона духтараки дар руи хдвлй бозикунонро дида, «канй як шеър хон!» мегуяд. «Он вакт сесола будам ва хондам: «Дандони мо чу найза аст, Чашмони мо хдм дурбин». Ин суханро мо, кудакон, дар куча хднгоми бозй такрор мекардем. Бобо гумон кард, ки ин шеъри ман аст ва дуо намуд: «Илох,о шоир шавй!»- баъди чанд сол он вокеаро ба хотир оварда мегуяд Фарзона [4, с. 14].
Шеъре ки дар мавридаш аз дах,они кудаки сесола баромад, падараш ва пири нурониро мафтун карда буд.
...Хо^аронам ба руи суфраи бом зардолу мечиданд,
ва аз он су писари навраси уамсоя нигаууои гурезонашро
парвоз медод то лаби бом. Нога^он модарам садо мезад:
Ин кудаки сесола чаро дар бом аст? Ман наметавонистам дар пояи якуми нардбон
тамошогари х,осид бошам. Ман баланд шудам.
Вацте баланд мешавй, уудуди тамошо васеъ
хоуад шуд ва дастуои ту хоуанд расид
ба дурдастуои булурин ва офтоб ба суи ту алайки салом хоуад гуфт... [2, с. 177-178].
Дар ин шеър бошад, вокеаи дигари айёми сесолагии шоира инъикос ёфтааст. Хохарони Иноятчон дар фасли бахор, вакте ки зардолу ва олучахои хавлй мепухтанд, мевахоро чамъ карда зиёдатияшро болои бом бароварда руйи когазхо барои хушк кардан пахн мекарданд. Дар бом хохарони калонй машгули пахн кардани зардолухо буданду гофил монданд, ки нинии сесола бо нардбон болои бом баромадааст. Модари гамхор хавотир буд, ки тифлаки хурдсол налагжад ва ё наафтад. «Худаш бошад, хурсанд буд, ки мустакилона болои бом баромад» - ба хотир меорад, Матлуба Хочаева [7].
Бобоии модарии Иноятчон нахустсарвазири Точикистон Абдурахим ^очи-боев буд, ки бо тухмат ва дасисахои солхои сию хафтум ба катл расонида мешавад. Модари Иноятчон то соли 1957, то он даме, ки Абдурахим Х,очи-боевро сафед карданд, наметавонист, ки ба кори дилхохаш ворид шавад, ба y хамчун духтари «душмани халк» муносибат мекарданд. Баъди сафед гаштан ва бегунохии Абдурахим Хрчибоев собит шуданаш Бароат Хрчибоева ба таълифи рисолаи номзадй машгул мешавад. Х,ангоми кудакии Иноятчон модараш дар анбухи китобхо кор мекард ва духтарчаи хурдсол хам мисли модар китобхоро варакгардон мекард, ба даст калам гирифта дар сахифахо чизе менавишт. То кунун дар он китобхо соядастхои замони кудакии Иноятчон бокй мондааст.
Иноятчон Хочаева мохи сентябри соли 1971 дар мактаби миёнаи №16 шахри Хучанд ба тахсил шуруъ мекунад. Муаллимаи синфи ибтидоияш Мухаббат Рахимова ва дар синфхои болой рохбари синфашон Мархамат Х,абибуллоева буданд. Аз хама мухим дар замони кудакй Иноятчон ба шеър таваччух ва мухаббати беандоза дошт.
Хонандагони синфи 1 «г» дар баробари талабагони дигари мактаб баъди дарс дар гурухи рузаш бардавом истода, вазифаи хонагияшонро ичро мекарданд. Барномаи гурух аз ичрои вазифаи хонагй, гузаронидани бозихои гуногун иборат буд. Иноятчон бошад, ба бозихо майли зиёд надошт. Аммо барои гузаронидани байтбарак ва шеърхонй чунон мохир буд, ки хамсолонашро ба хайрат меовард. Баъди дарсхо хангоме ки синфи сеюм мехонданд, духтаракон-хамсинфхо ба хонаи хамдигар рафта ба бозй ва дарстайёркунй машгул мешуданд. Дар байни хамсинфон Иноятчон хамчун муаллима буд. Вакте ки 5-6 нафар чамъ мешуданд, Иноятчон дар байнашон рост истода дугонахояшро ба шеърхонй водор мекард. Агар касе аз духтаракон шеърро галат хонад, мегуфт:
- Шеърро буро-бурро хонед!
Дигар духтаракон бошанд, «ба худи муаллима монанд шуд» - гуфта механдиданд. Аз байни духтаракон Назирачон ба шеърхонй майлу рагбати камтар дошт, ба y Иноятчон таъкид карда мегуфт:
- Фикр кун, ки ин чо дарс. Натарсида шеърро бурро-бурро хон!
Х,амсинфон, духтаракон ва дугонахои чамолакии Иноятчон вокеаи дигареро
хам накл мекунанд. ^ахрамони накли мо аз хурдй мехост, ки хамсабаконаш ба шеър майл дошта бошанд. Аз ин ру хар гох, ки онхо чамъ омада шеърро хуб мехонданд, аз Иноятчон якто себ хадя мегирифтанд.
- Касе ки шеърро бехато, бурро мехонад, якто себ медихам! - эълон мекард Иноятчон.
Себ барои духтаракони чаккон ва дар айни инкишоф чизи арзишманду чолибе буд. Онхое, ки шеърро хуб мехонданд, сазовори себи ваъдагй мешуданд, ононе ки шеърро хонда наметавонистанд, бо маъюсии кудакона мегуфтанд, «акалан ба мо яктой себ дихетон».
Бегумон ин себхо меваи хамон дарахтоне буданд, ки падари файласуфаш шинонида буд. Дар шеъри «Ёдномаи тифлй», ки баъди вафоти падараш шоира сурудааст, васфи боги киблагохашро сурудааст:
..Богимо уамеша шабеуимадрасае буду
ниуолони наврасаш Шогирд^ои фалсафаомуз. Ин бог
Ёдномаирангини кудакии ман аст [2, с.174].
Мухити хонаводае, ки Иноятчон ва хохдронаш дар он тарбия мегирифтанд, мухити фархангиву адабй буд. Падару модар, бибй ба онхо супориш медоданд, ки аз ашъори бузургони адабиёти точик ва рус шеърхо аз ёд кунанд. Иноятчон хдм ба хурдсолияш нигох накарда ашъори бузургони адабиёти точик ва русро дар баробари хохарони калонй аз ёд мекард. Падару модарашон онхоро дар рузхои муайяни хафта ба тамошои театр, кино ва сайругашти бог мебурданд. Хамаи ин барои камолоти маънавии Иноятчон таъсир мегузошт. «Ахли хонаводаи мо инсонхое буданд фархангафруз ва гароишманд ба маънавиёту рухоният. Барои онхо андешаи чону дил хамеша мукаддамтар аз обу гил буд»-ба хотир меорад шоира [4, с.14].
Шеъри нахустинашро Иноятчон хангоми мактабхонй дар синфи чорум гуфта буд. Он шеърро аввал бо хохаронаш тахрир кард ва баъд дар мактаб аз он хамсинфону муаллимахо огох шуданд. Он шеър ин буд: Гунцишкаки бечора, Чаро гаштй овора. Дар ин х,авои хунук, Бо либосуои тунук.
Ин шеъри Иноятчонро аз сабаби он ки ба хонандагонаш писанд буд, дар радиои мактаб кироат мекунанд. Аммо y шеърхои замони кудакияшро ба нашр намерасонад. «Шеърхои рузгори наврасии ман, ки то 17-солагиям мавзун шудаанд, дар китобхоям ворид нестанд. Худуди хазор мусаввадаро лоики нашр надонистам. Аз миёни он хама шеърхои даврони тозачавонй факат бист чакома дар китоби нахустинам «Тулуи хандарез» баргузида шудаанд», - гуфааст Фарзона [4, с.14].
Аз сабаби он ки Иноятчон шеърхои зиёдро аз худ карда буд ва дар сухан-ронияш шеърро истифода мекард, аллакай дар синни 9-10 солагияш хешу табор ва наздикон уро «шоира», «шоирабону» ва «шоирачон» гуфта мурочиат мекар-данд, ки худашро хам ба тааччуб меовард. «Ман хайрон мешудам, зеро ба шеър иртиботе доштанамро эхсос намекардам» - гуфтааст Фарзона.
Шеърхои Иноятчон Хочаева баъди 17-солагияш дар матбуоти даврй ба нашр мерасанд. Масалан, шеъри «Пайк» [10, с.4] ва «Дубайтихо» [9, с.3] соли 1984 дар рузномаи «Хакикати Ленинобод» бо имзои Иноят Хочаева чоп мешаванд. Соли 1985 бошад, дар рузномаи Комсомоли Точикистон тахти сар-
лавхаи «Шинос шавед: Фарзона» се газали Иноят Хочаева бо мукаддимаи кутохи Сафар Абдулло нашр мешавад [6, с.4]. Дар он мукаддима навишта шуда буд: «Дафтари ашъори Фарзона (ин тахаллус интихоби Лоик Шералй буд -И.Р.) гувохи он аст, ки ин шоираи чавон ба адабиёти бузурги мо на аз руи хавою хавас, балки бо максадхои зиёд ва устуворона омаданист. Сурудхои y самимй ва забону баёнаш фасех аст». Махз баъди нашри ин мавод тахаллуси шоирии Иноят Хочаева «Фарзона» шинохта мешавад.
Дар ашъори Фарзона бештар гулу гиёх, дарахтон, чонварон, гулпараку шапаракхо, ходисахои зебои табиат шоиронаву гуворо тасвир гаштааст ва ин хам реша дар замони тифлии y дорад. У соатхо ба харакати хашарот, ба гули наботот назар мекарду аз онхо зебой мечуст. Гули олуча, себаргаву райхон, шакарсеб, мурча, гулпарак, гурба, матинч, гахворачунбон ва садхо гиёху рустаниву чонваронро дар шеъри Фарзона ба назар мегирем, ки нишонаи дуст доштани табиат ва огохии y аз конуни зиндагист.
Дар мусохибаи нахустинаш Фарзона дар баробари ёдкарди сарояндагони писандидааш Ахмад Зохир ва Зафар Нозимов шуглхои писандидаи навраси-яшро хам баён карда буд. «Гулдузиро дуст медорам. Барои шумо сиреро меку-шоям. Дар ривоятхои кадим хонда будам, ки духтарон ба ёри баргузидаашон руймолчаи гулдузй ба хадя медодаанд. Гохи 16-сола буданам вокиф аз ин русуми ачдодон гардидам. Х,авову хаваси тифлона ва оташи навбедори наврасй талкин намуд, то ман низ руймолчаи гулдузие биофарам, то бошад, ки рузе ба касе бахшоям, Хушбахтона, ё шояд мутаассифона, онро хануз ба сохибаш насупоридаам. Ёд дорам, ки дар овони кудакиям дар хавлии мо 12 дарахти олуча буд. Вакте ки олучахо марчон мебастанд, баргхояшон хандаи сабз мезад, апахои ман духтарони хамсояро даъват намуда, зери сояи олучахо токидузй мекарданд. Шояд тамошои хунари онхо дар ман инчунин шавкро барафрухта бошад. Бисёр афсус мехурам, ки барои то андозае омухтани шуглхои духтарона вакт надорам, вале бо рахнамоии шавк гохи форигиям гулкандхое тайёр мекунам, бо номи «гули бодом» ва «шабоханг». Гумон мекунам, ки аз таъмашон дида номашон дахчанд ширинтар аст» [1]. Вакте кас ин шеъри Фарзонаро мехонад, наврасии шоираро ба мушохида мегирад: ...Тауи шаубед
Нишемангоуи мо, гулдузакон буд.
Ба истицболи Мацнуне, ки дар пиндор парвардем
Ба руи тоции Лайло
Хавасуои дили мо лола мерехт.
Ба ёди ношиносе, ки замоне мужда хоуад дод,
Умеди мо камарбанди гулафшон менамуд эцод.
Чй зебо буд фасли сода будануо,
Абас дар интизори бахти бемисле нишастануо
Ба фардои ацибе меур бастануо [5, с. 92].
«Токии Лайло» номи токии гулдузие буд, ки замони наврасй духтарони Хучанд ва аз чумла Иноятчону хохаронаш хам онро медухтанд. Боз лахзаи дигари тифлии Иноятчон дилбастагии у ба китобу китобхонй буд. Омузиш, чустучу дар китобхои адибони Шарку Fаpб, аз худ кардани осори шоирони бузург ва адабиёти точику
форс уро аз хонанда ба донанда ва аз донанда ба шоири хушкалому тозагу оварда расонид. Лахзахои рангини тифлии Иноятчон хеле фаровон аст, ки муфассал навиштани хар яки он маводи рисолаи илмии алохида хохдд шуд. Ин маколаро бошад, бо як вокеаи хурдсолии Иноятчон ба интихо расониданиям. Ахли хонавода дар хурдсолй бо падару модар ба сайругашт мебаромаданд. Як бегох бо модарашон се хохарон дар тамошогохи шахр машгули сайругашт буданд, ки Мирзо Турсунзодаро вомехурад. Ин шоири машхур модари онхоро мешинохт ва бо хам сухбат карданд. Ба Иноятчон, ки аз хама хурд буд Мирзо Турсунзода канде хам дода дуо мекунад, ки илохо фарзандонатон муаллим шаванд, олим шаванд, шоира шаванд [8]. Имруз бо гузашти чандин сол ба назар мерасад, ки таманнои шоир амалй гаштааст, духтари калонй Муаззамахон - муаллима, Матлубахон - олим ва Фарзона - шоира гаштааст. Шеъри Фарзона шояд аз канди додаи Мирзо Турсунзода шираи нахустин гирифтааст.
Калидвожа^о: Иноятцон Хоцаева, Фарзона, шеъри аввалин, воцеахои тифлй, зебоипарастй, такомули адабй.
Пайнавишт:
1. Бобоцонова М. Тулуи хандарез ё суоле чанд ба шоираи рангинхаёл Фарзона. // Бо роуи ленинй -№ 60. - 21 майи 1988.
2. Фарзона. Катрае аз Мулиён. Ц. 3. - Хуцанд: Нури маърифат, 2003. -378 с.
3. Фарзона. Муури гули мино. - Хуцанд: Ношир, 2006. - 400 с.
4. Фарзона: «Орзуям навиштани циссаи уазрати Одам (а) буд. Фишурдаи суубати хабарнигор Тилав Расулзода бо Фарзона. // Бонувони Тоцикистон, -Феврали 2014. -С. 14-15.
5. Фарзона. Ояти ишц. - Душанбе: Адиб, 1994. - 176 с.
6. Фарзона. Се газал. //Комсомола Тоцикистон. -№ 75. -23 июни соли 1985.
7. Сабти аудиоии мусоуиба бо Матлуба Хоцаева. Аз таърихи 23 майи 2014.
8. Сабти аудиоии мусоуиба бо Муаззама Хоцаева. Аз таърихи 13 июни 2014.
9. Хоцаева И. Дубайтщо. //Цацицати Ленинобод. -№ 63. -31 марти 1984.
10. Хоцаева И. Пайк. // Цацицати Ленинобод. -№ 55. -17 марти 1984.
Reference Literature:
1. Babajanova M. Merry Dawn or Discourse with Poetess Farzona // Leninskim putyom (By the way of Lenin), #60. May 21, 1988.
2. Farzona. Drop from Mulyan. V.3. - Khujand: Nuri Marifat, 2003. -378 pp.
3. Farzona. The Flower Stamp. -Khujand: Noshir, 2006. - 400 pp.
4. Farzona. I Dreamt to Write the Story of Adam-Prophet. Interview Taken by Journalist Tilav Rasul-zoda from Farzona // Women of Tajikistan. Febryary, 2014. - pp. 14-15.
5. Farzona. The Sign of Love. - Dushanbe: Adib, 1994. -176pp.
6. Farzona. Three Gazels. // Comsomoli Tojikiston, #75, 23.06. 1985.
7. Audiorecord of the Interview Done by Matlyuba Khodjayeva from 23.05.2014
8. Audiorecord of the Interview Done by Muazzama Khodjayeva from 13.07. 2014.
9. Khodjayeva I. Distich. /Khakikati Leninobod. #63. 31.03. 1984
10. Khodjayeva I. The News // Khakikati Leninobod. #55. 17.03.1984.
Начало творческого пути Фарзоны
Ключевые слова: Иноятжон Ходжаева, народный поэт Фарзона, поэтическое творчество, события детства, эстетическое восприятие действительности, литературный путь
В статье описываются моменты детства Иноятжон Ходжаевой, которая в будущем стала народным поэтом Таджикистана Фарзоной. В статье сделана попытка раскрыть стремление Иноятжон к поэтическому творчеству с детского возраста. Иноятжон с детства проявляла глубокий интерес к персидско-таджикской и русской классической литературе. В творчестве Фарзоны содержится множество намёков на события её детства, не зная которые, бывает порой трудно понять содержание её стихов. В статье анализируются и комментируются такие моменты её произведений. Большое влияние на становление Иноятжон как поэта оказала её культурная и начитанная семья, преподаватели и окружение. Они воспитали у Иноятжон эстетическое восприятие действительности, любовь к поэзии, которые проявились уже в детских попытках к творчеству и были преддверием широкого литературного пути.
Farzona^s Dawn
Key words: Inoyat Khojaeva, people's poetess Farzona, moments of the childhood, poetical creation, events of childhood, aesthetic perception of reality, literary road
The article dwells on the creation of people s poetessof Tajikistan Inoyat Khodjayevna known under the pseudonym of Farzona. The author of the article adduces the episodes of her childhood. It is shown that Inoyat strove to poetical creation since school years. Inoyat developmed as all the children of her epoch however, she displayed deep interest in Persian-Tajik and Russian literatures. The author presents the fragments of her creation referring to those far years which were published in mass media. There are a lot ofhints to the events of her childhood which shed light on the contents of her poems. Such moments are analyzed and commented by the author. The author comes to the conclusion that Inoyat's formation as a poetess was influenced with social atmosphere reiqned in her cultural and educated family; teachers and preceptors having made no small contribution in her creative evolution either. From them she imbibed the aesthetic perception of reality, those timid paces led her to the wide road of literature.
Роцеъ ба муаллиф:
Рахимов Исломцон Усмонцонович, номзади илмуои филология, мудири шуъбаи табъу нашри Донишгоуи давлатии ууцуц, бизнес ва сиёсати Тоцикистон ( Чумуурии Тоцикистон, шаури Хуцанд); e-mail: [email protected]
Сведения об авторе:
Рахимов Исломджон Усмонджонович, кандидат филологических наук, заведующий редакторско-издательским отделом Таджикского государственного универститета права, бизнеса и политики (Республика Таджикистан, городХуджанд) e-mail: [email protected]
Information about the author:
Rakhimov Islomjohn Usmondjonovich, Candidade of Philological Sciences, chief of the editorial-publishing department under the Tajik State University of Law, Business and Politics (Tajikistan, Khujand) e-mail: [email protected]
