CC BY
8FARG'ONA VILOYATI QO'G'IRCHOQ TEATRINING SHAKLLANISH VA
RIVOJLANISH BOSQICHLARI
Mahmudjon Sharipov
O'zbekiston davlat san'at va madaniyat institutining Farg'ona mintaqaviy filiali
Annotatsiya: Ushbu maqolada Farg'ona viloyat qo'g'irchoq teatri haqida gap boradi, Bu teatr kelib chiqishi yaqin o'tmishga borib taqalsada, lekin ijodiy yutuqlarga juda ko'p erishgan, uyerda faoliyat yuritayotgan ijodkorlar, nafaqat O'zbekistonga balki, teatrni jahonga tanitmoqda. Ushbu maqolada teatrning erishgan yutuqlari, uyerda ishlagan ijodkorlari, repertuarlari haqida yoritilgan.
Kalit so'zlar: qo'g'irchoq teatri, qo'g'irchoq, repertuar, spektakl, qo'g'irchoqboz
STAGES OF FORMATION AND DEVELOPMENT OF FERGANA REGION
PUPPET THEATER
Mahmudjon Sharipov
Fergana regional branch of Uzbekistan State Institute of Art and Culture
Abstract: This article talks about the puppet theater of Fergana region, although the origin of this theater goes back to the recent past, but the artists who have achieved a lot of creative achievements, working there, not only to Uzbekistan, but also to the theater introducing to the world. This article describes the achievements of the theater, the artists who worked there, and the repertoire.
Keywords: puppet theater, puppet, repertoire, performance, puppeteer
Farg'ona viloyat qo'g'irchoq teatri 1993-yilda tashkil etilgan. Dastlab (1989-yil dekabrdan) teatr-studiya, 1993-yil 1-martdan hozirgi nomi bilan faoliyat yuritmoqda. "Qo'g'irchoqboz" (G'ayratiy) spektakli bilan ochildi. Habibullo Hakimov, Maryam Ashurova, Muhammadsoli Yusupovlar teatrning ilk ijodkorlaridandir.
Keyinchalik "Sirli sandiq" (O.Tolipov), "G'alati poyga" (Spiranskiy) kabi spektakllar bilan o'z mavqeyini mustahkamladi. Italo Kalvinaning "Uch apelsin" spektakli asosida H.Hakimov ssenariysi asosida tayyorlangan spektakl Respublika qo'g'irchoq teatrlarining IV festivalida (Andijon, 1993) "Eng yaxshi musiqiy pyesa" nominatsiyasida g'olib bo'lgan. V festivalda (Toshkent) "Yovvoyi o'rdak" spektakli "Eng yaxshi pyesa" mukofotiga sazovor bo'ldi. Ushbu spektakl ijodkorlari (rejissyor X.Hakimov, S.Sedukin - rassom, R.Litvin - bastakor, N.Maslova - aktrisa) "Eng yaxshi rejissyor", "Eng yaxshi rassom", "Eng yaxshi musiqa", "Eng yaxshi ayol" mukofotlarini qo'lga kiritdilar. rol " nominatsiyalari g'oliblari Navoiy va Fuzuliy
rfciTii^^Bl 228 ISSN 2181-063X/Impact Factor 4.047 (SJIF 2021)
she'riyati asosida sahnalashtirilgan "Layli va Majnun" musiqali spektakli keyingi yillardagi teatr ijodi mahsulidir. Teatrning badiiy rahbari Habibullo Hakimov, bosh rassomi Shuhrat Abdumalikov.O'zbekiston Respublikasi Madaniyat vazirligi taklifiga binoan joriy yilning 4-15 aprel kunlari viloyatimizga tashrif buyurgan teatr jamoasi Farg'ona, Qo'xon, Marg'ilon, Rishton va So'x tumanlarida bo'lib, spektaklni taqdim etadi. "Shoh".Malika" ("Ozornaya prinsssa") muallif Hotam Salimov. Asar rus va tojik tillarida sahnalashtiriladi. 1985-yilda tashkil etilgan "Luxtak" Tojikiston davlat qo'g'irchoq teatri 50 dan ortiq spektakllarni sahnalashtirib, xorijda o'tkazilgan qator xalqaro tanlov va festivallarda yuqori o'rinlarni egalladi.
Joriy yilning 11-20 mart kunlari Farg'ona viloyati qo'g'irchoq teatri jamoasi Tojikistondagi gastrol safaridan "Musiqiy choyxona" spektakli bilan qaytdi. Tabiiyki, shunchaki kulib-o'ynab yurgan bola ham teatrga ilk bor kelganida qorong'u sahnadan, yovvoyi hayvonlardan, ayniqsa, bo'ridan qo'rqib, injiq bo'lishi mumkin. Ochig'i, ko'pchilik kattalar qo'g'irchoq teatriga past nazar bilan qarashadi. Darhaqiqat, juda eski va jonli ijrolar farzandlarimiz ruhiyatiga har tomonlama ijobiy ta'sir ko'rsatishini unutgandekmiz.
2014-yilda Farg'ona viloyati Qo'g'irchoq teatrini kapital ta'mirlash to'g'risida qaror qabul qilindi. Biroq bu qaror 2020-yilda amalga oshirildi. 17 milliard so'm mablag' evaziga ta'mirlangan teatr binosi bugun butunlay boshqacha ko'rinishga ega. Yozda issiq, qishda sovuq edi. Ota-onalar tomonidan ko'plab shikoyatlar bo'lardi, -dedi teatrning adabiyot bo'limi mudiri suhbatda. Ularning "Ko'rsatuvni ko'rib maza qildik, lekin bolalarimiz sovuq ovqat yeydi, qishda sovuqda, yozda jaziramada o'tira olmadik, havo yo'q" kabi e'tirozlari, albatta, asosli edi. Bundan tashqari, yorug'lik va ovoz kuchaytirgichlari bilan bog'liq ko'plab muammolar mavjud edi. Yaxshiyamki, bu muammolar endi ortda qoldi. Hammasi kutilganidek. Hukumatimizga katta rahmat. Teatrimiz juda chiroyli bo'lib qoldi. Bolalar tomosha bilan birga yangi binoni zavq bilan tomosha qilishmoqda. Italiya hovlisi, bu yerdagi betakror tabiat manzarasi kichkintoylarda yorqin taassurot qoldirishi shubhasiz.
Hududlarimizdagi qo'g'irchoq teatrlarida kadr yetishmasligi muammosi yo'q. Bugungi kunda O'zbekiston davlat san'at va madaniyat institutining "Qo'g'irchoq teatri rejissyorligi va aktyorligi" fakulteti viloyat teatrlari uchun yetarlicha kadrlar tayyorlamoqda. Biroq mazkur fakultetni bitirib televideniye, radio va boshqa sohalarga ketayotgan mutaxassislar tufayli viloyatda kadrlar yetishmaydi. O'zbek Milliy qo'g'irchoq teatrida ham kadrlar masalasi maxsus tanlov asosida hal qilinib, eng iqtidorlilari saralab olinadi. Shu bois bu yerda kadrlar salohiyati juda yuqori. Ular, albatta, o'zbek va rus tillarini mukammal bilishadi. Ikrom akaning aytishicha, ko'pchilik ota-onalar repertuarga alohida qiziqishadi. Ular o'zlarini qiziqtirgan barcha savollarga batafsil javob olgandan keyingina farzandlarini olib kelishadi.
229
ISSN 2181-063X / Impact Factor 4.047 (SJIF 2021)
S.Obrazsov nomidagi xalqaro festivalda Rossiya ommaviy axborot vositalari aktyorlarimizdan intervyu olib, ularning ruscha talaffuziga qoyil qolishdi. Yana bir jihat. O'qituvchi-pedagog davlati ham mavjud. Teatrda ham pedagoglar davlati bo'ladimi, deb hayron bo'lishingiz mumkin. O'ylab ko'ring, nega yosh bolalarni katta teatrlarga qo'yishmaydi? Qo'g'irchoq teatriga 2-3 yoshli bolalarni ham olib kelishadi. Tabiiyki, shunchaki kulib-o'ynab yurgan bola ham teatrga ilk bor kelganida qorong'u sahnadan, yovvoyi hayvonlardan, ayniqsa, bo'ridan qo'rqib, injiq bo'lishi mumkin. Bunday vaziyatda pedagoglar va tarbiyachilar bola bilan moslashtirish ishlarini olib boradilar. Ularni ko'chaga olib chiqishadi va o'yin boshlanishidan oldin ham bolalarga ertak nima haqida, unda qaysi qahramonlar ishtirok etishi va umuman, bolani kutayotgan voqeliklar haqida ma'lumot berishga o'rgatiladi. oldinda. Shunga qaramay, yuqoridagi shartlar bajarilsa ham, ular bolaning qalbiga yo'l topadi.
Lekin muvaffaqiyat bor joyda kamchilik ham bo'ladi, demak, qo'g'irchoq teatrida ham dramaturgiya borasida boshqa teatrlarda ham muammolar bor. Ayni paytda bu muammolarni hal etish bo'yicha ishlar olib borilmoqda.
Sietl (AQSh) bilan yaxshi hamkorlik qilamiz. Jamoamiz spektaklni gastrolda bo'lgan davlat tilida ijro etishga harakat qiladi. Bir necha yil avval amerikaliklar teatrimizga tashrif buyurishganda ingliz tilida "Yana Andersen" spektaklini sahnalashtirgandik, deydi Ikrom aka.
Darvoqe, yaqinda teatrga Shveytsariyadan 20 nafar yosh arxitektor tashrif buyurishdi. Ularni teatr binosi, uning faoliyati bilan tanishtirgan teatr xodimlarining mehr-muhabbati yanada chuqurroq ekanligi ayon. Shu bois sayyohlar mamlakatimiz qo'g'irchoq teatriga alohida e'tibor qaratdilar. - Xususiy teatrlarimiz bor. U 40-50 nafar bolani sig'dira oladi. Bizda bunday davlat teatrlari yo'q. - Mamlakatingizda bolalar ma'naviyatiga katta e'tibor qaratilmoqda.
Shuningdek, teatr binosi dizayni, kattalar uchun alohida o'rindiqlar va bolalar uchun ko'tarilgan o'rindiqlar yosh me'morlarda katta taassurot qoldirdi. Bir talaba xursand bo'lib: "Odam sehrga duch kelganida hayron bo'ladi, teatringizga kirganimizda hayron bo'ldik, bu borada boshqacha fikrda edik, fikrimizni butunlay o'zgartirdik", dedi. Darhaqiqat, 1979 yilda Vengriyadan ko'tarilgan o'rindiqlar olib kelingan va ta'mirlash natijasida bola tomoshadan ko'proq zavq olishi uchun qayta tiklangan. Ming marta eshitgandan ko'ra, bir marta teatrga tashrif buyurgan ma'qul, bu gaplar shunchaki manmanlik emas, shuning uchun teatrning kelajagi porloq ekaniga o'zingiz guvoh bo'lasiz.
Farg'ona viloyati qo'g'irchoq teatrida yaratilgan bugungi spektakl va spektakllar yanada qiziqarli va jo'shqin shakllarda namoyish etilmoqda. eng muhimi, bunday jonli ijro bolalarni ushbu tadbirlarning bir qismiga aylantiradi. Bolalarning spektakllarni turli texnik vositalar orqali emas, balki jonli sahnada tomosha qilishlari voqealarga nisbatan kuchli his-tuyg'ular va munosabat uyg'otishi mumkin. Bu orqali u o'zining
ncTTÜ^^Bl 230 ISSN 2181-063X/lmpact Factor 4.047 (SJIF 2021)
ijodiy dunyosini boyitib, shaxs sifatida shakllanishiga kuchli ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Bu biz kattalarni kichiklarning katta dunyosiga hurmat va e'tibor bilan qarashga undaydi. N.Xudoynazarova, A.Keldiyev, Sh.Amaliy san'atga, badiiy ijodga qiziquvchilardan Safaraliyev, D.Norgazokova, S.Nargazoqov, L.Hakimovalar jamoaga qabul qilinib, jamoa bo'lib ish boshladi. Jamoaning asosiy yo'nalishi -qo'g'irchoq teatri xizmati.
Farg'ona viloyat qo'g'irchoq teatri faoliyati uzoq davom etmagan bo'lsa-da, shu qisqa vaqt ichida jamoa o'zlari yaratgan qo'g'irchoqlar orqali turli mavzudagi ertaklar bilan aholiga, ayniqsa, bolalarga xizmat ko'rsatib kelmoqda.
Farg'ona viloyat qo'g'irchoq teatri jamoasi o'z qo'g'irchoqlari orqali "Adolat va qandolat", "Zumrad va qadrli", "Qachal polvon", "Yangi yil sarguzashtlari" o'zbek xalq ertaklarini namoyish etdi. "Bizdan olis o'rmonda", "Qovoqvoy", "Bo'g'ursoq" kabi turkum ertaklar qo'g'irchoq teatriga moslashtirilgan bo'lib, tumandagi maktabgacha ta'lim muassasalari va maktablarda o'quvchilarning qishki va yozgi ta'til kunlarida namoyish etilmoqda. amalga oshirildi, amalga oshirilmoqda.
Xulosa qilib shuni takidlash keraki, bu teatr shu qisqa muddat paytda juda ko'p etirof va yutuqlarga erishgan yosh teatrlar safiga kiradi. Bu teatrning bunchalik rivijlanishiga albatta ijodiy muhidga bog'liq agar bu teatrda kuchli rejissor, rasom, mahoratli aktyor aktirisalar bolmaganda bunday yutuqlarga erish qiyin kechgan bo'lar edi. Meni firimcha bu teatrni yanada katta yutuqlar kutib turibdi desam adashmagan bo'laman.
Foydalanilgan adabiyotlar
T.I.Yo'ldoshev, X.I.Ikromov, I.A.Muxtarov va M.S.Muxtorovalar hammuallifligida "Teatr va yosh avlod" to'plami (Toshkent 2017 y.
M.Ashurovaning "Qo'g'irchoq teatri san'ati aktyorlik maktabi" (Toshkent Kuro Print, 2007 y.)
M.Ashurovaning "Qo'g'irchoq teatri san'ati aktyorlik maktabi" (Toshkent Kuro Print, 2007)
M. Ahmadjonovaning "O'zbek teatrlarida milliy g'oya talqini" (Toshkent fan va texnikasi, 2019 y.)
T.I.Yo'ldoshev, X.I.Ikromov, I.A.Muxtarov va M.S.Muxtorovalar hammuallifligidagi "Teatr va yosh avlod" to'plami (Toshkent 2017-yil)
M. Ahmadjonovaning "O'zbek teatrlarida milliy g'oya talqini" (Toshkent fan va texnikasi, 2019 yil)
M.Ashurovaning "Qo'g'irchoq teatri san'ati aktyorlik maktabi" (Toshkent Kuro Print, 2017)
231
ISSN 2181-063X / Impact Factor 4.047 (SJIF 2021)
