Научная статья на тему 'ФАРҒОНА ВОДИЙСИ АГРОЭКОТИЗИМЛАРИ ТУНЛАМСИМОН ТАНГАЧАҚАНОТЛИЛАРИ (INSECTA, NOCTUOIDEA) ФАУНАСИ'

ФАРҒОНА ВОДИЙСИ АГРОЭКОТИЗИМЛАРИ ТУНЛАМСИМОН ТАНГАЧАҚАНОТЛИЛАРИ (INSECTA, NOCTUOIDEA) ФАУНАСИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

87
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
бабочка / агроэкосистема / вид / подвид / род / пищевая цепочка / вредитель. / butterfly / agroecosystem / species / subspecies / genus / food chain / pest.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Маликжон Рахматжонович Шерматов

В статье посвящена фауна совкаобразных насекомых в агроэкосистемах Ферганской долины. В результате проведенных исследований в агроэкосистемах Ферганской долины отмечены 64 видов бабочек, относящихся к 41 родам совкаобразных чешуекрылых. В агроэкосистемах Ферганск ой долины впервые отмечены 26 видов бабочек, относящихся к 19 родам совкаобразных чешуекрылых. Из них, 2 вид относящихся семейство Noctuidae, 1 вид относящихся семейство Lymantriidae, 1 вид относящихся семейство Arctiidae, 2 вид относящихся семейство Erebidae впервые отмечены энтомофуны Узбекистана.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Маликжон Рахматжонович Шерматов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article is devoted to the fauna of moths Noctuoidea in the agroecosystems of the Fergana Valley. As a result of research in the agroecosystems of the Fergana Valley, 64 species of butterflies Noctuoidea belonging to 41 genera were carried out. In the agroecosystems of the Fergana Valley, for the first time, 26 species of butterflies Noctuoidea belonging to 19 genera were recorded. Of these, 2 species belonging to the Noctuidae family, 1 species belonging to the Lymantriidae family, 1 species belonging to the Arctiidae family, 2 species belonging to the Erebidae family, first noted in entomofuns of Uzbekistan.

Текст научной работы на тему «ФАРҒОНА ВОДИЙСИ АГРОЭКОТИЗИМЛАРИ ТУНЛАМСИМОН ТАНГАЧАҚАНОТЛИЛАРИ (INSECTA, NOCTUOIDEA) ФАУНАСИ»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-1014-1025

ФАРГОНА ВОДИЙСИ АГРОЭКОТИЗИМЛАРИ ТУНЛАМСИМОН ТАНГАЧАЦАНОТЛИЛАРИ (INSECTA, NOCTUOIDEA) ФАУНАСИ

Маликжон Рахматжонович Шерматов

ФарFOна давлат университети докторанти, б.ф.н., доцент

shmr78@mail.ru

АННОТАЦИЯ

В статье посвящена фауна совкаобразных насекомых в агроэкосистемах Ферганской долины. В результате проведенных исследований в агроэкосистемах Ферганской долины отмечены 64 видов бабочек, относящихся к 41 родам совкаобразных чешуекрылых. В агроэкосистемах Ферганской долины впервые отмечены 26 видов бабочек, относящихся к 19 родам совкаобразных чешуекрылых. Из них, 2 вид относящихся семейство Noctuidae, 1 вид относящихся семейство Lymantriidae, 1 вид относящихся семейство Arctiidae, 2 вид относящихся семейство Erebidae впервые отмечены энтомофуны Узбекистана.

Ключевые слова: бабочка, агроэкосистема, вид, подвид, род, пищевая цепочка, вредитель.

ABSTRACT

The article is devoted to the fauna of moths Noctuoidea in the agroecosystems of the Fergana Valley. As a result of research in the agroecosystems of the Fergana Valley, 64 species of butterflies Noctuoidea belonging to 41 genera were carried out. In the agroecosystems of the Fergana Valley, for the first time, 26 species of butterflies Noctuoidea belonging to 19 genera were recorded. Of these, 2 species belonging to the Noctuidae family, 1 species belonging to the Lymantriidae family, 1 species belonging to the Arctiidae family, 2 species belonging to the Erebidae family, first noted in entomofuns of Uzbekistan.

Keywords: butterfly, agroecosystem, species, subspecies, genus, food chain,

pest.

КИРИШ

Тангачаканотли хдшаротларни 200 мингга якин турлари булиб, хдшаротлар синфининг энг куп турга эга булган туркуми хдсобланади. Мазкур хашаротлар мамлакатимиз фаунасида хам алохида ахдмиятга эга булиб, улар

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-1014-1025

орасида табиий ландшафтлар хамда антропоген экотизимларни афзал курадиган узига хос ихтисослашган гурухлар, шунингдек, ута пластик эврибионтлар ва кенг полифаглар, шу жумладан кишлок хужалиги экинларининг жиддий зараркунандалари мавжуд. Дуне олимларининг иклим узгариши окибатларини урганиш буйича заракунанда тангчаканотлилар (Ostrinia nubilalis, Spodoptera frugiperda) мисолида утказган тадкикотлари натижалари, келгусида фитофаг хашаротларни географик минтакалар буйлаб жадал таркалиши ва ареалининг кенгайишини хамда хаёт циклидаги узгаришлар сабабли, авлодлари сонининг ортишини башорат килмокда[ 12]. Шундан келиб чикиб, ФарFOна водийси агроэкотизимлари структураси хамда энтомофунаси таркибида, шунингдек, озука занжирида содир булаётган узгаришларни комплекс урганиш, зараркунанда турлар популяция зичлигининг мавсумий хамда куп йиллик узгаришларини башорат килиш буйича тизимли тадкикотларни амалга ошириш долзарб илмий-амалий ахамият касб этади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ.

ФарFOна водийсининг тунламсимон капалаклари фаунаси комплекс урганилмаган булиб, уларнинг урганилиши айрим агроценозлар энтомофаунасини тадкик этиш борасидаги илмий изланишлар таркибида, асосан, мухим зараркунанда турлар мисолида олиб борилган. Хусусан, Х.Мустофокуловнинг ишларида (1992) ФарFOна водийсида Fуза, тамаки ва шафтоли боF агроценозлари асосий зараркунандалари хисобланган Fуза тунлами хамда кузги тунламни микдор зичлигини энтомофаглар воситасида бошкариш услублари ёритиб берилган[3]. А.Жабборов томонидан (1997) ФарFOна водийсида карам ва томат агроценозлари асосий зараркунандаларининг экологиясини урганиш буйича олиб борилган тадкикотларда, тангачаканотли хашаротлардан Fуза тунламининг биоэкологик хусусиятлари урганилиб, микдор зичлигини бошкаришнинг илмий асослари баён этилган [1]. И.Зокировнинг (2019) Марказий ФарFOнанинг сабзовот-полиз экинлари энтомофаунасини урганишга баFишланган тадкикотларида сабзавот-полиз экинларида зараркунанда тангачаканотлиларнинг 4 оиласига мансуб 29 тури, шу жумладан, тунлам капалакларнинг 23 тури учрашлиги кайд этилган [2]. Шунингдек, Марказий Осиё минтакаси ва Узбекистан худуди энтомофаунасига доир баъзи илмий манбаларда тунламсимон (Noctuoidea)

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-1014-1025

капалакларнинг ФарFOна водийси худудларида учрашига оид маълумотлар мавжуд [5; 6; 7].

Материал ва тад^и^от услублари. ФарFона водийсининг Noctuoidea капалаклари фаунасини урганиш ишлари 2015-2021 йиллар давомида ФарFона, Андижон ва Наманган вилоятлари худудларидаги агроценозларда олиб борилди. Капалакларни йиFиш асосан кечалари, ДРЛ-250 лампа хамда муаллифлар томонидан тайёрланган тунги ёритгичли мослама ёрдамида амалга оширилди[8; 9]. ЙиFилган капалакларни хар бир турининг эркак ва урFOчи индивидларидан 2 тадан наъмунаси ажратиб олиниб, коллекция тайёрланди. Шунингдек, мавсум давомида агроценозлар буйича кунлик кайд этилган капалаклар сони турлар кесимида махсус дафтарга кайд этиб борилди. Йотилган материалларни аниклашда энтомологик аниклагичлар ва электрон каталоглардан фойдаланилди [4; 10; 11]. Капалаклар морфологиясини урганиш ва турини аниклашда замонавий (NLCD-307B) ракамли бинокуляр микроскопдан фойдаланилди.

Наъмуналар муаллифлар томонидан ФарFOна водийсининг жанубий сархадлари буйлаб Кува тумани Каркидон сув омбори атрофи (40°27'03"N, 72°03'32"E), Кувасой шахри Кокилон (40°18'21"N, 71°54'40"E), Чинортаги кишлоклари (40°17'55"N, 71°57'18"E), ФарFOна тумани Водил (40°10'26"N, 71°43'39"E), Саткак (40°24'41"N, 71°41'49"E), Чимён (40°15'22"N, 71°33'23"E) кишлоклари, Сух тумани Кизилкиёк (39°56'42"N, 71°5'53"E), Сариканда (39°56'55"N, 71°7'48"E) кишлоклари, ФарFOна водийсининг Fарбий кисмида жойлашган Дакара тумани Кичик Турк кишлоFи (40°41'35"N, 70°49'55"E), Поп тумани Чодак кишлоFи (40°41'35"N, 70°49'55"E), водийнинг шимоли-Fарбий кисмида жойлашган Чуст тумани Саримсоктепа кишлоFи (40°57'32"N, 71°14'18"E), водийнинг шаркий кисмида жойлашган Хужаобод тумани Янгичек KишлоFи (40°39'23"N, 72°33'10"E), Марказий ФарFOна худудининг Ёзёвон тумани Гулистон кишлоFи (40°39'54"N, 71°39'52"E), Мингбулок тумани Терак (40°51'11"N, 71°31'16"E), Корашахар кишлоклари (40°51'12"N, 71°15'55"E) хамда УлуFнор тумани Сариксув кишлоFининг (40°46'40"N, 71°42'22"E) ахоли томоркалари ва фермер хужаликлари экинзорларидан йиFилди.

Йотилган намуналар ва тайёрланган коллекциялар ФарFOна давлат университети Экспериментал биология лабораториясида сакланмокда.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-1014-1025

НАТИЖАЛАР

Фаунистик тадкикотлар натижалари асосида ФарFOна водийси агроэкотизимларида тунламсимон Noctuoidea капалаклари 41 авлодининг 64 тури кайд этилди. Тунламсимон капалакларнинг жами 19 авлодига мансуб 25 тур ва 1 кенжа тури, шу жумладан, Noctuidae оиласининг 15 авлодига мансуб 18 тури, Lymantriidae оиласининг 1 авлодига мансуб 2 тури, Arctiidae оиласининг 1 авлодига мансуб 1 тур ва 1 кенжа тури, Erebidae оиласининг 2 авлодига мансуб 4 тури ФарFOна водийси агроэкотизимларида илк бор кайд этилди. Шулардан Noctuidae оиласидан 2 тур, Lymantriidae оиласидан 1 тур, Arctiidae оиласидан 1 тур, Erebidae оиласидан 2 тур капалаклар Узбекистон энтомофаунасида илк марта учратилди.

Куйида ФарFOна водийси агроэкотизимларида илк бор кайд этилган тунламсимон капалакларнинг тур таркиби, аникланган худуди ва агроценозлардаги озука усимликлари руйхати келтирилган:

Lymantriidae оиласи Euproctis Hübner, 1819 авлоди

1. Euproctis chrysorrhoea Linnaeus, 1758*

Аникланган жой ва муддати: Кувасой шахри Кокилон кишлоFи, мевали боF фермер хужалиги (22.05.2019) $3, $1; ФарFOна тумани Саткак кишлоFи, Саткак дам олиш маскани (26.05.2021) $2; Мингбулок тумани Терак кишлоFи, ахоли томоркасидаги мевали боF (17.05.2021) $1.

Озука усимлиги: Гилос, (Prunus cerasus L., 1753); Олхури (Prunus domestica L., 1753); Олма (Malus P. Mill., 1754); Нок (Pyrus L., 1753).

2. Euproctis kargalika Moore, 1878**

Аникланган жой ва муддати: Кувасой шахри Кокилон кишлоFи, мевали боF фермер хужалиги (22.05.2019) $3; ФарFOна тумани Саткак кишлоFи, мевали боF фермер хужалиги (19.05.2020) $3, $2, (26.05.2021) $1; Чимён кишлоFи, мевали боF фермер хужалиги (27.05.2021) $2; Водил кишлоFи, ахоли томоркасидаги мевали боF (03.06.2021) $1, $1.

Озука усимлиги: Урик (Prunus armeniaca L., 1753); Шафтоли (Prunus persicaL., 1753); Олма (Malus P. Mill., 1754); Нок (Pyrus L., 1753); Бехи (Cydonia Mill., 1768).

Arctiidae оиласи

Phragmatobia Stephens, 1828 авлоди

3. Phragmatobia fuliginosa Linnaeus, 1758*

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-1014-1025

Аникланган жой ва муддати: Чуст тумани Саримсоктепа ^mnOF^ мевали 6of фермер хужалиги (24.05.2018) $2; ФарFOна тумани Саткак кишлоFи, мевали 6of фермер хужалиги (21.05.2020) $2, $1; Чимён кишлоFи, ахоли томоркасидаги мевали 6of (14.05.2021) $3; Водил кишлоFи, ахоли томоркасидаги мевали 6of (18.05.2021) $3, $2.

Озука усимлиги: Малина (Rubus idaeus L., 1753); Ежевика (Rubus fruticosus L., 1753); K,ораFат (Vaccinium myrtillus L., 1753).

4. Phragmatobia fuliginosa paghmani Lеnek, 1966**

Аникланган жой ва муддати: ФарFOна тумани Саткак кишлоFи, мевали 6of фермер хужалиги (27.05.2020) $1, $1; Водил кишлоFи, ахоли томоркасидаги мевали 6of (05.06.2021) $2, $1.

Озука усимлиги: Малина (Rubus idaeus L., 1753); Ежевика (Rubus fruticosus L., 1753); K,ораFат (Vaccinium myrtillus L., 1753).

Erebidae оиласи Dysgonia Hubner, 1823 авлоди

5. Dysgonia algira Linnaeus, 1767*

Аникланган жой ва муддати: Поп тумани Чодак кишлоFи, ахоли томоркасидаги мевали 6of (20.08.2020) $2; ФарFOна тумани Саткак кишлоFи, мевали 6of фермер хужалиги (14.05.2020) $1, $1, (26.08.2021) $1; Водил KишлоFи, ахоли томоркасидаги мевали 6of (20.08.2021) $1, $2.

Озука усимлиги: Малина (Rubus idaeus L., 1753); Ежевика (Rubus fruticosus L., 1753); K,ораFат (Vaccinium myrtillus L., 1753).

6. Dysgonia rogenhoferi Bohatsch, 1880*

Аникланган жой ва муддати: Мингбулок тумани К,орашахар кишлоFи, фермер хужалиги экин майдони (24.04.2019) $1; Кувасой шахри Кокилон KишлоFи, ахоли томоркаси (07.06.2021) $2; Дакара тумани Кичик Турк KишлоFи, фермер хужалиги экин майдони (23.08.2021) $1, $1.

Озука усимлиги: Беда (Medicago sativa L., 1753).

7. Dysgonia torrida Guenee, 1852**

Аникланган жой ва муддати: ФарFOна тумани Саткак кишлоFи, фермер хужалиги экин майдони (11.05.2021) $1, (27.08.2021) $2.

Озука усимлиги: Маккажухори (Zea mays L., 1753).

Grammodes Guenee, 1852 авлоди

8. Grammodes stolida Fabricius, 1775**

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-1014-1025

Аникланган жой ва муддати: ФарFOна тумани Саткак кишлоFи, фермер хужалиги экин майдони (02.05.2021) $2; Водил кишлоFи, ахоли томоркасидаги мевали боF (12.05.2021) $1, $1; Кувасой шахри, Кувасой шахри Кокилон KишлоFи, ахоли томоркаси (02.06.2021) $2.

Озука усимлиги: Малина (Rubus idaeus L., 1753); КораFат (Vaccinium myrtillus L., 1753).

Noctuidae оиласи

Trichoplusia McDunnough, 1944 авлоди

9. Trichoplusia ni Hubner, 1803*

Аникланган жойи ва муддати: Кувасой шахри Кокилон кишлоFи, ахоли томоркаси (21.09.2017) $2; Дакара тумани Кичик Турк кишлоFи (10.09.2017) $2, $1; ФарFOна тумани Саткак кишлоFи, фермер хужалиги Fалладан кейинги экин майдони (19.08.2020) $4, $1; Мингбулок тумани Терак кишлоFи (21.09.2020) $3, $2.

Озука усимлиги: Соя (Glycine max Merr.,1917); Канакунжут (Ricinus communis L., 1753); Гуза (Gossypium hirsutum L., 1763); Помидор (Solanum lycopersicum L., 1753) ; Ширин калампир (Capsicum annuum L., 1753); Карам (Brassica oleracea L., 1753); Ковок (Cucurbitapepo L., 1753).

Chrysodeixis Hübner, 1821 авлоди

10. Chrysodeixis chalcites Esper, 1789*

Аникланган жойи ва муддати: ФарFOна тумани Водил кишлоFи, ахоли томоркаси (09.08.2021) $2; Саткак кишлоFи, фермер хужалиги Fалладан кейинги экин майдони (14.08.2021) $3, $1; (24.09.2021) $2; Сух тумани Кизилкиёк кишлоFи ахоли томоркаси (18.08.2021) $1.

Озука усимлиги: Кулупнай (Fragaria L., 1753); Малина (Rubus idaeus L., 1753); Маккажухори (Zea mays L., 1753); Жухори (Sorghum halepense (L.) Pers., 1805); Беда (Medicago L., 1753); Ловия (Phaseolus vulgaris L., 1753); Мош (Vigna radiata (L.) R.Wilczek); Нухот (Pisum L., 1753); Соя (Glycine max Merr.,1917); Ер ёеток (Arachis hypogaea L., 1753); Гуза (Gossypium hirsutum L., 1763); Тамаки (Nicotiana tabacum L.); Картошка (Solanum tuberosum L., 1753); Помидор (Solanum lycopersicum L., 1753) ; Ширин калампир (Capsicum annuum L., 1753); Карам (Brassica oleracea L., 1753); Ковун (Cucumis melo L., 1753).

Macdunnoughia Kostrowicki, 1961 авлоди

11. Macdunnoughia confusa Stephens, 1850*

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-1014-1025

Аникланган жойи ва муддати: Дакара тумани Кичик Турк KHmnoFH, ахоли томоркаси (15.06.2015) $2; Чуст тумани Саримсоктепа кишлоFи, фермер хужалиги экин майдони (19.08.2018) $2; Ёзёвон тумани Гулистон кишлоFи, фермер хужалиги экин майдони (12.09.2018) $1 УлуFнор тумани Сариксув KишлоFи, фермер хужалиги экин майдони (14.09.2020) $2.

Озука усимлиги: Маккажухори (Zea mays L., 1753); Зотир (Linum L., 1753); Махсар (Carthamus tinctorius L.); Канакунжут (Ricinus communis L., 1753).

Plusia Ochsenheimer, 1816 авлоди

12. Plusia festucae Linnaeus, 1758*

Аникланган жойи ва муддати: Мингбулок тумани К,орашах,ар кишлоFи фермер хужалиги экин майдони (27.06.2019) $3, $1, Терак кишлоFи ахоли томоркаси (09.07.2020) $2; УлуFнор тумани Сариксув кишлоFи фермер хужалиги экин майдони (11.07.2020) $1.

Озука усимлиги: Шоли (Oryza sativa L., 1753); Арпа (Hordeum L., 1753).

Acontia Ochsenheimer, 1816 авлоди

13. Acontia (Emmelia) trabealis, Scopoli, 1763*

Аникланган жойи ва муддати: Ёзёвон тумани Гулистон кишлоFи, ахоли томоркаси (05.05.2020) $2; ФарFOна тумани Саткак кишлоFи фермер хужалиги экин майдони (08.05.2021) $3, $1, (09.05.2021) $4; Хужаобод тумани Янгичек KишлоFи, ахоли томоркаси (11.05.2020) $3, $1; Чимён кишлоFи, ахоли томоркаси (14.05.2021) $2; Водил кишлоFи, фермер хужалиги экин майдони (16.05.2021) $4, $2;.

Озука усимлиги: Маккажухори (Zea mays L., 1753); Беда (Medicago L.,

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1753).

Armada Staudinger, 1884 авлоди

14. Armadapanaceorum Ménétriés, 1849*

Аникланган жойи ва муддати: ФарFOна тумани Саткак кишлоFи фермер хужалиги экин майдони (18.07.2020) $2; (23.07.2020) $1.

Озука усимлиги: Маккажухори (Zea mays L., 1753).

Acronicta Ochsenheimer, 1816 авлоди

15. Acronicta psi Linnaeus, 1758*

Аникланган жойи ва муддати: ФарFOна тумани Саткак кишлоFи, мевали боF (08.05.2021) $1; Водил кишлоFи, ахоли томоркаси (31.05.2021) $1, $1; Кува тумани Каркидон сув омбори атрофи, мевали боF (19.05.2021) $3.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-1014-1025

Озука усимлиги: Олхури (Prunus L., 1753); Олма (Malus P. Mill., 1754); Нок (Pyrus L., 1753).

16. Acronicta rumicis Linnaeus, 1758*

Аникланган жойи ва муддати: ФарFOна тумани Саткак кишлоFи, мевали 6of (10.05.2019) $2, фермер хужалиги экин майдони (16

.05.2019) $1, $1; Водил кишлоFи, фермер хужалиги экин майдони (19.08.2021) $3.

Озука усимлиги: Олма (Malus P. Mill., 1754); Шафтоли (Prunus persica (L.) Batsch); Малина (Rubus idaeus L., 1753); Маккажухори (Zea mays L., 1753); Гуза (Gossypium hirsutum L., 1763).

Tyta Billberg, 1820 авлоди

17. Tyta (Acontia) luctuosa Denis & Schiffermüller, 1775*

Аникланган жойи ва муддати: Ёзёвон тумани Гулистон кишлоFи, фермер хужалиги экин майдони (19.04.2016) $1; УлуFнор тумани Сариксув кишлоFи, фермер хужалиги экин майдони (15.05.2017) $3; Мингбулок тумани Корашахар KишлоFи, фермер хужалиги экин майдони (17.05.2017) $2; ФарFOна тумани Саткак кишлоFи, фермер хужалиги экин майдони (11.05.2021) $3, $ 1; Дакара тумани Кичик Турк кишлоFи, ахоли томоркаси (20.05.2021) $2.

Озука усимлиги: Маккажухори (Zea mays L., 1753); Шоли (Oryza sativa L., 1753); Гуза (Gossypium hirsutum L., 1763).

Schinia Hübner, 1823 авлоди

18. Schinia scutosa Denis & Schiffermüller, 1775*

Аникланган жойи ва муддати: Ёзёвон тумани Гулистон кишлоFи, фермер хужалиги Fалладан кейинги экин майдони (15.07.2019) $3, $1; Мингбулок тумани Корашахар кишлоFи, ахоли томоркаси (12.09.2021) $4, (18.09.2021) $1.

Озука усимлиги: Нухот (Pisum L., 1753); Гуза (Gossypium hirsutum L., 1763); Зотир (Linum L., 1753); Тарвуз (Citrullus lanatus Matsum. & Nakai, 1916); Махсар (Carthamus tinctorius L.); Кунжут (Sesamum L., 1753).

Heliothis Ochsenheimer, 1816 авлоди

19. Heliothis nubigera Herrich-Schäffer, 1851*

Аникланган жойи ва муддати: УлуFнор тумани Сариксув кишлоFи, фермер хужалиги экин майдони (17.06.2015) $1, (18.06.2015) $2, $1; Мингбулок тумани Корашахар кишлоFи, ахоли томоркаси (20.06.2015) $3; Ёзёвон тумани Гулистон ^rnnoF^ фермер хужалиги экин майдони (23.06.2019)

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-1014-1025

$1, $1; ФарFOна тумани Саткак ^mnoF^ фермер хужалиги экин майдони (11.08.2021) $2.

Озука усимлиги: Гуза (Gossypium hirsutum L., 1763); Ловия (Phaseolus vulgaris L., 1753); Мош (Vigna radiata (L.) R.Wilczek); Нухот (Pisum L., 1753); Соя (Glycine max Merr.,1917).

20. Heliothispeltigera Denis & Schiffermüller, 1775*

Аникланган жойи ва муддати: Дакара тумани Кичик Турк ^mnoF^ фермер хужалиги экин майдони (24.05.2019) $1, (02.06.2019) $2; Хужаобод тумани Янгичек кишлоFи, ахоли томоркаси (17.05.2020) $2, $1; ФарFOна тумани Саткак кишлоFи, фермер хужалиги экин майдони (04.08.2021) $4.

Озука усимлиги: Гуза (Gossypium hirsutum L., 1763); Ер ёеток (Arachis hypogaea L., 1753); ЗиFир (Linum L., 1753); Махсар (Carthamus tinctorius L.); Канакунжут (Ricinus communis L., 1753); Тамаки (Nicotiana tabacum L.); Кунгабокар (Helianthus L., 1753).

21. Heliothis maritima Graslin, 1855**

Аникланган жойи ва муддати: ФарFOна тумани Саткак кишлоFи, фермер хужалиги экин майдони (21.06.2021) $1; (23.06.2021) $3; (17.08.2021) $2, $1.

Озука усимлиги: Ловия (Phaseolus vulgaris L., 1753); Мош (Vigna radiata (L.) R.Wilczek); Нухот (Pisum L., 1753); Кунгабокар (Helianthus L., 1753).

Sesamia Guenee, 1852 авлоди

22. Sesamia cretica Lederer, 1857**

Аникланган жойи ва муддати: Кува тумани Каркидон сув омбори атрофи, макка экилган майдон (10.08.2020) $1; ФарFOна тумани Чимён кишлоFи, фермер хужалиги экин майдони (04.05.2020) $1; (05.09.2020) $2; Саткак ^H^^noF^ фермер хужалиги экин майдони (14.06.2019) $2; (23.09.2021) $3; $1; (25.09.2021) $2.

Озука усимлиги: Маккажухори (Zea mays L., 1753); Жухори (Sorghum halepense (L.) Pers., 1805).

Cosmia Ochsenheimer, 1816 авлоди

23. Cosmia subtilis Staudinger, 1888*

Аникланган жойи ва муддати: Учкуприк тумани СарикУрFOн худуди, урикзор 6of (14.05.2019) $2, (21.05.2019) $1.

Озука усимлиги: Урик (Prunus armeniaca L., 1753).

Cardepia Hampson, 1905 авлоди

24. Cardepia sociabilis Graslin, 1850*

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 j ISSUE 10 j 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-1014-1025

Аникланган жойи ва муддати: ФарFOна тумани Окбилол кишлоFи, ахоли томоркаси (29.07.2020) $1; Саткак кишлоFи, фермер хужалиги экин майдони (10.08.2021) $2.

Озука усимлиги: Mаккажyхори (Zea mays L., 1753).

Euxoa Hübner, 1821 авлoди

25. Euxoa temera Hubner, 1808*

Аникланган жойи ва муддати: Mингбулок тумани Корашахар ^mnoF^ ахоли томоркаси (25.09.2018) $1; ФарFOна тумани Саткак кишлоFи, фермер хужалиги экин майдони (20.09.2021) $2; (23.09.2021) $1, $1.

Озука усимлиги: БуFдой (Triticum L., 1753), Fyза (Gossypium hirsutum L.,

1763).

Agrotis Ochsenheimer, 1816 авлoди

26. Agrotis crassa Hübner, 1803 = bigramma Esper, 1790*

Аникланган жойи ва муддати: Ëзëвон тумани Гулистон кишлоFи, фермер хужалиги экин майдони (10.05.2018) $1; (13.05.2018) $2; ФарFOна тумани Саткак кишлоFи, фермер хужалиги экин майдони (11.08.2021) $1.

Озука усимлиги: Fyза (Gossypium hirsutum L., 1763); Помидор (Solanum lycopersicum L., 1753) ; Баклажон (Solanum melongena L.); Ширин калампир (Capsicum annuum L., 1753); Ковун (Cucumis melo L., 1753); Тарвуз (Citrullus lanatus Matsum. & Nakai, 1916); Бодринг (Cucumis sativus L., 1753).

№ox: *- ФарFOна водийсида илк бор кайд этилган турлар; **- Узбекистон энтомофаунасида илк марта учратилган турлар.

MyXOKAMA

ФарFOна водийсида илк бор кайд этилган тунламсимон тангачаканотлиларнинг агроценозлар буйича таксимланиши тахлил этилганда, кишлок хужалик экинлари руйхатига киритилган маданий усимликлардан иборат мевали 6of агроценозларида Noctuidae оиласининг 5 авлодга мансуб 4 тури, мойли, озука ва техник экинлар агроценозларида 9 авлодга мансуб 12 тури, Fалла ва дуккакли дон экинлари агроценозларида 11 авлодга мансуб 14 тури, сабзовот-полиз агроценозларида 5 авлодга мансуб 6 тури учрашлиги кайд этилди. Шунингдек, мевали 6of агроэкотизимларида Lymantriidae оиласидан Euproctis chrysorrhoea, Euproctis kargalika турлари хамда Arctiidae оиласидан Phragmatobia fuliginosa тури ва Phragmatobia fuliginosa paghmani кенжа тури, Erebidae оиласидан Dysgonia algira, Grammodes stolida турлари учраши

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-1014-1025

аникланди. Erebidae оиласидан Dysgonia rogenhoferi беда агроценозида, Dysgonia torrida эса маккажухори агроценозида учрашлиги кайд этилди.

ФарFOна водийси шароитида антропоген экотизимларда кайд этилган Dysgonia algira, Dysgonia rogenhoferi, Dysgonia torrida, Grammodes stolida Phragmatobia fuliginosa, Phragmatobia fuliginosa paghmani каби тур ва кенжа турлар маданий усимликлар билан экологик боFланган табиий ландшафтларга хос фитофаг хашаротлар булиб, энтомофунадаги улуши нисбатан чекланган хамда кишлок хужалик экинларига зарари сезиларсиз даражада. Шуни алохида таъкидлаш лозимки, кейинги йилларда Республикамизда экспортбоп кишлок хужалик махсулотларига булган талаб хамда ахолининг эхтиёжидан келиб чикиб, кишлок хужалик экинларининг янги нав ва турлари купайиб бормокда. Дунё микёсида кузатилаётган иклим шароитини узгариши билан боFлик экологик омилларнинг хам минтака энтомофаунасига таъсир курсатиши табиий. Айникса, агроэкотизимлар структураси ва таркибида содир булаётган узгаришлар, айрим турларнинг озука занжиридаги статусининг узгаришига, шунингдек маданий усимликлар билан экологик боFланган табиий ландшафтларга хос фитофаг хашаротлар хавфининг ортишига сабаб булиши мумкин. Бу эса, уз навбатида, минтака энтомофаунасини комплекс урганишга каратилган кенг камровли тадкикотларни амалга оширишни такозо этади.

ХУЛОСА

ФарFOна водийси агроэкотизимларида тунламсимон Noctuoidea капалаклари 41 авлодининг 64 тури кайд этилди.

Тунламсимон капалакларнинг жами 19 авлодига мансуб 25 тур ва 1 кенжа тури, шу жумладан, Noctuidae оиласининг 15 авлодига мансуб 18 тури, Lymantriidae оиласининг 1 авлодига мансуб 2 тури, Arctiidae оиласининг 1 авлодига мансуб 1 тур ва 1 кенжа тури, Erebidae оиласининг 2 авлодига мансуб 4 тури ФарFOна водийси агроэкотизимларида илк бор кайд этилди.

Noctuidae оиласидан 2 тур, Lymantriidae оиласидан 1 тур, Arctiidae оиласидан 1 тур, Erebidae оиласидан 2 тур капалаклар Узбекистон энтомофаунасида илк марта учратилди.

ФарFOна водийсининг мевали боF агроэкотизимларида Noctuidae оиласининг 5 авлодга мансуб 4 тури, Lymantriidae оиласининг 1 авлодга мансуб 2 тури, Arctiidae оиласининг 1 авлодга мансуб 1 тур ва 1 кенжа тури, Erebidae оиласининг 1 авлодга мансуб 2 тури илк бор кайд этилди. Шунингдек, мойли,

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-1014-1025

озука ва техник экинлар агроценозларида Noctuidae оиласининг 9 авлодга мансуб 12 тури, Erebidae оиласининг 1 авлодга мансуб 1 тури, Fалла ва дуккакли дон экинлари агроценозларида Noctuidae оиласининг 11 авлодга мансуб 14 тури, Erebidae оиласининг 1 авлодга мансуб 1 тури, сабзовот-полиз агроценозларида Noctuidae оиласининг 5 авлодга мансуб 6 тури илк марта кайд этилди.

REFERENCES

1. Жабборов А.М. (1997). ФарFOна водийси айрим агроценозларидаги мухим хашаротларнинг экологияси: Биол. фан. номз. ...дисс. автореф. -Тошкент, 20 б.

2. Зокиров И.И. (2019). Марказий ФарFOнанинг сабзавот-полиз экинлари хашаротлари фаунаси ва экологияси // Биол. фан. докт. дисс. (DSc) автореф. -Тошкент, 59 б.

3. Мустафакулов Х. (1992). Основные вредители в агроценозах важнейших сельскохозяйственных культур Ферганской долины и управление их численностью энтомофагами: Автореф. дисс. ... канд. биол. наук. -Баку, 21 с.

4. Синёв С.Ю. (2019). Каталог чешуекрылых (Lepidoptera) России. Издание 2-е. Санкт-Петербург: Зоологический институт РАН, 448 с.

5. Хужаев Ш.Т. (2014). Усимликларни зараркунандалардан уЙFунлашган химоя килиш, хамда агротоксикология асослари. - Тошкент, 540 б.

6. Шерматов М. (2010). Тут парвонаси (Glyphodes pyloalis Walker)нинг ФарFOна водийсида таркалиши, биологияси ва экологик хусусиятлари: Биол. фан. номз. .дисс. -Тошкент, 120 б.

7. Яхонтов В.В. (1962). Урта Осиё кишлок хужалиги усимликлари хамда махсулотларининг зараркунандалари ва уларга карши кураш. -Тошкент: Урта ва олий мактаб, 696 б.

8. Shermatov М et al.: (2021) Distribution of Butterflies of the Family Sphingidae (Insecta, Lepidoptera) in the Fergana Valley. International Journal of Virology and Molecular Biology, 10(2): 27-33. DOI: 10.5923/j.ijvmb.20211002.01.

9. Шерматов М., Ботиров Э. (2021). Материалы по распространению подсемейства Macroglossinae (Insecta, Lepidoptera, Sphingidae) в Ферганской долине. НамДУ илмий ахборотномаси - Научный вестник НамГУ. №4. - С. 168176.

10. http://lepiforum.org

11. https://www.zin.ru/collections/Lepidoptera

12. https://www.fao.org/3/cb4769ru/cb4769ru.pdf

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.