Научная статья на тему 'ФАРҒОНА ВИЛОЯТИДА ҚУЛУПНАЙ РЕЗАВОР ЎСИМЛИГИНИ ИССИҚХОНАДА ЕТИШТИРИШНИНГ ЎЗИГА ҲОС ЖИҲАТЛАРИ'

ФАРҒОНА ВИЛОЯТИДА ҚУЛУПНАЙ РЕЗАВОР ЎСИМЛИГИНИ ИССИҚХОНАДА ЕТИШТИРИШНИНГ ЎЗИГА ҲОС ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
4
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Ҳимояланган замин / резавор мева / оптимал / намлик

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ш.Я.Эшпулатов, Г.А.Ашуралиева

Жаҳон миқёсида аҳолининг озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлашда аграр соҳанинг ўрни ва аҳамияти кундан-кунга ошиб бормоқда. Жумладан, мамлакатимизда ҳам мавжуд ресурс ва имкониятлардан оқилона фойдаланиб, аҳолини қишлоқ хўжалик маҳсулотлари билан кафолатли таъминлаш, ҳосилдорлик ва манфаатдорликни янада ошириш, соҳага илм-фан ютуқлари ҳамда замонавий ёндашувларни жорий этиш долзарб масаладир.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ФАРҒОНА ВИЛОЯТИДА ҚУЛУПНАЙ РЕЗАВОР ЎСИМЛИГИНИ ИССИҚХОНАДА ЕТИШТИРИШНИНГ ЎЗИГА ҲОС ЖИҲАТЛАРИ»

ФАРГОНА ВИЛОЯТИДА ЦУЛУПНАЙ РЕЗАВОР УСИМЛИГИНИ ИССИЦХОНАДА ЕТИШТИРИШНИНГ УЗИГА ^ОС ЖЩАТЛАРИ 1Ш.Я.Эшпулатов, 2Г.А.Ашуралиева

Ч.х.ф.н.. доцент 2И.Х.Т.Э.Ю йуналиши 4-боскич талабаси. Аграр кушма факултети

Фаргона Давлат Университети https://doi.org/10.5281/zenodo.10931024 Аннотация. Жа^он мщёсида а^олининг озщ-овцат хавфсизлигини таъминлашда аграр со^анинг урни ва а^амияти кундан-кунга ошиб бормоцда. Жумладан, мамлакатимизда уам мавжуд ресурс ва имкониятлардан оцилона фойдаланиб, ауолини цишлоц хужалик мщсулотлари билан кафолатли таъминлаш, цосилдорлик ва манфаатдорликни янада ошириш, со^ага илм-фан ютуцлари %амда замонавий ёндашувларни жорий этиш долзарб масаладир.

Калит сузлар: Химояланган замин, резавор мева, оптимал, намлик Аннотация. Роль и значение аграрного сектора в обеспечении продовольственной безопасности населения в мировом масштабе возрастают с каждым днем. В частности, в нашей стране остро стоит вопрос использования имеющихся ресурсов и возможностей для гарантированного обеспечения населения сельскохозяйственной продукцией, дальнейшего повышения продуктивности и заинтересованности, внедрения научных достижений и современных подходов в сферу.

Ключевые слова: Защищенный грунт, ягоды, оптимум, влажность Abstract. The role and importance of the agricultural sector in ensuring the food security of the population on a global scale is increasing day by day. In particular, in our country, it is an urgent issue to use the available resources and opportunities to provide the population with guaranteed agricultural products, to further increase productivity and interest, and to introduce scientific achievements and modern approaches to the field.

Keywords: Protected ground, berries, optimum, humidity

Узбекистонда устирилаётган турли мевали ва резавор-мевали усимликлар ичида кулупнай алохида урин тутади. Йирик мевали кулупнай бошка куплаб мева ва резавор усимликлардан афзал туради.Узбекистон шароитида кулупнайни етиштириш катта истикболга эга. Мавжуд табиий-иктисодий омиллар билан суго-

риш бирга кушиб олиб борилганда кулупнайдан юкори ва сифатли хосил олиш мумкин.

Узбекистонда етиштирилаётган резавор экинлар ичида эгаллаган майдони ва хосилдорлиги буйича кулупнай биринчи уринда туради. Сунъий сугориш хамда озик моддага бой буз тупрокли ерларда тегишли агротехникани куллаган холда ноёб навларни етиштириб, ишлаб чикариш шароитида гектаридан 20 тонна ва ундан хам юкори хосил олиш мумкин. кулупнай - сермехнат экин булиб, ишни окилона ташкил этишни талаб килади. Мамлакатимизда кулупнай мевасини муваффакиятли равишда етиштириш учун республиканинг сугориладиган хужаликлари махаллий шароитларга мослашган ва хароратнинг кескин узгаришларига нисбатан чидамли булган серхосил, мазали, йирик мевали навларини танлаш лозим. Ерни экишга тайёрлаш, угитлаш, сугориш хдмда касаллик ва зараркунандаларга карши кураш каби мухим тадбирларни уз вактида ва сифатли утказиш керак.

кулупнай Rosaceae B.Jues - атиргулдошлар оиласининг Fragaria L авлодига киради.

У куп йиллик утсимон усимлик булиб илдиз пояси киска попук илдиздан иборат. Х,ар бир куртак асосида кушимча попук илдизчалар шаклланади.

^улупнайнинг илдиз тизими попук илдиздир, х,ар бир куртак асосида кушимча илдиз попуги шаклланади, ундан ук илдиз ва шохлаб кетадиган илдизлар чикади.

Плёнка остида кулупнай етиштириш. Сунгги йилларда Тошкент, Фаргона, Андижон, Наманган ва бошка вилоятларда кенг таркалган бошка усуллар катори хдваскор-сабзавоткорлар кичикрок хджмли симли каркас устига плёнка ёпилган тоннел остида кулупнай етиштириб, ундан эртаги х,осил олмокдалар. Узунлиги хох,лаганича олиниши, кенглиги ва баландлиги 40-50 см булиши керак. Узбекистон шароитида кулупнайзор февраль ойининг иккинчи ярмидан плёнка остига олинади.Плёнка остида мах,сулот тез етилади. Тупрок ва хдво хдрорати очик ердагига караганда анча юкори булади. Бах,орда хдрорат кутарилиб, сувга нисбатан эх,тиёж ошади, тупрок намлиги эса камаяди. Бу вактга келиб сув берилади ва плёнка олиб ташланади. Совук тушган кунлари х,ар эх,тимол бах,орги совукдан гулларга шикаст етказмаслиги учун кечкурун плёнка яна ёпиб куйилади. Х,аво юришмаганда гуллар тула чангланмайди, меваси сифатсиз булади. Гуллаш ва мевасини етилтиришни тезлаштириш учун кузда ва кукламда плёнка ёпиш муддати катта ахдмиятга эга.

Х,имояланган замин - стандарт турдаги плёнкали иссикхона. Иссикхона ичидаги плёнка туфайли кулупнай этиштириш учун кулай шароитлар яратилади - кушимча иситишнинг х,ожати йук. Усимликлар ёмгирдан ва бошка иклим х,одисаларидан х,ам х,имояланган. Натижа: х,осилнинг сифат ва микдор курсаткичлари анча юкори (тахминан 20-25%), мах,сулот хусусиятлари яхшиланади (резаворлар саклаш ва ташиш осонрок).

Х,имояланган тупрок усули иккита кичик турга булинади: экиш оддий тупрок ёки субстратда амалга оширилади - улар х,ижоб ва бошка моддалардир. Субстратдан фойдаланиш купрок амалийдир: бу х,олда, иссикхонани хох,лаганингизча бир жойда жойлаштириш мумкин. Бошка томондан, бу кушимча харажатларни талаб килади. Энг тежамкор усул иссикхонада кулупнай етиштиришдир.

Ихтисослашган х,имоя жойда сабзавотчилик сохдси етакчилик килса, очик далада ташкил этилган сабзавотчилик ёрдамчи сохд булиб колади. Маълумки кузги-кишки мавсумда купчилик иссикхона хужаликлари иссикхоналардан купайтириш ёки кучатни экишга тайёрлаш ишлари учун фойдаланадилар. 1 га иссикхонадан етиштирилган кучат учун 8- 10 га очик далада экин майдони зарур булади. Мана шундай мутаносиблик натижасида самарадорликка эришиш мумкин, яъни кузги-кишки даврда иссикхоналардан очик дала учун кучат етиштириш максадида фойдаланилса максадга мувофик булади.

Юкори агротехника (сугориш, бегона утларга карши курашиш, чангланишнинг нормал утишига имкон яратиш) коидаларига амал килинганда х,осил купаяди, гуллаш ва меванинг етилиши тезлашади.Бир каторга ёпилган плёнкани кейинги йили х,ам уша ерга ёпиш ярамайди, бунда келаси йил х,осили камаяди. Меваси териб олингач, плёнка олиб ташланиб, комплекс агротехника тадбирлари амалга оширилади. Плёнка остида Память Шредера, Узбекистанская, Узбекистон гузали, Баунтифул, Редгоунтлет, Кобра навларини етиштириш мумкин.

Бутун йил давомида уйда кулупнай этиштириш нафакат ремонтант навни танлаш, балки бошка оддий сирлар билан х,ам таъминланади:

Мажбурлаш усули билан богбонлар турт фасл учун мева бериш учун битта х,ийла ишлатадилар. Бунинг учун казилган кулупнай сакланади анъанавий музлатгич. Буталар бир

вактнинг узида эмас, балки бир ойлик фарк билан тулкинларда уйгонмайди. Бунинг ёрдамида сиз хатто кулупнайнинг йил давомида мева беришига хам эришишингиз мумкин! Яъни, биринчи буталар декабрда, охиргиси эса май ойида олиб ташланади. Тугри гамхурлик билан уларнинг энг охиргиси кишда хам охирги хосилни бериши мумкин!

Иккинчи сир - кулда чанглатиш. Тавсия аллакачон сотиб олиш учун юкорида берилган уз-узини чанглатувчи навлар, аммо кушимча кулда чанглатиш, амалиёт шуни курсатадики, махсулдорликни оширади.

Х,осилдорликни ошириш хамда юкори сифатли мева олиш учун навларни танлаш ва юксак агротехникани куллашдан ташкари, усимликларни зараркунанда ва касалликлардан химоя килиш буйича уз вактида тадбирлар утказиш хам катта ахдмиятга эгаДулупнай купрок ок догланиш, уншудринг, кулранг чириш сингари касалликлар билан зарарланади. кулупнай экилган майдонлар узун бурун, тилла кунгиз, кулупнай канаси, баргхур, шилликкурт каби хашаротлардан хам озмунча зарар курмайди. Сунгги вактларда айрим усимликларнинг вертициллез сулишдан нобуд булаётгани хам кузатилмокда.

Резавор меваларнинг инсон озик-овкат рационида ахамияти катта, лекин уларни янгилиги холида узок саклаб булмайди, шунинг учун унинг истеъмол муддати киска. Улардан шарбат (сок) олиб ёки куритиб, консерва килиб фойдаланиш оркали муддатини узайтириши мумкин. ^оидасига риоя килган холда тайёрланган консерва хамда шарбатларда хуллигида мавжуд фойдали хусусиятлари яхши сакланган булиб, жуда туйимли озик хисобланади. кулупнай шарбати. кулупнай шарбати ёкимли ва хушбуй булади. Унинг таркибида 0,3-1,1% органик кислоталар, 4-15% канд моддаси, 30-100 мг % С витамини хамда минерал тузлар мавжуд.

REFERENCES

1. Абдуллаев Р.М., Ягудина С.И. - Томоркада етиштириладиган резавор мевалар. Тошкент "Мехнат" 1989 -б 5-36.

2. Абдуллаева Х,.Р. "Узбекистонда ер тути усимлиги". Тошкент 2017. -б 144.

3. Туркия Республикаси Озик-овкат кишлок хужалиги вазирлиги хамда "Денизбанк" хамкорлигида тайёрланган "100 та китоб"дан иборат туплами.

4. Абдуллаева Х.Р. "Плёнка остида кулупнай етиштириш мумай даромад манбаи", "Узбекистон кишлок хужалиги" журнали. 2017. №2 17-б

5. Абдуллаева Х.Р. "Ер тути етиштиришнинг Узбекистонда ривожланиши" V ГЛОБАЛЬНАЯ НАУКА И ИННОВАЦИИ 2019: ЦЕНТРАЛЬНАЯ АЗИЯ. V Международной научно-практической конференции. Астана 2019. -б 165-169.

6. Abdullayeva K.R. "The Stady of Resistance of Garden Strawberry Varieties Belonged to Various Ecological Grups to Unfavorable Air Temperatures in Condition of Uzbekistan" I International Journal of Science and Research (IJSR)/ India 2019 y. pp 1450-1452.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.