Научная статья на тему 'ФАРҒОНА ВИЛОЯТИ ОЛТИАРИҚ ТУМАНИДА ПИСТА ЎСТИРИШ ТАЖРИБАЛАРИ'

ФАРҒОНА ВИЛОЯТИ ОЛТИАРИҚ ТУМАНИДА ПИСТА ЎСТИРИШ ТАЖРИБАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
26
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
хандон писта / Ахмади нави / уруғ авлод / уруғчи дарахт / чангчи дарахт / пайванд.

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Машрапов Х., Худайназарова Н., Рустамов Ж.

Мақолада хандон пистанинг Ахмади нави уруғ авлоди дарахтларининг таксацион ва вегетацион кўрсаткичларини аниқлаш бўйича тадқиқот натижалари келтирилган. Тажрибадаги дарахтларнинг 60% уруғчи дарахтлар, 40% чангчи дарахтлар ташкил қилган. Уруғчи дарахтларнинг ёнғоқмеваси ҳажми бўйича ҳам йирик, ўртача ва кичик эканлиги кузатилган. Ушбу пистазорда дарахтларни пайвандлаш ишлари амалга оширилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству , автор научной работы — Машрапов Х., Худайназарова Н., Рустамов Ж.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ФАРҒОНА ВИЛОЯТИ ОЛТИАРИҚ ТУМАНИДА ПИСТА ЎСТИРИШ ТАЖРИБАЛАРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

ФАРГОНА ВИЛОЯТИ ОЛТИАРЩ ТУМАНИДА ПИСТА УСТИРИШ

ТАЖРИБАЛАРИ хМашрапов Х., 2Худайназарова Н., 3Рустамов Ж.

Урмон хужалиги илмий-тадкикот институти https://doi.org/10.5281/zenodo.8002614

Аннотация. Мацолада хандон пистанинг Ахмади нави уруг авлоди дарахтларининг таксацион ва вегетацион курсаткичларини аницлаш буйича тадцицот натижалари келтирилган. Тажрибадаги дарахтларнинг 60% уругчи дарахтлар, 40% чангчи дарахтлар ташкил цилган. Уругчи дарахтларнинг ёнгоцмеваси %ажми буйича щм йирик, уртача ва кичик эканлиги кузатилган. Ушбу пистазорда дарахтларни пайвандлаш ишлари амалга оширилган.

Калит сузлар: хандон писта, Ахмади нави, уруг авлод, уругчи дарахт, чангчи дарахт, пайванд.

Хандон писта сердаромад маданий экин тури х,исобланиб дунёнинг купгина мамлакатларида етиштирилади ва экспорт килинади. Дунё буйича етиштириладиган писта ёнгоцмеваси йилига 1 млн тоннадан ошди. Хандон писта етиштириш буйича етакчи давлатлар А^Ш (406,6 минг т.), Эрон (315,2 минг т.), Туркия (170 минг т.), Хитой (83,3 минг т.) ва Сурия (56,8 минг т.) х,исобланади. Хандон писта урмонларининг х,осилдорлигини ошириш учун махдллий навларни яратиш ва вегетатив купайтириш оркали серх,осил плантацияларни барпо этиш долзарб масаладир.

Х,озирда хандон писта плантацияларини барпо этиш тизимини соддалаштириш, писта урмонларининг х,осилдорлигини ошириш, уларни кучатидан купайтириш усулларини соддалаштириш, пистачиликда инновацион усулларни куллашга алох,ида эътибор каратилмокда. Мазкур йуналишда Урмон хужалиги илмий тадкикот институти (УХИТИ) олимлари томонидан мамлакатимизнинг лалмикор ерларида устиришга мос, серх,осил, юкори сифатга эга экспортбоп мах,сулот берадиган шакллари танлаб олинган, уругидан доимий усиш жойига экиш ва парваришлаш технологияси ишлаб чикилиб, муайян натижаларга эришилган. Шулар билан бир каторда УХИТИ олимлари томонидан яратилган пистанинг 13 та навини селекция ютуги деб кабул килинган. Бу борада илмий изланишларни давом эттиришимиз, янги навларни яратишимиз, дунё бозорига ракобатбардош писта ёнгокмеваларини саноат микёсида етиштиришни йулга куйишимиз мух,им вазифалардан булиб колмокда. Айникса, дунё бозорида уз урнига эга Акбарий, Ах,мади, Фандуги (Эрон) ва Керман (А^Ш) каби пистанинг навлари ёнгокмевасини етиштиришнинг хориж тажрибаларини урганиш ута мух,имдир. Ах,оли уртасида х,ам хорижий писталарга кизикиш катта булиб, бизнинг бозорларимизда х,ам Эроннинг Акбарий, Ах,мадий ва Фандуги писта навлари катта микдорларда сотилади.

1-жадвал

Эрондан келтирилган хандон пистанинг Ахмади нави ypyF авлоди дарахтларининг таксацион курсаткичлари (3х4 м) (ФарFOна вилояти РАПУ-БХН фермер хужалиги)

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

_JUNE 6-7, 2023_

№ Дара хт Ёш и, йил Буй и, м Танас и, м Тана х,олат и, сони Шох-шабба си, м Сугор иш шарои ти Пайванд х,олати Мевасин инг шакли Х,осилдор лик, 1 дарахт/кг

1. уруг чи 8 3,0 0,22 1 3,1х3, 2 лалми килинма ган кичик 0,4

2. уруг чи 8 3,1 0,22 2 3х3,2 лалми килинма ган йирик 0,4

3. уруг чи 8 3,7 0,24 2 3,4х3, 6 лалми килинма ган уртача 0,5

4. чанг чи 7 2,8 0,2 3 3х3 лалми килинма ган - -

5. чанг чи 8 3,2 0,22 2 3,1х3, 2 лалми килинма ган - -

6. уруг чи 8 3,5 0,24 3 3,2х3, 4 лалми килинма ган кичик 0,4

7. чанг чи 8 3,0 0,22 3 3,2х3, 2 лалми килинма ган - -

8. уруг чи 8 3,0 0,2 2 3,2х3 лалми килинма ган кичик 0,4

9. уруг чи 8 3,1 0,2 3 3,1х3, 2 лалми килинма ган кичик 0,3

1 0. чанг чи 8 3,3 0,2 2 3,2х3, 2 лалми килинма ган - -

2-жадвал

Эрондан келтирилган хандон писта Ахмади нави ypyF авлоди дарахтларининг вегетация курсаткичлари (3х4 м, барг буйича) (ФарFOна вилояти РАПУ-БХН фермер

хужалиги)

№ Дарахт Куртак Барг

буртиши дастлабки ялпи дастлабки дастлабки тулик

барг барг саргайиши тукилиш тукилиши

чикариши ёзиши

1. уругчи 2 апрел 14 апрел 22-30 апрел 25 сентябр 10 октябр 20-30 октябр

2. уругчи 2 апрел 14 апрел 23-30 апрел 26 сентябр 12 октябр 20-30 октябр

3. уругчи 2 апрел 15 апрел 22-30 апрел 26 сентябр 12 октябр 20-30 октябр

4. чангчи 29 март 11 апрел 21-30 апрел 23 сентябр 10 октябр 20-30 октябр

5. чангчи 28 март 11 апрел 21-30 апрел 24 сентябр 10 октябр 20-30 октябр

6. уругчи 2 апрел 15 апрел 23-30 17 сентябр 3 октябр 20-30

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

_JUNE 6-7, 2023_

апрел октябр

7. чангчи 29 март 11 апрел 21-30 апрел 23 сентябр 8 октябр 20-30 октябр

8. уругчи 2 апрел 15 апрел 24-30 апрел 16 сентябр 1 октябр 20-30 октябр

9. уругчи 2 апрел 14 апрел 24-30 апрел 25 сентябр 10 октябр 20-30 октябр

10. чангчи 30 март 11 апрел 21-30 апрел 24 сентябр 10 октябр 20-30 октябр

3- жадвал

Эрондан келтирилган хандон писта Ахмади нави уруF авлоди дарахтларининг

вегетацион курсаткичлари (3х4м, гул-мева буйича) (ФарFOна вилояти РАПУ-БХН фермер хужалиги)

№ Дарахт Куртак буртиши Гул Мева

дастлабки гул чикиши ялпи гулла ши мева шингили ни пайдо булиши меванин г дастлабк и етилиши тулик етилиши тулик тукилиб кетиши

1. уругчи 9 апрел 16 апрел 20-24 апрел 18-22 май 20 сентябр 1-10 октябр 20-30 октябр

2. уругчи 9 апрел 16 апрел 20-24 апрел 18-22 май 20 сентябр 1-10 октябр 20-30 октябр

3. уругчи 8 апрел 16 апрел 20-24 апрел 18-22 май 15 сентябр 22-30 октябр 20-30 октябр

4. чангчи 7 апрел 14 апрел 18-22 апрел - - - -

5. чангчи 6 апрел 13 апрел 18-22 апрел - - - -

6. уругчи 9 апрел 16 апрел 20-24 апрел 18-22 май 20 сентябр 1-10 октябр 20-30 октябр

7. чангчи 6 апрел 13 апрел 18-22 апрел - - -

8. уругчи 9 апрел 16 апрел 20-24 апрел 18-22 май 18 сентябр 24-31 октябр 20-30 октябр

9. уругчи 8 апрел 16 апрел 20-24 апрел 18-22 май 20 сентябр 1-10 октябр 20-30 октябр

10. чангчи 6 апрел 13 апрел 22-22 апрел - - - -

Ушбу писталарнинг нарх,и кимматлиги сабабли бу писта ёнгокмевасини етиштиришга булган кизикишнинг ортишига сабаб булмокда. Фаргона вилоятининг Олтиарик, ^ува, Риштон каби туманларида тадбиркорлар, фермер хужаликлари ва ах,оли х,ам уз хонадонларида писта дарахтларини етиштиришни йулга куя бошлашган.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

Тажрибаларда Фаргона вилояти Олтиарик тумани Повулгон кишлоги яшовчи Бойкузиев Рузмат рахбарлик килаётган РАПУ-БХН фермер хужалиги Эрондан келтирилган хандон писта Ахмади нави уруг авлоди дарахтларининг таксация ва вегетация курсаткичлари куриб чикилади.

Юкоридаги 1-3 жадваллардан куриш мумкинки, Узбекистоннинг турли географик иклим-тупрок шароитларида хорижий писта уругларидан плантация барпо килишга харакат килинган. Фаргона вилояти Маргилон тумани буйича устирилган писта плантацияси холатини тахлил килсак: уруг Эрондан келтирилган Ахмади ва Фандуги уруглари экилган, дарахтлар хосил беришга киришни энди бошлаган. Шундай булсада айрим дарахтларни чангчи ва уругчи дарахти гуллашининг йуклиги сабабли аниклш имкони булмади. Умуман олганда хозирча уругчи дарахтлар-60%, чангчи дарахтлар -40%ни ташкил килади. Уругчи дарахтларнинг ёнгокмеваси хажми буйича хам йирик, уртача ва кичик эканлиги кузатилди. Ушбу пистазор эгаси томонидан хам писта дарахтларида пайвандлаш харакати амалга оширишга уриниш булган, аммо пайвандлаш ишлари хато бажарилганлиги сабабли, бу тадбир ижобий натижа бермаган. Майдондаги 90% дарахтлар танасига ишлов бериш натижасида куп танали холда усган. Бунинг натижасида чангчи дарахтлар сонини камайтириш ва ёнгокмеваси майда булган дарахтларни йирик мевали дарахтларга айлантириш ишларида маълум кийинчиликлар тугдиради.

REFERENCES

1. Hamzayev A. K. et al. Study on cultivation of pistachio (Pistacia vera L.) seedlings in containers //IOP Conference Series: Earth and Environmental Science. - IOP Publishing, 2020. - Т. 614. - №. 1. - С. 012119.

2. Kayimov A., Kholmurotov M. Z., Eshankulov B. I. Justification of prospective pistachio (Pistacia vera L.) varieties and forms while creating plantations in Uzbekistan //IOP Conference Series: Earth and Environmental Science. - IOP Publishing, 2021. - Т. 939. -№. 1. - С. 012037.

3. Kholmurotov M. Yield of local forms of pistachio in vegetative reproduction in Uzbekistan //Редакционный совет. - 2016. - Т. 4. - С. 201647.

4. Kholmurotov M. Z. Some features of pistachio yield formation. Agricultural science for agriculture. Collected works in 3 books //IX International Research and Practical Conference (February 5-6, 2014). Barnaul, RIO AGAU. - 2014. - С. 305-306.

5. Kholmurotov M. Z. The factors that affect productivity of pistachio (Pistacia vera L.) for the following year //International Journal of Applied and Pure Science and Agriculture (IJAPSA). - 2017. - Т. 3. - №. 4. - С. 22-24.

6. Mandalari G. et al. Pistachio nuts (Pistacia vera L.): Production, nutrients, bioactives and novel health effects //Plants. - 2021. - Т. 11. - №. 1. - С. 18.

7. Zaripbayevich K. M. STABILITY AND CROP PRODUCTIVITY OF PISTACHIO TO EXTERNAL FACTORS //Open Access Repository. - 2023. - Т. 4. - №. 03. - С. 74-77.

8. Хамзаев А. Х. и др. Новые сортовые фисташки Узбекистана //Труды по интродукции и акклиматизации растений. - 2021. - С. 263-271.

9. Хамзаев А. Х., Эшанкулов Б. И., Холмуротов М. З. Влияние состава почвенного субстрата на приживаемость и рост сеянцев фисташки в контейнерах //Вестник

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

Ижевской государственной сельскохозяйственной академии. - 2019. - №. 4. - С. 4952.

10. Холмуротов М. З. Урожайность местных форм фисташки настоящей при их вегетативном размножении в Узбекистане //Редакционный совет. - 2016. - Т. 4. - С. 201642.

11. Эшанкулов Б. И., Холмуротов М. З., Худайназарова Н. Х. Хорижий писта навлари уруг авлодини устиришда кузатиладиган дастлабки умумий хатолар //Science and innovation. - 2022. - №. Special Issue. - С. 621-625.

12. Эшанкулов Б. И., Худайназарова Н. Х., Лаптева Р. А. Иранские сорта фисташки настоящей //Труды по интродукции и акклиматизации растений. - 2021. - С. 297-299.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.