Научная статья на тему 'ФАРҒОНА ВИЛОЯТИ МИЛЛИЙ ТАРКИБИ ХУСУСИДА (1991-2009 ЙЙ.)'

ФАРҒОНА ВИЛОЯТИ МИЛЛИЙ ТАРКИБИ ХУСУСИДА (1991-2009 ЙЙ.) Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
32
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ДЕМОГРАФИЯ / МИЛЛАТ / УРБАНИЗАЦИЯ / ЭТНИК ХУСУСИЯТ / ҲУқУқӢ / МИЛЛИЙ ТАРКИБ

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Хаджамуратова М.Х.

Ушбу мақолада Ўзбекистон Республикасининг Фарғона вилояти ҳудудларида аҳолининг миллий таркиби, урбанизация жараёнларининг этник хусусиятлари баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ON THE NATIONAL STRUCTURE OF FERGANA REGION (1991-2009 YY.)

This article describes the ethnic composition of the population and ethnic features of urbanization in the Fergana region of the Republic of Uzbekistan.

Текст научной работы на тему «ФАРҒОНА ВИЛОЯТИ МИЛЛИЙ ТАРКИБИ ХУСУСИДА (1991-2009 ЙЙ.)»

Хаджамуратова М.Х., т.ф.н.

доцент

Андижон давлат тиббиёт институты

Узбекистон, Андижон

ФАРГОНА ВИЛОЯТИ МИЛЛИЙ ТАРКИБИ ХУСУСИДА

(1991-2009 ЙЙ.)

Аннатация: Ушбу мацолада Узбекистон Республикасининг Фарзона вилояти уудудларида ауолининг миллий таркиби, урбанизация жараёнларининг этник хусусиятлари баён этилган.

Калит сузлар: демография, миллат, урбанизация, этник хусусият, ууцуц, миллий таркиб.

Xadjamuratova M.X., candidate of historical sciences

associate professor Andijan State Medical Institute Uzbekistan, Andijan

ON THE NATIONAL STRUCTURE OF FERGANA REGION

(1991-2009 YY.)

Annotation: This article describes the ethnic composition of the population and ethnic features of urbanization in the Fergana region of the Republic of Uzbekistan.

Keywords: demography, ethnicity, urbanization, ethnicity, law, national content.

Мустакиллик йилларида Узбекистон Республикасида олиб борилаётган одилона ички ва ташки сиёсат йиллар давомида узининг ижобий самарасини берди ва бу жахон микёсида эътироф этилмокда.

Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев таъкидлаганидек: - Жамиятимизда тинчлик-осойишталик, миллатлараро тотувлик, баFрикенглик ва мехр-окибат мухити хукм сурмокда". Айникса, инсонпарварлик тамойилларига асосланган демографик сиёсат мамлакатимиз худудида истикомат килувчи барча миллат ва элатларнинг тиллари, урф-одатлари ва анъаналари хурмат килиниши, уларнинг ривожланиши учун шароит яратилишини хукукий кафолатлангани билан хам ахамиятлидир.

Республика ахолисининг миллий таркибида узгаришлар юз берди. Масалан, мамлакатга ном берган халк - узбеклар 1989 йилда 71,4 %, 1999 йилда 77,6 % га, 2006 йилга келиб 80,4 % га етди.

1991-2006 йиллар мобайнида ФарFона водийсида узбеклар сони муттасил равишда купайиб борди. Бу холат ахолининг миллий таркибида узбеклар салмоFини ортиб бориши, бу миллат вакилларида табиий усишнинг нисбатан юкорилиги, ахолининг миграция жараёнларида уларни купрок вактинча миграцияда катнашуви кабилар билан изохланади.

Ахолисининг куп миллатлиги ФарFOна вилоятида хам намоён булади. Вилоят худудида ахоли азалдан келиб урнашгани ва саноат тармоклари ривожланиб борганлиги боис турли миллат вакиллари яшаб келади. Ахолининг асосий кисмини узбеклар ташкил этиб, уларнинг улуши 1991 йилда 81,4 фоиз, 2000 йилда 86,6 фоиз ва 2009 йилда 88,2 фоизга тенг булди (1-жадвал).

1 -жадвал

ФарFOна вилояти ахолисининг миллий таркиби.

Миллатлар 1991 йил 2000 йил 2009 йил

Ахоли Сони жамига нисб.% ахоли сони жамига нисб.% ахоли сони жамигани сб.%

1 2 3 4 5 6 7

жами ахоли 2226400 100,0 2676278 100,0 3022125 100,0

Узбек 18115400 81,4 2318480 8б,6 2666235 88,2

Рус 118415 5,3 82441 3,1 51563 1,7

Украин 10795 0,3 7027 0,3 5512 0,2

Озарбайжон 3157 0,1 1829 0,07 1662 0,05

КирFиз 52209 2,3 56436 2,1 62815 2,1

Тожик 127253 5,7 153939 5,7 178674 5,9

Бундан ташкари 2009 йилда вилоят ахолисини 5,9 фоизини тожиклар, 1,7 фоизини руслар, 2,1 фоизини кирFизлар, 0,5 фоизини татарлар, 0,2 фоизини корейслар, 0,2 фоизини украинлар ташкил этган. Шулар катори крим татар, арман, озарбайжон, еврей, козок, туркман ва бошка миллат вакиллари хам вилоят, колаверса республикада олиб борилаётган ислохотлар жараёнида иштирок этиб келганлар. Вилоят ахолисининг этник таркибида узбеклар улуши 2009 йилда 1991 йилга нисбатан 6,8 фоизга ортган. Бешарик, БоFдод, Бувайда, Фуркат туманларида ахолининг 99,4 фоизидан ортиги узбеклардан иборат булган. Узбеклар нисбатан кам булган худудлар К,увасой (43,5%), ФарFOна (67 2%)шахарлари ва Риштон тумани (79,2%) хисобланган. Сух туманида улар ахолининг 0,2 фоизини, бошка худудларда эса 81,5 - 98,7 фоизни ташкил этган.

Умумий ахоли сонида тожиклар узбеклардан кейинги уринни эгаллайди. Айникса, Сух тумани ахолисининг асосий кисми (99,5%) тожиклардан иборат булган. Кувасой шахри, Риштон ва ФарFOна туманлари ахолиси таркибида хам тожиклар бошка туманларга нисбатан устун мавкега

эга булган. КирFиз миллатига мансуб ахолининг вилоят шахар ва туманлари ахолиси сонидаги улуши Кувасой шахри, Охунбобоев, Ёзёвон, Тошлок, Риштон, ФарFOна, Узбекистон туманларида бошка туманлардан нисбатан юкори булган, ДанFара, Фуркат, Сух туманларида озчиликни ташкил этган. Ахоли таркибида европаликлар уз мехнатлари билан ислохотларни боскичма-боскич амалга ошириш жараёнларида ишгирок этиб келдилар, улар купрок шахар жойларда истикомат килганлар. Аммо утган йилларга нисбатан сон жихатдан ушбу миллат вакиллари анча кискариб борган. Рус миллатига мансуб ахоли микдори 1991-2009 йиллари 5,3 фоиздан 1,7 фоизга кискарган, ахоли сонида бошка миллат вакиллари улушининг пасайиб боришига ушбу миллатларда туFилиш даражасини пастлиги ва миграцияда жараёнларининг юкорилиги сабаб булган.

Вилоят ахолиси миллий таркибида шахарларни кишлок худудларига нисбатан бироз фаркланишини кузатиш мумкин, яъни шахарларда миллатларнинг этник жихатдан бойлиги ва сон жихатдан нисбатан юкорилиги кузатилади. Чунки, шахарларда саноат корхоналарининг мавжудлиги турли миллат вакилларини билим ва тажрибаларини намоён этишига шароит яратиб келган. Масалан, биргина ФарFона шахрида 1991 йнлда руслар вилоят ахолисининг 32,0 фоизини ташкил этган булса, 2009 йилда 14,3 фоиздан иборат булган. Туманлар ичида эса Олтиарикда руслар нисбатан куп булиб, 1991 йилда уларнинг улуши 1,4 фоизни, 2009 йилда эса 0,2 фоизни ташкил этган. Украин, татар, корейс, немис миллатига мансуб ахолининг хам асосий кисмини улуши шахарларга туFри келганлиги боис урбанизация жараёнларининг этник хусусиятларини узида акс эттирган.

ФарFOна шахри куп тармокли йирик саноат маркази хисобланади. Шахарда 2009 йилда 67,2 фоиз узбеклар билан бирга вилоятдаги рус миллатига мансуб ахолини 64,4 фоизи, украинларни 46,8 фоизи, татарларни 49,1 фоизи, еврейларни 31,5 фоизи, крим татарларни 48,0 фоизи, корейсларни 63,0 фоизи, немисларни 77,5 фоизи, арманларни 26,3 фоизи, озарбайжонларни 34,1 фоизи барча ишлаб чикариш жараёнларида иштирок этиб келганлар. Кукон шахри OFир ва енгил саноат буйича катта мавкега эга булганлиги боис турли миллат вакилларидан иборат мутахассис кадрларни ишлашига имконият яратилган. Натижада ушбу худудда русларни 19,5 фоизи, украинларни 10,5 фоизи, арманларни 70,2 фоизи, татарларни 16,7 фоизи, крим татарларни 11,2 фоизи, еврейларни 48,2 фоизи, корейсларни 11,1 фоизи, озарбайжонларнинг 18,5 фоизи махаллий ахоли билан шахар равнакига хисса кушиб келган.

Курилиш материаллари ишлаб чикариладиган Кувасой шахри кимё, озик-овкат саноатига хам ихтисослашган булиб, ушбу худудда узбеклар шахар ахолисининг 43,5 фоизини, тожиклар эса 32,3 фоизини ташкил этган. Шахар ахолиси куп миллатли булиб, вилоятдаги рус миллатига мансуб ахолининг 3,9 фоизини, украинларни 4,1 фоизини, татарларни 4,1 фоизини,

крим татарларни 9,8 фоизини, кирFизларни 17,2 фоизини, озарбайжонларни 13,7 фоизини уз камровига олган.

Саноат тармокларига ихтисослашган МарFилон шахрида хам узига хос миллий таркиб мужассамлашган. Шахарда узбеклар (6,9%), руслар (8,8%и), украинлар (15,6%и), татарлар (14,9%и), крим татарлар 17,5%и), корейслар (16,7%и), еврейлар (20,2%и), озарбайжонлар (5,6%и), кирFизлар (0,2%и), тожиклар (0,8%и), арманлар (1,3%и), немислар (7,6%и) ва бошка миллат вакиллари хамжихатликда яшаб келган.

Туманларнинг шахар, кишлокларида истикомат килаётган ахолиси хам худудлардаги саноат тармокларини ва кишлок хужалигини ривожланишига уз хиссасини кушиб келганлар. Жумладан, махаллий миллат вакиллари билан бирга русларни 3,4 фоизи, украинларни 23,0 фоизи, татарларни 15,2 фоизи, крим татарларни 13,5 фоизи, корейсларни 8,1 фоизи, арманларни 1,4 фоизи, немисларни 3,8 фоизи ва бошка миллат вакилларини 7,9 фоизини хукук ва эркинликларини химоя килиш давлат томонидан кафолатланган.

Хулоса килиб айтганда, ФарFOна вилояти ахолиси республиканинг бошка худудлари сингари куп миллатли хусусиятга эга. 1991-2009 йилларда ахолининг умумий усишига таъсир этувчи омиллар сабабли вилоят ахолиси сонида махаллий миллатларнинг вакиллари, айникса, узбеклар салмоFини ортиб бориши ва турли миллат вакиллари улушининг камайиб бориши кузатилади. Шахарлардаги куп миллатли ахоли таркибини кишлокларга нисбатан устунлиги урбанизация жараёнларининг этник хусусиятларини узида намоён этган холатдир.

Адабиётлар:

1. Мирзиёев Ш.М. Узбекистан Республикаси Олий Мажлисига Мурожаатномаси. -Тошкент: 26- бет.

2. Узбекистон Республикаси Конституцияси. -Тошкент: Узбекистон. 2019, 4 бет.

3. Узбекистон Республикасининг кискача маълумотномаси. -Тошкент, 1992. -Б.98.

4. Андижон вилояти давлат статистика бошкармаси маълумотлари. -Тошкент, 2006. Б.34.

5. Хаджамуратова М.Х. ФарFOна водийсининг демографик тарихи (1991 -2006 йй.). Автореферат. -Тошкент, 2011, Б.24

6. ФарFOна вилояти давлат статистика бошкармаси маълумотлари. -ФарFOна, 2006. -Б.38.

7. ФарFOна вилояти давлат статистика бошкармаси маълумотлари. -ФарFOна, 2006. Б.40.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.