Научная статья на тему 'FANTASTIK ASARLARNI O’ZBEK TILIDAN INGLIZ TILIGA TARJIMA QILISHNING LINGVISTIK TAHLILI (ALISHER NAVOIY ASARLARI MISOLIDA)'

FANTASTIK ASARLARNI O’ZBEK TILIDAN INGLIZ TILIGA TARJIMA QILISHNING LINGVISTIK TAHLILI (ALISHER NAVOIY ASARLARI MISOLIDA) Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
219
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
morfologiya / leksikologiya / sintaksis / qo‟shimchalar / sifat / ravish / ot / olmosh.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Zeboxon Xayrulloyevna Abduraimova, Juraali Kamoljonovich Solijonov

Ushbu maqola nafaqat o‟zbek balki boshqa turkiy xalqlarning ulug‟ shoiri, mutafakkir, davlat arbobi – Alisher Navoiyning buyuk ijodi bilan bevosita bog‟liq va o‟zbek nazmi hamda adabiyot namoyondalarini lol qoldirgan “Xamsa” asarining “Saddi Iskandariy” dostoni misolida yozilgan. Shuningdek, maqolada “Saddi Iskandariy” dostonini o‟zbek tilidan ingliz tiliga tarjima qilish jarayonida yuzaga keladigan morfologik va leksikologik transformatsiyalarning tahlil muammolari analiz qilinadi. Maqola uchun adabiyot darsliklari, turli xil lug‟atlar va tarjima qilish jarayonida foydalaniladigan ba‟zi qo‟llanmalar manba sifatida olingan.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «FANTASTIK ASARLARNI O’ZBEK TILIDAN INGLIZ TILIGA TARJIMA QILISHNING LINGVISTIK TAHLILI (ALISHER NAVOIY ASARLARI MISOLIDA)»

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-351-357

FANTASTIK ASARLARNI O'ZBEK TILIDAN INGLIZ TILIGA TARJIMA QILISHNING LINGVISTIK TAHLILI (ALISHER NAVOIY ASARLARI

MISOLIDA)

Zeboxon Xayrulloyevna Abduraimova

Termiz davlat universiteti Tarjima nazariyasi va amaliyoti yo'nalishi talabasi E-mail: abduraimovazebo0@gmail.com

Juraali Kamoljonovich Solijonov Termiz davlat universiteti o'qituvchisi E-mail: stuard redman@mail.ru ORCID: 0000-0001-6394-295X UDK 81.2/.4481.25

ANNOTATSIYA

Ushbu maqola nafaqat o'zbek balki boshqa turkiy xalqlarning ulug' shoiri, mutafakkir, davlat arbobi - Alisher Navoiyning buyuk ijodi bilan bevosita bog'liq va o'zbek nazmi hamda adabiyot namoyondalarini lol qoldirgan "Xamsa" asarining "Saddi Iskandariy" dostoni misolida yozilgan. Shuningdek, maqolada "Saddi Iskandariy" dostonini o'zbek tilidan ingliz tiliga tarjima qilish jarayonida yuzaga keladigan morfologik va leksikologik transformatsiyalarning tahlil muammolari analiz qilinadi. Maqola uchun adabiyot darsliklari, turli xil lug'atlar va tarjima qilish jarayonida foydalaniladigan ba'zi qo'llanmalar manba sifatida olingan.

Kalit so'zlar: morfologiya, leksikologiya, sintaksis, qo'shimchalar, sifat, ravish, ot, olmosh.

ABSTRACT

This article is directly related to the great work of Alisher Navoi, the great poet, thinker, statesman of not only Uzbek, but also other Turkic peoples, and it is written on the example of "Saddi Iskandari" epic of "Khamsa" work, which surprised the representatives of Uzbek poetry and literature. Also, the article analyzes the analysis problems of morphological and lexicological transformations that occur in the process of translating the epic "Saddi Iskandari" from Uzbek to English. Literature textbooks, various dictionaries and some manuals used in the translation

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-351-357

process were taken as sources for the article.

Keywords: morphology, lexicology, syntax, adverbs, adjective, adverb, noun, pronoun.

KIRISH

Alisher Navoiy (1441-1501) - buyuk shoir va mutafakkir, davlat arbobi. To'liq ismi Nizomiddin Mir Alisher. Navoiy tahallusi ostida chig'atoy (eski o'zbek tili) hamda forsiyda (fors tilidagi asarlarida) ijod qilgan. G'arbda chig'atoy adabiyoti hisoblanmish o'zbek adabiyotining eng yirik namoyondasi. Umuman olganda, butun turkiy xalqlari orasida u kabi yirik shaxs yo'qdir. Alisher Navoiyning ijodi ulkan. Olti dostonining hajmi 60 000 ga yaqin misrani tashkil etadi. 1483-1485 yillar Navoiy o'z ichiga besh dostonni olgan "Xamsa" asarini yaratgan: "Hayrat ul-Abror" ("Yaxshi kishilariing hayratlanishi"), "Farhod va Shirin", "Layli va Majnun", "Sab'ai sayyor" ("Yetti sayyora"), "Saddi Iskandariy" ("Iskandar devori").

Alisher Navoiy butun hayoti davomida adabiy asarlarni siyosat bilan birlashtirgan. Yuqori mansabga ega shaxs bo'la turib, u mamlakat hayotining ijtimoiy-iqtisodiy takomillashishiga katta hissa qo'shgan; ilm, fan, san'at rivojiga homiylik qilgan; tinchlik va totuvlik hukmron surishiga doim harakat qilgan. Ko'rib turganimizdek, Navoiy merosi mavzu va janrlari bo'yicha turlidir. Uning asarlari XV asrdan hozirgi kungacha o'zbek adabiyoti rivoji uchun xizmat qilib kelmoqda. Asrlar davomida uning asarlari taqlid va ilhom manbai bo'lib hisoblanib kelgan. [2]

ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYASI

Mazkur maqola uchun tadqiqot davomida tarjima qiyosiy adabiyot, qarama qarshi tavsifli tarjima va lingvistik atamalarning izohli tahlili, adabiyotning stilistik tahlili ko'rib, o'rganilib chiqildi. Ushbu tadqiqot uchun, "Tarjimashunoslik terminlarining ko'p tilli lug'at-ma'lumotnomasi" qo'llanmasidan foydalanildi [3].

Morfologiya (grek. morhfos "shakl", logos "ta'limot" so'zlaridan olingan bo'lib) so'z shakllari haqidagi ta'limotdir [4]. Leksikologiya (leksika va logiya) -tilshunoslikning til lug'at tarkibi, ya'ni muayyan bir tilning leksikasini o'rganuvchi bo'limi. Leksikologiya har bir so'zni yolg'iz holda emas, balki boshqa so'zlar bilan bog'liq holda o'rganadi [5].

NATIJA

Ushbu asarning 76 ta gaplari tahlil qilindi, bundan 30 tasi morfologik, qolgan

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-351-357

46 tasi leksikologik tahlil jarayonida ko'rib chiqildi. Ulardan 43 tasi ot, 50 tasi fe'l, 33 tasi sifat, qolgan 27 tasi ravish va olmoshdan iborat. Asarni tarjima qilish jarayonida unchalik ko'p muammolarga duch kelingani yo'q. Muammoga duch kelgan qism shuki, sifat bog'lanib kelgan ot ba'zan gapda tushib qolgan, natijada sifat otlashib, egalik, ko'plik qo'shimchalari bilan o'zgargan va ot bajargan sintaktik vazifalarda kelgan, ya'ni ilmiy jihatdan tahlil qiladigan bo'lsak sifatlar otlashib ketgan.

Morfologik tahlil: After preparing the mentioned nine gifts for Iskandar, all the people of the city went out to say goodbye to him.

1-jadval

Leksemalar Morfologik xususiyati

After Bog'lovchi

Preparing Fe'l

the artikl

mentioned Fe'l

nine son

gifts ot

for Ko'makchi

Alexander ot

all olmosh

the artikl

people ot

Of Kelishik qo'shimchasi

the artikl

city ot

Went out Fe'l

to Kelishik qo'shimchasi

say Fe'l

goodbye Undov so'z

to Kelishik qo'shimchasi

him olmosh

Morfologik tahlil: After everyone took their place, the Chinese beauty got up, drank it herself, and then took the kavsar water to the king.

2-jadval

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-351-357

Leksemalar Morfologik xususiyati

After Bog'lovchi

everyone olmosh

took Fe'l

their olmosh

place ot

The artikl

Chinese sifat

beauty ot

Got up Fe'l

drank Fe'l

it olmosh

herself O'zlik olmoshi

and Bog'lovchi

then Bog'lovchi

took Fe'l

the artikl

Kavsar water ot

to Kelishik qo'shimchasi

the artikl

king ot

Leksikologik tahlil.

Uzbek: Sensiz toj ham kerak emas, taxt ham, mulozimlarning bari senga loyiq, bilim ichra barchasi senga muvofiq.

Sensiz - olmosh, O'zidan kichiklarga yoki yaqin kishilarga murojaat tarzida yoki ularning nomi o'rnida ishlatiladigan so'z.

Toj - Shohlarning hukmronlik ramzi bo'lgan, qimmatbaho toshlar qadalgan ziynatli bosh kiyimi.

Taxt - rasmiy qabul va boshqa tantanali marosimlarda shoh, xon va amir o'tirishi uchun saroy to'riga o'rnatilgan, maxsus bezatib ishlangan joy, hashamatli o'rindiq.

Mulozimlar - ot, ko'plik, hurmat, mubolag'a. Hokimlarning, amaldorlarning huzurida ularning xizmatida bo'lgan kishi.

Bilim - Obyektiv borliq haqidagi yoki muayyan (ilmiy, madaniy, ma'rifiy,

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-351-357

ma'naviy, harbiy va boshqalar) sohalarga oid ilmiy, amaliy ma'lumotlar, tushunchalar majmui; ilm.

Muvofiq - sifat, mos, to'g'ri keladigan, munosib, loyiq.

Loyiq - sifat, munosib deb bilmoq, hisoblamoq.

Ichra - yordamchi so'z, orasida, ichida

Ham - yordamchi so'z, ta'kid, kuchaytirishni bildiradi.

English: Without you, there is no need for a crown, a throne, all the servants are worthy of you, knowledge and everything are suitable for you.

Without - preposition

You - pronoun, used to refer to the person or people that the speaker is addressing.

There - adverb, in, at, or to that place or position.

No - used to give a negative response.

Crown - a circular ornamental headdress worn by a monarch as a symbol of authority, usually made of or decorated with precious metals and jewels.

For-preposition, with the object or purpose of

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Throne- a ceremonial chair for a sovereign, bishop, or similar figure.

Servants - a person who performs duties for others, especially a person employed in a house on domestic duties or as a personal attendant.

Worthy- adjective, having or showing the qualities that deserve the specified action or regard.

Knowledge - noun, facts, information, and skills acquired through experience or education; the theoretical or practical understanding of a subject.

Suitable- adjective, right or appropriate for a particular person, purpose, or situation.

MUHOKAMA

Ma'lumki, har qanday badiiy asar, u qaysi janrda bo'lishidan qat'i nazar, tahlilga, muhokamaga tortilmas ekan, matnning mohiyatiga kirilmas ekan, u kitobxonlarning ma'naviyatiga hech narsa bermaydi. Hozirgi zamon jahon adabiyotshunosligida badiiy asarlarni ham morfologik va leksikologik tahlil qilishga juda katta e'tibor qaratilmoqda. Bundan tashqari matn tahlili doirasida tanlangan asarning nominatsiyasi ham alohida o'rin tutadi, chunki har qanday asar nominatsiyasi, birinchidan asarning janr va stiliga xos xususiyatlarda sezilarli iz qoldiradi; ikkinchidan, til vositalarining aniq yig'indisi bilan farq qiladi. So'z

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-351-357

turkumlariga ayrim tilshunoslar so'zlarning grammatik tasnifi deb qaraydilar va ularda grammatik kategoriyalarni ko'radilar. Boshqa guruh tilshunoslari esa ularni so'zlarning leksik grammatik tasnifi deb ataydilar. Bizningcha, ikkinchi fikr haqiqatga yaqin, chunki grammatik ma'no so'z asosidan tashqarida ifodalanadi, so'z negizi esa leksik ma'no anglatadi. Birinchi fikr tarafdorlarining nuqtai nazarlariga munosabat bildirilganda, so'z turkumlariga grammatik kategoriyalar deb qaralsa, ulardagi leksik mavhum ma'no (predmetlik, harakat va boshqa ma'nolar) mavjud emas degan mantiqiy mulohaza vujudga keladi. So'z turkumlarida leksik ma'no mavjud bo'lar ekan, lug'at tarkibidagi so'zlarning barchasi grammatik kategoriyalar hisoblanmaydi. Asar keltirilgan deyarli gapda barcha bo'laklar o'z ma'nosida o'rnida qo'llangan. Bog'lovchidan ham so'z turkumlaridan ham to'g'ri foydalanilgan (ot, fe'l, ravish, sifatdosh, harakat nomi, bog'lovchilar, o'z o'rnida) [9].

XULOSA

Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, Navoiy o'z asari avvalida, salaflaridan farqli o'laroq, tarixiylikka, ko'proq tarix kitoblariga tayanib ish ko'rganini yozadi. Navoiy bu o'rinda o'z asarida Iskandar haqidagi boblar izchilligining Qur'ondagi Zulqarnayn haqidagi oyatlarga hamda tarixiy shaxs Aleksandr faoliyatiga muvofiq kelishini nazarda tutgan. Dostonning "Saddi Iskandariy" deb nomlanishida ham Qur'oni karimning Navoiy uchun birlamchi manba bo'lganligi seziladi.

REFERENCES

1. Alisher Navoiy "Xamsa" asari. - Toshkent: "Yangi asr avlodi" - 2021.

2. Mansur Masharipov "Ona tilidan 2-qism ma'ruzalar to'plami" kitobidagi 96-bet

3. Abduraimova Zeboxon Xayrulloyevna, & Juraali Kamoljonovich Solijonov. (2022). INGLIZ TILIDAN O'ZBEK TILIGA TARJIMASIDAGI MORFOLOGIK VA LEKSIKOLOGIK TRANSFORMATSIYALAR TAHLILI (JONATAN SVIFT ASARI MISOLIDA). EURASIAN JOURNAL OF ACADEMIC RESEARCH, 2(4), 306-311. https://doi.org/10.5281/zenodo.6504140

4. R.I.Xalmurodov "Ilmiy axborotnoma " asaridagi 59-bet va 74-bet

5. YOSH TARJIMASHUNOS, V "Qiyosiy tilshunoslik, lingvistik tarjimashunoslik" va "Sinxron tarjima" mutaxassisliklari magistrantlari hamda "Tarjima nazariyasi va amaliyoti" yo'nalishi talabalarining yillik an'anaviy ilmiy-amaliy anjumani materiallari" qo'llanmasidagi 13-bet

6. Solijonov Juraali Kamoljnovich. (2022). Lingua-perspective Problems and

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-351-357

Solutions of Translating the Plant and Food Names in the "Harry Potter" books from English into Uzbek. ASEAN Journal on Science & Technology for Development, Vol 39(No 4,), 221-229. doi: 10.5281/zenodo.6607317 https://doi.org/10.5281/zenodo.6607317

7. Qodirovna, A. Z., & Kamoljonovich, S. J. (2022). JK ROULINGNING, GARRI POTTER VA AFSUNGARLAR TOSHP'ROMANIDAGI SEHRGARLAR OBRAZINI INGLIZ TILIDAN O'ZBEK TILIGA TARJIMA QILISHNING LINGVO-PERSPEKTIV TAHLILI. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(3), 176-180.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.