CC BY
32Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-323-328
JENNIFER NIVEN QALAMIGA MANSUB "OLAMNI SAQLAB QOLISH" FANTASTIK ASARLARIDAGI ANTROPONIMLARNI INGLIZ TILIDAN O'ZBEK TILIGA TARJIMA QILISH MUAMMOLARI
Komila Alisher qizi Davlatova
Termiz davlat universiteti Tarjima nazariyasi va amaliyoti yo'nalishi talabasi E-mail: davlatovakomilaQ 1 @gmail.com
ANNOTATSIYA
Mazkur maqola Jannifer Niven tomonidan yozilgan romanlar seriyasining tarkibidagi antroponimlarning ingliz tilidan o'zbek tiliga tarjimasi va ularning mohiyatiga lingvistik nuqtayi nazardan o'quvchi uni anglashi uchun ta'sir qiluvchi omillarni hisobga olgan holda tahlil qilingan. Obyekt sifatida tanlangan ismlar to'qima bo'lgani tufayli personajlarning ismlaridan oldin ularning asardagi vazifasi hamda xarakteri o'ylab topilgani, so'ngra uni lingvistik qoliplarga solingan. Shu tufayli maqolada tarjimon ularni o'zbek tiliga o'girishdan oldin etimologik, leksikologik, semantik va fonetik tahlil qilishi uchun qoliplar taklif qilingan.
Kalit so'zlar: antroponimlar, transliteratsiya, lingvistik tarjima, fantastik asarlar, ingliz-o'zbek tarjima, leksikologiya.
TRANSLATION OF ANTHROPONYMS FROM JENNIFER NIVEN'S "HOLDING UP THE UNIVERSE" FROM ENGLISH TO UZBEK
ABSTRACT
This article analyzes the English-Uzbek translation problems of anthroponyms in the "A game of the thrones" series written by Jennifer Nevin from the point of the linguistic factors that influence the reader's understanding of their essence. The names chosen as objects in the article are fictive, the role and character of the personages in the work were created before the names of the characters, and then it was put into linguistic patterns. That is why; this article proposes templates that include etymological, semantical and phonetical analysis before the act of translation.
Keywords: antroponyms, transliteration, lingua-perpective, fiction, English-Uzbek translation, lexicology.
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-323-328
KIRISH
Leksik muammolar har doim tarjimaning eng markaziy nuqtalaridan biri bo'lib kelgan; tarjimaning onomastik muammolari sifatida atama doirasini cheklashimiz kerak. J.Niven romanini tarjima qilish jarayoni shu qadar munozaraliki kuchli stilistika olamida yashaydigan notiq, satrlarga kirib, chuqurroq o'rganish mumkin. So'z qurish romanda ulkan izlanish va tahlillarni talab qiluvchi ulkan vazifalar qo'yilgan. Barcha madaniyatlarda, adabiyotning boshlanish ibtidosida, taxminan miloddan 2000 yil avvalgi odamlar o'z oilasining yangi a'zosi uchun, uning farovon kelajagi bilan bo'g'liq bo'lgan, chuqur ma'no kasb etgan, to'g'ri ism tanlashni xohlashgan. Adabiyotni "hayot ko'zgusi" deb atashgani kabi bir vaqtning o'zida bu hali ham hayotimizning muhim qismidir, yozuvchilar o'zlarining kitoblaridagi qahramonlarga shu tarzda nom berishga harakat qilganlar. Asosiy maqsad o'quvchi kitobxon tarjima qilingan asardagi o'quvchi asar qahramonlarining xulq-atvoridan xabardor bo'lishlari kerak. Bu unga kitobdagi voqealalarni yanada yorqinroq tasavvur qilishiga yordam beradi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA TADQIQOT METODOLOGIYASI
Maqola davomida tarjima qilingan asarning qiyosiy adabiyot, qarama-qarshi va tavsifli tarjima va lingvistik atamalarning izohli tahlili va adabiyotning stilistik tahlili bilan tanishasiz. Muallif - J.Nivenning ixtirochilik hunarmandchiligi tarjima jarayonida bor imkoniyatdan foydalangan holda yanada ochib berish talab qilinadi. Ushbu tadqiqot jarayonida nazariy jihatdan ishlab chiqish uchun oldimizga bir qancha savollarni ko'ndalang tashlashimiz zarur. Natijalaridan ko'rish mumkunki, yonimizda uchta yo'l turibdi: birinchisi, nomlar tarjima qilinishi kerakmi yoki yo'qligini tekshirish ba'zi tarjimonlar ularni, agar shunday bo'lsa, qanday qilib, maqsadli tilga tarjima qilgan. Kelishicha, ikkinchi burchak - maqsadlarni tarjima qilish uchun ishlatiladigan strategiya va usullarni ko'rish va javobni ko'rsatish uchun to'g'rilarni tanlash. Va nihoyat, eng muhimi, ingliz tilidan tarjima qilish davomida o'zgarishlarni aniqlashtirish va solishtirish orqali semantik yuk yoki har qanday tavsifiy ma'noni ko'taruvchi nomlari o'rganishdir. Hamda antroponimlar etimologiyasi bilan o'rganiladi va tahlil qilinadi.
NATIJALAR
Ushbu maqolada eng ko'p tarqalgan muhim shaxslarning nomlari ko'rib chiqilgan. Shunga qaramay, birinchi bo'lib bizda tahlil qilish uchun Muz va olov
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-323-328
qo'shig'i kitobidagi birinchi bo'lib tahlil qilish uchun ko'p narsa bor edi. Etimologik va ismlarning semantik foni: 500 dan ortiq ismlar va 2103 ta belgi nomlari uchraydi. Biz asosan quyidagi maqolada kitobning prolog qismi va birinchi qismlaridagi joy nomlari hamda ismlarning tillararo fonetik o'zgarishlari tahlil qilindi. Hamda ba'zi gaplarning marfologik tahliliga ham biroz to'xtalildi.
MUHOKAMA
Ushbu asarda yuzaga kelgan Sintaktik transformatsiyalar: "Nineteen years before she decided to die, Nora Seed sat in the warmth of the small library at Hezedane school in the town Bedford. She sat at alow table staring at a chessboard." [1]
Tarjimasi: Sid Nora bu dunyoni butunlay tark etishga qaror qilishidan 19 yil burun Bedford shahridagi Hezelden maktabi kutubxonasining tanga xush yoquvchi iliqligida shahmat taxtasiga tikilgancha o'tirardi.
" Mrs. Elm made her first move. A knight hopping over the neat row of white pawns".[1]
Tarjimasi: Elm xonim shahmat sipohini bir chiziqqa saflangan piyodalar ustidan sakratib o'yinni boshlab berdi.
"Well, maybe you should be an astronaut. Travel the galaxy."[1]
Tarjimasi: -"Balki, sen kosmonavt bo'lib, gallaktikalar aro sayohat qilarsan?"
" He scratched his brow. Made another sound but didn't quite manage a full word"[1]
Tarjimasi: U qoshini qashigancha yana ovoz chiqardi-yu, ammo gapini oxirigacha yetkaza olmadi.
Izoh: tarjima jarayonida ikkita sodda gap qo'shma gapga aylantirilgan
"when she was a baby her mother had been so worried Nora's left ear stuck out more than her right that she'd used sticky tape to address the situation, then disguised it beneath a woollen bonnet".[1]
Tarjimasi: Noraning bolaligida chap qulog'i o'ngiga qaraganda kattaroq ekanligi onasini yetarlicha havotirga solgandi. Noraning shalpang quloqlarini tuzatish uchun onasi ancha ter to'kdi: lekoplastrdan foydalandi, keyinchalik quloqlarini shlyapa ostiga yashirdi.
Izoh: Ergashgan qo'shma gapning ikkita sodda gapga aylantirilishi hodisasi ro'y bergan
" He scratched his brow. Made another sound but didn't quite manage a
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-323-328
full word"[1]
Tarjimasi: U qoshini qashigancha yana ovoz chiqardiyu, ammo gapini oxirigacha yetkaza olmadi.
"Nora Seed" atoqli oti tarjima jarayonida "SidNora " deya tarjima qilindi.
Izoh: O'zbek tilida ingliz tilidan farqli ravishda dastlab ism so'ng familiya aytiladi
Morfologik transformatsiyalar: "first "-boshlab berdi. Izoh:tarjimada son so'z turkumi fe'lga aylangan. " more"^-kattaroq. Izoh: olmosh so'z turkumi sifat so'z turkumiga aylantirilgan" kind"-mehr balq etib turardi.Izoh: sifat so'z turkumi fe'l so'z turkumiga aylantirilgan "coldness" and "wetness"-sovuq va nam. Izoh: ot so'z turkumi sifat so'z turkumiga aylantirilgan.
"couple of years"- ikki yil. Izoh: ot so'z turkumining son so'z turkumiga o'zgartirilishi
"She"- Nora. Izoh: olmosh so'z turkumining atoqli otga o'zgartirilishi
Ushbu asarda duch kelingan Leksikologik transformatsiyalar
"You could do anything, live anywhere"
Tarjimasi: sen nimaiki bo'lmasin bajarishga, qayer bo'lmasin yashashga qodirsan. "I don't think it's far enough away"Tarjimasi: Menimcha u unchalik uzoqda emas. "Nora had a familiar sense of grief" Tarjimasi: Ayni damda Noraning chekayotgan sitamlari begona emasdi
Umumiylashtirish: "Earth-dunyo"Izoh: earth (yer) so'zi dunyo deb tarjima qilinib umumiylashtirilgan. Yer so'zi faqatgina yer sharini bildirsa, dunyo butun borliqni anglatishi mumkin.
"Address thr situation" so'zi aslida "vaziyatni hal qilmoq" degan ma'noni anglatadi. Konteksda gap quloq kasalligi haqida ketayotganligi sababli semantik ma'noni saqlash maqsadida "quloqlarini tuzatish " deb tarjima qilindi
So'z qo'shilishi: "Warmth" so'zi iliqlik degan manoni anglatib, tarjima jarayonida "tanga xush yoquvchi iliqlik" deb tarjima qilindi
Izoh: ma'noni yanada kuchaytirib, o'quvchiga o'sha iliqlikni yaxshiroq tasavvur qilishi uchun ma'no biroz kuchaytirildi.
Orfografik transformatsiyalar: Seed-Sid, Hazeldene-Hezelden, Bedfordshire-Bedfordshir, Longyearbyen-Longyerbayen, Ryan Bailey- Ryan Bayley, Dylan-Deylan, Voltaire-Volter
"It was again to see with it is great "- iborasi bundan oldingi bitta gapda ham kelgani uchun takroriy bir hillikni takrorlamaslik uchun tarjimada shahar o'zgacha
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-323-328
tus olgan.
"Grand Dam " so'zi lug'atlarda katta tog'a deb berilgan lekin 3-bobgacha Tomning tog'asi haqida gap bo'lmaganligi uchun tarjimada buvasi olingan chunki u buvasiga ta'rif bergan.
"The mather and father had a sert of bedsteab in the corner "-ushbu gap ingliz tilidan o'zbek tiliga oddiy tarjima qilinganda "ota-onaga ajratilgan kravat bor edi" deb tarjima qilingan, ammo gap chiroyliroq chiqishi uchun "uyning burchagidagi kravatni berishgan edi" deb tarjima qilingan.
"His dream people were so fine" - gapidagi "so fine" juda ajoyib degan ma'noni anglatyapti, lekin asar tarjimasida go'zal deb berilgan chunki u orzu qilgan odam shahzoda edi. Shuning uchun ajoyib emas balki badiiylikni oshirgan holda "go'zal" deb tarjima qilingan.
"Which was not far from London Bridge" - antonomik tarjima orqali ya'ni darakni inkor, inkorni darak qilish orqali inkor gapni darak gap qilib tarjima qilingan (London ko'prigiga yaqin edi) deb tarjima qilingan.
"Among, but not of the dreadful rabble" - so'zlari bilan boshlanuvchi gap murakkab sodda gap bir nechta vergullar gaplardan iborat sodda gaplar shaklida nuqtalar bilan ajralib turgan.
"Shitty"- Vulgar so'z bo'lgani uchun unga badiiy tarjima berib "Ahmoq" deb tarjima qilindi.
'Freak" -"G'azablanmoq ekan lekin men "cho'chimoq" degan tarjimasini
olindi.
"Stick out"- chiqarib turadigan tarjima beradi ammo men uzoqdan ko'rinib turadigan quloqlari deb tarjima qilindi.
XULOSA
Maqolada tilshunoslikning eng asosiy bo'limi bo'lgan onomastikada antroponimlarning o'rganilishi, uning leksik tizimdagi o'rni haqida izoh berilgan va mulohazalar bildirilgan. Antroponim tushunchasining tilshunoslikda paydo bo'lishi tarixi bo'yicha ayrim ma'lumotlar ifodalangan va shuningdek, uning nutqdagi vazifasi belgilangan.
REFERENCES
1. Niven, J. (2016). Holding up the universe. Penguin UK.
2. http://www.hachette.com/en/maison/azbooka-atticus
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-323-328
3. http://www.merriamwebster.com/dictionary/querulous
4. Solijonov J.K. Garri Potter va Afsungarlar toshi. - Termiz: Surxon-Nashr.
5. Begmatov E. Ism chiroyi. Toshkent: 1994. 90 b.
6. Oxford University. Oxford Dictionary of Current English. - USA: Oxford University press, 2006
7. Худайкулов, Абдулла Эшкуватович. "Семантическая адаптация некоторых английских заимствованных слов в русских письменных памятниках XVII-XIX веков." Вестник Челябинского государственного университета 28 (2011)
8. Jo'ramurodova, Z., & Solijonov, J. (2022, April). JK ROULINGNING "BIDL QISSANAVIS ERTAKLARI"("THE TALES OF BEEDLE THE BARD") ASARIDAGI ANTROPONIMLARNING O'ZBEK TILIDAN INGLIZ TILIGA TARJIMA QILISHDAGI MUAMMOLARI. In МЕЖДУНАРОДНАЯ НАУЧНАЯ КОНФЕРЕНЦИЯ.:" СОВРЕМЕННЫЕ ФИЛОЛОГИЧЕСКИЕ ПАРАДИГМЫ: ВЗАИМОДЕЙСТВИЕ ТРАДИЦИЙ И ИННОВАЦИЙ II" (Vol. 2, No. 18.03, pp. 554-560). https://doi.org/10.47100/nuu.v2i18.03.115
9. Qodirovna, A. Z., & Kamoljonovich, S. J. (2022). JK ROULINGNING, GARRI POTTER VA AFSUNGARLAR TOSHI''ROMANIDAGI SEHRGARLAR OBRAZINI INGLIZ TILIDAN O'ZBEK TILIGA TARJIMA QILISHNING LINGVO-PERSPEKTIV TAHLILI. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(3), 176-180. https://doi.org/10.24412/2181-2454-2022-3-176-180
10. Kamoljnovich, S. J. (2022). JK ROULINGNING FANTASTIK ASARLARIDAGI ANTROPONIMLARNING LINGVO-PERSPEKTIV MUAMMOLARI. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(1), 334-343. https://doi.org/10.24412/2181-2454-2022-1-334-343
11. Norqobilova, M. (2022, April). ANNA FRANK QALAMIGA MANSUB "QIZALOQNING KUNDALIGI" ASARINI INGLIZ TILIDAN O'ZBEK TILIGA TARJIMA QILISHDAGI MORFOLOGIK TRANSFORMATSIYALAR TAHLILI. In МЕЖДУНАРОДНАЯ НАУЧНАЯ КОНФЕРЕНЦИЯ:" СОВРЕМЕННЫЕ ФИЛОЛОГИЧЕСКИЕ ПАРАДИГМЫ: ВЗАИМОДЕЙСТВИЕ ТРАДИЦИЙ И ИННОВАЦИЙ II" (Vol. 2, No. 18.03, pp. 212-217).
