Научная статья на тему 'ФАН ВА ТАРАҚҚИЁТ СОҲАСИДА ХОТИН ҚИЗЛАРНИНГ ЎРНИ'

ФАН ВА ТАРАҚҚИЁТ СОҲАСИДА ХОТИН ҚИЗЛАРНИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
13
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — К.Д.Шомаксудова, Н.З.Файзуллаева

Абдулла Авлонийнинг “Қизлар ҳаммадан кўра билим олишга интилиши керак, чунки бу билим билан келажак авлодни тарбиялайди”, деб таъкидлаганлари бежиз эмас. Аслида ҳам, ҳар қандай ривожланган жамиятда тараққиёт ва цивилизация даражаси аёлга бўлган муносабат, хотин-қизларга яратилган имкониятлар кўлами ҳамда миқёси билан белгиланади. Фан, технология, муҳандислик ва математика соҳасидаги илғор тадқиқотлар ривожланаётган дунёда одамлар ва жамоалар дуч келадиган кўплаб муаммоларни, жумладан, иқлим ўзгариши ва табиий офатлар, касалликлар, санитария, уй-жой ва озиқ-овқат хавфсизлиги.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ФАН ВА ТАРАҚҚИЁТ СОҲАСИДА ХОТИН ҚИЗЛАРНИНГ ЎРНИ»

ФАН ВА ТАРАВДИЁТ СО^АСИДА ХОТИН ЩЗЛАРНИНГ УРНИ К.Д.Шомаксудова, Н.З.Файзуллаева https://doi.org/10.5281/zenodo.10666468 Аннотация: Абдулла Авлонийнинг "^излар хаммадан кура билим олишга интилиши керак, чунки бу билим билан келажак авлодни тарбиялайди", деб таъкидлаганлари бежиз эмас. Аслида хам, хар кандай ривожланган жамиятда тараккиёт ва цивилизация даражаси аёлга булган муносабат, хотин-кизларга яратилган имкониятлар кулами хамда микёси билан белгиланади. Фан, технология, мухандислик ва математика сохасидаги илгор тадкикотлар ривожланаётган дунёда одамлар ва жамоалар дуч келадиган куплаб муаммоларни, жумладан, иклим узгариши ва табиий офатлар, касалликлар, санитария, уй-жой ва озик-овкат хавфсизлиги.

Тугридан-тугри таъсирни куриш анча осон технология, мухандислик ва тиббиёт каби сохалардаги амалий тадкикотлар иктисодлари буйича, аник ёки асосий фанлар (масалан, математика, кимё ва биологиянинг баъзи йуналишлари) хам билимлар иктисодиётини куриш ва куллаб-кувватлашда хал килувчи рол уйнайди. кейинчалик куплаб амалий тадкикотлар асос буладиган назарий асосларни доимий равишда янгилаб туриш. Кенг ва энг мухими, олдиндан айтиб булмайдиган хилма-хил назарий илмий ишлар бизнинг тушунишимизга ва тадкикот ишлаб чикилгандан кейин хам йиллар утиб муаммоларни хал килиш кобилиятимизга хисса кушиши мумкин[1].

Узбекистон республикасини 2030 йилгача Баркарор ривожланишнинг энг катта муаммоларини мухокама килиш учун бутун дунё жамиятлари бундай мураккаб ва кенг камровли муаммоларни хал килиш учун мавжуд булган барча истеъдод ва тажрибага эга булиши ва улардан фойдаланиши керак. Энг долзарб масалалар ва самарали ечимларни топиш учун аёлларнинг урни мухум ахамиятга эга[2].

Утган даврда жахон хамжамияти хотин-кизларни илм-фанга жалб этиш борасида сезиларли ютукларга эришди. Бу хакда суз борганда, авваламбор, хаётнинг барча жабхаларида аёлларнинг имкониятларини кенгайтириш, хотин-кизларнинг хукуклари, эркинликлари ва конуний манфаатларини таъминлаш, уларнинг жамият ва давлат хаётидаги ролини кучайтириш айни вактда Янги Узбекистон Тараккиёт стратегиясининг устувор вазифаларидан бири этиб белгиланганини таъкидлаш лозим[3].

Мамлакатимизда хотин-кизларни илмий фаолиятга кенг жалб этиш, уларнинг дастурий ишланмалари, инновацион гояларини куллаб-кувватлаш борасида салмокли ишлар амалга оширилмокда. Сунгги беш йилнинг узида хотин-кизларнинг хукукий мавкеини юксалтириш, оила институтини химоя килишга каратилган куплаб конунлар, Президент фармон ва карорлари кабул килинди хамда амалда изчил татбик этилмокда. Хусусан, 2019 йил 2 сентябрда "Хотин-кизлар ва эркаклар учун тенг хукук хамда имкониятлар кафолатлари тугрисида"ги ва "Хотин-кизларни тазйик ва зуравонликдан химоя килиш тугрисида"ги конунлар кабул килинди. Ушбу конунлар хотин-кизларни турмушда, иш жойларида, таълим муассасалари, бошка жойларда тазйиклар ва зуравонликнинг барча шаклларидан химоя килиш хамда эркаклар ва аёллар учун тенг хукуклар хамда имкониятлар кафолатларини таъминлаш, жинси буйича камситилишининг ва тенгсизлигининг олдини олиш сохасидаги ижтимоий муносабатларни тартибга солишга каратилган[4].

Бугунги кунда хотин-кизларни куллаб-кувватлаш давлат максадли жамгармаси фаолияти ташкил этилган булиб, моддий ёрдам ва кумакка мухтож оилалар, хотин-кизлар ва ёшларни ижтимоий куллаб-кувватлаш буйича кушимча чора-тадбирлар белгиланган[5].

Айни чогда, хотин-кизлар хукукларини химоя килиш борасида фукаролик жамияти институтларининг ролини янада кучайтиришга алохида ургу берилмокда.Энг асосийси, кейинги даврда "Илм-фан ва илмий фаолият тугрисида"ги конун кабул килинди, олий укув юрти тахсилидан кейинги таълим тизимини такомиллаштиришга каратилган хукукий-ташкилий чоралар курилди.

Узбекистон Республикаси Инновацион ривожланиш вазирлиги хамда Инновацион ривожланиш ва новаторлик гояларини куллаб-кувватлаш жамгармаси ташкил этилди. Миллий конунчиликда Инновацион ривожланиш вазирлиги, Фанлар академияси, олий таълим тизими муассасалари, шунингдек буйсунувида илмий ташкилотлар булган вазирлик, идоралар хамда ташкилотлар, махаллий давлат хокимияти органлари, фукаролар, нодавлат нотижорат ташкилотлари ва фукаролик жамияти бошка институтларининг илм-фан ва илмий фаолият сохасидаги ваколатлари аник белгилаб куйилди.

Илм-фан ва илмий фаолият сохасидаги шу каби хал килувчи ислохотлар, янада аник килиб айтганда, илмий кадрлар тайёрлаш тизимини ривожлантириш борасида эришилган амалий самаралар мамлакатимиз тараккиётини таъминлашда, хусусан, хотин-кизларни илм-фан сохасига янада кенг жалб этишда улкан омил булмокда. Узбек олималари кимё, биотехнология, кишлок хужалиги каби сохаларда айникса фаол изланмокдалар. Таълим, согликни саклаш, ижтимоий ва гуманитар сохалар ривожида хотин-кизларимизнинг иштироки салмокли урин тутади. Аммо, табиий фанлар, математика, инжиниринг, технология, саноат ва курилиш сохаларида нафакат Узбекистон, балки бутун дунёда аёлларнинг урни хамда мавкеи анча куйида эканидан хам куз юмиб булмайди. Бинобарин, Нобель мукофоти тарихида илм-фан сохасида ушбу мукофотга сазовор булган хотин-кизлар сони атиги 3 фоизни ташкил этишининг узиёк буни очик-равшан тасдиклайди. Бугунги кунда илм-фан ривожини ракамли технологияларсиз тасаввур этиш кийин. Шундай экан ракамлашган замон бутун дунёда хотин-кизларнинг хаётини тубдан яхшилаш учун янги ва мисли курилмаган имкониятлар эшигини очмокда.

Ракамли технологиялар хаётнинг барча сохаларини, жумладан, иктисодий, ижтимоий ва сиёсий тизимларни жадаллик билан узгартирмокда хамда куп вактдан буён бир чеккага чикиб колган аёллар ва кизлар узларини унглаб олишлари учун янгидан-янги таянч нукталарини яратмокда. Шу билан бирга, бундай замонавий технологиялар ривожлангани сари хотин-кизларнинг фаровонлигига рахна соладиган касофатли тахдидлар кулами ортиб бораётганидан хам куз юмиб булмайди.

Виртуал макон аёл зотини хакорат килиш учун кенг майдон очиб бергани холда, хакоратгуйларнинг ошкор булмасдан ва жазо олмасдан панада колишларига хам имконият тугдирмокда.Айни сохада хозиргача глобал куламдаги аник конун-коидалар ва тартиб-таомиллар мавжуд эмас. Бу, уз навбатида, нозик ахоли катлами вакилалари хукукларининг поймол этилишига ва шахсий хаёти дахлсизлиги бузилишига сабаб булмокда. Маълумки, БМТ Хотин-кизлар ахволи буйича комиссияси Бирлашган Миллатлар Ташкилотига асос солинганидан сунг орадан икки йил утиб, 1947 йилда ташкил этилган. Ушанда турли мамлакатлар хукуматлари 15 нафар намояндасидан иборат хотин-кизлар гурухи гендер тенгликнинг халкаро-хукукий асосларини шакллантириш максадида Нью-Йоркда тупланган. Улар дунё хамжамиятининг хотин-кизлар муаммоларидан хабардорлигини

ошириш ва бу борадаги камситишларга йул куядиган конунчиликни узгартиришга астойдил киришганлар.

Шу тарика Хотин-кизлар ахволи буйича комиссия БМТ Инсон хукуклари умумжахон декларацияси ишлаб чикилишига муносиб хисса кушган ва гендерга оид иборалардан имкон кадар кенг фойдаланишга эришиш йулида изчил музокаралар олиб борган. Комиссиянинг бу борадаги фаолиятининг дастлабки мухим натижалари каторида хотин-кизларнинг сиёсий хукуклари, никохдаги аёлларнинг хукуклари ва тенг хажмдаги мехнат учун тенг микдордаги тулов хукуки тугрисидаги халкаро конвенциялар ишлаб чикилганини кайд этиш максадга мувофикдир.

Хулоса урнида шуни таъкидлаш керакки, янги уйгониш даври, аввало, илм-фаннинг тараккиётига, миллий маънавиятнинг мустахкамлигига богликдир. Мазкур уткир хакикатни чукур хис килган холда хотин-кизларнинг таълими ва илм-фан билан шугулланишлари учун давлатимиз томонидан янги имкониятлар яратиб берилмокда

REFERENCES

1. 1.Маткаримова Г. Гендерные и репродуктивные права женщин в

2. международном и национальном праве. Автореф. дисс. доктора юрид.наук. -

3. Ташкент, 2002. - 41 с.

4. 2.Рахимова Н. Конкурентоспособность женской рабочей силы //Бозор, пул,

5. кредит. -Тошкент, 2002. - №2. - С. 84-86;

6. З.Гонорская А. Аёллар нодавлат нотижорат ташкилотлари хотин-кизлар

7. бандлигини шакллантириш манбаи сифатида /Узбекистон хотинкизларининг утиш даври тараккиёти ва ижтимоий ислохотлардаги иштироки.

8. - Тошкент: Ахборот Ресурс Маркази, 2002. - Б. 53-56.

9. 4.Муравьёва Н. Узбекистон хотин-кизлари ижтимоий макомини юксалтириш.

10. - Тошкент, 2004. - 121 б.;

11. 5.Холматова М. Аёлларнинг нодавлат ташкилотлари: муаммо ва ечимлар

12. //Фукаролик жамияти. - Тошкент: 2004. №1. - Б. 15.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.