CC BY
41
4. Полесье. Материальная культура / В.К. Бондарчик [и др.]. - Киев: Наук. думка, 1988. - 448 с.
5. Engelking6, A. Poleska ekspedycja etnosocjologiczna Jozefa Obrebskiego w latach 1934-1937. Organizacja. Metody badan. Problematyka. Uczestnicy / A. Engelking // Etnografia Polska. - Warszawa, 2001. - T XLV, z. 1-2. - S. 23-45.
6. Барысюк, У.У. З гаворш вëскi Альманы Столшскага раёна / У.У. Барысюк, Н.М. Буяк // Рэпянальныя асабл1васц1 берасцейска-тнскага Палесся у мове, фальклоры i лтаратуры: матэрыялы рэспублшанскай навуковай канферэнцьп. 9-10 лiстапада 1994 г. - Брэст: Брэстдзяржпедшстытут. -1994. - С. 57-59.
7. Engelking, A. Jozef Obr^bski. Szkic do portretu w stulecie urodzin / A. Engelking; Jozef Obr^bski, Dzisiejsi ludzie Polesia i inne eseje (przygotowanie do druku i przedmowa Anna Engelking). -Warszawa: IFiS PAN, 2005. - S. 9-24.
8. Znaniecka-Lopata, H. Znaniecki. A Sociologist of Two Worlds / H. Znaniecka-Lopata, W. Florian // Mirrors and Windows. Essays in the History of Sociology. - Torun: Nikolas Copernicus University Press, 2001. - S. 199-207.
9. Brencz, A. Wielkopolska jako region etnograficzny / A. Brencz. - Poznan: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1996. - 211 с.
10. Полевые заметки Юзефа Обрембского в архиве «Obrebski Collection». Special Collections and Archives. W. E. B. Du Bois Library // University of Massachusetts; Amherst; Massachusetts; USA.
11. Mach, Z., Paluch, A. Wst^p / Z. Mach, A. Paluch; Sytuacja mniejszosciowa i tozsamosc. Zeszyty naukowe UJ. Prace socjologiczne. Z. 15. Pod redakj Zdzislawa Macha i Andrzeja K. Palucha. - Krakow: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellonskiego, 1992. - 172 с.
Summary
The article deals with the scientific heritage of a Polish anthropologist Josepf Obrebsky, who conducted fieldworfs on the territories of the Eastern Balkans, Polesye and Jamaica. The period of 1934-1937s is highlighted here, as the expedition to Polesye is practically an unknown episode of Polish scientists' researches of Belarusian territories. The result of the researches were introduced into scientific use in the Belarusian historiography for the first time.
Поступила в редакцию 14.03.06.
УДК 947.6
А.М. Сувалау
ЭТНАСТАТЫСТЫЧНАЕ ВЫВУЧЭННЕ БЕЛАРУСАУ У XIX - ПАЧАТКУ XX ст.
XIX стагоддзе у плане навуковага вывучэння беларускага рэпёна займае асобае месца. Апрача таго, што XIX стагоддзе - гэта час «славянскага адраджэння», час, калi пад уплывам вдэй рамантызму вучоныя звяртаюцца да малага свайго народа праз вывучэнне, перш за усё, вуснапаэтычнай творчасцi, у гэты перыяд адбываецца станауленне сучаснай гiстарычнай навукi. У першай палове XIX ст. вызначаюцца навуковыя падыходы да праблемы беларускага этнаса. Пстарычная навука за XIX - пачатак XX ст. прайшла шлях ад ^наравання факта юнавання беларусау як асобнага народа да прызнання яго самастойнасцi i комплекснага навуковага вывучэння беларускага этнаса [1].
Паралельна з фармiраваннем усведамлення самастойнасщ беларускага этнасу ставщца пытанне аб крытэрыях, згодна з якiмi можна этшчна iдэнтыфiкаваць насельнiцтва тагачаснай заходняй части Еурапейскай Расii, а таксама вызначыць межы распаусюджання беларусау i ix колькасць.
Спуацыю ускладнят бытаваушыя на той час у пстарычнай навуцы велiкаруская i польская канцэпцш, яшя насiлi адкрыта рэакцыйны характар i былi досыць далëкiмi ад навуковасщ. 1х паходжанне i далейшае развщцё указваюць, што галоуная падстава ix фармiравання, працяглага iснавання i панавання на працягу XIX - пачатку XX ст. ляжала у вобласщ пануючых у той час палтычных iдэалогiй велiкарускага i польскага нацыянальных рухау, барацьбе апошнix за
«спрэчны» белapyскi pэгiëн [2]. Зaxaвaнню пaдобнaй сiгyaцыi спpыялa яшчэ i тое, што, нягледзячы нa зaцiкayленaсць кожнaгa з yдзельнiкay пaлемiкi нaвyковa aбгpyнгaвaць свaе прытэнзй нa pэгiëн, yлaснa гавуковык paспpaцовaк было кaтaстpaфiчнa мaлa. Для нaвyковaй гpaмaдскaсцi Белapyсь нa пpaцягy УСЯГО paзглядaемaгa чaсy зaстaвaлaся своеaсaблiвaй «тэpa iнкогнiтa».
1мкненне зaпоУнiць «белыя плямы» стымyлявaлa звapот дa белapyскaй пpaблемaтыкi людзей, не пaдpыxтaвaныx галежным чынaм для yлaснa нaвyковыx дaследвaнняy. Тaк, y 1837 годзе знaкaмiты A. Miцкевiч y napbœbi чыгау лекцыi npa слaвянскiя лiтapaтypы, y якix дaвay xapaктapыстыкy i белapyскaй мове. У пpывaтнaсцi, ëн выдзяляу тpы мовы га aбшapax Усxодняй ЕУpопы: мaлapyскyю, белapyскyю i велiкapyскyю [3, 325-326]. Не сгасылвючыся нa КНЯ^^ТНЫИ кpынiцы, Miцкевiч сцвяpджay, што белapyсы нaлiчвaлi кaля 10 мiльëнay чaлaвек. Мовэю мaлapyсay (yкpaiнцaУ) кapыстaлaся, нa яго погляд, кaля 10 мiльëнay чaлaвек. У той жa чaс лiчбaвыя гагазчыш пa велiкapyсax тaксaмa пaдaвaлiся iм y пaмеpы 10 мiльëнay (з л^ нaсельнiцтвa, якaя кapыстaеццa велiкapyскaй мовaй, ëн ВЫ^Э^ВНУ тыx, XTO гaвоpыць нa «фiнскa-мaскоУскiм» дыялекце). Зpaзyмелa, што y гэтaй чaстцы гадькод знaкaмiтaгa пaэтa тpэбa звязвaць не стольш з яго нaвyковымi газщыям^ колькi з галпычныЕШ пеpaкaнaннямi i iдэaлaгiчнымi yстaноУкaмi (aсaблiвa yлiчвaючы яго тaгaчaснyю галиычную дзейнaсць i aгyльныя нaстpоi польскaй i пpaпольскi нaстpоенaй эмiгpaцыi пеpыядy пaмiж двyмa raцыяraльra-вызвaленчымi пayстaннямi 1830-1831 гг. i 1863-1864 гг.). Лдсутгасць спaсылaк i вялтая стyпень пpыблiзнaсцi пaдлiкay сведчaць a6 публщыстычгасщ гэтыx поглядay.
Пеpшыя сyp'ëзныя спpобы стaтыстычныx пaдлiкay слaвян был зpоблены нa пaчaткy 40-x гг. XIX ст. y знaкaмiтым дaследвaннi П. Шaфapыкa «Slovansky Národopis» [4]. 1м былi сaбpaны ra1дpaбязныя сгатыстычныя дэныя для paзмеpкaвaння слaвян га этнaгpaфiчныx, пaлiтычныx i pэлiгiйныx кpытэpыяx. Пpaцяглы чaс пaдлiкi Шaфapыкa лiчылiся yзоpнымi i ix paзглядaлi як гайбольш aдraведныя, нягледзячы нa тое, што aпошнi не спaсылayся га кpынiцы, нa пaдстaве якix был зpоблены яго пaдлiкi [5, 3]. Ha жaль, гэты момaнт не дaзвaляе пpaвеpыць стyпень ix адгаведгасщ (pэпpэзетaтыyнaсцi). Тым больш, што нaвaт нaпpыкaнцы 50-x гг. XIX ст. m y aднaй цэнтpaльнaй yстaнове Рaсiйскaй iмпеpыi не мелaся дaклaдныx звестaк пa стaтыстыцы i этнaгpaфii зaxоднix гyбеpняy [6, С. XV]. ПpaУдa, y 1837-1854 гг. Генеpaльны штaб Рaсiйскaй iмпеpыi пpaводзiy сгатыстычныя paботы, як1я стaлi aсновaю тpоx выдaнняy, raдpыxтaвaныx выключнэ для вaенныx мэт. Зaтым той жa Генштaб стay iнiцыятapaм пaдpыxтоУкi i aпyблiкaвaння збоpнiкaУ сеpыi «Maтеpraлы для геогpaфии и стaтистики России, собpaнные офицеpaми Генеpaльного штaбa». Aсобныя ВЫДННШ сеpыi не стpaцiлi свaйго нaвyковaгa згачэння нaвaт y нaш чaс i raспpыялi стaнayленню нaвyковыx пaдыxодaУ дa ВЫВУЧЭННЯ белapyсay. Haйбольш ^КЭБЫИ мaтэpыялы змешчaны y дaследвaнняx Гpодзенскaй гyбеpнii reœpa^ П. Бaбpоyскaгa i Чapнiгayскaй гyбеpнii M. Дaмaнтовiчa [7]. Розшга У сiстэме пaдлiкay, y кpытэpыяx этнiчнaгa вызнaчэння нaсельнiцтвa не дaзвaляе нa цяпеpaшнi чaс сyпaстaвiць дэдзеныя П. БaбpоУскaгa, М. Дaмaнтовiчa i шшык ayтapay «Maтэpыялay».
^ступий мaсштaбнaй спpобaй стaтыстычraгa вывучэння слaвян стaлa дaследвaнне A.C. Бyдзiловiчa, яю y 1875 годзе aпбyлiкaвay тaблiцы paзмеpкaвaння слaвян пa дзяpжaвax, нapоднaсцяx, веpaвызнaннi i мовax. У^зн^и тaблiцы склaдaлi дaдaтaк дa этнaгpaфiчный rapra слaвянскix нapоднaсцей М.Ф. Mipковiчa [5]. Тpaдыцыйнa для paсiйскaй, ды i для слaвянскaй гiстаpыягpaфii увогуле было xapa^rapra aб'ядноyвaць yсix yсxоднix слaвян (велiкapyсay, yкpaiнцay i белapyсaУ), яшя нa той чaс, aпpaчa Рaсiйскaй iмпеpыi, пpaжывaлi у Пpyсii, Ayстpa-Венгpыi, Румынп i Тypцыi пaд aгyльным этнонiмaм «pyскiя» [5; 4, 5]. Aбaгyльненне yсxоднix слaвян пaд aгyльным этнонiмaм пaзбayляе нaс мaгчымaсцi лaкaлiзaвaць pэгiëны paспayсюджaння yлaснa белapyскaгa нapодa нa той чaс. Гэты ж момaнт усклэдняе i лaкaлiзaцыю pэгiëнay paспayсюджaння pозныx плыняу xpысцiянствa вэ Усxодняй ЕУpопе. Рэзэм з дaмiнyючым пpaвaслayем (больш зэ 54,5 млн. чaлaвек) A. Бyдзiловiч выдзяляу paскольнiкaУ (кэля 3,07 млн. чaлaвек), ушягау (3,1 млн.) i кaтaлiкоУ (0,5 млн.) [5, 5]. Ha жэль, ëн npaHa не Укэзэу этшчную пpынaлежнaсць пpaдстaУнiкоУ той цi шшэй кaнфесii. Кaлi гад пpaвaслayнымi i paскольнiкaмi га той чэс paзyмелi эмэль выключнэ пpaдстaУнiкоУ улэсга py^ara (велiкapyскaгa) нapодa, то гад кaтaлiкaмi, як пpaвiлa, paзyмелiся галяш. Гэтэя aкaлiчнaсць стэлэ пpычынaй тэго, што пpaвaслayныя белapyсы зaлiчвaлiся дэ pyœix, a белapyсы-кaтaлiкi - эдгаведга дэ галякэу. Haпpыклaд, кapты Р.Ф. Эpкеpтa i A. P^ixa пaдзялялi слевянскне нaсельнiцгвa у плэие ix эттчгай пpынaлежнaсцi, ^^ч^я кpытэpыем веpaвызнaння [8]. Для сяpэдзiны XIX ст. тэк кpытэpый пэдзелу выглядэе досыць apxaiчным. Haвaт сaмi склaдaльнiкi кapт бaчылi i paзyмелi недaклaднaсць aбpaнaгa iмi ^ы^ыи i нaвaт yкaзвaлi ra неaдпaведнaсць этнiчныx i кaнфесiйныx меж y белapyскiм pэгiëне. Ha гэтэ
указвау той жа Р. Эpкеpт, зазначаючы, што калi y лiк белаpусаy уключаць i белаpусаy-каталiкоy, то колькасць белаpускага насельнiцтва значна павятчыцца [9; 7, 6]. Лепш гэтую спуацыю усведамлял мясцовыя даследчыш, як1я выступал з кpытычнымi заyвагамi адносна ужывання падобнага пpынцыпу pазмежавання насельнiцтва y навуковыx даследаванняx [10]. Тым не менш, A.C. Будзiловiч не акцэнтавау увагi на этшчнай iдэнтыфiкацыi пpадстаyнiкоy pозныx xpысцiянскix канфесш еypапейскай часткi Расй, што не дае магчымасщ вызначыць стауленне аyтаpа да гэтай пpаблемы. Больш щкава, што аyтаp, на падставе падлжау таго ж А. Рыцixа, у лшу <фускага насельнщтва» (па Рыцixу яно складала 57,9 млн. чалавек) выдзяляе 14 16S 288 малаpусаy (у^аш^у) i 3 4SS 600 белаpусаy [5, 6].
^м^ексны падыкод да пpаблемы стау магчымы, дзякуючы даследванням, пеpш за yсë, Я.Ф. Kаpскага. Будучы акадэмiк набыу вядомасць, дзякуючы, у пеpшую чаpгу, сваiм пpацам па белаpусазнаyстве. Яго манументальная пpаца «Белаpусы» стала свайго pоду энцыклапедыяй белаpускага этнасу. Менавiта Я.Ф. Kаpскаму належать гонаp аyтаpства пеpшай навуковай кан^п^н этнагенезу белаpусаy, у якой была даказана не тольш этнiчная самастойнасць белаpусаy, вызначаны асноуныя этапы станаулення белаpускага этнасу, але i вызначаны эттчныя межы pаспаyсюджання белаpусаy [11]. Фаpмipаванне новага падыкоду звязана з цэлым шэpагам фактаpаy. Cяpод апошнix дамiнуючае месца займалi iдэалогiя (у дадзеным выпадку уласна нацыянальна белаpуская, што ужо больш pэльефна афаpмлялася на^ыкан^ XIX ст. у самастойную плынь), а таксама тое, што быу назапашаны значны фактычны матэpыял, аб'ектыунае вывучэнне якога не укладвалася y юнаваушыя сxемы велiкаpускай i польскай канцэпцый.
Для нашага pазгляду iстотна, што пазщын Я.Ф. Kаpскага гpунтавалiся на комплексным аналзе матэpыялу. У пеpшую чаpгу Kаpскi, як фшолаг, надавау пеpавагу даследванню мовы. Kprnap™ мовы быу пакладзены y якасцi аднаго з галоунык пpы пpавядзеннi этнiчнай iдэнтыфiкацыi насельнiцтва Белаpусi. На аснове яго была складзена этнагpафiчная каpта белаpускага наpода Я.Ф. Kаpскага [12]. Аналапчна была пабудавана i каpта, складзеная Маскоускай дыялекталагiчный камiсiяй на чале з Д. Ушаковам [13].
У 1897 годзе быу пpаведзены пеpшы агульнаpасiйскi пеpапiс насельнштва. 1снуюць pозныя, часта даволi супяpэчлiвыя, ацэнк1 адносна задач, што ставшся вышэйшымi кipуючымi коламi цаpскай Расй пеpад чыноушкаш, як1я пpаводзiлi указанае меpапpыемства, а таксама ступеш pэпpэзентатыyнасцi атpыманыx вышкау. Не уступаючы у палемiку па гэтай ^аблеме, зауважым, што матэpыялы пеpапiсу адны з найбольш дакладнык для свайго часу i ваpтыx навуковага давеpу. Згодна з методыкай пpавядзення пеpапiсу, усxоднеславянскае насельнiцтва не ^оста агулам аб'ядноувалася у «pускix», а pабiyся яшчэ падзел i яго на аснове pодной мовы, што надало гэтым лiчбам навуковую вагу. Згодна з пеpапiсам, белаpусамi сябе iдэнтыфiкавалi 5 SS5 547 чалавек, што складала 7,01% ад колькасщ yrix уxоднix славян. Для нашага pазгляду iстотна, што астэма падлiку, па-пеpшае, адышла ад тpадыцыйнага i даволi далëкага нават ад тагачаснай навуш метаду абагульнення yrix усxоднix славян пад агульным этношмам, вылучыушы сяpод «pускix» i уласна белаpусаУ; па-дpугое, падзел усxоднix славян пpаводзiyся на аснове шэpагу кpытэpыяy, пеpшым сяpод якix выступала мова; па^э^е, падлiк насельнiцтва быу пpаведзены у агульнаpасiйскiм масштабе, а не на аснове падлжау паасобнык аyтаpаy, як1я часта выкаpыстоyвалi несупаставiмыя памгж сабою кpытэpыi.
Нягледзячы на значныя змены у плане вывучэння белаpускага pэгiëну i уласна белаpусаy, на тое, што этнас белаpускi у навуцы пpызнаваyся як самастойны, што был вызначаны эттчныя пpыкметы i асаблiвасцi гэтага этнаса, тым не менш дасведчанасць большасцi славянскix вучонык адносна белаpускаy i на пачатку XX стагоддзя выглядае даволi сцшла. Kалi айчынныя даследчыш, апpача ^ыи^н^ факта iснавання асобнага самастойнага белаpускага этнасу, вызначалi межы i колькасны склад белаpусаy на той час (на пачатак Пеpшай сусветнай вайны каля 8 мiльëнаy) [14, 13], то ^алатаунЫ pускай i у^а^кай гiстаpычнай навук1, як пpавiла, абмяжоувалюя только агульныш заyвагамi на гэты конт. Так, Д. Даpашэнка напачатку XX ст. только указау, што белаpусы - адзiн з пеpшыx па лiку у сям'i славянскix наpодаУ [15, 3]. I. Шалетн указавау только агульную лiчбу белаpусаy pазам з укpаiнцамi (13 мiльëнаy чалавек) [16, 3]. Некатоpыя ж наогул абмiналi гэту пpаблему [17].
Таим чынам, можна падвесцi наступныя высновы. На пачатку XIX ст. Белаpусь уяулала сабою слаба даследаваны pэгiëн, якi, у сiлу пеpш за yсë, пал^шныи пpычын стау аб'ектам вывучэння. Вынiкам стала тое, што пpы адсутнасцi навуковыx pаспpацовак i пpы наяyнасцi палиычнай i щэалапчнай зададзенасцi yзнiкаюць i афаpмляюцца два pэакцыйныя i далëкiя ад навуковасщ падыxоды - велiкаpуская i польская канцэпцып этнагенезу белаpусаy. Указаныя
канцэпцып у роунай ступеш адмаyлялi беларусам у праве на нацыянальную самастойнасць, што паспрыяла захаванню сiтуацыi, пры якой навуковага даследвання уласна Беларусi i беларусау (адпаведна як асобнага рэгiëна i асобнага народа) не праводзiлася. Нават на сярэдзшу XIX ст. нi адна цэнтральная установа Расiйскай iмперыi не мела дакладных статыстычных дадзеных па Беларусь Намаганнi нешматлiкiх даследчыкау рэпёна не каардынавалiся нейк1м пэуным навуковым цэнтрам, не насiлi, як правша, астэмнага характару i, як вышк, мелi значэнне паасабных эмшрычных матэрыялау. Фактычна можна канстатаваць слабадаследаванасць беларускага рэгiëну i нераспрацаванасць этнавызначаючых крытэрыяу у дачыненнi да беларусау нават на сярэдзiну XIX ст. Павольнае, але усё ж так1 паступовае назапашванне фактычнага матэрыялу прыводзiла да таго, што тыя цi шшыя вучоныя прыходзiлi да разумения вузкасщ, схематычнасщ i проста неадпаведнасцi польскай i велiкарускай (з яе «заходнерускай» разнавщнасцю) канцэпцый. Пошук новых крытэрыяу i падыходау прывёу навукоуцау да разумення неадпаведнасцi аднясення насельнiцтва Беларуа да таго цi iншага народа выключна на аснове веравызнання. З сярэдзшы XIX ст. замацоуваецца разуменне, што у дачыненш да беларусау пануючым павiнен выступаць крытэрый мовы насельнiцтва. Працягваецца традыцыя залiчэння беларусау, як i украшцау, у лж «руск1х», але калi раней пад гэтым паняццем даследчыкi разумелi адзшы народ (з наяунасцю тых щ iншых этнаграфiчных адрозненяу пэунага рэпёну), то цяпер замацоуваецца разуменне, што «русшя» - гэта велiкарусы, украинцы i беларусы, што пам1ж iмi ёсць не только тое, што аб'ядноувае i злучае гэтыя части, але i тое, што падзяляе iх пам1ж сабою. Ажыцяуляюцца спробы дакладнага вызначэння рэгiëнаy рассялення кожнай частк1 рускага народа. Дамiнуючым крытэрыем падобнага падзелу на працягу другой паловы XIX i пачатку XX ст. становщца мова. На аснове мовы састауляюцца этшчныя карты беларускага этнасу i праводзяцца статыстычныя падлш. Напрыканцы XIX i пачатку XX ст. да мовы, як этнавызначальнага крытэрыя, дадаюцца так1я, як агульнасць пстарычнага мiнулага, агульнасць фальклорна-этнагафiчная, самасвядомасць. Тым не менш, i на пачатак XX ст. беларусы заставалюя малавядомым у пстарычнай навуцы, пакольш атрыманыя на той час дадзеныя не былi уведзены у шырош навуковы зварот.
Лтаратура
1. Сувалау, А.М. Cтанаyленне навуковых поглядау на беларусы этнас у славянскай пстарыяграфй першай паловы XIX ст. / А.М. Сувалау // Пстарычная навука i пстарычная адукацыя у Рэспублщы Беларусь: стан i перспектывы развщця: матэрыялы II Усебеларускай канферэнцыi псторыкау. Мiнск, 10-11 красавiка 1997. - Мшск: Выдавецш цэнтр БДУ, 1999. - С. 97-98.
2. Сувалау, А.М. Аб уплыве щэалогй на вызначэнне этнiчнай прыналежнасцi беларусау у даследаваннях XIX - пачатку XX ст. / А.М. Сувалау // Весщ Акадэмй навук Беларусi, серыя гуманiтарных навук. - 1996. - № 4. - С. 36-44.
3. Мицкевич, А. Собрание сочинений: в 5 томах / А. Мицкевич. - Т. 4. - М., 1954.
4. Safarik, P.J. Slowansky narodopis / P.J. Safarik. - W Praze, 1842.
5. Будилович, А.С. Статистические талицы распределения славян / А.С. Будилович. - СПб., 1875.
6. Батюшков, П.Н. Белоруссия и Литва. Исторические судьбы Северо-Западного края / П.Н. Батюшков. - СПб., 1890.
7. Бобровский, П. Материалы для географии и статистики России, собранные офицерами генерального штаба. Гродненская губерния / П. Бобровский . - Ч. 1. - СПб., 1863; Домонтович, М.: Материалы для географии и статистики России, собранные офицерами генерального штаба. Черниговская губерния / М. Домонтович. - СПб., 1865.
8. Эркерт, Р.Ф. Этнографический атлас западнорусских губерний и соседних областей / Р.Ф. Эркерт. - СПб., 1863; Атлас народонаселения западнорусского края по вероисповеданиям / Риттих А. - СПб., 1864.
9. Эркерт, Р.Ф. Взгляд на историю и этнографию западных губерний России / Р.Ф. Эркерт. -СПб., 1864.
10. Бобровкий, П. Можно ли одно вероисповедание принять в основание племенного разграничения славян Западной России? / П. Бобровкий // Русский инвалид. - 1864. - № 75, 80; Коялович М. Чтения по истории Западной России / М. Коялович. - СПб., 1884. - С. 25; Сапунов А. Белоруссия и белорусы / А. Сапунов. - Витебск, 1910. - С. 14.
11. Сувалау, А.М. Карсю як аутар першай этнагенетычнай канцэпцш паходжання беларусау / А.М. Сувалау, Я.Ф. Акадэмш // Пытаннi псторып Беларусi: зборнiк навуковых арыкулау. - Мшск, 1998. - С. 6-9.
12. Карский, Е.Ф. К вопросу об этнографической карте белорусского племени / Е.Ф. Карский // Известия отделения русского языка и словесности АН. - 1902. - Т. VII, кн. 3. - С. 219-234; ён жа. Этнографическая карта белорусского племени / Е.Ф. Карский // Белорусы. - Варшава, 1903. - Т. 1
13. Труды Московской Диалектологической комиссии. - М., 1915. - Вып. 5: Опыт диалектологической карты русского языка в Европе.
14. Багдановiч, М. Беларускае адраджэнне / М. Багдановiч. - Мшск, 1994.
15. Дорошенко Д. Бшоруси i !х нацюнальне вщродження / Д. Дорошенко. - Кшв, 1908.
16. Шелепин, И.В. Краткий очерк истории Западной России, Литвы и Польши / И.В. Шелепин. -Вильна, 1901.
17. Антоневич, Н.И. История Белой Руси и белороссы / Н.И. Антоневич. - Львов, 1908.
Summary
The article is devoted to the problem of the elaboration of the scientific criteria of ethnic identification of the Belarussians of the Slavic historiography of the 19 - the beginning of the 20 centuries. The author analyses the degree of authenticity of the criteria in use, and, accordingly, the degree of the representativeness of the statistic data.
Пастутла у рэдакцыю 21.10.05.
УДК 93 (476)
Д.М. Толочко
МЕРОПРИЯТИЯ СОВЕТСКОЙ ВЛАСТИ ПО НАЦИОНАЛИЗАЦИИ ПРОМЫШЛЕННОСТИ В ЗАПАДНЫХ ОБЛАСТЯХ БССР
(СЕНТЯБРЬ 1939-1940 гг.)
В сентябре 1939 г. произошло судьбоносное событие в истории белорусского народа -его воссоединение в единое государство. Оно стало важнейшим шагом на пути создания белорусской государственности. Актуальность темы данной работы связана с тем, что на сегодняшний день в отечественной и зарубежной литературе отсутствуют исследования, в которых основательно изучаются социально-экономические аспекты интеграции Беларуси в период с сентября 1939 по июнь 1941 гг. В то же время в современной отечественной и зарубежной историографии зачастую прослеживается необоснованная критика политики Советской власти в крае.
Исследование темы интеграции белорусского народа имеет особую актуальность сегодня. Так, в последнее десятилетие в странах бывшего соцлагеря наблюдается отчетливое стремление к национальной дезинтеграции. Указанная тенденция вызвана как противоречиями внутри самих государств, так и внешним фактором, который связан, прежде всего, с целенаправленной политикой отдельных «сверхдержав» на искусственное разжигание в них межнациональных и межрегиональных противоречий и конфликтов. Более того, такого рода политика имеет целью не только максимальное ослабление государств, но и в перспективе полную ликвидацию их национального суверенитета. Подобные сценарии осуществляются в тех странах, которые не вписываются в рамки однополярного мира. Для этих целей используются различные методы, в том числе и манипулирование общественным сознанием через подконтрольные средства массовой информации.
В этих условиях важнейшая задача руководства страны и всего белорусского общества в целом состоит в том, чтобы не дать расколоть республику по национальным, региональным или другим признакам, сохранить единство белорусского народа. Это обусловливает важность научного исследования интеграции Беларуси в 1939-1941 гг.
С первых дней существования новой власти перед ней встали разнообразные вопросы, которые требовали немедленного разрешения. В регионе в связи с военными действиями стояли предприятия, не работали магазины, учреждения культуры. В этой связи требовалось обеспечить
