Научная статья на тему 'ЭТИКА В ВОЗЗРЕНИЯХ "ИХВАН-УС-САФО" (НА ТАДЖ.)'

ЭТИКА В ВОЗЗРЕНИЯХ "ИХВАН-УС-САФО" (НА ТАДЖ.) Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
106
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЭТИКА / ВОЗЗРЕНИЕ / РАЗУМ / ВОСПИТАНИЕ / ВЕРА / СОВЕСТЬ / РЕЛИГИЯ

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Мирзоев Абдулхак

В статье рассматриваются проблемы этики в трактатах «Ихван-ус-сафо». Основное внимание уделяется тому, что тайное общество «Ихван-ус-сафо» впервые в исламской философии написало отдельные трактаты по проблемам этики. Этическое учение у членов общества отличается тем, что они рассматривали проблему не только с исламской точки зрения, предпосылками для них также послужили и другие взгляды.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЭТИКА В ВОЗЗРЕНИЯХ "ИХВАН-УС-САФО" (НА ТАДЖ.)»

ТАЪРИХ ВА ^УЦУЦ (ИСТОРИЯ И ПРАВО)

АХЛОК АЗ ДИДГО^И ИХВОН-УС-САФО

Мирзоев Абдулуац

Донишго^и давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айнй

Масъалаи ахлок аз мyхимтаpин масоили фалсафй бyда, хануз аз замонии аввалин мактабхои фалсафй донишмандон ба он таваччухи вижа намyдаанд. Зеpо ахлок метавонад интизомpо даp зиндагии маpдyм таъмин намyда, чомеаpо ба суйи pyшдy таpаккй хидоят кyнад. Ахлок конуну коидахои нонавиштае доpад, ки даp чомеа бояд pиоя шаванд, ба ин маъно ки «кувваи махсуси коидахои ахлок махз хамин аст, ки онхо даp конунхои юpидикй сабт нашудаанд. Вичдон, хисси кадpy кимат ва шаъну шаpафи худ баpин категоpияхои ахлок имконияти хаp касpо ба мустакилона (озодона) ва бе назоpати доимии чамъият муайян каpдани pафтоpи худ инъикос менамояд» [4,466]. Махз макому манзалати ахлок аст, ки динхои осмонй тамоми саъю талоши хyдpо даp pохи хушахлокнамоии маpдyм нигаpонидаанд, ба вижа дини Ислом, ки охиpин дини осмонй мебошад, pисолати хyдpо даp такмилу пyppанамоии масоили ахлокии маpдyм эълом доштааст. Аз ин нуктаи назаp ба боваpй метавон гуфт, ки даp зеpи мафхуми ахлок тамоми pафтоpy гyфтоpи хубу накуе фахмида мешавад, ки аз чониби чомеа пазиpyфта шудаанд. Ба таъбиpи дигаp «ахлок ин коидахои pафтоpy одоб, хислатхои pyхивy маънавй ва фаpхангии пазиpyфта миёни маpдyм ва pиояи онхо аз таpафи хаp як фаpди чамъият» [5,98] мебошад. Пас аз Эхёи Авpyпо даp баpобаpи дигаp илмхо тахкику баppасии ахлок низ ба тавpи илми алохида зyхyp намуд, ба ин маъно ки агаp «хусусияти шyypи ахлокй, таpкиб ва меъёpхои таъpихан таFЙиpпазиpи онpо фанни махсуси фалсафй тадкик намояд» [4,466], пас, чузъиёту куллиёти он даp бахши илми ахлок мавpиди бахсу баppасй каpоp мегиpад. Донишмандони Fаpбй даp мавpиди тахкику баppасии ахлок даp мактабхои фалсафии Ислом нигохи манфиёна дошта, ахлокpо аз чумлаи ноомyхтатаpин масъалахои фалсафй даp олами Ислом ба калам медиханд. Аз чумла ишоpа ба он менамоянд, ки ахлок хамчун илми вижае аз таpафи хеч донишманди исломй мавpиди бахсу баppасй каpоp нагиpифтааст, хатто донишмандони ахлокшиноси исломй на ба китобхои ахлокй, балки ба таълифоти гуногуни худ шyхpат ёфтаанд. Ба хамин таpтиб онхо хyлосагиpй менамоянд, ки ахлок даp зимни хама асаpхои маъpyфи онхо инъикос ёфтааст, аммо ба он китоби хосе бахшида нашудааст [1,195]. Даp сypате ки хануз даp асpи чахоpyми хичpй (10 м) муаллифони Ихвон-ус-сафо даp pасоили худ даp баpобаpи масоили гуногуни динию фалсафй ба масъалаи ахлок таваччухи хоса намуда, хатто pисолаеpо даp мавpиди масоили ахлокй бахшидаанд. Чунончи pисолаи нухуми «Расоил»-и Ихвон-ус-сафо зеpи унвони «Даp баёни ахлок ва сабабхои ихтилофи он» пyppа ба масоили ахлокй бахшида шуда, аз зеpфаслхои гуногуне таpкиб ёфтааст. Ба акидаи Ихвон-ус-сафо инсон пас аз зода шудан аз yмpи табиие баpхypдоp мегаpдад, ки муддати он 120 сол аст ва даp тули он ахлоки неку бадеpо касб менамояд, ки ин ба воломакомй ва ё пасттинатии одамй бypда меpасонад [3,114].

Ахлок аз назаpи онхо бо инсон зода нашуда, балки инсон онpо даp зеpи таъссиpи омилхову ангезахои гуногуни атpофаш касб менамояд. Ихвон-ус-сафо баp онанд, ки ахлок аз чанд омил таъсиp мепазиpад. Аз назаpи эшон омили аввал маконест, ки инсон даp он зиндагй менамояд. Хдвову хоки он макон даp мизочи одамй таъсиpгyзоpанд ва ихтилофи мизочхо ба ихтилоф даp ахлоку табиат ва pангy забон, одоту акоид, мазхабу pафтоp, санъату андеша ва сиёсати маpдyм, меанчомад. Ба акидаи Ихвон-ус-сафо ст^ашн омили дувуме мебошанд, ки даp ахлоки инсон таъсиp меpасонанд. Ба ин маъно, ки табиатхои маpдyм ба чихати бypчхои гуногуне, ки даp он мутаваллид шудаанд, бо якдигаp ихтилоф доpанд. Ин назаpияpо махз донишмандоне ибpоз доштаанд, ки ба таъсиpи ситоpагон баp зиндагии инсон муътакид буданд. Омили савуми таъсиpгyзоp баp ахлоки инсон аз назаpи Ихвон-ус-сафо пеш аз хама таpбия ва

36

ба таври куллй хамнишинию мyошиpат бо xонаводавy дустон ва омузгорон аст. Иxвон-yc-еафо омили чахорумро дар таъсир бар аxлоки инсон омили мазхабй ба калам додаанд. Ба ин тартиб, ки инсон бар кадом мазхабе, ки рушду тарбия меёбад, аз рухи омузишхои он асар мепазирад ва ин ба шакли xyлкy xyйи мегардад [2,159].

Дар мартабаи аввал Иxвон-yс-сафо табъу мизочи инсонро хамчун ангезандаи аxлок ба калам дода, барои таъйиди сyxани xyд зерфаслеро бо унвони «Офариниши Одам (а) ба гунае ки дар баpxе аз китобхои Бани Исроил оварда шудааст» зикр намудаанд, ки дар он хикоят аз чигунагии мархилахои тайнамудаи офариниши Одам (а) ва чи гуна дамидани рух ба y ва ангеxтани шахвату xоxиш бар вучуди y сyxан рафтааст [3,116-117]. Ба андешаи Иxвон-yс-сафо табъро дар аxлок асари бузургест ва аз ин чихат эшон табъи мардумро низ ба чахор кисм: махрурон, мабрудон, мартубон ва xyшктабъон чудо менамоянд. Дар ин раддабандй махрурон аз хама бартарй доранд, чун онхо бо диловарию бебокй, вале камсуботию суръати xашм ва камкинагию ва тезхушй аз дигарон фарк мекунанд. Дар холе ки мабрудон ба нодонию аблахй ва дурушттабъй тавсиф мегарданд. Вале мартубон ба билодату бузургворй ва фаромушкорию бебокй аз дигарон фарк доранд. Хушктабъон бошанд, бо шикебоию пойдорй ороста буда, бо тангчашмй тавсиф мешаванд [3,115].

Иxвон-yс-сафо аз хама бештар таъсири макон ва мухити зистро бар чигунагии аxлоки инсон мавриди баррасй карор дода, таъкид менамоянд, ки сафедию сиёхии пуст ва дарунгармию дарунсардии мардум хама аз иклими мухити зист сарчашма мегиранд. Ба ин маъно, ки мардуми хабаша аз таъсири офтоб харчанд ба сиёхпустй расида бошанд хам, дарунсард ва мардуми шимол аз камофтобй дарунгарм мебошанд, ки ин ба табиати онхо таъсир намуда, сабаби тагйири аxлок мегардад [3,117]. Чи тавре дида мешавад, табъу мизочи одамй ба акидаи Иxвон-yс-сафо аз боду хаво ва сарзамину иклими зист вобастагии зиёд дорад.

Тарбия дар хама давру замон ва аз нигохи хама донишмандон хамчун ангезанда ва истеxкомбаxшандаи аxлоки инсонй каламдод шудааст. Аз ин py, Иxвон-yс-сафо низ ба накши тарбия дар поягузори ва тахкими аxлок таъкид намуда, таваччухи xонандаpо ба он чалб менамоянд, ки тарбия танхо ба души омузгор набуда, балки тамоми расму анъана ва одатхои мардум метавонанд хамчун тарбиятгар дар таквият баxшидани аxлоки инсонй накш дошта бошанд. Инчунин, хамнишинии кудакон ба хунармандон ва сохибони касбхои гуногун боиси гароидани онхо ба xyлкy атвори мyxталифи онхо мегардад. Ба таври мисол, агар кудакон бо ярокдорон хамнишинй намояндд, хатман, xyлки ярокдорй дар онхо таквият меёбад. Хулоса, кудак бо хамнишй бо далерон xyлки далерй ва бо тарсуён тарсуиро касб менамояд. Падару модар, хатто оину динхои роичбуда хамагй накши мураббиро мебозанд [3,118-119].

Бояд кайд намуд, ки бахси Иxвон-yс-сафо дар атрофи амок як бахсу баррасии амику созмонёфта нест, балки пандхо ва насихатхоест, ки дар чо-чойи «Расоил» аз он сyxан рафтааст. Мухимтарин акида ва назарияи онхоро метавон чунин раддабандй намуд:

1) Амали xайppо ба xотиpи xайp анчом бидех, на аз тарси азоб ва ё тамаъ ба подош;

2) Дар дунё зухд пеша кун ва аз кибру rypyp ва эътимод бар раъйи xyд канорагирй намо;

3) Он чи барои xyд меxоxй, барои дигарон низ бжох ва нисбат ба хеч кас хасад мабар ва бар хама бибаxшой, балки бо хама хайвоноти зинда мехрубон бош;

4) Нисбат ба дустони xyд иxлос дошта бош;

5) Агар метавонй хамсаре бармагузин ва агар издивоч кардй, ба хамсарат мехрубонй кун, зеро зан гуногунмизоч аст ва зуд ба фасод дучор мешавад [6,181].

Агар дидгохи ^вон-ус-сафоро дар мавриди аxлок ба он гунае ки дар «Расоил» овардаанд, ба бахсу баррасй кашем, дармеёбем, ки баpxе нуктахои аxлокие, ки дар он оварда шудааст, аз андешахои аxлокшиносони асрхои баъдии аврупой хеч камие надоранд. Масалан, феълу атвор ва расму анъана дар поярезии аxлок аз назари №вон-ус-сафо накши мухимеро мебозанд, дар холе ки дар андашехои муосири фаласафаи аxлок ин нукта таъкид ёфтааст, ки «одат саромади шуури аxлокй буда, рафтору

атвореро собит кардааст, ки аз руйи тачрибаи наслхо барои хифз шудану инкишоф ёфтани чамъият ва инсон муфид ва ба талаботу манфиати онхо мувофик буд» [4,466]. Вижагии дигаре, ки Ихвон-ус-сафо дар мавриди ахлок ба калам додаанд, ин густардагии маънои ахлокй мебошад. Ба ин маъно ки ахлок танхо ба рафтору кирдор махдуд нагашта, балки тамоми рафтору кирдор ва гуфтори сутудаи инсонй ва умуман, шуури ахлокиро дар бар мегирад [1,196]. Чунин матрах намудани масъалаи ахлок аз чониби Ихвон-ус-сафо ба баррасихои имрузаи ахлокй мувофикат менамояд. Ч,олиби зикр аст, ки андешахои ахлокии Ихвон-ус-сафо харчанд аз сарчашмахои мухими исломй об хурад хам, вале дар бархе нуктахо аз чахорчуби исломй гом берун ниходаанд. Дар таъйиди ин гуфтахо метавон таъсири ситораву сайёрахоро дар ахлоки башарй, ки аз чониби Ихвон-ус-сафо хамчун ангезандаи ахлокй ба калам дода шудааст, барои мисол овард. Чи тавре маълум аст, дар хадисхои сахехи набавй хама гуна таъсирпазирии башар аз ситораву саёрахо шадидан манъ карда шудааст, аз ин ру, андешаи мазкури Ихвон-ус-сафо ба хотири кас бовархои устуравй ва мачусиро мерасонад. Вале бо ин хама, Ихвон-ус-сафо харчанд бо акидахои гуногун ва гохе ифротии худ реша ба андешахои гайриисломй дошта бошанд хам, аммо андешахои ахлокии эшон ифодагари он аст, ки хануз пеш аз онхо масъалахои ахлокй матрах будааст. Дар тамоми Расоили Ихвон-ус-сафо нишонаи ахлоки суфиёна ба чашм мехурад[6,180].

Дар охир метавон чунин хулосагирй намуд:

1. Ихвон-ус-сафо аз чумлаи нахустин мактабхои фалсафии исломй ба шумор меравад, ки ба масъалаи ахлок таваччухи хоса намуда, дар таърихи Ислом аввал шуда рисолаеро ба ахлок махсус гардонидаанд;

2. Ахлок аз назари Ихвон-ус-сафо касбй буда, табъ, мухити зист, тарбия ва ситорагон дар он муассир мебошанд;

3. Андешахои ахлокии Ихвон-ус-сафо бештар аз омузишхои исломй маншаъ гирифта, гохе аз дигар динхо низ таъсир пазируфтаанд.

Адабиёт:

1. Одил Алаво. Хдкикату Ихвон-ис-сафо. - Димишк, 1993. 413 сах.

2. Сайид Мухаммади Сакафй. Оро ва назариёти Ихвон-ус-сафо. Рузномаи «Фикх ва усул». Шумораи 4, 1376. Сах. 142-165.

3. Расоилу ихвон-ис-сафо. Бумбай, 1305. -865 сах.

4. Спиркин А. Асосхои фалсафа (тарчумаи Ч,. Исхоков). -Душанбе, «Маориф», 1991.

5. Фарханги тафсирии забони точикй. Чилди 1.— Душанбе: Пажухишгохи забон ва адабиёти ба номи Рудакй, 2008. 950 сах.

6. Х,усайни Фарзонапур. Баррасии андешахои Ихвон-ус-сафо. Рузномаи «Номаи фарханг». Шумораи 32, 1378. Сах.168-183.

ЭТИКА В ВОЗЗРЕНИЯХ «ИХВАН-УС-САФО»

Мирзоев Абдулхак

В статье рассматриваются проблемы этики в трактатах «Ихван-ус-сафо». Основное внимание уделяется тому, что тайное общество «Ихван-ус-сафо» впервые в исламской философии написало отдельные трактаты по проблемам этики. Этическое учение у членов общества отличается тем, что они рассматривали проблему не только с исламской точки зрения, предпосылками для них также послужили и другие взгляды.

Ключевые слова: Ихван-ус-сафо, этика, воззрение, разум, воспитание, вера, совесть, религия

ETHICS DOCTRINES IN TREATISES "IKHVON-US-SAFO"

Mirzoev Abdulhak

In the article ethics problems in treatises of "Ikhvon-us-safo" are considered. The basic attention is allocated to that a secret society "Ikhvon-us-safo", as a matter of fact for the first time in Islamic philosophy separate treatises on these problems have written. The ethical doctrine at them differ that they contemplated a problem not only from the Islamic point of view, but also other sights also served as preconditions for them.

Key words: Ikhvan-us-safo, ethics, view, reason, education, belief, conscience, religion

Сведения об авторе: Мирзоев Абдулхак - аспирант кафедры философии Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни, тел: (+992) 93 7649074; e-mail: abuhomid@mail. ru

Information about the author: Mirzoev Abdulhak, postgraduate student of Philosophy chair in Tajik State Pedagogical University named after Sadriddina Ayni, tel. (+992) 93 7649074, e-mail: abuhomid@mail. ru

ЛИКВИДАЦИЯ НЕГРАМОТНОСТИ СРЕДИ ЖЕНЩИН В ТАДЖИКСКОЙ АВТОНОМНОЙ СОВЕТСКОЙ РЕСПУБЛИКЕ (1924 1929гг.)

Зарифов Н.

Таджикский государственный педагогический университет имени Садриддина Айни

Одной из центральных задач культурной революции после установления Советской власти считалась ликвидация неграмотности среди взрослого населения.

Ликбез в тот период (1924-1929 гг.) был таким вопросом, который необходимо было разрешить в первую очередь, он являлся основным звеном в огромной работе по освобождению женщин Таджикистана от пути многовекового рабства. Без ликвидации неграмотности невозможно было серьёзно говорить об освобождении женщины от религиозно-бытовой зависимости, о ее культурном и политическом воспитании, о вовлечении ее в ряды активных строителей нового общества.

В резолюции Среднеазиатского Бюро ЦК РКП (б) по вопросу о женском образовании в Средней Азии (марте 1925 г.) отмечалось: «В Средней Азии в условиях отсталости и сохраняющегося в быту средневекового рабства женщин вопрос о женском образовании является одной из огромнейших самостоятельных проблем в общей системе народного образования...

Основными задачами в деле о женском образовании на предстоящий период должны быть три: 1) привлечение девочек в школы соцвоса; 2) ликвидация неграмотности 3) подготовка женских культурных сил.

В работе по ликвидации неграмотности в первую очередь должны быть охвачены женские массы, организованные вокруг женотделов (делегатки, члены женских советов, союза «Кошчи», комсомолки, члены женских клубов), при этом, не вводя никаких ограничений в возрастном и количественном отношении»1.

Женщины в Таджикской АССР составляли основную часть неграмотных, его взрослого населения. Согласно сообщением журнала «Дониш ва омузгор» в июне 1926 года на территории Таджикской АССР проживал 365453 тыс. женщины и девушек2.

Ликвидация неграмотности в Таджикистане осуществлялось по двум путям: во -первых, проводилось обучение грамоте всего взрослого населения, в том числе женщин, и во - вторых, введением всеобщего обязательного обучения детей школьного возраста. Таким образом, в республике создавались специальные курсы по ликбезу для женщин.

1 Великий Октябрь и раскрепощение женщин Средней Азии и Казахстана (1917 - 1937 гг.). Сборник документов и материалов. - Москва: «Мысль», 1971. - С.71 - 72.

2 Дониш ва омузгор. - № 4. - Душанбе, 1926 . - С. 18.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.