CC BY
33Cilt: 3,Sayi: 1, 2020
Vol: 3, Issue: 1, 2020
Sayfa - Page: 84-102
E-ISSN: 2667-4262
J iThenticate-
J— Professional Plagiarism Prevention
ET-T^m VATTAR'IN "EZ-ZILZAL" ROMANINDA METINLERARASILIK UNSURU
OLARAK KUR'AN AYETLERI
THE VERSES OF THE QUR'AN AS A COMPONENT OF INTERTUEXTUALITY IN AL-TAHER
WATTAR'S "AL-ZILZAL" NOVEL
Kamil KARASU*
MAKALE BILGISI
21.04.2020 \/Kabul: 10.06.2020
Anahtar Kelimeler:
et-Tahir Vattar, ez-Zilzal, Metinleraras ilik, Tarim Reformu, Cezayir Romani.
Aragtirma Makalesi
Bu ?ali$ma, et-T^tf VattSr'in ez-Zilzal (Deprem) romaninda bir kurgu ve bifem araci olarak kullandigi metinlerarasilik kurami tlzerinde durmaktadir. Vattar, eserinde sosyalist bir sistem kurmak amaciyla yuriirluge konulan tanm reformu yasasiyla topraklannin kamulajtmlmasina engel olmak isteyen bir feodali odagina alir. Bu baglamda, caligmanin amaci, topraklarini millile§tirmekten kurtarmaya palijan ve kendi amaplari dogrultusunda Islam dinini bir ara5 haline getiren feodal kimliklerin bu ySnuntt vurgulamak i?in ba§vurulan metinlerarasilik kuramimn bir edebi esere nasil uygulandigini ve eserin igerigine ne kattigim incelemektir. Dolayisiyla, romanin ana kahramaninin agzindan aktarilan Kur'an ayetleri, metinlerarasilik kuramimn orneklemi olarak degerlendirilmektedir. Qaligmada, Oncelikle hem dSnemin siyasi, sosyal ve ekonomik atmosferini ortaya koymak hem de ez-Zilzal romamnin yazimina sevk eden gartlari anlamlandirmak i(in tarihsel arka plan verilmektedir. Daha sonra falijmaya konu olan ez-Zibal romamnin genel bilgileri, Ozeti ve yazann hayati sunulmaktadir. Qali$manin uygulama kisminda ise ilk once metinlerarasilik kuramimn ortaya flkiji, gelijimi ve kullanilma bi?imleri, ardindan da metin analizi yontemi ile Kur'an ayetlerinin romanda yer verilme bigimleri Ornekleriyle incelenmektedir. Qalijmanin sonunda, VattSr'in romaninda vermek istedigi mesaji daha etkili hale getirmek i^in, romamnin temasiyla benzer iperikte olan Kur'an ayetlerini kullandigi veya bunlan kendi ciimlelerine dbnu§turdugu gorulmustur.
ARTICLE INFO ABSTRACT
iH Received: 04.21.2020 s/Accepted: 06.10.2020 This study focuses on the theory of intertextuality which is used as a tool of fiction and style in al-Taher Wattar's al-Zilzal (The Earthquake) novel. In his work, Vattar focuses on a feudalist who wants to prevent the expropriation of his lands with the law of agricultural reform enacted to establish a socialist system. In this context, the aim of the study is to examine how the intertextuality theory applied to a literary work and what it adds to the content of the work, to emphasize this aspect of feudal identities that try to save their land from nationalization and to make Islam a tool for their own purposes. Therefore, the verses of Qur'an transmitted from the mouth of the novel's main hero, are considered as examples of intertextuality theory. In the study, firstly, historical background is given to reveal the political, social and economic atmosphere of the period and to make sense of the conditions that refer to the writing of al-Zilzal. Then, general information, summary and life of the author of al-Zilzal are presented. In practice of the study, first of all, the emergence of intertextuality theory, its development and usage patterns, and then the analysis of the verses of Qur'an by text analysis method are examined. At the end of the study, it has been seen that to make more effective the message which Wattar wanted to give in his novel he has used the verses of the Quran which are the similar content with the theme of his novel or converted them into his own sentences.
Keywords: al-Taher Wattar, al-Zilzal, Intertextuality, Agrarian Reform, Algerian Novel
Research Article
* Ar§. G8r., Ankara Yildinm Beyazit Universitesi, tnsan ve Toplum Bilimleri Fakiiltesi, Dogu Dilleri ve Edebiyatlan Bolumu, Mtltercim-Tercummlik (Arapfa) Ana Bilim Dali, Ankara I Ttirkiye, E-mail: kkarasu@ybu.edu.tr. ORCID © https://orcid.org/0000-0002-0257-2825. Bu makaleyi gu gekilde kaynak gosterebilirsiniz (APA):
Karasu, Kamil (2020). "et-T^ir Vattar'in "ez-Zilzal" Romaninda Metinlerarasilik Unsuru Olarak Kur'an Ayetleri". Uluslararasi Dil, Edebiyat ve Kiiltiir Ara$tirmalari Dergisi (UDEKAD), 3 (1): 84-102. DOI: http://dx.doi.org/10.37999/udekad.724287.
Extended Abstract
This study focuses on the theory of intertextuality which is used as a tool of fiction in al-Taher Wattar's al-Zilzal (The Earthquake) novel. In Algeria, a number of reforms were carried out to ensure the order in the newly independent state after the independence. The agrarian reform was one of the most significant aspect of this policy. Even though many private lands were expropriated with this reform, some feudal groups, opposed and resisted the enactment of expropriation law. These landowners, who presented themselves as either Islamic or religious sought to legitimize their stance against the agricultural reform either by showing evidence from the Quran or by using different religious discourses and reasons. al-Taher Wattar, one of the leading socialist realistic writers of Algeria, discussed this issue in his famous novel al-Zilzal.
In 1971, the government of Houari Boumediene introduced the Agricultural Revolution Law. The revolution aimed to build a thousand socialist villages in Algeria, revive agricultural activities in the countryside and raise awareness among the farmers. Wattar pictures his main protagonist Bulervah, who is described as a feudal-looking in his novel, as a representative of the old order. Bulervah is a high school principal in the capital, Algiers, and has no children from his five marriages. For this reason, he goes from Algiers to Constantine in order not to lose his large lands in Constantine to the government by registering them on his relatives.
Wattar describes the social and economic situation in the city via the observations of the novel's main hero Bulervah. Author creates the discourses of his hero, who is representing a religious identity. In this context, religious expressions comes to the fore in his speech and interpretation as an expression of religiousness. Especially the verses of the Quran have an important place in this discourse. In this context, the verses of the Quran, conveyed by the main hero of the novel, are considered as examples of the theory of intertextuality. For this reason, the study focuses on why and how the author used intertextuality as a postmodernist theory in al-Zilzal. The concept of intertextuality, which was first mentioned in the article of Word, Dialogue and Novel, written in 1966 by Julia Kristeva, a student of Roland Barthes, later became a theory (Kristeva 1986: 35; Lesic-Tomas 2005). Intertextuality, "in general, is the name given to the way of referring to all kinds of visual, verbal, literary and scientific texts that contribute to the emergence and meaning of the texts" (Childs-Fowler 2006: 121). Wattar chooses the title of al-Zilzal in accordance with his novel's attempt to reveal the psychological collapse of a feudal, and develop its content in line with its theme and title.
He chooses the verses or verse sections that he cites from the earthquake themed surahs such as an-Nas, al-Haj, al-Ma'arij, al-Bakarah, al-Fil, Ibrahim and Nuh, which are in accordance with the content of his novel. For example, Bulervah feels as if an earthquake will happen at any times and recites the verse of the surah al-Haj about the earthquake: "On the Day you see it every nursing mother will be distracted from that [child] she was nursing, and every pregnant woman will abort her pregnancy, and you will see the people [appearing] intoxicated while they are not intoxicated; but the punishment of Allah is severe" (al-Haj 22/2). In another section, Bulervah draws an analogy between the crowd of people in the city of Constantine and the elephant army that came to destroy the Kaaba. In order to express this connotation, he recites the third and fourth verses of surah al-Fil: "And He sent against them birds in flocks, Striking them with stones of hard cloy" (al-Fil 105/34). Thus, Wattar characterizes the example of a negative hero with a feudal identity as a member of the Islamic viewpoint so as to claim the righteousness of his socialist ideas and legitimize the agricultural revolution. Wattar attributes the collapse of the feudal system to religion, which is in stark contrast with the socialist ideology. Wattar wants to give a message through the theme of earthquake and he underscores the psychological collapse of the feudal character Bulervah who is a prototype with the verses that he chooses from the Quran.
In sum, this study argues that Wattar's work is suitable for the application of the theory of intertextuality.
This study also shows that application of this theory to his work makes Wattar's message more effective and intelligible. As a result, it is asserted that Wattar successfully uses the Quranic verses that he cites as a means of expression where the structure and the content meet.
1. Giri§: Tarihsel Arka Plan
Kuzey Afrika'nin en önemli ülkelerinden biri olan Cezayir, Fenikelilerden Romalilara, Arap-Islam fetihlerinden Osmanlilara kadar pek 90k köklü medeniyete ev sahipligi yapmi§ derin bir tarihe sahiptir. Qogunlukla Araplardan ve Berberilerden olu§an halka azinliklar e§lik eder. 1830 yilindan 1962 yilina kadar Fransiz sömürgesinin hakimiyeti altinda kalmasi Cezayir'in diline, kültürüne, siyasetine, ekonomisine ve toplum yapisina önemli etkilerde bulunmu§tur. Bu durum özellikle dilde kendisini yogun bir §ekilde hissettirir. Oyle ki resmi dil Arapga olmasina kar§in hem kurumlarda hem de halk arasinda Fransizca olduk?a yaygin bir §ekilde kullamlmaktadir.
Cezayir'i sömürge tahakkümünden kurtarma giri§imi ilk olarak 1832 yilinda bir Kädiriyye murabiti olan Muhyiddin el-H^^'nin oglu Emir Abdulkadir el-Cezä'iri'nin ülkenin güney bölgelerindeki kabilelerden de aldigi destekle savunma vilayetleri kurarak bir cihadi direni§ hareketi ba§latmasiyla ger?ekle§ir. Fakat Emir Abdulkadir, Fransiz ordusuna kar§i diren? gösterememi§ ve 1847 yilinda yenilgiye ugrami§tir (Stora 2001: 4-5). Bu tarihten itibaren Cezayirliler sömürge tahakkümünü kirmak ifin 50k sayida silahli harekete giri§se de ba§anli olamadilar. Silahli mücadeleyle gare bulamayacagim anlayan bazi älimler, sömürgeciye kar§i egitim ve kültür faaliyetleriyle diren9 gösterme yoluna gittiler.
Bu älimlerden biri olan Abdulhamid bin Badis (1889-1940), Cezayir genQligini bu yönde canlandirmak ifin 1925 yilinda "el-Muntakid" gazetesini 9ikardi fakat aym yil yayinini durdurdu ve 12 Kasim 1925'te "e§-§ihäb" gazetesini fikararak Cezayirlilerin sesi oldu (Hizmetli 1994: 72-73). Bu gazetelerin amaci Cezayir halkimn Müslüman-Arap kimligini ayakta tutmak ve nerdeyse yok olmaya yüz tutmu§ Arap dilini yeniden canlandirmakti. Gazetelerin yam sira Abdulhamid bin Badis'in yaptigi önemli bir diger i§ 5 Mayis 1931 yilinda Müslüman Älimler Birligi'ni kurmasiydi. Böylece Älimler Birligi'nin 1932 ile 1950 yillan arasinda Bagimsiz Okullar vasitasiyla yaptigi egitim faaliyetleri ilerde pek 90k Cezayirli siyaset9inin ve edebiyat9rnin yeti§mesine imkän tanimi§tir 11/20-
23). Zira o dönem yalmzca sömürgecinin dili kullamlmaktaydi ve kendilerini öven yayinlara izin verilmekteydi (§eref 1991: 40-41).
Cezayirliler bir yandan dilde ve kültürde millile§me 9abalarmi edebiyatla canli tutmaya 9ali§irken bir yandan da ulusal bagimsizlik mücadelesine girdiler. 1 Kasim 1954'te ba§latilan bagimsizlik sava§i yedi bu9uk yilin sonunda zafere ula§ti ve 5 Temmuz 1962'de Cezayir bagimsizligim kazandi. Bu sava§, ileride roman yazarlari i9in zengin malzeme sunacak katliamlari, acilan, zaferleri ve hayat hikäyelerini barindinyordu.
Bagimsizligin kazanilmasiyla birlikte yeni devletin in§asi i9in "Eylül 1962'de Ulusal Kurucu Meclis igin segimler yapildi. 25 Eylülde agilan Meclis, Cezayir Demokratik Halk Cumhuriyeti'ni ilan etti. Bin Bella hükümet ba§kani segildi" (Ataöv 1975: 160). 19 Haziran 1965'te Ahmed bin Bella'ya yaptigi askeri darbeyle yönetimi devralan Huväri Bümedyen, sosyalist esaslara dayali bir devlet in§a etmek i9in kollari sivadi. Ilk i§ olarak FLN di§indaki siyasi partiler kapatilirken Fransizlardan kalan pek 90k kurum ve kurulu§ millile§tirildi (Qeliker 1979: 23; Hüseyin 1991: 177). Bümedyen dönemine damgasini vuran faaliyetler
sanayi, taran ve kültiir reforailan ûçlûsii oldu. Bu reformlar arasinda en ônemlisi ülkenin hemen hemen her kesimine etki eden tanm reformu oldu.
Bûmedyen'in "tarim reformu, 1000 sosyalist kôyûn inçasmi, topragin islahini ve yeniden dagitimini ôngôrûyordu" (Naylor 2015: 62). Bu baglamda, çogu Fransizlar dôneminde elde ettikleri geniç topraklarla ayricalikli bir srnif oluçturan féodal kesim baçta olmak üzere, ôzel mülkiyet sahiplerinin geniç topraklari millileçtirilerek kolektif tanm sektôrû sistemleçtirilmeye çaliçildi (Maskan 2014: 145). Fakat bu giriçim рек çok toprak sahibi feodalin direnç gôstermesine ve devlet içerisindeki uzantilan araciligiyla reformlan engelleme çaliçmalanna maruz kalmiçtir. Bu toprak sahipleri arasinda kendilerini Islami gôriiçten ya da dindar olarak sunan féodal kesim ise tanm reformuna karçi duruçlarina gerek Kur'an-i Kerim'den deliller gôstererek gerekse farkli dini sôylem ve gerekçelerle meçruiyet kazandirmaya çaliçiyordu.
Bôyle bir siyasi ortamda modem Cezayir Arap romammn ôncûlerinden biri olarak kabul edilen et-Tâhir Vattâr, yetmiçli yillardan itibaren hem Cezayir edebiyatina hem de Arapça yazilan Cezayir romanina yon çizdi. Yazar, eserlerinde ele aldigi bagimsizlik savaçi, ideolojik aynçma ve tanm reformu gibi temalarla Cezayir'in bagimsizliktan sonraki yillarda kat ettigi siyasi, sosyolojik, ekonomik ve kültürel açamalan kendi üslubuyla dünyaya sundu.
2. et-Tâhir Vattâr (1936-2010)
Cezayir'in onde gelen hikâye ve roman yazarlanndan biri olan et-Tâhir Vattâr, 15 Agustos 1936'da Cezayir'de dünyaya geldi. Рек çok Cezayirli edebiyatçi gibi ilk ôgrenimini Kusantîne'deki Abdulhamid bin Badîs enstitiisünde aldi. Daha sonra 1952-1956 yillan arasinda Tunus'taki Zeytûne Üniversitesi'nde egitimini sürdüren Vattâr ayni dônemde FLN'nin sivil kanadinda yer alarak bagimsizlik savaçina destek verdi. Savaçtan sonra Kusantîne'de ve baçkent Cezayir'de bazi gazete ve edebi dergilerde hem eserlerini yayimladi hem de yôneticilik yapti. Çogu meslektaçi gibi bagimsizlik savaçi ve sômûrge sonrasi dônemin siyasi, sosyolojik ve kültürel meselelerini içleyen yazar çok sayida roman ve kisa hikâye koleksiyonu kaleme almiçtir. Bunlar arasinda Rummâne (Rummâne 1972), el-Lâz (el-Lâz, 1974), ez-Zilzâl (Deprem, 1974), Vrs Bagl (Katir Dügünü, 1978), el-H^ât ve'l-Kasr (Balikçi ve Saray, 1979), el-'I§k ve 'l-Mevt fi 'z-Zemeni 'l-Harrâ§î (Çatiçma Zamaninda Açk ve Ôlûm, 1979), Tecribe fi'l-'Цк (A§k Tecriibesi, 1989), e?-§em'a ve'd-Dehâlîz (Mum ve Dehlizler, 1995) toe çikan romanlandir (Naylor 2015: 521; Aoudjit 2017: 159).
3. ez-Zilzâl (Deprem, 1974)
et-T^r Vattâr'in 1974 yilinda yayimladigi ez-Zilzâl romarn bagimsizligin ardindan Huvârî Bûmedyen yônetiminde ortaya çikan siyasi ve sosyolojik atmosferi gerçekçi bir çekilde ortaya koyan ilk Cezayir Arap romanlarmdandir. Vattâr, eserinde Bûmedyen dôneminde yürürlügü konulan reformlan siki sikiya bagli oldugu komünist ideoloji dogrultusunda desteklerken bu ideolojiyi рек çok eserinin ana odagi haline getirmiçtir. Ôyle ki yazann en dikkat çekici romanlanndan biri olan ez-Zilzâl'de de tanm devrimini one çikararak bir féodal çahsiyet olan eç-Çeyh Abdulmecid Bûlervâh ôzelinde Cezayir'deki féodal burjuv^imn çokûçiinû ortaya koyar. Vattâr'in romani §u §ekilde ôzetlemek mümkündür:
C,Uc / 'Volume: ï, ^yi / ^ssue: 1, 2020
"Romanin ana kahramani e$-§eyh Abdulmecîd Bûlervâh, yetmi§li yillarin baçlarinda baçkent Cezayir 'de bir lisenin mûdûrlùgùnù yapan muhafazakâr bir çahsiyettir. Aslen Kusantîneli olan Bûlervâh, bagimsizlik savaçinm baçlamasiyla birlikte Tunus 'a kaçar. Savaçin sona ermesiyle Cezayir 'e dônerek baçkente yerleçen Bûlervâh, alti yili savaçta dokuz yih da bagimsizlik sonrasi olmak uzere yaklaçik on alti yil koklerinin bagh oldugu Kusantîne §ehrinden uzak kalmiç ve butiln akrabalariyla irtibati kesilmi§tir. Bôylesi bir ortamda, baçkentte olmasinin getirdigi avantajla hùkumetin tarim devrimi yasasi çikarmaya hazirlandigini ôgrenir. Be§ evlilik yapmasina ragmen kisir olmasi sebebiyle çocuk sahibi olamayan Bûlervâh, sadece hasat zamam kirasim aldigi, Kusantîne'de babasindan ve dedesinden kalan geni§ arazileri hûkumete kaptirmamak için yola duçer. Dokuz saatlik yolculugun ardindan baçkent Cezayir 'den Kusantîne 'ye ulaçan Bûlervâh, koprûler §ehri olarak bilinen Kusantîne 'deki yedi kôpruden biri olan Bâbu 'l-Kantara Koprusu 'niin giri§ine aracini park eder. Bir yandan çehri dolaçirken bir yandan da arazilerini adlarma kaydettirmek istedigi ve uzun suredir gôril§medigi akrabalarinin izini aramaya ba§lar. Bûlervâh, kari§ kariç §ehri gezerken yedi koprunun her birinden de tek tek geçer. Aradan geçen uzun yillarda gerekyapisal gerekse insanî bakimdan §ehirde meydana gelen degi§imleri eleçtirel bir dille ifade eder. Bûlervâh, bu ele§tirilerini dindar bir toprak sahibi ve egitimci olarak dile getirirken sik sik Kur 'ân ayetlerinden ve dini sôylemlerden alintilar yapar. Gôrdùgu insan manzaralarinin ve çûrûmùtjlùgun bir depreme sebep olacagi vehmine kapilarak bilincinde git gel yaçar. Butun çehri dola§tiktan sonra geri dondugu Bâbu'l-Kantara Koprusu uzerinde, içine duçtùgu psikolojik sarsintinin etkisiyle etrafini çocuklarin sardigini, koprunun bir deprem oluyormuççasina sallandigim zanneder. Etrafina polisler ve insanlar toplamr, topraklarini vermeyecegini sôyleyerek elbiselerini kôpruden açagiya atmaya baçlar. Intihar etmeden once polisler gelipyakalar ve Bûlervâh 'i hastaneye gôtururler" (Vattâr 2014).
4. Yontem
Bu çaliçmanin yôntemi, ez-Zilzâl romanimn edebi bir eser olarak ortaya çiki§ina etki eden dônemsel koçullari siyasi, sosyolojik, kiilturel ve ekonomik bakimdan degerlendirmeyi esas alan diçtan yaklaçim île esere dônuk olarak kurgulanma biçimini ve yapisim incelemeyi esas alan içten yaklaçima dayanmaktadir. Bu baglamda diçtan yaklaçimda toplum yaçamina betimleyici yôntiyle 151k tutan sosyolojik yontem ile toplumsal yapi içerisindeki ekonomik ve sinifsal farklilik sebebiyle çatiçan ait ve ust yapiyi ele alan Marksist yontem kullanilmaktadir. Eserin içine dônuk eleçtiride ise Julia Kristeva ile Roland Barthes gibi yapisalci ve post-yapisalci kuramcilann temelini attigi metinlerarasilik yôntemi uzerine odaklamlmaktadir. Bôylece, yazann toplumcu gerçekçi bir tarzda in§a ettigi eserinde, içyapida kullanilan metinlerarasilik araçlanmn di§ gerçekligi yansitma ve eserin sanat yônune katkida bulunma boyutu degerlendirilmektedir.
5. Metinlerarasilik
Metinlerarasilik, "Genel itibariyla, metinlerin bir çekilde ortaya çikmalarina ve anlamlarina katkida bulunan gôrsel, sozel, edebi, bilimsel her turlu metinlere atifta bulunma
biçimine verilen isim" (Childs-Fowler 2006: 121) olarak tanimlanmaktadir. Aytaç (2009: 209) ise bu kavrami "Her metin bir alintilar mozayigi uzerine kuruludur, her metin, bir baçka metnin sindirilmesi (Absorption) ve donu§umu'dur (Transformation/'' diyerek tarif etmektedir. Ilk kez 1966 yilinda, Roland Barthes'in ôgrencisi olan Julia Kristeva'mn kaleme aldigi Word, Dialogue and Novel adli makalesinde dile getirilen metinlerarasilik kavrami zamanla bir kuram niteligi kazanmiçtir (Kristeva 1986: 35; Lesic-Tomas 2005: 1-20; Hitchcock 2013: 105). Rus Biçimciligi ve Yapisalcilik akimlan ile birlikte metinlerin, ôzellikle edebi eserlerin incelenmesi ve eleçtirisi de yeni bir yôn kazandi. Yazann ailesinden, çevresinden ya da kendi birikimlerinden ortaya çikardigi eserin bu yônleri geri plana itilerek eserin bizzat kendisine ve baçka eserlerle baglantisina odaklamlmiçtir (Aytaç 2009: 208).
1930'lu yillardan itibaren Yeni Eleçtiricilerle baçlayan eserin içine dôniik inceleme 1950'li ve 60'li yillardan itibaren Victor Shklovsky, Boris Tomashevsky ve Boris Eichenbaum gibi Rus biçimcilerle yeni bir boyut kazandi. Bunun yam sira Fransa'da ortaya çikan Gerard Genette, Tzvetan Todorov ve Roland Barthes gibi yapisalci ve post yapisalcilarla daha da ileri gitti. Bu akimin ônculerinin ana fikri, bir eseri yazarmin hayati, çevresi ya da içinde bulundugu toplumun ve dônemin çartlanna gôre degil, eserin içerigine, biçimsel ve yapisal unsurlanna gore degerlendirmekti (Lemon-Reis 2012; Moran 2013: 159).
Bu baglamda, kuraminin temelini atarken Mihail Bahtin'in diyaloji kuramindan (Allen 2000: 22-23) yararlanan Kristeva, metinleri iki tiir ili§ki ekseninde degerlendirir. Bunlardan ilki okuyucu ile metin arasinda olandir. Metinde geçen kelimeler okuyucu tarafindan daha once okunmuç ya da duyulmuçtur ve yazar metnini bu kelimelerle inça etmiçtir. Bu tttrden bir etkile§ime yatay eksen adim verir. Kristeva'mn dikey eksen adini verdigi ikinci iliçki tiiru ise bir metnin kendisinden ônceki metinlerle olan girift iliçkisidir (D'Angelo 2010: 31-47). Herhangi bir metindeki metinlerarasi ili§ki duzeyleri alintilar, uyarlamalar, parodiler, çeviriler, palimpsestler biçiminde olabilecegi gibi daha once kaleme alinmiç olan biyografi, §iir, mektup, tiyatro oyunu, ansiklopedi maddesi, dini metin, hikâye ya da roman kesitinden alintilar biçiminde de olabilir (Huyugiizel 2018: 314).
Ôzellikle postmodern edebiyatin dayandigi en temel kuramlardan biri olan metinlerarasilik, yazara, sahip oldugu kultiirel mirasi ve ba§ka kayn£ikl£irdan edindigi bilgi birikimi, kaleme aldigi eserlerinde eklektik bir biçimde kullanma imkâm tanir (Çagliyan §akar 2020: 1181). Bir yazarin metnini inça ederken baçvurdugu en temel metinlerarasilik uygulamasi ya dogrudan alintilanmi§ ya da dônuçturulmuç metin eklemedir. Metinlerarasilik her ne kadar bir edebi eserin veya bir baçka metnin içine ve biçimsel yônlerine agirlik verse de yazarin siyasi, ekonomik, dini, kultiirel, felsefi ya da edebi yônden donammiyla dogrudan alakali olup, onun donanim giicii metinler arasinda iliçki kurabilme becerisini de etkiler. Bu beceri, yazara farkli metinleri içerik ve baglam yôniinden bir araya getirebilme olgunlugu saglar. Edebi tiirler arasinda en çok roman sanatinda gôriilen metinlerarasilik, çogu zaman daha once kaleme alinmiç baçka metinlerden esinlenme ya da onlardan bir parça ekleme çeklinde gerçekleçtirilir. Metin ekleme yônteminde yazarlarin baçlica amaçlari çu çekilde ifade edilebilir:
"- Modem zaman gerçeklerinin, duygu, dùçunce ve hayallerinin tek bir tiirdeki edebî metinle ifadesinin yetersiz kaldigi, bunun için meramini ifade etmek adina gerekli gôriilen her tiirdeki metin parçalarindan yararlanmak gerekir dùçuncesi.
- Kurmaca metne gerçeklik katmak dii^uncesi.
- Romanîa, romanin içerigiyle tarihsel bir butunluk saglamak için o tarihsel dôneme iliçkin metinlere yer verme dii§uncesi.
- Romana biçimsel anlamda degiçik bir hava katmak duçuncesi.
- Romanin içerigini, iletisini ba§ka metinlerle peki§tirme duçiincesi" (Çetin 2005:
214).
Yazarlann eserlerinde metinlerarasilik kuramina yer verme biçimleri hem kendilerinin yaçamlarma, dunya gôriiçlerine, içinde yetiçtikleri topluma ve edebi geleneklerine hem de eserlerini uzerine kurduklan konulara ve içledikleri temalara gôre degiçiklik gôstermektedir. Bu çaliçmada da Cezayir'in onde gelen roman yazarlarindan et-T^r Vattâr'in ez-Zilzâl romaninda metinlerarasilik kuraminm kullamlma biçimi ve diizeyi irdelenmektedir. Vattâr, Cezayir Hukiimeti'nin tarim devrimini ilan etmeye hazirlandigi stireçte bir féodal olarak karakterize ettigi e§-§eyh Abdulmecîd Bûlervâh'in arazilerini kaybetmemek için ardina gizlendigi dindarlik maskesine içaret eder. Bunu yaparken, tezini ve temasim guçlendirmek, toplumda yaçanan sikintilann kaynagini gôstermek için olay ôrgusùnun arasina romanin ana kahramani Bûlervâh'in dilinden dôkulen Kur'ân ayetlerini bir metinlerarasilik unsuru olarak kullamr.
6. ez-Zikâl Romaninda Metinlerarasdik Unsuru Olarak Kur'ân Ayetleri
et^^^r Vattâr, ez-Zilzâl romaninin kahramani Abdulmecid Bûlervâh'in agzindan duruma ve çartlara uygun bir §ekilde yer verdigi Kur'ân-i Kerim ayetleriyle anlatisinda ortaya koymaya çaliçtigi iletiyi daha etkili kilmak istemiçtir. Bu baglamda, Vattâr' in bir dinî metin olarak Kur'ân^ ayetlerini ne ôlçude ve ne çekilde metinlerarasi kuramin bir unsuru
olarak kullandigi ele alinmaktadir.
Vattâr, bir feodalin psikolojik çôkuçunu ortaya koymaya çaliçtigi romanina uygun olarak ez-Zizâl (Deprem) baçligini seçtigi gibi içerigini de temasiyla ve baçligiyla uyumlu bir çekilde geliçtirmiçtir. Bununla yetinmeyen Vattâr, dindar bir féodal olarak karakterize ettigi kahramaninin bu yôntinu vurgulamak ve eserinin içerigini daha gtiçlu kilmak için temasina ve mesajina uygun diiçen Kur'an-i Kerim ayetlerini baglamina gôre eserine dâhil etmiçtir. Yazar bunu gerçekleçtirirken pek çok roman yazarinin baçvurdugu gibi metinlerarasilik kuraminm metin ekleme ve metin dônuçtiirme yôntemlerinden yararlanmiçtir. Vattâr, seçtigi metinlerarasilik malzemesinin dogasi geregi, alintiladigi ayetleri metin ekleme yôntemini kullanarak eserine kataiçtir. ^^^^^^^^^ alintil^ligi ayetleri ya da ayet kesitlerini ez-Zilzâl (Deprem)'in içerigine uygun dti§en Nâs, Hac, Me'âric, Bakara, Fîl, Îbrâhîm ve Nûh gibi deprem temali surelerden seçmi§tir.
Vattâr, post-modern edebiyat kuramlanndan olan metinlerarasilik ile klasik dônemlerden itibaren, ôzellikle Arap-ïslam geleneginde bir edebi sanat olarak kullanilagelen iktibas sanatini birbirinin tamamlayicisi olarak romaninda kullanmiçtir. Zira "ifadeye canlilik
ve sicaklik kazandirdigi, sözü pekiçtirip güzelle§tirdigi için Kur'an veya hadisten yapilan
iktibaslar edebi bir sanat kabuF (Durmuç 2000: 52-54) edilmektedir.
Baçlarda ayet ve hadislerle yapilan iktibaslar zamanla alanim geniçletse de dini metinler yazarlar için her zaman bir baçvuru kaynagi olmuçtur. Edebiyat ve belâgat kaynaklannda iktibas, yapilma amacina ve tiirüne göre tasnif edilmektedir. Bu baglamda, iktibas, miistahsen (begenilen) ve miistehcen (çirkin, kinanmiç) olmak üzere ikiye ayrilir. Sözü daha iyi ifade etmek ve müspet amaçlar için yapilan, Kur'an hükümlerine aykiri dûçmeyen müstahsen iktibas derecelerine göre ahsen (daha iyi) ve hasen (iyi) olmak üzere iki kategoride degerlendirilir. Birincisiyle olumlu anlamda gûçlû etki birakmak ve nasihat etmek amaçlamrken, ikincisiyle yalnizca iyi ve güzel etki birakmak amaçlanir. Dolayisiyla Kur'an'dan iktibaslarda daha çok tercih edilen yöntemdir. Müstehcen iktibas ise, edebe ve îslam hükümlerine aykin, özellikle §iir gibi edebi sanatlarla hicivde bulunurken zaman zaman ayetlerin orijinalini d^ bozarak yapilan bir alintilama türüdür (Uzun 2000: 52-54).
Kur'an ayetlerinden yapilan iktibaslar, daha çok çiirle sinirli iken modem edebi sanatlarla birlikte her geçen gün kimlik degiçtirerek metinlerarasilikta karçilik bulmuçtur. et-Tâhir Vattâr da yirminci yüzyilin ortalarinda gün yiizüne çikan bu post-modem kurami heniiz sicagi sicagina ez-Zilzâl romamnda kullamr. Romamn içerigine göre ayetler, kimi zaman nâkis kimi zaman da tam iktibas yaparak alintilanir (Uzun 2000: 52-54). Ayet alintilarinda görülen en dikkat çekici yön ise romamn kahramani Bûlervâh'in dile getirdigi bütün ayetlerde kendi amaçlan dogrultusunda sakindinci, tehdit edici ya da korkutarak bir çeyleri kabul ettirmek ve göz önüne sermek isteyen, dini unsurlari baçkalarina karçi bir sopa gibi kullanan kimlikte betimlenmesidir.
Vattâr' in eserinde mekân olarak Kusantîne çehrini seçmesinin sebebi hem kendisinin yetiçtigi ve yakindan bildigi bir yer olmasi hem de bagimsizliktan önce ve sonra en fazla degiçim geçiren yerlerden biri olmasidir. Zira Kusantîne, bir zamanlar Cezayir'de kültürün ve dini egitimin merkezi konumundayken aradan geçen yillar, §ehir halkim sefalete ve yoksulluga dü§ürmü§tür. Yazarin îçik tuttugu zaman dilimi bugünün meselesinden ziyade 1956 ile 1970 yillan arasinda geçen sürenin bir muhasebesidir. Çûnkû 1971 yilinda ilan edilen tarim devrimi yasasindan kisa stire sonreí, 1974 yilinda eserini yayimlamiçtir. Bu yönüyle bagimsizlik savaçmm çehirde biraktigi izler, yazarin benimsedigi sosyalist ideolojinin îçigmda, toplumsal durumu derinlemesine inceleyerek okura sunulmak istenir (Masâyif 1983: 55).
Yazar, ez-ZilzâV in ana temasi olan tanm devrimi ile birlikte gelen féodal diizenin çôkû§ûnû hikâye etmeye baçlamadan önce romaninin olumsuz kahramani Bûlervâh'i karakterize ederek eserinin altyapisini hazirlar. Bu baglamda, ana kahramanin özelliklerine eserinin toplumcu gerçekçi içerigi için karçit dûçecek gerekli sifatlari yiikler. Fransizlar döneminde geni§ toprak sahibi olan, burjuva simftan bir babanin oglu olarak betimler. Babasinin sahip oldugu bu zenginlik zamanla kendisine geçmiçtir. Yazarin kahramamna yiikledigi diger özellik ise dindar kimligidir. Kahramanm burjuva sinifa dâhil olan féodal karakteri, alt yapi ile üst yapi aynmim ortaya koyarken Marksist ideolojinin ana odagi olan ekonomik ve politik ele§tirinin malzemesini de hazirlar. Bu fikrî inçayi, eserin içyapisinda ortaya koyacak gerekli söylem araçlarini ise Kur'an'dan alintiladigi ayetlerle temin eder.
Vattar, kahramana yiikledigi dindar kimlige ayetlerle canlilik kazandinrken, eserin ba§indan sonuna kadar da farkli ayetleri leitmotif olarak Bulervah'in dilinden aktarir. Yazar bu karakter ?iziminde ba§anlidir.
Romanda goriilen ilk metinlerarasilik ornegi romanin ana kahramani Bulervah'in Kusantine §ehrine ula§tigi zaman iki rekat tahiyyetu'l-mescid (mescidi selamlama) namazi kilmak i?in girdigi mescitte Cezayir'in dini onderlerinden Abdulhamid bin Badis'in fotografini goriince ger^ekle^ir. Vattar, heniiz romanin ba§larinda Bulervah'in bir yandan namaz kilarken bir yandan da fotograftaki Abdulhamid bin Badis'i dii§unme amm, "/6« Badis'i du§iinmekten kendisini alabildiginde et-Tahiyyat duasini okuyordu" (Vattar 2013: 12) cumlesi ile dile getirir. Burada Bulervah'in, degi§en diizende topraklanni kurtarma kaygisinin zihninde agir bastigi ve kildigi namazi ikinci plana attigi vurgusu yapilirken aym zamanda kahraman i9in okuyucunun nazarmdaki ilk olumsuz izlenimi olu§turur. Yazar, Bulervah'in namazindaki bu samimiyetsizligi Nas suresinin 4. ayetini kahramanm agzindan hatali bir §ekilde ifade ettirerek peki§tirir. Zira buradaki kullanim yazar tarafindan surenin aslimn bilinmediginden degil, bilin<jli bir tercihin sonucudur:
Tablo-1: Nas suresi ve ez-Zife«/'de metinlerarasilik ornegi 8
.(Nas 114/4) "u^t Ui-^l <>"
"Sinsi¡¡eytanin $errinden..." (Nas 114/4).
(Nas 114/4; Vattar 2013: 13) ."o^l ^j^jlUl ^ Jl ¿O^il <jui -nJ" "Allah lanet etsin kovulmuf §eytana... Allah lanet etsin sinsi §eytana" (Nas 114/4; Vattar 2013: 13).
Vattar'in metinlerarasilik baglaminda yer verdigi bir diger dini metin Hac suresinin ayetleri olmu§tur. Allah'm varligina ve birligine inanmayi, kiyamet gununun azabindan sakinmayi telkin eden bu surenin ayetlerine romanin farkli yerlerinde yer vermektedir. Yazar, romanda, yikili§i temsil eden deprem temasi ile kiyamet gununu ifade eden Hac suresinin 1., 2. ve 22. ayetlerini ortu§turmektedir. Ozellikle sik?a ba§vurdugu 1. ve 2. ayetleri kimi yerde butunuyle kimi yerde de ba§indan veya sonundan eksiltili olarak roman metnine katmi§tir.
Ilk olarak romanin kahramani Bulervah'in gozlemleri sonucu §ehrin kalabaligi ve kotii havasi dile getirilir. Bu sebeple §ehrin sonunun gelecegi gun kiyamete benzetilerek Hac suresinin 2. ayetinin giri§ kismi eksiltilmi§ olarak ifade edilir. Yazar, roman boyunca Bulervah'i §ehirde dola§tmr. Bu dola§tirmanin amaci, ona §ehirden manzaralari gostererek zihninde olu§an mekan ve ya§am fotografmin onda deprem ya da felaket temali ayetleri serdedecek pagiri^imi olu§turmasidir. Bu sebeple kahramanm dile getirdigi ayetler her zaman farkli bir mekan veya insan betimlemesinin ardindan gelir. Daha §ehre ilk girdigi anda yarim milyona yakin insan manzarasi ve §ehrin duvarlanmn bitkin goruntiisu onda kiyamet hissini
8 Metinlerarasi ili§ki dtizeyini gSstermek i$in tablolarin iferisinde yer verilen ayetler ile roman kesitleri arasindaki farkliliklar (ayetlerde olup roman metninde olmayan ya da donii$tiirulen) italik olarak belirtilmektedir. Her bir ayet ve roman kesitinin asil metni ve meali (fevirisi) birlikte verilmektedir. tkiye bolumniij tablolarin list bSltimunde ayetlerin Kur'Sn-i Kerim'deki kesiti, alt b6liimiinde ise ez-Zilzal romanmda geitigi hali yer almaktadir.
uyandinr. Bu noktada, yazar, yava§ yava§ Bülerväh'in psikolojik durumunu da göz önüne sermek ister. Zira insanlar ve §ehir alelade ya§amina devam ederken kendisinin tedirginligi, ger^egi oldugundan daha kötü algilamasina sebep olmaktadir. Oyle ki ayette ge^en "insanlari sarho§ olmadiklari holde sarho§ gibi göreceksin" (Hac 22/2) ifadesi aslinda §ehirdeki insanlan degil, Bülerväh'in kendisini kaybetme durumunu yansitmaktadir. Yazar, Bülerväh i?in yakla§an trajedinin temellerini atar:
Tablo-2: Hac suresi ve ez-ZilzäPde metinlerarasilik örnegi (5/1)9
Hac ) lllljc. jSij fk lij ¡¿j\iijji (Jjüll ¡jjßj ijü. Cjlj ¿'-'j CjjüJaj] He ijuJajx lJS ¿JijJ l^jjjjf j-i"
' ' ' .(22/2
"Onu göreceginiz gün, her emzikli kadin emzirdigi $ocugu unutacak, her gebe kadrn karnmdaki gocugu dü§ürecektir. Ve insanlan sarho§ olmadiklari halde sarho§ gibi göreceksin; fünkü Allah'in azabi (kiyametin dehjeti) 50k setindir!" (Hac 22/2).
HaC 22/2; ) ".Jj^ (-¡-il^c- jS! j isj^i ^ ^ j isj^ j (J-4^ <JS ¿-Liaj j ('»inj! kx^j^ <J£ (JaÜ..."
.(Vattär 2013: 16
"...her emzikli kadin emzirdigi focugu unutacak, her gebe kadin karmndaki focugu diljürecektir. Ve insanlan sarho§ olmadiklari halde sarho§ gibi göreceksin; fünkii Allah'in azabi (kiyametin deh§eti) 50k fetindir!" (Hac 22/2; Vattär 2013: 16)._
Bülerväh, §ehrin önemli mekänlarmdan olan Balbäy isimli lokantanin halini görünce ya§adigi hayal kirikligini vurgulamak i$in aym ayetin son kismini Qikararak dile getirir. Zira lokanta önceleri agalara, pa§alara, önde gelenlere, büyük toprak ve sürü sahiplerine, §öhretli ki§ilere hizmet vermekteyken §imdi alt tabakadan insanlann ugrak yeri olmu§tur. Vattär, Bülerväh'in kar§ila§tigi manzara, Vattär igin arzulanan durumdur. Qünkü amafladigi gibi alt simf emek?i kesim, artik bir zamanlar buijuva sinifinin yemek yedigi lokantaya girebilmektedir. Yazar, Marksist ele§tirinin savundugu "eserin konusu, olaylari, Meilen, kahramanlari, sömürücü ve yönetici bir sinifin Qikarlarim sürdürmesine yardimci olmamali, ezilen siniflarin gikarlarina ters dü§memeli" (Moran 2013: 88) ilkesine uygun davranir. Buna kar§in ana kahramamn sigindigi ayetler, her seferinde hayal kinkligi ve endi§enin düzeyini bir kat daha göstermektedir. Aym ayeti bir önceki okudugundan daha kisa sürdürebilmekte ve yansinda kesmektedir:
Tablo-3: Hac suresi ve ez-ZUzal'de metinlerarasilik örnegi (5/2)
(Hac/22: ".jj^jS <¿11 CjIjc. ¿¡S]j ¡^jiSUn ^ lij^'J^la ^üll ^jjjJ ¡Jü. cjü ¿J'-'j i'fttnj UÜ ¿aji ¿)S ¿i&'jj ^jjjj ^jj"
..... ' ' ' ' ' 2)
"Onu göreceginiz gün, her emzikli kadm emzirdigi ?ocugu unutacak, her gebe kadm karrundaki ?ocugu dü§ürecektir. Ve insanlan sarho§ olmadiklari halde sarho§ gibi göreceksin; günkü Allah'in azabi (kiyametin dekaeti) gok getindir!" (Hac/22: 2).
(Hac 22/2-, Vattär 2013: 17) ...lsj1^* isJ>j U1^ (-U* ^ J£ ¿^j tiim^J <_)£ l^jjji ^
"Onu göreceginiz gün, her emzikli kadm emzirdigi 90cugu unutacak, her gebe kadm karrundaki focugu dü§ürecektir ve insanlari sarho§ gibi göreceksin..." (Hac 22/2; Vattär 2013: 17).
9 Aym ayet, metinlerarasilik kuranunin bir unsuru olarak romanda farkli düzeylerde veya yerlerde kullanilmi§sa bu ayetler yer verilme sayismca tablolarda siralanmi§tir: (4/1,4/2; 5/1, 5/2 gibi).
Romanin olay örgüsü ilerledikçe Bûlervâh, ana tema oían depreme sözü getirir. Lokantanin sahibi Bâlbây ile aralarinda geçen diyalog sonrasi Нас suresinin 2. ayetini yineler.
"- Bugün Büyük Cami 'nin imami deprem hakkinda hutbe verdi. Aklinda ne oldugunu anlamadim?
- Evet, bu imam geç kaldi. Kusantîne 'de deprem oldu ve bitti.
- Ne diyorsun?
- Kusantîne gerçekten bitti diyorum. Depremi gerçekleçti. Bâlbây, Belfâkkûn, Bin Celui, Bin Çîkû ve Bin Kerâre gibi Kusantîne ehlinden kimse kalmadi. (Kusantîne 'nin) depremi gerçekle§ti. Depremi gerçekleçti ve Kusantîne yerini Bû Fenâre, Bû e$-§a 4r, Bû el-Fûl, Bû Tamîn, bütün hayvanogullarina ve bitkilere birakti.
Fakat bu seferki deprem çok büyük. Allah 'in (cc.) niteledigi gibi hem içte hem de diçta olani kapsayacalC (Vattâr 2013: 22).
Vattâr, romanin kahramam Bûlervâh'in karçisinda konumlandikça eserinin içerigindeki psikolojik çôkûntûnûn boyutunu da artirir. Bu sayede, anlatiyi onun için hazirladigi sona dogru taçir. Aralanndaki diyalogun ardindan lokantaci Bâlbây'in kendisine söyledigi "gerçek deprem hislerdir" (Vattâr 2013: 22) cümlesiyle adeta Bûlervâh'in yaçadigi her an deprem olacakmiç hissini dile getirir. Yazar, kurguladigi bu diyalogla, kahramanin bilinçaltina yerleçmiç olan deprem vehmini bir kere daha gün yüzüne çikarir:
Tablo-4: Hac suresi ve ez-Zï'feâ/'de metinlerarasilik ornegi (5/3)
"Jjiui «dll Çlllb jslj iJj\Éjj¡J fk Láj ¿Jjüll j5j Iglóá. (Jlá. (jjlj ^'-'j l'itinj] Hé. . Uj' L^JjjJf jj"
' ' (H^ 22/2; Vattâr 2013: 22,42)
"Onu göreceginiz gün, her emzikli kadin emzirdigi çocugu unutacak, her gebe kadin karnindaki çocugu dü§ürecektir. Ve insanlari sarhoç olmadiklan halde sarhoç gibi göreceksin; çûnkil Allah'in azabi (kiyametin dehçeti) çok çetindir!" (Нас 22/2).
(Va^ 2013: 22, 42) ¡л U j ¡¿Jim t¿J3 j il^i«. J-a. iTilj JS j Ca^,J he. Я*.^j* JS JAÜ..."
"...her emzikli kadin emzirdigi çocugu unutacak, her gebe kadin karnindaki çocugu dü§ürecektir ve insanlari sarhoç gibi göreceksin" (Нас 22/2; Vattâr 2013: 22,42).
Vattâr, eserinde metinlerarasilik kuramina içlerlik kazandirmaya Нас suresinin 1. ve 2. ayetleriyle devam etmektedir. Romanin kahramam Bûlervâh çehirde dolaçirken Kusantîne çehrinin konumuna içaret ederek bir kaya üzerinde iç içe geçmiç saticilann, tûccarlann, komçularm, erkeklerin, kadinlarin, arabalarin ve kokularin vb.nin betimlemesini yapar. Yazar, ana kahramamn gördügü kaotik ortami bir depremin tetikleyicisi olarak görür ve "Çatilar yere bakiyor.. Bir kayanin üzerinde yarim mïlyon..." (Vattâr 2013: 28) diyerek durumdan yakinir. Bu atmosfer, Bûlervâh'm gerçekleçmesini bekledigi deprem sonrasinda ortaya çikacak maçeri durumun manzarasi gibi algilanir. Ayetin baçindan ve sonundan çikarma yaparak romaninin özüne içaret eden depremle iliçkili kesiti alintilar. Vattâr, roman kahramanina sik sik Нас suresinin 1. ve 2. ayetlerini tekrarlatirken çehirde yaçanan sosyolojik ve ekonomik dönü§ümü hazmedemeyiçinin çaçkinligmi yaçatmak ister. Fakat yazarin, esere alinti yaparken Kur'an'da, Allah'in mutlak hüküm sahibi oluçuna ve hesap gününün
9etinligine i§aret edilen kisimlann 9ikanlmasi ayetin müstahsen boyutunun tahrifatina sebep olmu§tur:
Tablo-5: Hac suresi ve ez-Zifeä/'de metinlerarasilik örnegi (5/4)
LäJJJ Igfa^ JÜ- tpß ££ ¿"^j ¿liüjl llc. Ai-L^ji ¿JÄJJ l^ijjj fjj .^llic. J^S SiUJl ¿1 ^ IjälJJllI I4JI LZ"
' (Hac 22/1 -2) iil CjIjE ¿sij ^iSLu Uj ^ISI* ^Üll
"Ey insanlar! Rabbinize kar§i gelmekten sakinin. Kiyamet sarsmtisi ge^ekten büyük bir olaydir. Onu göreceginiz gün, her emzikli kadin emzirdigi ?ocugu unutacak, her gebe kadin karnindaki ?ocugu dü§ürecektir. Ve insanlari sarho§ olmadiklan halde sarho§ gibi göreceksin; günkü Allah'irt azabi (kiyametin dehseti) gok getindir!" (Hac 22/1-2).
La j (Jjjliil J ^fl^»**- cj^^ (J^ *_ dl ji Lac. 2» , UJ* (Ja jj l^jJ JJ ^JJ i^jiac. Ar.Lull j L)i..."
(Hac 22/1-2; Vattär 2013: 28) "...^jl^j^
"...kiyamet sarsmtisi gerfekten büyük bir olaydir. Onu göreceginiz gün, her emzikli kadin emzirdigi focugu unutacak, her gebe kadin karnindaki focugu dü§ürecektir. Ve insanlari sarho? olmadiklan halde sarho§ gibi göreceksin..." (Hac 22/1^ Vattär 2013: 28).
Bir feodal olan roman kahramani Bülerväh'in gördügü manzara kar§isinda ruhu agirla§ir, ba§i dönmeye ba§lar. Fakat yazar eserinin bu kisminda metinlerarasilik kuramina ba§vururken metin dönü§türme yöntemini de kullamr. Oyle ki Hac suresinin hem 1. ayetinin hem de 2. ayetinin giri§lerini eksiltili olarak eserine dähil ederken aym zamanda 2. ayetin "Her gebe kadin karnindaki gocugu dü§ürecektir. Ve insanlari sarho§ olmadiklan halde sarho§ gibi göreceksin" (Hac 22/2) §eklindeki kesitini neredeyse tamamen degi§tirir. Yazar, romanin ana kahramaninin akrabalarini ararken Qaresizliginin ve tedirginliginin boyutunu bir kat daha artmr. Bir älim olmasina kar§in onun Kur'an'dan kopuklugunu ve yalmzca ihtiya? duydugunda ayetlere ba§vurdugunu göstermek i?in ayetleri yarim yamalak ve orijinal halinden farkli ifadelerle dile getirtir:
Tablo-6: Hac suresi ve ez-ZUzal'de metinlerarasilik örnegi (5/5)
I^ImL (JjLL ¡jjlj — '"""J düuJaji llE At i njA ¿)ajj Lfjjjjf JJ.pjkE ui ^ELuilt 'ti'ij jl IjijILgjf U"
' (Hac 22/1 -2) & l&j iS^ß^j fi
"Ey insanlar! Rabbinize kar§i gelmekten sakinin. Kiyamet sarsmtisi gerfekten büyük bir olaydir. Onu göreceginiz gün, her emzikli kadin emzirdigi ?ocugu unutacak, her gebe kadin karnindaki gocugu düfürecektir. Ve insanlari sarho§ olmadiklan halde sarho§ gibi göreceksin; ?ünkü Allah'm azabi (kiyametin deh§eti) 50k fetindir!" (Hac 22/1-2).
(Va^- 2013: 38) aj^w^lj&yj <lUIJ*JIjSv,,r>J Uc. ¡U^^l ...'j^- ^EUJl ^jüj ¿1"
"Kiyamet sarsmtisi gerfekten büyük bir olaydir... her emzikli kadin emzirdigi cocugu unutacak ve gebe kadinlar gocuklarim dü§üreceUer, insanlar igkisiz sarho§ olacaklar" (Hac 22/1-2; Vattär 2013: 38).
Bu tavir, bir feodal olan roman kahramanini imaj olarak biraz daha a§agi fekerken yazarin da destekledigi tanm devriminin etkisini artirdigina i§aret etmektedir. Zira romanin ¡9 bifiminin düzenleni§inde yer verilen ayetler, Bülerväh'in zihinsel durumunu ve buna bagli olarak deprem algisini gösteren parametrelerdir. Bu noktada Hac suresinin metinlerarasilik kurami ferfevesinde kullamlmasinda iki farkli baki§ aQisi ortaya fikmaktadir. Bülerväh, ayetlerde ge?en deprem imgesini fiziki bir ger^eklik olarak algilarken, romanin metninde i§aret edilense onun psikolojik ve ruhsal bir deprem ya§amasidir (Cox 2002: 167).
Vattar'in Hac suresinden sonra metinlerarasilik kurami baglaminda en fazla alinti yaptigi sure Me'äric olmu§tur. e§-§eyh Abdulmecid Bülerväh'in lokanta sahibi Bälbäy'a lokantasinin durumunu vurgulamak i?in "Efendim? Bütün insanlar ilerlerken sen geride kalmi§sin?" (Vattär 2013: 19) sorusuna kar§ilik Bälbäy, Allah'a teslimiyetini göstermek i?in Me'&ic suresinin 40. ve 41. ayetlerini okur. Yazar'in lokantaci Bälbäy'a Kur'an'dan ayet okutmasi romanin alt metninde vermek istedigi iletiyi barindmr. Zira bu äna kadar burjuva sinifin temsilcisi olan Bülerväh'in dilinden dökülen Kur'an ayetlerini artik halk simfindan birinin de okumasiyla §ehirde meydana gelen köklü degi§ime i§aret edilir. Bu degi§im, bagimsizliktan sonra gücü elinde bulunduran se?kin bir kesimin tekelinde görülen Islam'in tüm kesimlere ait oldugunu gösterme istegidir. Oyle ki yazarin kendisi de bir zamanlar Abdulhamid bin Badis Enstitüsü'ne devam etmi§ ve bagimsizlik öncesi ?ogu Kusantineli gibi dini egitimini burada almi§tir. Vattar, 40. ayetin giri§indeki Allah'a yemin kismini olu§turan ilk yansini alimlama yaparken Qikarmi§ ve ayeti dini i?erikten soyutlami§tir. Rus bifimcileri, özellikle Toma§evski, alintilanan metin par^asinin bir baglama oturtulabilmesi i?in anlamin ve yeni dähil oldugu metnin ortamina uyumlu olmasi gerektigini öne sürer (Lemon-Reis 2012: 78-79). Bu anlamda Vattar'in §ehirdeki sosyolojik dönü§ümü i§aret etmek i?in Me'äric suresinden ayetleri alintilamasi ve igerikteki baglama uyarlamasi yerindedir:
Tablo-7: Me'äric suresi ve ez-Zife«/'de metinlerarasilik örnegi (4/1)
.(Me'äric 70/40-41) ¿13 Uj ¿1 Je. üjj^^l u/Jj JjLüJlCjJj^_5&"
"Dogularin ve Batilarin rabbine yemin ederim ki, onlarin yerine daha iyilerini getirmeye bizim gücümüz
yeter, kimse bizim önümiize gefemez" (Me'äric 70/40-41)
(Vattär 2013: 19) "... jjäj^ ¿pjUj Ij^i Jjjj jl Je. üjjül Ul..."
"...onlann yerine daha iyilerini getirmeye bizim gücümüz yeter, kimse bizim önümüze gegemez..."
(Me'fric 70/40-41; Vattar 2013: 19).
Vattar, burada yer verdigi ayetle post-modem bir yakla§im örnegi sergiler. Ayetin özünde inkar edenlere, kendi heva ve isteklerine göre hareket edenlere Allah'tan bir uyari gönderilir. Ancak yazar bu cümleleri, Bülerväh'in bir zamanlar lokantayi se?kin ve üst simf insanlann gelebildigi bir yer olarak tanimlamasi sonueu bagimsizliktan sonra onlann yerine gelen emekgi kesimin temsilcisi Bälbäy'l i§aret etmek i?in kullanir. Bu sayede Vattär, roman metninin ana örgüsünü doldurmak i?in ayeti kullanmi§ olur (Sazyek 2013: 230). Romamn devam eden cümlelerinde Bülerväh, Bälbäy'm ba§lattigi ayetlere cevap olarak surenin 42, 43, ve 44. ayetlerini hu§u i9erisinde tamamlar:
Tablo-8: Me'äric suresi ve ez-ZilzaPde metinlerarasilik örnegi (4/2)
tjiflj Ji telju ¿iliä^l <> ¿jijij -.jj .¿jic-jj ^iSl ^jj IJtij Ja. I j&kj IjJS"
' .(Me'fric 70/42-44) ".LU^jä № ^iSl ¿Ii) & ¿jii jä
"Birak onlari, kendilerine gelecegi hususunda uyarildiklan güne ulajmcaya kadar bo§ §eylere dalip oyalanadursunlar! O gün onlar, bir hedefe fabueak varmak istercesine süratle kabirlerinden fikarlar. O sirada gözlerine korku sökmü§, perijan olmuglardir. Igte ba§larina gelecegi konusunda uyarildiklan gün o gündür" (Me'Mc 70/42-44).
t^AjL-ejl AjluÜIÁ. í^jjjJaSjj ' t '' tlal^ijj LÍJI^A-VI ¿y* fJé .ÙJ^Jé С i "^Jj I J^^J LS^1 ^ J*" Ь J ^ J' ^J^J
(Me'&ic 70/42-44; Vattâr 2013: 19)) ".ùs^ji № ^ fJi11 ^ ^
"Birak onlari, kendilerine gelecegi hususunda uyarildiklan güne ula§incaya kadar bo§ çeylere dalip oyalanadursunlar! O gün onlar, bir hedefe çabucak varmak istercesine süratle kabirlerinden çikarlar. O sirada gözlerine korku çôkmû§, periçan olmuglardir. I§te bailarina gelecegi konusunda uyarildiklan gün o gündür." (Me'âric 70/42-44; Vattâr 2013: 19)
Akrabalarini aramak için romanin ilerleyen sayfalarinda çehri dolaçmaya devam eden Bûlervâh, hayiflanarak geçmiçe özlemini dile getirir: "Burada sevgi vardi. Avrupali ve ïsrailli genç kizlarin gözlerinden a§k, gönül ferahligi ve ne§e saçilirdi. Burada yasemin, altin dü§ ve çam sakizi kokulari kesilmezdV (Vattâr 2013: 29) diyerek Me'âric suresinin 40 ve 41. ayetlerini ba§i eksiltili bir çekilde yineler. Ancak yazarin Bûlervâh'i §ehrin sokaklannda dolaçtirarak emekçi kesimden insanlarla ytiz ytize getirme istegi Bûlervâh için geçerli degildir. Zira о bir an ewel arazilerini kaydettirebilecegi akrabalanni bulup çehirden aynlmak istemektedir. Yazann bu ayeti kullanmasinin sebebi ise, ana kahraman Bûlervâh'a bagimsizliktan sonra daha iyi bir yaçam için kirsaldan §ehre gôçen alt tabakadaki insanlara yönelik eleçtiri yaptirmaktir. Oyle ki bir zamanlar çehirde yaçayan Yahudilerin ve Fransizlann yerine gelen kesimin §ehri terk etmesini, yerlerine özlemini duydugu insanlann gelmesini arzulamaktadir. Vattâr, kahramamn bu dü§üncesiyle, ayetler okumasma karçin, gerçek bir dindarliktan ziyade kendi seçkinci anlayiçimn bir tezahürü olarak ortaya koyar:
Tablo-9: Me'âric suresi ve ez-ZilzâVât metinlerarasilik örnegi (4/3)
(Me'Mc 70/40-41) ".ù^J^i ¿^ 4í 1 <3$ ¿1.hjy^^ï^j^ÛJj^'i^J^i^^''
"Dogularin ve batilarm rabbineyemin ederim ki, onlarin yerine daha iyilerini getirmeye bizim gücümüz yeter, kimse bizim önümüze geçemez" (Me'âric 7G/4G-41).
.(Me'&ic 70/40-41; Vattâr 2013: 29) " ù^jf^ ù^^ j ^ Up- tJ^ J J*- Ч"
"...onlarin yerine daha iyilerini getirmeye bizim gücümüz yeter, kimse bizim önümüze geçemez"
(Me'fric 7G/4G-41 ; Vattâr 2G13: 29).
Bûlervâh bir meydana gelip kavçakta bekleyen kamyon, taksi ve el arabasi kuyrugunu; yaçli erkeklerin, kadinlarm ve çocuklarin sag sola koçuçturmasini görünce ortaligi mahçer gününe benzeterek bu duruma uygun diiçen Me'âric suresinin 43. ayetini dile getirir. Vattâr, çehirdeki insanlann hareketliligini Kur'an'dan alintiladigi ayetlerin ifade ettigi gerçek anlamindan ziyade "eski bir yapinin yeni bir yapiyayeni bir içlevle katilmasi" (Genette 2G11; Sazyek: 2013: 225) yönüyle gerçekleçtirir. Böylece metinlerarasiligin amacina uygun, yeni bir metinde yazann bilinçli olarak tercih ettigi ve okuyucunun eserin içerigini kavramasinda yardimci olan di§ metin alintisi gerçekleçir (Aytaç 2009: 210). Yazar, alintiladigi kesiti pekala kendisi de bagimsiz bir cûmle olarak kurabilirdi fakat bir referans metninden alintilayarak eserindeki içerigin etki gücünü artirmak istemiçtir:
Tablo-10: Me'âric sure si ve ez-Zi'feâ/'de metinlerarasilik örnegi (4/4)
(Me'Mc 70/43-44) ".ùj^4jÎ ^ Ji É^1¿LW-.&
"О gun onlar, bir hedefe çabucak varmak istercesine süratle kabirlerinden çikarlar" (Me'âric 7G/43-44).
(Me'Mc 70/43-44; Vattâr 2013: 42) ".ùj^ji Л ^ ¿^V» ù- ùjîoV
"...onlar, bir hedefe çabucak varmak istercesine süratle kabirlerinden çikarlar" (Me'âric 70/43-44; Vattâr 2013: 42).
Bûlervâh, çehirdeki tum sirasinda Sîdî Каттщ CamVnin bir gögüs hastaliklan doktoruna konut olarak tahsis edildigini görünce "Lâ havle ve lâ kuvvete illâ biïïâh." (Bakara 2/156; Vattâr 2013: 28) der. Caminin kapatilip bir doktora ev olarak tahsis edilmesi, Bûlervâh'in gözünde dinin ikinci plana atildigi ve yok sayildigi fikrinin oluçmasina sebep olur. Bu manzara onu, Allah'in mutlak gûç sahibi oldugunu hatirlatan Bakara suresinin 156. ayetinin son kismim okumaya sevk eder:
Tablo-11: Bakara suresi ve ez-ZilzâPde metinlerarasilik ornegi
_ g
.(Bakara 2/156) "ÛJ^J ^J ^ §
"Onlar, bailarina bir musibet geldiginde, "Dogrusu biz Allah'a aidiz ve kuçkusuz O'na dönecegiz" derler" (Bakara 2/156).
.(Bakara 2/156; Vattâr 2013: 28) ".ûj^U Ц j à Ц Jb VI SJ y, Jj*. У"
Allah 'tan batjka gûç ve kuvvet sahibi yoktur. Dogrusu biz Allah'a aidiz ve kuçkusuz O'na dönecegiz (Bakara 2/156; Vattâr 2013: 28).
Bûlervâh, kendi bakiç açisina göre, bir kaya ûzerine kurulmuç olan Kusantîne çehrinde hâlâ salih, hayirli ve masum kullann olmasina karçin ait tabakadan halk yiginlarimn kirli bedenleri ve kötü eylemleri ile bu kayanin ûzerine toplandiklanm ifade eder (Vattâr 2013: 38). Romamn kahramaninda beliren dûçiince, ait tabakayi oluçturan insanlann gûnahkâr ve kötü eylemler yapan kimseler olmasidir. Bu giinahkâr toplumu adeta Kâbe'yi yikmaya gelen Ebrehe'nin fil ordusuna benzetir (Fayda 1996: 70-71). Zira bu kadar kalabaligin kaya ûzerine kurulmuç olan Kusantîne çehrini kisa sürede yikacagi vehmine kapilir. Bu sebeple onlara bir musibetin gelecegi inancim ve beklentisini Fîl suresinin 3. ve 4. ayetleriyle dile getirir:
Tablo-12: Kl suresi ve ez-Zifea/'de metinlerarasilik ornegi
.(Fîl 105/3-4) ".ô-k^ ù? îJ^î h&J* •'■W^ ú^jb"
"Onlarin iizerine piçkin tugladan yapilmiç ta§lar yagdiran síirü sürü ku§lar salmadi mi " (Fîl 105/3-4).
.(Fîl 105/3-4; Vattâr 2013: 38) ù- ijk^i rWJ ЦйМ
".. .piçkin tugladan yapilmiç taçlar yagdiran sürü sürü kuçlar..." (Fîl 105/3-4; Vattâr 2013: 38).
Vattâr, eserinde, bir tarañan ana kahramani Bûlervâh'in agzindan, Allah'in dünya hayatinda yasakladiklarina sabreden kullarina bunun karçiligini verecegini (Vattâr 2013: 113) ifade ederken diger taraftan da tipki Bûlervâh'in lokantaci Bâlbây ile konuçmasi sirasinda Me'&ic suresinin 40. ve 41. ayetini kullandigi gibi bir benzer içerige sahip olan Allah'a teslimiyeti, O'nun her §eye gücünün yetecegini ve inkârcilarin cezalandmlacagini vurgulayan Îbrâhîm suresinin 20. ayetine yer verir. :
Tablo-13: ibrâhîm suresi ve ez-ZilzâPde metinlerarasilik ornegi
(tbrâhîm 14/19-20) "40^ t> j^^^^Jife,'¿J^L,¿j^jy'lj^/jJ^JlJk¿iil¿f J^f"
"Allah'in gökleri veyeri hikmetli olarakyarattigim görmüyor musun? O, dilerse siziyok edipyerinize yeni varhklar getirir. Allah'a göre bu zor bir §ey degildir." (Îbrâhîm 14/19-20).
(for^i 14/19-20; Vattâr 2013: 113) ". jaj" ^ J* ^ "Allah'a göre bu zor bir §ey degildir" (tbrâhîm 14/19-20; Vattâr 2013: 113).
Vattâr, roman boyunca yer verdigi her ayet kesitinde kahramanin zihninden geçenleri belirli bir baglam çerçevesinde, anlatinin içerigindeki düzene göre siralar. Böylece olay örgüsünü bir yönüyle de motif olarak kullandigi ayetler etrafinda geliçtirir. Bunun bir örnegini Nûh suresinde verir. Yazar burada mekânla içerigi birbirine baglar. Çehri dolaçmaya devam eden Bûlervâh, Sîdî Râ§id Köprüsü'ne yaklaçmca köprünün altindaki vadide akan kararmiç suda çocuklann yüzdügünü, kadinlarin ise yün, elbise ve keçi derisi yikadigini göriince zihninde deprem ve tufan imgesi canlanir. Özellikle tanm reformuyla birlikte büyük çukurlarin doldurulacagi ve vadi yatagina Me'rib Baraji'na10 benzer bir baraj yapilarak her §eyi yutacagi dûçiincesini aklindan geçirir. Yazarin, kahramanin bilincinde yarattigi baraj ve tufan dikotomisi aym zamanda Bûlervâh'm kendisini dâhil ettigi salih kullarla inkârcilar olarak tammladigi devrim yanlilan arasinda bir amçtirma yapmasim saglar. Bu dûçûncesini de yeryiizûnde sapitmiç ve giinahkâr insanlari helak eden Nuh tufamni konu edinen Nuh suresinin 26. ve 27. ayetleriyle destekler. Böylece Bûlervâh, okudugu ayetler sayesinde îslamin kendi ayricaligim ve gücünü koruyacagini dûçiinûrken, romanin yazari, içerigi onun beklentisi diçinda geliçtirerek hem îslamin kendi kontrolünde olmadigini hem de tarim devriminin gerçekleçmesine yönelik ideolojik tarafliligini ortaya koyar (Cox 2002:167):
Tablo-14: Nûh suresi ve ez-ZilzâPde metinlerarasihk örnegi
(Nûh 71/26-27) "j 1 j^H Vi IJ4 Vj I jM filß ¿1 J ôg^l ù- ü^jVI Ji^iCtj^ß Jïj"
"Nûh "Rabbim" dedi, "Yeryiizûnde inkârcilardan hiç kimseyi sag birakma! Sen onlari birakirsan kullarmi saptirirlar; giinahkâr nankör nesillerden baçkasmi da yetiçtirmezler..." (Nûh 71/26-27).
Nûh 71/26-27; Vattâr 2013: ) M JUS lj*li VI Ij4î Vj IjLj^ ^JH ¿1 ¿Ü .ijjj ¿¡¡jiSÜ ¿y ^jÜV mj"
(150
"..."Rabbim" "Yeryiizûnde inkârcilardan hiç kimseyi sag birakma! Sen onlari birakirsan kullarmi saptirirlar; giinahkâr nankör nesillerden bagkasini da yetigtirmezler..." (Nûh 71/26-27; Vattâr 2013: 150)._
Romanda anlatma-gösterme ve tasvir teknikleri kullamlarak ana kahraman Bûlervâh'in dûçûnceleri mekân betimlemelerinde hayat bulmuçtur. Yazar, romanin kahramanina gerek olaylara gerekse mekânlara karçi olumsuz bakiç açisi yükleyerek pek çok insana kabul edilebilir gelecek siradan insan yaçantilarini dahi seçkinci bir yorumlama sorumluluguna terk etmiçtir. Böylece Vattâr, kendi sosyalist fikirlerini yüceltmek ve buna uygun olan tarim devrimini desteklemek için féodal kimlige sahip olumsuz kahraman örnegini îslami gôriiçe sahip kesimin bir mensubu olarak karakterize eder. Bu tutum, yazarin dine karçi önyargili oldugu izlenimini verirken, yazari, féodal kahramanin olumsuz yönlerinin günahini da îslami görü§e sahip kesimin tamamina çiimul etme kusuruna dü§ürmü§tür.
10 MÖ. 8. yüzyilda Yemen'de dikkat çekici miihendislikle in§a edilmi§ bir barajdir.
Ôte yandan Abdulmecid Bûlervâh'in roman boyunca neredeyse yok denilecek kadar roman §ahsi ile etkileçime girmesi, romam gezi-gôzleme dayali tekdiize bir anlati seviyesine duçtirmuçttir. Fakat bu durum biraz da yazar tarafindan bilinçli bir çekilde kahramani ayncalikli ust sinifin temsilcisi olarak halktan kopuk gôsterme çabasinin sonucudur. Her ne kadar eserde karçitligin ayarini kaçirsa bile toplumcu gerçekçi kimlige sahip bir yazar olarak Vattâr'in halka ve ait tabakaya yakin konumlanmasi, roman kahramanina cephe almasi anlaçilabilmektedir. Zira toplumcu gerçekçilik, "geniç emekçi sinifina en uygun diiçen yôntem" (Moran 2013: 63) olarak kabul edilmekte ve bu kesimden yana taraf olmaktadir.
Sonuç
Yirminci yuzyilin ortalarinda kazamlan bagimsizligin ardindan Cezayir, hizli bir dônuçiim ve geliçim siirecine girdi. Zira Fransiz sômurgesi dôneminde dilini, dinini ve kimligini tamamen kaybetme tehlikesiyle yuz yuze kalan iilke, bu degerlerini geri kazanma yolunda ilk kôklû adimlari Huvârî Bûmedyen dôneminde baçta tanm ve kiiltur reformlariyla atmaya çaliçti. Fakat bu reform faaliyetleri Fransizlar dôneminden kalma ya da bagimsizliktan edinme sonucu varligini sûrdiiren geni§ toprak sahibi féodal kimlikleri hem rahatsiz etti hem de biiyuk bir endiçeye sevk etti. Féodal kesimin topraklarini kaybetme korkusu, onlari gerek devlet içindeki nufuzlariyla gerekse kendi gayretleriyle bu tehdide karçi direnç gôstermeye itti.
Tarim reformunu takip eden siireç, onu tamamlayici nitelikte olan kultiir reformunun ônunu açti. Bu baglamda Cezayirlilerin dile ve kulture yônelik giriçimleri de eçzamanli olarak geliçim gôsterdi. Ôzellikle yeni yeni canlanan edebiyat, sinirli imkânlar içerisindeki Cezayir'de yazarlarin kendilerini ifade alani haline geldi. Yazarlar içinde bulunduklan siyasi, sosyolojik ve ekonomik durumu romanlar araciligiyla dile getirmeye çaliçtilar. Bu baglamda, ilk Cezayir Arap romanlanndan olan ez-Zilzâl, soz konusu donemin en sicak konusu olan tarim reformu yasasimn etkilerini hukiimet-tanm reformu-toprak sahipleri denkleminde tema edinir. et-Tâhir Vattâr, bu denklemi, esas onceligi geniç topraklarim elinde tutmak olan bir féodal prototipi olarak çizdigi e§-§eyh Abdulmecid Bûlervâh araciligi ile ortaya koyar. Bûlervâh gerçek manada, tam anlamiyla bir dindar kimlik taçimamasina karçin kendi topraklarim korumanin ve amaçlarmi gerçekleçtirmenin bir araci olarak Kur'an ayetlerinin arkasina gizlenir. Zira Bûlervâh'in bagimsizlik savaçi baçladigmda Tunus'a kaçmasi, evlilik yaptigi beç farkli eçine karçi kôtii davraniçi, arazilerini içleyen çiftçilerin haklanm gasp etmesi ve toplumun ait simfinda gôrdugu insanlari tahkir etmesi onun sôylemlerine ragmen gerçek bir dindar kimlige sahip olmadigina içaret etmektedir. Bu noktada Vattâr, Cezayir'de, kiçisel çikarlan için dini paravan yapan féodal kimliklerin ikiyiizliilugunu ortaya sermek ister.
Bunu, îslam dininin en guçlii dayanaklanndan biri olan Kur'an-i Kerîm'den yaptigi ayet alintilanyla destekler. Bôylece yazar, eserinde metinlerarasilik kuramina bir uygulama alam açmiçtir. Vattâr'in bu tasarrufu, onun okuyucuya iletmek istedigi mesaji daha etkili ve anlaçilir kilma amacindan kaynaklanmaktadir. Zira bu amaç, yazarlarin eserlerinde metinlerarasilik kuramina baçvurma gerekçelerinin baçinda gelen, ônceden yazilmiç daha guçlii bir metinden destek alarak kendisini ifade etme ve eserinin duygulanim diizeyini artirma çabasinin sonucudur. Ôyle ki yazarin ez-Zilzâl romamnda metinlerarasiliga ayetlerle
içlerlik kazandirmasi söz konusu kuramin, bu araçtirmamn amaci olan edebi esere ne kattigi sorusunun da cevabidir. Çûnkû Vattâr eserinde, benimsedigi sosyalist ideolojiye taban tabana zit olan din ile makyajlanmiç féodal sistemin çôkûçiinû betimler. Bunu yaparken vermek istedigi mesaji deprem temasiyla inça eder ve prototip olarak çizdigi féodal Bûlervâh karakterinin psikolojik çôkûçiinû Kur'ân'dan seçtigi, temasina uygun ayetlerle pekiçtirir. Vattâr, kullandigi deprem metaforunu Bûlervâh'in temsilinde kendi komünist ideolojisinin karçiti durumundaki féodal sistemin çôkûçûyle örtü§türür. Aym zamanda post-modern kuramin getirdigi farkli parçalarin bir bütün içerisinde ahenkli birlikteligini önceleyen anlayiçim eserinde etkin bir çekilde uygular. Oyle ki alintiladigi ayetler anlatimn akiçinda çogu zaman farkli bir metnin ürünü oldugunu hissettirmez. Bununla birlikte, bazi ayetleri roman metninde birden fazla yerde kullanirken her seferinde okuyucunun bakiç açisina, kültiirel ve toplumsal durumuna göre yorum farki getirmesine imkân verir. Sonuç olarak, Vattâr, alintiladigi Kur'an ayetlerini yapi ile içerigin buluçtugu bir yazim araci olarak eserinde baçariyla kullanmiçtir.
Etik Beyan
"Et-T^ir Vattâr 'in Ez-Zilzâl Romaninda Metinlerarasilik Unsuru Olarak Kur'ân Ayetleri" adli çaliçmamn yazim siirecinde bilimsel, etik ve alinti kurallarina uyulmuç; ULAKBlM TR Dizin 2020 ôlçûtlerine göre çaliçmada etik kurul onaymi gerektiren herhangi bir veri toplama ihtiyaci duyulmamiçtir.
Kaynakça
Allen, Graham (2000). Intertextuality. London: Routledge.
Aoudjit, Abdelkader (2017). Algerian Literature: A Reader's Guide and Anthology. New York: Peter Lang.
Ataöv, Türkkaya (1975). Afrika Ulusal Kurtuluç Miicadeleleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayinlari.
Aytaç, Gürsel (2009). Genel Edebiyat Bilimi. îstobul: Say Yayinlari.
Childs, Peter-Fowler, Roger (2006). The Routledge Dictionary of Literary Terms. New York: Routledge.
Cox, Debbie (2002). Politics, Language, and Gender in the Algerian Arabic Novel. New York: The Edwin Mellen Press.
Çagliyan Çakar, Kübra (2020). "Ivan Bunin'in 'Arsenyev'in Yaçami' Adli Romaninda Klasik Rus Edebiyati Yansimalari". Manas Sosyal Ara§tirmalar Dergisi, 9(2): 1180-1186.
Çeliker, Fahri (1979). Afrika Devletlerinde Önemli Geli§meler (1945-1975). Ankara: Silahli Kuwetler Dergisi Eki.
Çetin, Nurullah (2005). Roman Çôzûmleme Yöntemi. Ankara: Akçag Yayinlari.
D'Angelo, Frank J. (2010). "The Rhetoric of Intertextuality". Taylor & Francis, Rhetoric Review, (29) 1: 31-47. https://doi.org/10.1080/07350190903415172.
Durmu§, ismail (2000). "Iktibas". DIA. Istanbul: TDV Yayinlan. C. 22: 52-54.
el-for^mî, Ahmed Tâlib (1997). Âsâru'l-tmâm Muhammed el-Be§îr el-forâhîmî. Beyrût: Dâru'l-Garbi'l-lsl^iî, el-Cuz'u's-Smî (1940-1952), et-Tab'atu'l-Ûlâ.
Fayda, Mustafa (1996). "Fil Vak'asi". DÍA. Istanbul: TDV Yayinlari. C. 13: 70-71.
Genette, Gérard (2011). Anlatinin Söylemi. Çev. Ferit Burak Aydar. Istanbul: Bogaziçi Üniversitesi Yayinlari.
Hitchcock, Louise A. (2013). Kuramlar ve Kuramcilar: Çagdasj Düsjüncede Antik Edebiyat. Çeviren: Seda Pekçen, Istanbul: îletiçim Yayinlari.
Hizmetli, Sabri (1994). Cezayir Bagimsizhk Miicadelesi Önderi Bin Badis, Ankara: TDV Yayinlari.
Horne, Alistair (2006). A Savage War of Peace: Algeria 1954-1962. New York: New York Review Books.
https://kuran.diyanet.gov.tr/Tefsir/. [15.04.2020]. https://quran.com/. [03.06.2020].
Huyugiizel, Omer F. (2018). Eleçtiri Terimleri Sözlügü. Istanbul: Dergah Yayinlari
Hüseyin, Âsaf (1991). îslâm Dünyasina Siyasî Bakiçlar. Çeviren: Murât Çiftkaya, Istanbul: îz Yayincilik
Kristeva, Julia (1986). The Kristeva Reader. Toril Moi (Ed.), New York: Columbia University Press.
Lemon, Lee T.-Reis, Marion J. (2012). Russian Formalist Criticism: Four Essays. Lincoln: Univesity of Nebraska Press.
Lesic-Thomas, Andrea (2005). "Behind Bakhtin: Russian Formalism and Kristeva's Intertextuality".
Paragraph, (28) 3: 1-20.
Masâyif, Muhammed (1983). er-Rwfyetu'l-'Arabiyyetu'l-Cezâi'riyyetu'l-Htàtee beyne'l-Vâki'iyye ve 'l-Ètizâm. el-Cezâi'r: Dâru'l-'^abiyye li'l-Kitâb.
Maskan, Ali (2014). Korsanliktan Siyasal Îslâm'a Cezayir'de Siyasal ve Toplumsal Degi§im. Ankara: Hitabevi Yay.
Moran, Berna (2013). Edebiyat Kuramlari ve Eleçtiri. Istanbul: Iletiçim Yayinlari. Naylor, Phillip C. (2015). Historical Dictionary of Algeria. London: Rowman & Littlefield. Sazyek, Hakan (2013). Roman Terimleri Sözlügü. Ankara: Hece Yayinlari.
Stora, Benjamin (2001). Algeria, 1830-2000: A Short History. trans. Jane Marie Todd, Ithaca: Cornell University Press.
§eref, Abdulazîz (1991). el-Mu^rneme fi 'l-Edebi 'l-Cezâi 'riyyi 'l-Mu 'âsir. Beyrut: Dâru'l-Cîl.
Todorov, Tzvetan (2016). Yazin Kurami - Rus Biçimcilerinin Metinleri. Çev. Mehmet Rifat - Sema Rifat. Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari.
Uzun, Mustafa (2000). "íktibas". DÍA. Istanbul: TDV Yayinlari. C. 22: 52-54.
Vattâr, et-T^k (2013). ez-Zilzâl. el-Cezâi'r: Mûfem li'n-Neçr.
