Научная статья на тему 'ЭСТРАДА-ЖАЗ ИЖРОЧИЛИК ТАЪЛИМИНИНГ ВУЖУДГА КЕЛИШИ ВА РИВОЖЛАНИШИГА БИР НАЗАР'

ЭСТРАДА-ЖАЗ ИЖРОЧИЛИК ТАЪЛИМИНИНГ ВУЖУДГА КЕЛИШИ ВА РИВОЖЛАНИШИГА БИР НАЗАР Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
114
44
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
эстрада-жаз таълими / ижрочилик / биг-бенд / джем-сейшн. / pop-jazz education / performing / big band / jam session.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Дадажонова Юлдуз Атабековна

Мазкур мақола эстрада-жаз ижрочилик таълимининг вужудга келиши ва унинг босқичма босқич ривожланишининг тарихий панорамасига бағишланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article is devoted to the historical panorama of the emergence of pop-jazz performing education and its gradual development.

Текст научной работы на тему «ЭСТРАДА-ЖАЗ ИЖРОЧИЛИК ТАЪЛИМИНИНГ ВУЖУДГА КЕЛИШИ ВА РИВОЖЛАНИШИГА БИР НАЗАР»

ЭСТРАДА-ЖАЗ ИЖРОЧИЛИК ТАЪЛИМИНИНГ ВУЖУДГА КЕЛИШИ

ВА РИВОЖЛАНИШИГА БИР НАЗАР

Дадажонова Юлдуз Атабековна

Узбекистон Республикаси Фанлар академияси Санъатшунослик институти(УзРФАСИ) таянч докторанти bazarbekova96@list.ru

АННОТАТЦИЯ

Мазкур макола эстрада-жаз ижрочилик таълимининг вужудга келиши ва унинг боскичма боскич ривожланишининг тарихий панорамасига багишланган.

Калит сузлар: эстрада-жаз таълими, ижрочилик, биг-бенд, джем-сейшн.

ABSTRACT

This article is devoted to the historical panorama of the emergence of pop-jazz performing education and its gradual development.

Keywords: pop-jazz education, performing, big band, jam session.

Эстрада-жаз таълими дунёга биринчи булиб жаз мусикисининг таркалиши унинг услубларининг купайиши ва хар бир заминда узининг янги куринишлари ва услубларининг яралиши оркали кириб кела бошлаган. Жаз мусикасининг ривожланиш даврларининг хар бирида ёш мусикачиларни укитиш услубларининг турли хил методлари кулланилган.

Жаз таълимининг биринчи куринишлари ноодатий куринишда булган. Уларни мана бу кимсларга ажратишимиз мумкин:

1. Эшитиш оркали

2. Асосан узини узи ургатиш

3. Джем-сейшн1 лар оркали

4. Пластинка ёзувларини тинглаш оркали.

Жаз узок вактлардан бери дунёга узининг ешитиш анъанаси сифатида маълум ва машхур. Янги Орлеанда пайдо булган илк жаз таълими айнан нота укий олмайдиган мусикачилар орасида пайдо булгани хаммамизга маълум. Худди бизнинг анъанавий ижрочилигимиз каби эшитиш оркали устоз-шогирд анъаналари оркали мусикачилар таълим олишган. 20 асрларда укувчилар катта синф укувчиларидан ешитиш оркали жазнинг илк жанрларини урганишган.

1 Джем-сейшн- танланган мавзу буйича биргаликда кетма кет индивидуал ва умумий импровизация. Мусикачилар йигилиб, махсус тайёргарликсиз ва хеч кандай келишувларсиз, ёки катнашаётган барчанинг тайёр булганларнинг ижро этиши мумкин булган мусика кечалари.

Бундай урганиш усулида таълим олган йирик жаз намоёндаларидан бири бу Луи Армстронг хисобланиб, устози Джо Оливердан тинглаш оркали билим олган. Бунинг асосий сабабларидан бири, жаз мусикасида хали методик кулланмаларнинг йуклиги ва таълим системасининг

тизимлаштирилмаганлигидадир.

Жаз мусикасининг илк машхур ижрочилари, купрок афроамерикаликлардан булган бир катор мусикачилар (масалан, Бадди Болден2, Джо Оливер3, Джелли Ролл Мортон4, Банк Джонсон) кейинги авлод мусикачилари учун наъмуна сифатида сермазмун ижод килишди. Уларнинг ижодлари узини узи ургатиш оркали пайдо булди. Кейинги авлод ижрочилари уларни яхшилаб тинглаб урганишди. Жаз сохасидаги таълим фаолияти асосан диккат билан тинглаш ва услубнинг асосий жихатларини максадли ёдлашдан иборат эди.

1910- йилларнинг охири ва 1920- йилларнинг бошларида жаз шимолга Чикаго ва Нью- йоркка таркала бошлади. Бу ривожланган шахарларда жаз мусикасининг таркалиши янада ривожланишига сабаб булди, чунки ижрочилар учун кенг аудитория ва овоз ёзиш студияларига якинрок эди. 1920 йилларда Чикагода янги орлеан анъанавий жази жуда кенг таркалди. Нью йоркда эса Биг бенд яъни жамоавий импровизация услуби пайдо булди. Биг бенд жамоалари жаз таълимининг янги боскичини бошлаб берди. Чунки мазкур жамоалар жаз мусикасига аранжировка ва композиция атамаларини олиб кирган. Биг бендларнинг таълимга кушган яна бир катта хиссаларидан бири бу ишдан ташкарида ташкил этиладиган джем-сейшнлардир. Улар жаз сохасида илк "тайёргарликка" эга гурухли таълим фаолияти булиб хизмат килди. Мазкур джем-сейшнлар мусикачиларнинг бир биридан урганишига ёрдам берди, бундан ташкари уларда янгича аранжировкалар яратилар ва ушбу аранжировкалар кейинчалик энг машхур асарларга айланар эди. Мазкур джем-сейшн жаз импровизациясини ривожлантиришга хам катта хисса кушган. Мусикачилар бир бирларини тинглаш оркали импровизация тилини бойита боришган. Джем-сейшнлардаги импровизация жараёнлари оркали яралган услубларнинг мавжудлиги унинг ахамиятини оширади, бундай услублардан энг машхури би-боп услубидир. Илк би-боп услуби ижрочилари Чарли паркер, Диззи Гилеспи ва Телониус Монкларнинг виртуоз импровизациялари оркали услуб яралиб, кейинги давр мусикачиларига катта таъсир курсатган.

2 Бадди Болден- афро-америкалик корнетист. Замондошлари уни Янги Орлеанда пайдо булган жанр регтайм ва кейинчалик жаз номи билан машхур булган "жасс" мусикасининг ривожланишидаги асосий шахс сифатида машхур булган.

3 Джо Оливер- жаз мусикасининг ярим афсонавий пайдо булишидан олдинги тарихи ва жаз пайдо булган илк даврлар тарихини бохлаб турувчи афроамерикалик корнетист. Машхур Луи Армстронгнинг устози.

4 Джелли Ролл Мортон- америкалик жаз мусикачиси, пианист, кушикчи, композитор, ансамбл рахбари. Анъанавий жазнинг энг мухим вакилларидан биридир.

Яна бир ноодатий жаз таълимининг илк куринишларидан бири бу мусикачиларнинг пластинка ёзувлари оркали таълим олишганларидир. Уша даврда пластинкалар "методик кулланма" вазифасини бажарган. Жаз таълимини анъанавий усулда урганишнинг иложи йуклиги сабабли, овоз ёзувларидан фойдаланиш мухим омиллардан булган. Жаз мусикасинин пластинкаларга ёзиш 1917 йилдан бошланган. Ёзувларга булган талаб жуда катта булган.

1930- 1940- йилларда консерваторияларда классик таълим олган ва шунинг билан жаз мусикасини ижро этадиган мусикачилар катта шахарларда жаз таълимини бериб боришган. Уларни жаз инструкторлари деб аташган. Шундан сунг илк методик кулланмалар чоп этила бошланди. Буларнинг бири 1935 йилда чоп этилган Норберт Блейхуфнинг "Замонавий аранжировка ва композиция" китобидир. Бундан ташкари "Down beat" журналида илк жаз сололари нашр этила бошлаган. Хайнрик Шилленгер узининг Бостондаги Шилленгер уйида импровизация ва аранжировкадан дарс берган.

Жаз таълимининг ривожланишига жуда катта хисса кушган 20- 30 йиллар жаз мусикаси "пионер"ларидан Лен Боуден хисобланади. Лен Боуден афро-америкалик харбий хизматчи мусикачиларни жаз гурухларида раксбоп мусика ижро этиш учун укув машгулотлари олиб борган. Иллинойс штатидаги Буюк Кул денгиз стансияси расмий жаз педагогикасини тугилган жойларидан бири хисобланади. Лен Боуден узининг фаолияти оркали биринчи булиб жаз мусикачиларини укитишнинг, хозирги кунда хам асосий фундаментал хисобланган жаз укув дастурларини белгилаб берган. Булар :

1. Ансамбл тажрибаси

2. Ташкилотчилик

3. Импровизация

4. Машк килиш техникаси

Урта мактаб ва коллежларда илк жаз-бендлар синфдан ташкари тарзда катта оркестрлар кошида ташкил этила бошлайди. 1941 йилда илк бор жаз тарихи курсини Манхеттендаги "Ижтимоий тадкикотлар янги мактаби" таклиф килди. Ушбу курслардан Леонард Фезер, Роберт Гоффин ва Маршал Стернслар жаз мусикасини академик мусика нуктаи назардан ёндашдилар. Уларнинг маърузалари жаз мусикаси буйича биринчи илмий семинарлардан бири эди.

Алабама штати университати, Тенесси штати университети, Уилберфорс университети, Шимолий Техас университети, Беркли мусика коллежи ва Лос-Анжелос коллежлари биринчилардан булиб жаз ансамбли, импровизация ва аранжировка дарсларини узларининг укув дастурларига киритишган. 1947 йилда эса Шимолий Техас университети расмий равишда дунё буйича биринчи

булиб жаз мусикаси буйича илмий даража таклиф килган университет

хисобланади.

Иккинчи жахон урушидан сунг урушда катнашган мусикачиларга олий маълумот бериш карори кучга киради, уруш даврида жаз мусикаси билан танишган ва ижро этган мусикачилар айнан шу йуналишда укишни давом эттиришни хохладилар. Талабнинг кучайгани сабабли бир неча университетлар, масалан Шимолий Техас унверситети, Беркли мусика коллежи ва Маями университетлари жаз таълимини таклиф килишади ва бу йуналишда кейинчалик энг олди университетларга айланишди.

1950 йилларда жаз таълими сохасида улкан ривожланиш кузатилади 30 га якин коллеж ва университетлар узларининг укув дастурларига жаз таълимини киритадилар. Инструмент ишлаб чикарувчи компаниялар мактаб жаз фестивалларига хомийлик килиб жаз мусикасининг ривожига катта хисса кушадилар. Жаз мусикасининг ривожланишига унинг таълимини тизимлаштиришга катта хисса кушган омиллардан бири бу- талабаларга жаз мусикасини ургатадиган ёзги лагерларнинг ташкил этилишидир.

1960 йилларга келиб эса эстрада-жаз таълимини таклиф килаётган коллежлар ва мактаблар сони купайди. Мазкур йилда 5000 та жаз оркестрлари ташкил килинган булса, 70 йилга бориб 15000 тани ташкил кила бошлади. Талабалар оркестрларига эндиликда талабаларнинг узи эмас балки укитувчилар рахбарлик килишни бошладилар. Профессионал жаз ижрочилари жаз таълими билан шугулланишни бошладилар. Мастер-класслар утказдилар, методик кулланмалар ёзишни бошладилар. Ушбу изланишлар жахондаги жаз мусикасига булган кизикишни орттириб, ижрочиларнинг янада укув дастурларига талабини кучайтирди. 1968 йилда Мет Беттон Жаз укитувчилари миллий ассотсиатсиясини ташкил килди. Мазкур ассотсиатсияни ташкил килишдан асосий максад жаз мусикасига оид булган ресурсларни бирлаштириш, стандартларни белгилаш, маълумотларнинг хакикийлигини текшириш ва жаз таълими билан шугулланиб келаётган укитувчи ва талабаларга ёрдам бериш эди. Ташкил килинган йили аъзоларнинг сони 100 тадан кам булган булса, 1990 йилда 31 та мамлакатдан 8000 дан ортик жаз укитувчилари талабалар ва ижрочиларни ташкил этиб, Халкаро Жаз укитувчилари ассотсиатсиясига айланди. Ушбу ассотсиатсия жахонда эстрада-жаз мусикаси ватани булмаган давлатларда хам жаз ижрочиларининг купайишига ва ушбу мусика санъатининг кенг таркалишига катта хисса кушди. Узининг йилига утказиладиган конференциялари оркали жаз мусикасига оид илмий изланишлар салмогини кенгайтира олди.

Cholg'u ijrochiligida musiqiy ta'lim uzviyligini ta'minlash Providing the integrity of music education in instrumental performance

Жахонда эстрада-жаз таълимининг вужудга келиши ва уни оддий оммавий мусикадан профессионал мусика санъати даражасига айланганини боскичма боскич кузатар эканмиз, босиб утилган машаккатли йулда таълимнинг урни бекиёслигини курамиз. Эстрада-жаз мусикаси яралган илк даврларида унинг кенг омма учун тушунарсиз булганигина унинг серкирра келажагини олдиндан кура олишга тусик булди. Эстрада-жаз ижрочилик таълимининг вужудга келиши ва тизимлаштирилиши хозирги кунга келиб мазкур мусика турининг дунёга кенг таркалиши ва куплаб профессионал ижрочиларни беришга сабаб булиб келмокда.

REFERENCES

1. Верменич Ю. Джаз: История.Стили. Мастера. - СПб: Лань, Планета музыки, 2011.

2. Провозина Н.М. Истории джазовой и эстрадной музыки.- Учеб.пособие. Ханты- Мансийск, 2006.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.