Научная статья на тему 'ЭСТРАДА ВА ЖАЗ МУСИҚАСИ ЎЗБЕКИСТОН МУСИҚАШУНОСЛИК НИГОҲИДА'

ЭСТРАДА ВА ЖАЗ МУСИҚАСИ ЎЗБЕКИСТОН МУСИҚАШУНОСЛИК НИГОҲИДА Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
231
37
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
эстрада / жаз / ижрочилик санъати / услуб / мусиқа. / estrade / jazz / performing arts / style / music.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Дадажонова, Юлдуз Атабековна

Ушбу мақола Ўзбекистон мусиқашунослигида эстрада ва жаз мусиқасининг ўрганилганлик даражаси тўғрисида. Эстрада ва жаз мусиқаси тўғрисидаги илмий изланишлар, номзодлик диссертациялари ва илмий мақолалар таҳлил этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

POPULAR AND JAZZ MUSIC FROM THE POINT OF VIEW OF MUSICAL STUDY

This article is devoted to the degree of study of pop and jazz music in Uzbek musicology. It analyzes research studies, PhD theses, and scholarly articles on pop and jazz music.

Текст научной работы на тему «ЭСТРАДА ВА ЖАЗ МУСИҚАСИ ЎЗБЕКИСТОН МУСИҚАШУНОСЛИК НИГОҲИДА»

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 11

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

ЭСТРАДА ВА ЖАЗ МУСЩАСИ УЗБЕКИСТОН МУСИЦАШУНОСЛИК

НИГОХИДА

Дадажонова Юлдуз Атабековна

Узбекистон Республикаси Фанлар академияси Санъатшунослик институти таянч докторанти

АННОТАЦИЯ

Ушбу мацола Узбекистон мусицашунослигида эстрада ва жаз мусицасининг урганилганлик даражаси тугрисида. Эстрада ва жаз мусицаси тузрисидаги илмий изланишлар, номзодлик диссертациялари ва илмий мацолалар таулил этилган.

Калит сузлар: эстрада, жаз, ижрочилик санъати, услуб, мусица.

АННОТАЦИЯ

Эта статья посвящена степени изученности эстрадной и джазовой музыки в узбекском музыковедении. Анализируются научные исследования, кандидатские диссертации и научные статьи по эстрадной и джазовой музыке.

Ключевые слова: эстрада, джаз, исполнительское искусство, стиль, музыка.

ABSTRACT

This article is devoted to the degree of study of pop and jazz music in Uzbek musicology. It analyzes research studies, PhD theses, and scholarly articles on pop and jazz music.

Key words: estrade, jazz, performing arts, style, music.

КИРИШ

Узбекистонда эстрада-жаз мусикаси хакидаги илмий ишлар нисбатан камлиги, муаммоларнинг жуда кам тахлил этилаётгани ва хатто, тахлил этилаётгани муаллифларнинг профессионал жихатдан етарли даражада билим ва куникмаларга эга эмаслиги албатта хакикат. Бунинг асосий сабаби, балки юртимизга четдан кириб келган мазкур санъат турининг етарли даражада урганилмаётганидадир. Эстрада-жаз мусикасининг илдизлари пайдо булган хамда, ушбу мусика яхши ривожланган мамлакатларда эстрада-жаз мусикаси профессионал санъат турига утганига анча вакт булган. Сабаби илмий ёндашув асосида ушбу мусикани таргиб килган мусикашуносларнинг мехнати самара бериб улгурганидадир.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 11 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Узбекистонда ушбу санъат турига эътибор хамда кизикишнинг ортиб

бораётгани илмий изланишларга талабнинг кучайишига олиб келмокда. Албатта эстрада-жаз мусикасига багишланган илмий ишлар умуман йук дея олмаймиз. Санокли булсада бундай илмий ишлар мавжуд булиб, уларнинг 80 фоизи эстрада мусикасига багишланган. Эстрада мусикасининг хам айнан кушик йуналиши купрок илмий изланишлар марказида булган.

Узбекистан мусикашуносларидан О.Беков, С.Вохидов, С.Аманмурадова, Л.Юсупов, Д.Муллажоновлар, Г. Турсунова, Н. Аманова, С. Гилёв, Т. Седых эстрада мусикаси хакида тадкикотлар олиб борган. О.Бековнинг «Современная узбекская эстрадная песня в контексте музыкальной культуры Узбекистана» («Замонавий узбек эстрада кушиги Узбекистон мусика маданияти кесимида») мавзуидаги илмий-тадкикот ишида узбек эстрада мусикасининг шаклланиш тарихи ёритилган 1 . Мазкур изланиш Узбекистонда эстрада мусикаси ривожланишининг бутун бир суръати гавдалантирилган илк илмий ишлардан хисобланиб, 1980-1990 йилларда газеталарда чоп этилган маколалар, фестиваллардан олинган таассуротлар ёритилган нашрлар, ижрочиларнинг хаёти баён этилган маколалар мамлакатдаги эстрада мусикасининг бутун бир суръатини ёрита олмаган. Муаллифнинг асосий мулохаза марказида булган муаммо - узбек эстрада кушиги йуналишлари характеристикам ва Республика микёсида ушбу жанрнинг бадиий ахамияти ва ютуклардир. Асосий бобда тахлил этилган эстрада кушиклари 1980-1990 йилларда яратилган асарлар билан чегараланади. Илмий ишда курилган биринчи масала узбек эстрада мусикасининг яралиш тарихи булса, иккинчиси эстрада кушикларининг бадиий тахлилига каратилган. Бундан ташкари, эстрада жанрининг композиторлик ижодиётида оммалашуви, шунингдек, эстрада-симфоник оркестрлари, вокал-чолгу ансамбллари ва хонандалари фаолияти урганилган. Мазкур илмий изланишнинг хозирги кунда эстрада мусикасининг тарихий панорамасини гавдалантиришда урни бекиёсдир. Аммо муаллиф томонидан факат эстрада мусикасининг кушик жанригина урганилган булиб, тарих ёритилган бобларда эстрада-жаз атамасини куп маротаба кулланган булсада айнан жаз мусикасига тухталиб утилмаган.

Бундан ташкари муаллиф узбек эстрада санъатини илк илмий тадкикот объекти сифатида мусикашунос С.Вохидов уз илмий нашрларида ёритганини

1Беков. О. Современная узбекская эстрадная песня в контексте музыкальной культуры Узбекистана. Т, 1994. Б,

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 11

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

шундай баён этади: "Мусикашунос олим С.Вохидов узбек совет кушик йуналиши устида илмий ишлар олиб бориб, илмий изланишларида биринчи марта узбек эстрада мусикасига эътибор каратган олим хисобланади. Олим томонидан урганилган муаммолар доирасига: узбек совет кушигининг ривожланиши ва шаклланиши, унинг жанрлари ва стилларининг асоси, интонацион куриниши, фолклор ва профессионал монодия анъаналари узвийлиги ва бошкаларни уз ичига олади. Яна бир ахамиятли жихати шундаки олим эстрада кушигига мурожаат килганда айнан узбек композиторлик ижодиётидаги асарларни тахлил килади. Профессионал булмаган яъни композиторлик маълумотига эга булмаган муаллифларнинг асарлари, вокал-чолгу ансамблларининг ижодий фаолияти, узбек машхур кушикчиларининг фаолияти ва ёш ижодкорларнинг узлари яратаётган асарлари ушбу тадкикот ишида урганилмаган. Шу сабабли хам мазкур ишда эстрада мусикаси хамма жихатдан куриб чикилмаган"2.

Л.Юсуповнинг «Основные этапы становления и развития узбекской музыкальной эстрады» 3 («Узбек мусикий эстрадасининг шаклланиши ва тараккиётининг асосий боскичлари») мавзуидаги номзодлик диссертациясининг асосий максади сифатида узбек совет эстрадасининг ривожланиш боскичларининг учта асосий даври аникланган булиб, уларнинг тарихий ахамияти асослаб берилган. Бундан ташкари изланишнинг асосий эътиборлиги узбек эстрадасида миллий ва халкаро элементларнинг узаро бир бирига таъсирини амалиётда урганишга каратилган. Хдкикатдан аник фактларга бой узбек эстрадаси шаклланишини акс эттира олган илмий иш узининг келтирган мавзу номини тулалигича очиб берган. Илмий ишнинг асосий кисмида узбек эстрадасининг узига хос шакллари МДориЁкубов давлат концерт-этнографик труппаси, Тамара Хоним ижодий фаолияти ва бошкалар ёритилиб, урганиш даври 1920-1940 йиллар билан чегараланиб колган. Кейинги бобларда эса муаллиф узбек мусика эстрадасининг айрим универсал шаклларига мурожаат килади, яъни Эстрада-симфоник оркестри, вокал-инструментал ансамбллар ва жаз ансамбллар, шулар жумласидандир. Ушбу илмий изланиш тарихни теран англаш учун катта харита вазифасини утайди, аммо эстрада ва жаз мусикасининг назарий жихатлари илмий изланишнинг максадли вазифаларидан хисобланмаган.

2Вахидов С.В. Эстрадная песня. Узбекская музыка на современном этапе. Сборник статей. - Ташкент, Изд-во литературы и искусства, 1997, С. 123-138.

3Юсупов Л.А. Основные этапы становления и развития узбекской музыкальной эстрады: автореф. дис. канд. искусст. - Москва, 1996. - 25 б.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 11

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

Эстрада кушик ижрочилигига багишланган яъна бир илмий ишлардан бири С.Аманмурадованинг «Традиции песенно-эстрадного искусства Египта и Узбекистана (на примере творчества Умм Кульсум и Батыра Закирова)» («Миср ва Узбекистоннинг эстрада кушикчилик санъати анъаналари (Умм Гулсум ва Ботир Зокиров») 4 мавзуидаги номзодлик диссертациясидир. Мазкур иш серкирра хонанда Умм Гулсумнинг ижод йулини тахлил килишга багишланган ва ишнинг учинчи бобида Ботир Зокиров ижодига хам бир оз тухталиб утилган. Умм Гулсум хамда Ботир Зокиров ижодининг ухшаш томонлари ва фаркли жихатлари, ижро услуби ва йуналишлари тахлил этилган. Албатта илмий изланиш узбек мусикашунослигининг эстрада кушик ижрочилиги йуналишини маълум кадар тулдиришга ёрдам беради.

Юкоридаги илмий изланишлар каби айнан эстрада кушик ижрочилиги тугрисида ёзилган аммо маълум бир жихатдлардан асосан эстрада мусикасининг тарихини эмас балки назарий жихатларини тахлил килган илмий ишлардан бири Д.Муллажоновнинг «1990-йиллар узбек мусикий эстрадасида оханг муаммоси» мавзуидаги номзодлик диссертация хисобланади5. Факатгина композиторлар томонидан ёзилган мусикаларни эмас балки айнан оммавий эстрада кушикларининг оханг тизими хамда бу наъмуналарда миллий бадиий анъаналарнинг талкини каби масалалар тавсиф этилади. Мазкур ишда курилган биринчи масалалардан бири бу мустакиллик йилларида эстрада санъатига булаётган катта кизикиш ва эътибор, булиб утаётган концертлар, гастрол сафарлари ва конкурсларнинг ахамияти ёритилган.

Г.Турсунованинг «Карим Зокиров ва унинг сулоласи - ХХ аср Узбекистон мусика маданияти кесимида»6 номзодлик диссертациясида, хусусан, оммавий мусикада узбек миллий мусика анъаналаридан фойдаланишнинг айрим масалалари урганилади. Ботир Зокировнинг узбек эстрада мусикасидаги урни ва ижоди илмий-назарий тадкик этилган.

Н.Аманованинг "Узбек эстрада мусикасининг миллий узига хослиги жанрлар ривожи кесимида"7 мавзуидаги диссертацияси хам эстрада мусикаси кушик ижрочилигига багишланган илмий ишлардан бири хисобланади. Мазкур

4Аманмурадова С.Ч. Традиции песенно-эстрадного искусства Египта и Узбекистана (на примере творчества УммКульсум и Батыра Закирова): автореф. дис. канд. искусст. - Ташкент, 1995. - 28 с.

5Муллажонов Д.М. 1990-йиллар узбекмусикийэстрадасидаохангмуаммоси: санъат. фан. номзод. дис. - Тошкент, 2004. - 150 б

6 Турсунова Г.А. Карим Зокировваунингсулоласи - ХХ асрУзбекистонмусикамаданиятикесимида: сан. фан. номз. дисс. автореф., - Тошкент, 2006. - 25 б

7Аманова Н. Узбек эстрада мусикасинингмиллийузигахослигижанрларривожикесимида: санъат. фан. номзод. дис. - Тошкент, 2019. - 150 б

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 11 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

илмий изланиш узига хослиги билан юкоридаги ишлардан ажралиб туради. Илмий ишнинг асосий максади узбек миллий эстрада мусикасининг устувор жанр ва услуб йуналишлари, уларга хос оханг-ритмларнинг хусусий белгилари ва мазкур санъатнинг хозирги давр Узбекистон мусика маданиятидаги

услубларининг шаклланиши, асосий жанр ва услублар таснифоти, уларни аникдаш алгоритми хусусида суз юритилиб, жанр-услуб спецификаси кесимида композиция намуналари назарий тахлилдан утказилади. Тахлил натижалари муаллиф томонидан жадвал асосида узбек эстрада мусикасидаги устувор йуналишлар аникланган. Олинган хулосалар натижасида шуни куришимиз мумкинки, эстрада йуналишидаги жанр ва услублардан (диско, евро-по, ориент-поп, нью диско, анъанавий эстрада ва б.) ташкари узбек эстрада мусикаси композицияларининг жанр-услублари ичига жаз мусикасининг жанрлари (босса нова, фанк, соул) хам киритилган. Узбек эстрада мусикасида аникланган миллий хусусиятлар бу борадаги узбек мусикашунослигини кушимча маълумотлар билан тулдирди десак муболага булмайди.

Юкорида санаб утган барча диссертацияларнинг асосий эътибор маркази айнан эстрада мусикаси эканлигини куришимиз мумкин. Бугунги кунда бутун дунёда узининг янги боскичга кутарилган, юртимизда анча йиллардан бери уз ижодкорлари ва тингловчиларига эга булиб келаётган жаз мусикасининг назарий жихатлари ёритилган илмий изланишлар жуда кам экани айни хакикат.

Аммо, жаз мусикасининг келиб чикиши ва ривожланиши ёритилган адабиётлардан бири бу С.Гилёвнинг "Беседы о джазе" китобидир. Сергей Гилёв 1968 йилда Тошкент жаз-клубининг асосчиси, "Интер" номли СССРда биринчи жаз-рок гурухини ташкил килган жаз мусикасининг ёркин ижрочиси ва укитувчи. Мазкур китоб Узбекистон маданий хаётига жаз мусикасининг кандай кириб келгани ва кай тарика ривожлангани, унинг ёркин намоёндалари, жаз ансамбллар, оркестрлар ва уларнинг фаолиятига багишланган жуда кимматли адабиётлардан бири хисобланади. Мазкур китоб муаллиф вафотидан сунг Тошкент жаз-клуби аъзолари хамда муаллифнинг рафикаси бошчилигида нашр юзини курди. Жаз мусикасининг ривожига катта хисса кушган Тошкент жаз-клуби хам Узбекистон маданий хаётида уз урнига эга. 2002 йилдан бошлаб жаз -клубга С.Гилёв номи берилиб, "Арцах" жаз ансамблининг таникли ижрочиси пианист Владимир Сафаров унга рахбарлик килиб келган. Жаз-клубда факат ижрочилик фаолиятидан ташкари узбекистондаги жаз мусикасини газета ва журналларда оммалаштириш максадида "Джаз сквозь время" номли ахборот

ахамиятини очиб беришдан иборат. Узбек эстрада мусикаси жанр ва

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 11

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

дастури олиб борилган. Унинг ташаббуси билан Узбекистонда жаз мусикасининг фаолияти тугрисидаги веб сахифа www.jazz.uz фаолият юритиб келмокда8. Мазкур веб сахифада жаз мусикасига багишланган концертлар, джем-сейшнлар, турли мусика кечалари ва курик танловлар ёритилиб, С.Гилёвнинг юкорида келтирган китоби буйича илмий маколалар хам жойлаштирилган.

Узбекистон мусикашунослигида жаз мусикасини турли кирраларини очиб беришда узининг сермазмун хиссасини кушиб келаётган олималардан Т.Седихнинг илмий изланишларини эътибордан четда колдириб булмайди. Узбекистонда жаз мусикасининг тарихига, унинг ривожланишига, бугунги кундаги ижрочилар ва композиторларнинг ижодий фаолиятига, жаз мусикасининг турли йуналишларига багишланган 60 дан зиёд илмий-публистистик маколалари узбек жаз мусикасини ёритишда катта ахамиятга эга. Муаллифнинг бир катор маколалари тарихий-публистистик йуналишда ёзилган булиб эстрада ва жаз мусикасининг ёркин намоёндаларининг хаёти ва ижодига багишланган. Бу йуналишдаги илмий нашрлари: Ф.Абдурахимованинг "Сугдиёна" оркестрининг жаз фаолиятига багишланган "Джаз и «мосты взаимопонимания»", махоратли кларнет ижрочиси Шавкат Эсонбоевнинг ижодига багишланган "^алб хотираси", узининг педагогик ижоди билан сермазмун ишлар олиб бораётган Алина Алибекованинг фаолиятига багишланган "Джазовая педагогика Алины Алибековой"ва бошкалар шулар жумласидандир.

ХУЛОСА

Тахлил натижасида шуни куришимиз мумкинки, навкирон санъат туридан булмиш эстрада ва жаз мусикаси тугрисида илмий изланишлар мавжуд. Аммо уларнинг аксариятида мазкур мусика турининг юртимизга кириб келиши ва ривожланиш тарихи тахлил килинган. Уларнинг назарий жихатлари ва жанрлар кесимида узига хослиги тахлил килинган илмий изланишлар жуда озлиги ривожланаётган мазкур санъат турларини чукуррок урганиш лозимлигини курсатади. Бундай илмий изланишларга таяниб соха мутахассисларини билим ва куникмаларини ошириб жахон талабларига жавоб берадиган кадрларни тайёрлаш максадга мувофик.

8 Манба: https://bank.nauchniestati.ru/primery/nauchnaya-statya-na-temu-dzhazovoe-iskusstvo-v-nezavisimom-uzbekistane -imwp/

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 11 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

REFERENCES

1. Беков. О. Современная узбекская эстрадная песня в контексте музыкальной культуры Узбекистана. Т, 1994. Б, 121.

2. Вахидов С.В. Эстрадная песня. Узбекская музыка на современном этапе. Сборник статей. - Ташкент, Изд-во литературы и искусства, 1997, С. 123-138.

3. Юсупов Л.А. Основные этапы становления и развития узбекской музыкальной эстрады: автореф. дис. канд. искусст. - Москва, 1996. - 25 б.

4. Аманмурадова С.Ч. Традиции песенно-эстрадного искусства Египта и Узбекистана (на примере творчества УммКульсум и Батыра Закирова): автореф. дис. канд. искусст. - Ташкент, 1995. - 28 с.

5. Муллажонов Д.М. 1990-йиллар узбек мусикий эстрадасида оханг муаммоси: санъат. фан. номзод. дис. - Тошкент, 2004. - 150 б

6. Турсунова Г.А. Карим Зокиров ва унингсулоласи - ХХ асрУзбекистон мусика маданияти кесимида: сан. фан. номз. дисс. автореф., - Тошкент, 2006. -

7. Аманова Н. Узбек эстрада мусикасининг миллий узига хослиги жанрла ривожи кесимида: санъат. фан. номзод. дис. - Тошкент, 2019. - 150 б

8. Интернет сайт: https://bank.nauchniestati.ru/primery/nauchnaya-statya-na-temu-dzhazovoe-iskusstvo-v-nezavisimom-uzbekistane-imwp/

25 б

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.