Научная статья на тему 'ЭСТЕТИК ТАРБИЯ КЛАСТЕРЛАРИ ТАЪЛИМ УЗВИЙЛИГИНИНГ МУҲИМ ОМИЛИ'

ЭСТЕТИК ТАРБИЯ КЛАСТЕРЛАРИ ТАЪЛИМ УЗВИЙЛИГИНИНГ МУҲИМ ОМИЛИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

169
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
эстетика / тарбия / кластер / эстетик макон / эстетик тарбия / нафосат. / aesthetics / education / cluster / aesthetic space / aesthetic education / sophistication.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Баҳодир Ҳусанов

Мақолада эстетик тарбия кластери асосида таълимнинг тарбиявий мазмунини ошириш, талабаларни эстетик обьектга қизиқишини уйғотиш ҳамда бадиий-эстетик дунѐқарашини бойитишда таълим ва тарбия узвийлигини таъминлашнинг педагогик асосларига доир масалалар илмий баѐн этилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article scientifically describes the issues of increasing the educational content of education on the basis of the cluster of aesthetic education, arousing students' interest in the aesthetic object and ensuring the integration of education and upbringing in enriching the artistic and aesthetic worldview.

Текст научной работы на тему «ЭСТЕТИК ТАРБИЯ КЛАСТЕРЛАРИ ТАЪЛИМ УЗВИЙЛИГИНИНГ МУҲИМ ОМИЛИ»

ЭСТЕТИК ТАРБИЯ КЛАСТЕРЛАРИ ТАЪЛИМ УЗВИЙЛИГИНИНГ

МУХИМ ОМИЛИ

Ба^одир Хусанов

Фалсафа фанлари номзоди, доцент Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти

АННОТАЦИЯ

Маколада эстетик тарбия кластери асосида таълимнинг тарбиявий мазмунини ошириш, талабаларни эстетик обьектга кизикишини уйготиш хамда бадиий-эстетик дунёкарашини бойитишда таълим ва тарбия узвийлигини таъминлашнинг педагогик асосларига доир масалалар илмий баён этилган.

Калит сузлар: эстетика, тарбия, кластер, эстетик макон, эстетик тарбия, нафосат.

ABSTRACT

The article scientifically describes the issues of increasing the educational content of education on the basis of the cluster of aesthetic education, arousing students' interest in the aesthetic object and ensuring the integration of education and upbringing in enriching the artistic and aesthetic worldview.

Keywords: aesthetics, education, cluster, aesthetic space, aesthetic education, sophistication.

Тарбия жамият тараккиётида бекиёс ахамиятга эга: яхши тарбия одамни фазилатли инсонга айлантиради. ^олаверса, тарбия маънавий кадриятлар билан бирга хозирги замон талаблари эхтиёжларини хам назарда тутади. Муайян максадга каратилган тарбия жараёни назарий жихатдан маълум бир мазмун ва мохиятни хисобга олган холда катъий тартиб асосида режалаштирилади. Бирок, хар кандай назария узини амалиётда окласа, хаётга сингса, инсон камолотига таъсир курсатсагина кадриятга айланади.

Тажриба ва тахлиллар шуни курсатмокдаки, таълим муассасаларида тарбия назарияси билан тарбия амалиёти уртасидаги номутаносиблик, тарбия тизимининг тор ва чекланган стратегик мазмуни, тарбиялаш методлари ва механизмларининг эскирганлиги, айникса, илмий асосланган тарбия амалиётининг мавжуд эмаслиги, айникса, таълим олувчи (укувчи, талаба)нинг фаолияти учун зарур булган ва

April, 2022

64

уни бахоловчи эстетик мезонларининг ишлаб чикилмаганлиги эстетик тарбия йуналишидаги ишларни ташкил этиш, утказиш ва амалга оширишда бир хиллик, шаклбозлик, тургунлик ва тадбирбозлик каби холатларни юзага келтирмокда.

Янги Узбекистонда илм-маърифатни ривожлантириш айникса, эстетик таълимни ислох килиш устувор вазифалардан бири этиб белгиланди. Бу максадга эришиш аввало таълим тизимида тарбиянинг мазмуни, усули, услуби ва ёндашувини янгилаш зарурлигини таказо этади. Эстетик тарбия кластери ушбу янгиланиш жараёнининг мухим омили булиб хизмат килади.

Маълумки, "эстетика" иборасини илк марта илмий муомалага киритган олмон файласуфи Александр Баумгартен эстетикани хиссий идрок этиш назарияси сифатида урганган эди. [1] Бирок, кейинчалик турли манбаларда эстетика гох «гузаллик фалсафаси» гохида «санъат фалсафаси» сифатида талкин этила бошланди. Инсон тафаккури ва турмуш тарзининг узгариши натижасида эса тарбия йуналишида "эстетик тарбия" деб аталган янги илмий соха вужудга келди.

"Эстетик тарбия" иборасини яна бир олмон файласуфи Фридрих Шиллер узининг "Эстетик тарбия тугрисида мактаблар" (олмонча Über die ästhetische Erziehung des Menschen in einer Reihe von Briefen) номли асарида куллади. Асарда Шиллер хам драматург, хам шоир, хам файласуф сифатида эстетика масалаларини, айникса эстетик тарбия билан боглик уз даври учун янги булган назарияларни илгари сурди. Чунончи, Шиллер жамиятни нафосат асосида узгартириш гоясини илгари суради. У инкилоб (революция)ни ахлоксизлик, у асрлар мобайнида карор топган ахлокий тамойилларни акдар-тунтар килиб ташлайди, дейди. Бундан ташкари, инкилобий узгариш аввало нафосатга карши булиб, у инсон табиати уйгунлигини бузади, нарса мавжудлиги табиий тартибининг мукаддаслигини ва гузаллигини парчалаб юборади. Шу боис жамиятни кайта куришдан аввал инсонни кайта курмок лозим. Буни эса шахснинг уйгун ривожланиши гузаллик воситасидаги тарбия - эстетик тарбия оркали амалга ошириш мумкинлигини асослаб беради [2].

Олмон файласуфларининг эстетик тарбия хакидаги назарияларни тахлил килга ва бу борада янгича карашларни илгари сурган узбек нафосатшуноси Абдулла Шер эстетик тарбияга "инсонни инсон киладиган ходиса" деб бахо беради ва эстетик тарбиянинг максадини муайян шахснинг эстетик кадриятларга муносабатини шакллантириш, унда ижодий фикрлаш, эстетик мушохада килиш малакасини

April, 2022

65

юксалтиришдан иборат экнлигини туунтиради: "Эстетик тарбия доимо ахлокийлик билан "келишиб" фаолият олиб боради, у туфайли одамлар узаро муносабатларнинг инсоний ва гузал булишига эришадилар, нафосат узини намоён киладиган санъат ва бошка ижтимоий-маънавий сохалардан завклана билиш кобилиятини камолга етказадилар." [3]

Фан, таълим, билим ва тарбияни урганиш, узлаштириш ва хаётга жорий этиш оркали самарадорликка эришиш хар доим давлат тараккиётининг мухим шарти булиб келган.

Маълумки, кластер (cluster) - бир худуддаги бир неча корхона ёки тадбиркорларнинг креатив ечим учун умумий интилишидир. Жумладан, ицтисодиётда - бирор махсулотни ишлаб чикариш учун бир неча мустакил компаниялардан ихтиёрий равишда тузилган бирлашма; таълимда - укув, янги таълим дастури хамда технологияларни лойихалашни амалга ошира олиш кобилиятига эга замонавий педагогларни тайёрловчи тизим ва хоказо. Шу маьнода, кластерга "бирлашиш", "хамкорлик", "алокадорлик", "умумлаштириш", "изчиллик" каби сифатларни куллаш хато булмайди.

Халкимизда фарзандни вояга етказиш ва тарбиялашда узига хос услуб ва тажрибага эга. Бу тажриба асрлар давомида синовдан утиб, миллий кадриятга айланиб кетган. Бу кадриятлар мехнатсеварлик, гамхурлик, мехрибонлик, мурувват, халоллик каби фазилатларни тарбиялашга ёрдам беради. Эстетик тарбия кластеридан кузланган асосий максад - таълимнинг эстетик мазмунини бойитиш, кизикарлилигини ошириш хамда таълим олувчиларда эстетик бой дунёкарашни ривожлантириш асосида шахс (малакали мутахассис)ни тайёрлашдан иборат.

Маълумки, ёшидан, жинсидан, миллатидан ва иркий келиб чикишидан катьий назар инсон зоти доимий равишда эстетик вокелик билан тукнаш келади, эстетик борликнинг ичида яшайди, муносабатга киришади. Сабаби инсоннинг маънавий хаёти, кундалик турмуш тарзи, санъат ва бадиий адабиёт билан мулокоти ва бошка узаро инсоний муносабатларнинг асосида гузаллик ва хунуклик, фожеавийлик ва кулгулилик мухим урин эгаллайди.

Укитувчи укувчи (талаба)ни тарбия оркали педагогик фаолиятга тайёрлаши эстетик тарбия кластерининг зарурий шарти хисобланади. Чунки, талабанинг педагогик фаолиятга тайёр булиши учун талаба шу мухитнинг хавосидан нафас олиши, жамоа билан бирга курашиши, укитувчи билан бирга ишлаши, шунингдек, педагогик фаолиятда юзага келадиган зиддиятлар каршисида довдираб

April, 2022

66

колмаслиги ва бундай муаммони узи мустакил хал этиши учун таълим амалиёти тарбия назарияси билан мустахкамланиши зарур. Бу борада эстетик тарбия кластерида куйидаги компетенциялар мухим ахамият касб этади:

а) укувчи (талаба)ларни эстетик тарбия жараёнига тайёрлаш;

б) укувчи (талаба)ларнинг эстетик ахамиятга эга ташаббусларини куллаб-кувватлаш;

в) укувчи (талаба)ларнинг истеъдодларини руёбга чикариш учун шароит яратиш;

г) илмий-ижодий мехнати самарасидан манфаатдорлик куриш имкониятларини кенгайтириш;

д) турмуш эстетикасини карор топтириш оркали гайриэстетик одатлардан химояланиш куникмаларни ривожлантириш.

Кластер воситасида усмирлар эстетик тарбиясига доир тадкикотлар муаллифи Л.В.Лыткина фикрича, кластернинг дастлабки боскичларида талабаларнинг фаол эстетик муносабатларни урганиш маконига ташрифи, эстетик ишланмалар билан танишиши, эстетик муносабатни амалга ошириш имкониятларига эътибор каратиш зарур. [4]

Эстетик тарбия кластери талабани биринчи курсдан бошлаб токи укишни битирганга кадар булган куйидаги турт боскичли жараённи камраб олади.

Биринчи боскичда - талабага тарбиянинг мутахассисликка мос мазмуни тушунтирилади, ургатилади, назорат килинади. Яъни, педагог касбига мос тарбиянинг ахлокий, эстетик ва дидактик манбалари, маънавий тарбия индикаторлари ва тарбиялаш методлари тушунтирилади.

Иккинчи боскичда - тарбияга доир билим ва куникмалар шакллантирилади, тартибга солинади ва тахлил килинади. Бу тарбия кластери тугаракларига жалб этиш оркали талабаларда мехнатга окилона муносабатни шакллантирилади, уларда хунармандчилик, тадбиркорлик ва ишбилармонлик куникмалари хосил килинади.

Учинчи боскичда - талаба тарбия жараёнини ташкил этиш, утказиш ва унда бевосита ва билвосита иштирок этишга тайёрланади. Талабани касбий фаолиятга тайёрлаш "Талаба талабага - устоз, талаба талабага - шогирд" деган ахлоыий-эстетик принципга асосланади. Чунки, хозирда булажак педагог мулокотда, муомалада, билим ва савияда урнак булсагина, уни укувчи эшитади ва ундан урганишни истайди, ургатганини бажаради.

Туртинчи боскич - талабани тарбия амалиётига, илгор ташаббусларни оммалаштиришга, тарбия ворисийлигини

April, 2022

67

мустахкамлашга йуналтиради. Педагогик таълим инновацион кластерининг барча субьектлари учун ахамиятли хисобланган коидалардан бири хам талабалар укув ва илмий тадкикот фаолиятини узлуксиз педагогик амалиёт жараёни билан боглик холда ташкил этиш хисобланади. Шу боис бу боскичда "Юкори курслар куйи курсларга намуна (ядро) булиши" назарда тутилади, ядро хисобланган юкори курснинг билим ва тажрибаси ёрдамида куйи курс тарбияланади.

Тарбия кластерининг мазкур боскичларида таълим билан тарбиянинг узвий ва узлуксиз занжирини яратишга эришиш мумкин. Зеро, тарбия кластери таълим амалиётини такомиллаштиришга хизмат килади. Бунинг учун таълимнинг ахлокий мазмунини бойитувчи аник максадга йуналтирилган манфаатли хамкорлик зарур. Бу хамкорлик талабаларнинг укув, ишлаб чикариш ва малака амалиётини эскирган усул хамда бокиманда кайфиятидан холи булган "Амалиёт - талабанинг фаол иш куни"га айлантиришга хизмат килади.

Эстетик тарбия кластери хам педагогик таълим инновацион кластери каби таълим ва тарбия узвийлигини таъминловчи механизмларни такомиллаштиришни хамда талабаларни таълимга кизикшини оширишни, уларда малакали мутахассис булиш истагини хосил килишни максад килади. Шу асосда эстетик тарбия кластери энг юкори курсаткичлар билан талабани таълимдан кейинги фаолиятга тарбияли килиб тайёрлашни назарда тутади.

Шуни алохида таъкидлаш зарурки, мамлакатимиз мустакиллигининг дастлабки даврларида ислохотлар стратегиясини амалга оширишда:

а) таълим ва маданиятни ривожлантириш хамда ислох килиш;

б) аклий ва маънавий салохиятни мустахкамлаш;

в) ахолини ижтимоий химоя килиш узлуксиз устувор йуналишлар хисобланган эди.

Ушбу тамойиллар миллат маънавий-эстетик тарбиясининг асоси булиб хизмат килиб келмокда. 2022-2026 йилларга мулжалланган "Тараккиёт стратегияси"да хам олиб бориладиган ишлар оиладаги ва узлуксиз таълим тизимидаги эстетик тарбияни ислох килишни кузланган даражага олиб чикади.

Эстетик тарбия кластерининг ахамиятли жихати талабалар уртасида узаро мулокот (коммуникация) ва хамкорлик (интеграция)ни мустахкамлаш билан белгиланади. Аслида таълим муассасаларидаги тарбиявий жараёнларнинг сустлиги ва энг огрикли томони хам шу омилнинг ишламаслигида. Вахолангки, хамкорлик булмаган жойда ракбат ва ривожланиш хам булмайди. Шу боис тарбиявий

April, 2022

68

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-64-69

ишларда талабаларнинг иштироки ва камрови кам. Мавжудлари хам асосан 1 ёки 2 курслар зиммасига тугри келади.

Хулоса килиб айтганда, эстетик тарбия кластери фан - таълим - тарбия интеграциясини чукурлаштириш, амалиётга янги инновацион технологияларни жорий этиш оркали самарали тарбия учун замон талабига мос тизим учун шароит яратади. Зеро, эстетик тарбия кластери тизимида тарбиявий ишлар натижадорлиги ортади, тарбия манзилли ва максадли йуналтирилади, тарбиянинг узвийлиги ва узлуксизлиги таъминланади. Крлаверса, тарбия кластери доирасида ахлокий, эстетик, экологик, хукукий, иктисодий ва хоказо шаклларида тарбиявий ишларни ташкил этишнинг янги ва долзарб илмий-назарий ва илмий-амалий тадкикотлар обьекти юзга келади. Бу эса кушимча таълим ва илмий-тадкикот йуналишларнинг шаклланишига, янги авлод илмий-услубий ишланмаларнинг яратилишига хамда илгор гоя ва ташаббусларни рагбатлантириш учун шароитни яхшиланишига олиб келади.

REFERENCES

1. Baumgarten Alexander Gottlieb. Ästhetik. Teil 1- §§ 1-613; Teil 2 - §§ 614-904. Lateinisch-Deutsch. Felix Meiner Verlag. Hamburg - 2007.

2. Johann Christoph Friedrich von Schiller. Über die ästhetische Erziehung des Menschen in einer Reihe von Briefen.

3. Абдулла Шер. Эстетика /Дарслик. -Тошкент: Гафур Гулом номидаги нашриёт-матбаа ижод уйи. 2014. -297 б.

4. Лыткина Л.В. Эстетическое воспитание подростков посредством обогащающего кластера. https://urok.1sept.ru/articles/685160.

5. Kadirova Dilbar Salikhovna, Inagamova Feruza Khurshidovna, Agzamova Nilyufar Shukhratovna, Mukhamedzhanova Lalikhon Ashuraliyevna. (2019). CATEGORIES OF HARMONY IN THE CONCEPTIONS OF CLASSICAL SCHOLARS. International Journal of Research in Humanities, Arts and Literature, (2), 293-300

6. Mukhamedzhanova Lalikhon Ashuraliyevna, Kadirova Dilbar Salihovna, Agzamova Nilyufar, Tulaev Avaz Ilhamovich Shuhratovna, Rajabov Shukhrat Sheraliyevich, Alimov Sardor.Formation of Cyber Space, Protecting Youth From the Danger of Cyber Extremism. (2019) International Journal of Recent Technology and Engineering. (2 S4),

612-616

April, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.