Научная статья на тему 'ЭСТЕТИК БИЛИМНИНГ ИЖТИМОИЙ ЗАРУРИЯТИ'

ЭСТЕТИК БИЛИМНИНГ ИЖТИМОИЙ ЗАРУРИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

109
28
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
эстетика / эстетик билим / эстетик тарбия / гўзаллик / ғоявий таҳдид. / aesthetics / aesthetic knowledge / aesthetic education / beauty / ideological threat

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Баҳодир Эргашевич Ҳусанов

Мақолада эстетик билим ва унинг жамият ҳаѐтида тутган ўрни, ижтимоий аҳамияти ва инсон маънавий камолотига таъсири таҳлил қилинган ҳамда глобаллашув даврида эстетик билимни ўзлаштиришга бўлган эҳтиѐжнинг ортиши билан боғлиқ масалалар илмий муҳокама қилинади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SOCIAL NECESSITY OF AESTHETIC KNOWLEDGE

The article analyzes aesthetic knowledge and its role in society, its social significance and impact on human spiritual development, and discusses issues related to the growing need for aesthetic knowledge in the era of globalization

Текст научной работы на тему «ЭСТЕТИК БИЛИМНИНГ ИЖТИМОИЙ ЗАРУРИЯТИ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 1 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 ЭСТЕТИК БИЛИМНИНГ ИЖТИМОИЙ ЗАРУРИЯТИ

Ба^одир Эргашевич Хусанов

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти доценти

АННОТАЦИЯ

Маколада эстетик билим ва унинг жамият хаётида тутган урни, ижтимоий ахамияти ва инсон маънавий камолотига таъсири тахлил килинган хамда глобаллашув даврида эстетик билимни узлаштиришга булган эхтиёжнинг ортиши билан богли; масалалар илмий мухокама килинади.

Калит сузлар: эстетика, эстетик билим, эстетик тарбия, гузаллик, гоявий тахдид.

SOCIAL NECESSITY OF AESTHETIC KNOWLEDGE

Bahodir Ergashevich Husanov

Associate Professor of Chirchik State Pedagogical Institute of Tashkent region

ABSTRACT

The article analyzes aesthetic knowledge and its role in society, its social significance and impact on human spiritual development, and discusses issues related to the growing need for aesthetic knowledge in the era of globalization.

Keywords: aesthetics, aesthetic knowledge, aesthetic education, beauty, ideological threat.

КИРИШ

Эстетик билимни мустахкамлаш масалалари бевосита нафосат фалсафасини, билвосита эса санъат фалсафасининг мухим вазифалари сирасига киради. Айникса, глобал тахдидлар кучайиб бораётган XXI асрда эстетик билимга эхтиёж тобора ортмокда. Эндиликда эстетик билимга оид назариятларни узлаштириш, балки уни амалиётга жорий этиш дарвнинг долзарб масалалари сифарсига киради. Шу боис мамлакатимизда таълим сохасидаги ислохотларнинг стратегиясини белгиловчи дастлабки хужжат - "Кадрлар тайёрлаш миллий Дастури"да хам "Узлуксиз таълимни ташкил этиш хамда ривожлантириш принциплари" сифатида таълимнинг ижтимоийлашуви -таълим олувчиларда эстетик бой дунёкарашни хосил килиш" алохида курсатиб утилганлиги бежиз эмас.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Гоявий тахдиларга ккарши курашишда эстетик билимни ривожлантиришни эстетик тарбиядан айри холда амалга ошириш мумкин эмас. Сабаби, бугунги кунга келиб гоявий тахдидларга карши кураш айнан эстетик билимни таказо этмокда. Шу боис Узбекистан Республикасининг Биринчи Президенти Ислом Каримов ёш авлодни миллий эстетик тарбия, гузал ахлок-одоб асосида вояга етказиш доимо долзарб ахамият касб этиб келганлиги, бу масалага эътибор бермаслик бутун жамият учун жуда кимматга тушиши мумкинлигини алохида курсатиб утган эди [1].

Хрзирда эстетик билимлар доираси шу кадар кенгайиб бормокдаки, у деярли барча сохалар ва тармокларга кириб кириб бормокда. Масалан, согликни саклаш тизимида - тиббиёт эстетикаси, экология сохасида - экологик эстетика, техникавий тараккиёт сохасида - техника эстетикаси (дизайн), биология сохасида - биоэстетика ва хоказо. Бу жараён бир томондан, жамият маънавий хаётини юксалтиришга хизмат килаётган булса, иккинчи томонидан турли тахдидларга карши маънавий химоя воситасини утамокда.

Эстетика фани инсоннинг кундалик хаётига гоятда якин. Чунки, эркин, демократик жамиятимизнинг хар бир аъзоси гузалликни чукур хис этадиган, уни асрайдиган нафис дид эгалари булишлари, хакикий бадиий асар билан савияси паст асарни фарклашлари, «оммавий маданият»нинг гайриэстетик хусусиятларини рад кила олишлари лозим. Бунинг учун эса таълим тизимида эстетика фанига булган хозирги муносабатни тубдан узгартириш зарур. Чунки, жахондаги нуфузли олий таълим муассасаларида эстетика фанини укитиш масаласига жиддий эътибор каратилади. Биргина Гарвард Университетида (А^Ш) эстетика буйича 3 та марказ, 18 та йуналишда (бу йуналишда эстетика сохасига доир 46 та фан укитилади) илмий тадкикот хамда таълимий ишлар олиб борилаётганлиги, Оксфорд Университетида (Англия) эса "Эстетика" факультети мавжудлиги ва унда шу сохага доир 66 та фан укитилиши эстетик билимларга булган эътибор катта эканлигидан далолат беради. Шу маънода, файласуф олим Абдурахим Эркаевнинг "Курашдаги икки тулкин ... ёхуд асл ва сохта маданият бахси" номли маколасидаги ушбу фикр гоятда ахамиятлидир: "Ёшларни китоб укишга ургатмок мумтоз ва замонавий юксак санъат асарларига кизиктирмок, эстетик ва ахлокий тарбия савиясини кутармок керак Маънавий тарбиянинг асосини ташкил килувчи этика на эстетика фанларини укитишни олий укув юртларида кайта тиклаш максадга мувофик. Акс холда таълим ва кадрлар тайёрлаш тизимида тарбия жараёни кашшоклашиб,

бирёкламалик авж олади. Булажак мутахассис технократ, укитувчи ва тарбиячи насихатгуй сафсатабоз булиб етишади", деган фикри мутлако тугри [2].

Гоявий тахдидга карши кураш ёшлардан маънавий жихатдан мустахкам булган эстетик тайёргарликни таказо этади. Биргина фаросат ва унинг фазилатини англаш, амал килиш барча тахдидларнинг мазмун-мохиятини тушуниш имконини беради. Шу боис хар даврда фаросат тарбиясига нозик ва назокатли илм сифатида муносабат билдирилган. Чунончи, олмон мумтоз эстетикасининг намоёндаси Иммануил Кант фаросатни "Ботиний оламни урганувчи илм" дейди [3]. Шунингдек, улуг ахлокшунос Хусайн Воиз Кошифий "Ахлоки мухсиний" асарининг "Фаросат баёни" деб номланган 34-бобида фаросатни "хукумат ишлари орасидаги улуг шартлардан бири" деб эътироф этади. Унинг фикрига кура "Хукумат зийнати фаросат зевари билан гузалдир" хамда "Хар бир нарса фаросат ахлидан яширин эмас, фаросат Хак Таолонинг мумин бандага берган нури"дир [4].

Бурхониддин аз-Зарнужий (XII аср) "Таълим ал-мутааллим - Илм олувчига таълим-тарбия" номли рисоласида сабр ва каноат фаросатни юксалтирувчи ахлок меъёрлари эканини, илм истовчининг фаросати айнан шу фазилат оркали руёбга чикишини таъкидлайди. У шерик ихтиёр килиш ва уни танлашда хам харакатчан, пархезкор, тугри таъб сохиби ва фахм-фаросатлисини ихтиёр килиши кераклигига, дангаса, бекорчи, куп гапирувчи, фиску фасодга берилган фитначи (шерик)дан кочиши зарурлигига эътибор каратади: "Илм толибининг фаросати уз устозига булган муносабатида хам намоён булади. Толибнинг фаросати устозга улуглик келтиради" [5]. Бу тамойилларнинг эстетик мазмунини пайгамбаримиз Мухаммад (с.а.в)нинг "Куркинглар мумин фаросатидан, у Худо нури билан караб хар нарсанинг замирига ета олади", - деган хадиси билан асослаш мумкин [6].

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Бугунги кунда одамларга, айникса ёшларга "хузур-халоват ва лаззат манбаи" сифатида такдим этилаётган маълумотларнинг аксарияти хорижий оммавий-ахборот воситалари хамда Интернет тармокларидаги турли хил сайтлар хисобига тугри келмокда. Кейинги пайтларда фетишэстетика (енгил-елпи, ялтирок эстетика), "оммавий маданият"нинг инсон маиший турмуши билан боглик сайтлари шунчалик купайиб кетдики, улар ёшларнинг эстетик дидини пасайтиришга ва эстетик дунёкарашини тупослаштиришга олиб келаётганлиги бугунги кунда очик-ойдин намоён булиб колмокда. Ёшлар тарбиясига бундай гайриэстетик гояларнинг тахдид ва унинг салбий

окибатларини тушунтириб берадиган илмий назарий асос айнан эстетик билимни юксалтириш оркали амалга ошади.

Эстетик билимнинг хозирги кунда умумжахоний глобал муаммоларни хал килишдек мухим вазифаси хам борки, улар орасида энг долзарби сайёрамизда нафосатга асосланган эстетосфера мухитини яратиш билан боглик;. Чунки техногенцивилизация даврида техника, технология, умуман ноосфера инсоннинг яшаш мухитига айланиб колган. Бинобарин, инсониятнинг табиий эхтиёжларини кондириш имкониятлари кенгайиб бораётган бир даврда уларнинг эстетик мухитга эхтиёжлари ортиб бормокда. Шуни хам таъкидлаш лозимки, хозирги кунда Интернетдан фойдаланувчилар сони кам булсада, глобал тармокда ишлаш ёшлар томонидан жуда киска фурсатларда узлаштирилиб олинмокда. Бирок, ёшларнинг кайси веб сайтлардан фойдаланиши гоявий тарбия масаласида катта ахамиятга эга. Бу борада бельгиялик профессор Фрэнк Тевиссон томонидан утказилган тадкикот натижаларига кура, Европа мамлакатларида 90 фоиз талабалар Интернетдан фойдаланишар экан. Аммо, уларнинг кайси сайтдан фойдаланишларини урганилганда, атиги 10 фоиз талаба бевосита укув жараёнига тааллукли сайтларга, 90 фоизи эса, асосан порнографик мазмундаги сайтларга киришни хуш куриши маълум булган.

ХУЛОСА

XXI аср "оммавий маданияти" замонавий киёфада гуё ривожланган маданий дунёга интеграциялашиш, либераллашиш, демократлашиш никоблари остида намоён булмокда. Ёшлар бу никоблар остидаги салбий холатлар ва улар шакллантириши мумкин булган иллатлар билан умуминсоний кадриятлар орасидаги кескин тафовутни англашлари керак. Биргина "оммавий маданият" ходисаси энг аввало, миллий нафосатга зарба бериб, жамиятнинг гоявий тизимини издан чикариши билан хатарли эканлигини тугри тушуниш учун хам эстетик билим зарур. Бундай хавф-хатарга карши катьий тура оладиган шахсни шакллантиришда тарбиянинг эстетик куринишини уйгун холда олиб бориш максадга мувофик.

REFERENCES

1. Каримов Ислом. Юксак маънавият - енгилмас куч. -Тошкент: Маънавият, 2008. -67 б.

2. Эркаев Абдурахим. Курашдаги икки тулкин ёхуд асл ва сохта маданият бахси //Тафаккур. -Тошкнт, 2013 йил, №4. - Б. 27-28.

3. Кант Иммануил. Критика способности суждение. -Москва: Наука, 1982. -253 с.

4. Хусайн Воиз Кошифий. Ахлоки мухсиний. -Тошкент: Узбекистон миллий энциклопедияси Давлат илмий нашриёти, 2010. - 47 б.

5. Аждодларимиз маънавий меъроси. -Тошкент: Фан, 2014. -54 б.

6. Абу Абдуллох Мухаммад ибн Исмоил ал-Бухорий. Сахихи Бухорий (Ал-жомиъ ас-сахих). -Тошкент: "Узбекистон миллий энциклопедияси" Давлат илмий нашриёти, 2008. -279 б.

7. Нисневич Ю.А. Информация и власть. - М.: Мысль, 2000. - С. 167-173.

8. Xusanov B. (2020). Educational bases of aesthetic upbringing cluster. Образовательные основы кластеры эстетической воспитание. Science and Education. Vol. 2 No. 4 (2020), 64-68.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.