Научная статья на тему 'ЭРНЕСТ СЕТОН ТОМПСОННИНГ “ЁВВОЙИ ЙЎРҒА” АСАРИНИНГ ЎЗИГА ХОС АДАБИЙ ЖИҲАТЛАРИ'

ЭРНЕСТ СЕТОН ТОМПСОННИНГ “ЁВВОЙИ ЙЎРҒА” АСАРИНИНГ ЎЗИГА ХОС АДАБИЙ ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

317
33
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
жонлантириш / рамз / символ / мажоз / мустанг / табиат / она табиат. / animation / symbol / symbol / metaphor / mustang / nature / nature / mother nature.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Гавхарой Исроилжон Қизи Заҳро Нурматова

Ушбу мақолада Эрнест Сетон Томпсоннинг “Ёввойи йўрға” асарининг ўзига хос жиҳатларини лингво стилистик ва семантик жиҳатларини тасвирига бағишланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article is devoted to the description of the linguistic stylistic and semantic aspects of the distinctive features of Ernest Seton Thompson’s “Wild Horset”.

Текст научной работы на тему «ЭРНЕСТ СЕТОН ТОМПСОННИНГ “ЁВВОЙИ ЙЎРҒА” АСАРИНИНГ ЎЗИГА ХОС АДАБИЙ ЖИҲАТЛАРИ»

Academic Research in Educationaal Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-237-247

ЭРНЕСТ СЕТОН ТОМПСОННИНГ "ЁВВОЙИ ЙУРГА" АСАРИНИНГ УЗИГА ХОС АДАБИЙ ЖИХДТЛАРИ

Гавхарой Исроилжон кизи За^ро Нурматова

Андижон давлат универсиети gavharoy7575@mail.ru

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада Эрнест Сетон Томпсоннинг "Ёввойи йурга" асарининг узига хос жихатларини лингво стилистик ва семантик жихатларини тасвирига багишланган.

Калит сузлар: жонлантириш, рамз, символ, мажоз, мустанг, табиат, она табиат.

ABSTRACT

This article is devoted to the description of the linguistic stylistic and semantic aspects of the distinctive features of Ernest Seton Thompson's "Wild Horset"

Keywords: animation, symbol, symbol, metaphor, mustang, nature, nature, mother nature.

КИРИШ

Эрнест Сетон Томпсон табиатга шайдо, хассос адиб эди. Хдмма адиблар хам табиат шайдоси булади, табиатни севади, ардокдайди ва асарларида мехр билан тасвирлайди. Она табиат барчамизники. Аслида, инсон хам табиатнинг бир жонзоди. Х,еч бир адиб Эрнест Сетон - Томпсон каби табиатни тасвирлай ва сева олмаган. Инглиз адибнинг барча асарлари табиат билан уйгунлашиб кетган. Зеро, психолог олимларнинг таъкидлашича, табиатга мехр - мухаббат куйган кишида мехр шафкат, саховат ва мурувват кучли булар экан. Эрнестнинг деярли барча асарлари табиатга багишланган. Унинг "мен билган жониворлар", "Кувгиндилар такдири", "Хдйвон - кахрамонлар", "Митти ёввойилар", "Ролбер урмонида", "Жониворлар хакида хикоялар", "Шимолий хайвонлар хаёти", "Ёввойи хайвонлар хаёти" каби асарлар факат болаларнинггина эмас, катталарнинг хам севимли асарларидир. Адибнинг купгина тилларга таржима килиниб, чоп этилган "Ёввойи йурга" асарида табиат

Academic Research in Educationaal Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-237-247

ва инсон билан боглик конуниятлар уз ифодасини топган. Бу конуният хеч ким томонидан кашф килинмаган табиий жараёндир.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Эрнест 1860 йил 14 августда Англияда таваллуд топган булсада, Канада мактабларида укиб, таълим олади. Уларнинг оиласи булгуси ёзувчи олти ёшга тулганда Канадага кучиб келган эди. Мактабда укиб юрган кезларидаёк адабиётга ихлос куйган, айникса, бекор вактларида турли хил хайвонларининг расмини чизиш билан машгул булади. ^адимий Шотланд хикояларини берилиб укирди.

Бобоси асли шотландиялик булиб, оиладагилар бу гузал улканинг тарихи ва табиатга жуда кизикиш билан караб, бобокалонлари юртини кумсарди. Шотландларнинг овчилик сирлари, ёввойи хайвонларни кулга ургатиш махорати хакида кизик-кизик вокеаларни эшитар, хаёлида жонланган тасвирларга ранг берарди. "Эшитиш бошка, куриш эса янада яхширокдир", деб куярди. Эрнест вакт топди дегунча узок кишлокларга йул олар, калин урмонлар куйнида ёввойиларча хаёт кечирувчи хонадонлар билан тезгина дустлашиб олар, улардан олов атрофида ярим тунгача сунгсиз хикояларни тингларди. Мух,окама. Эрнест ёввойи хайвонлар табиатини, феъл-атворини урганишдан эринмасди. Ёввойи хайвонларни тириклайин кулга тушириш усулларини тогликлардан урганиб, бу борада устаси фаранг булиб кетади. "Биздан хам утиб тушдинг" - деб хазиллашиб куярди шериклари. Хдттоки йирткич хайвонларни хам "галма-гал" усули билан кулга туширишарди.

Чиябурилар эпчил куённи кандай килиб ушлаш йулларини кузатар ва хаттоки хайвонларнинг хам узига хос "ов илми"ни урганарди.

Кадимда хинду кабилалари ёввойи жайронни кандай килиб кулга туширганликлари хакида куплаб хикояларини берилиб тингларди. Тогликлар аждодларининг ов билан машгул булганлигини, асосий машгулоти ов булиб, ов оркали тирикчилик утказганлигини хикоя килиб берарди.

Эрнест бундай хикояларини эшитиб, тинглаш билан кифояланиб колмасдан, муттасил когозга тушириб борарди. "Ёввойи йурга" асари хам ана шу эшитганларининг умумлашган хосиласи сифатида дунёга келди. Ёзувчи уз асарида Жо образини махорат билан яратади. Жо ихтиёридаги йигирмата от ва 5 та яхши чавандоз билан кумирдай коп-кора айгирни кун буйи кувлайди. Одамларни хар жойга пойлокчи килиб, кумиб, отларга алмашиб миниб кувласа

Academic Research in Educationaal Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-237-247

хам, йургани тутолмай, саккизта отидан айрилиб, бешта чавандози холдан тойиб, "Эрталаб Жо лагерга пиёда келади", "Йурга эса хамон уз эркида" давом этади. Ёзувчи, хайвонлар хам туткунликдан кура эркни афзал билади, деган фикрни таъкидлайди.

Жонинг омади юришмаганлиги, ёввойи йургани тутолмаслиги хакидаги гап-сузлар хамма ёкка таркалади.

Асарнинг VI бобида йурганинг мудхиш такдири хакида хикоя килинади.

Жо кора айгирни тутиш учун йигирмата от ва бешта чавандози билан бирга, Курка деган ошпазини хам бирга олиб кетган эди. Курка йургани кувишда катнашмаса хам, козонни кайната туриб, "шу йургани ушлаб олмасам одам эмасман", - деб кунглига каттик тугиб куяди. Йурга тинимсиз таъкиблар гирдобида янада ёввойилашиб кетган эди. Тудасидан айрилиб колган кора айгир кишни ёлгиз утказади. Одам зотидан безиб, хавф-хатардан чучиб колган йургани тутиш осон эмасди. Курка бутун киш давомида шуни уйлаб, бахорда бир карорга келади. Якин танишининг турик байталини миниб, ёввойи йурганинг изидан тушади. Кора айгирни кувлаш бефойда эканлигини у бир марта гувохи булган. Илгари хам куплар йургани тутаман деб, кувлайвериб холдан тойган. Йурга шу якин - атрофда булса керак деган тахмин билан жайрон булогига якин яйловга келиб турик байталини ардоклайди. Йургага тузок куйиб, пойлаб ётади. Тушга якин турик байталнинг кишнашига жавоб бериб, "Машхур ёввойи йурга осмону фалакда кош-корайиб, буй беради! Нихоят ошпаз тадбиркорлик билан ёввойи йургани тузогига илинтириб, оёкларини мутахкам аркони билан боглаб ташлайди. "Отнинг кудрати ушокдай заиф бир чолнинг акл ва хунари олдида ожиз булиб колди", дейди ёзувчи.

Адиб тузокка тушаётган йурганинг "ожизгина суллайиб ётган" холатига рахми келади, уни мутоала килган укувчи "табиатнинг шу бозоргина жониворига шунчалик гам-гусса келтириш акл, фахм-фаросат эгаси инсон учун муносибмикан?" - деган хаёлга чумади. "Бечора сунгги дармони колгунча типирчилади, упкаси тулиб келди, огрик зарбидан аъзойи-бадани зир-зир калтиради, юзларидан маржон-маржон ёшлар окди". Ушбу тасвирда, табиат куйнида юриб, хайвонларнинг узига хос хусусиятини яхши билган ёзувчининг тасвир махоратини курамиз. Бегона айгир узининг "ноёб" бандасига термулиб колади.

Кадимда Гарбда отга ким биринчи булиб тамга босса, ушаники булар экан. Бу одат купгина элларда одат тусига кирган. Кари Курка турик

Academic Research in Educationaal Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-237-247

байталнинг бушашиб колган такасини олиб, оловда киздириб кора айгирнинг чап ягринига босади. Сунгра йурганинг олд оёкларини боглаб-уйга кета бошлайди. Ёзувчи йурганинг энди эркин юролмаслигини, факат сапчиб-сапчиб юриши мумкин эканлигини, бунинг устига тез-тез агнаб тушишини куриб ачинади. "Айгир ёввойиларча кишнайди, кахр билан пишкиради, озодлик йулида телбаларча тулганади", - деб таъкидлар экан адиб, инсон каби хайвонлар хам озодликни кумсаб яшашини таъкидлайди.

Чолнинг туткунликдаги кора айгирни уйига олиб кетиши осон кечмайди. Кари Том кийналса хам олдига интилар, тобора манзилига якинлашиб борарди. Ёввойи йурга колган бор кучини йигиб, озодлик йулида жон-жахди билан "ёнбагир буйлаб юкорига талпинади... у озодликка талпинади... Тик кояга кутарилди... Коядан пастга-хавога сакради... Тошга бориб тушди. У бориб тушди. У жонсиз сулайиб колди, аммо... озод булиб колди", - деб таъкидлайди ёввойи йурганинг туткунликдан улимни афзал билган хайвоннинг сунгги холатини тасиврлар экан. Асардаги тасвирлар катига катта фалсафа яширинган. Табиатни ким хам севмайди дейсиз. Жониворларни, хайвонларни ким хам яхши курмайди дейсиз. Бирок Эрнест табиатнинг чинакам шайдоси. У уз укувчисини табиатнинг ажойиб манзараларига хилма-хил жонзотлар орасига етаклаб боради. Бу жонзотлар, табиат билан инсонни бир бирига киёслайди. Жонзотларнинг хам инсонлар катори озод, тинч яшашини хаёл килади. Анчайин холларда асарларидаги илмий мушохадаларга дуч келамиз. Укувчини уйлантириб юрган фикрларни хайвонлар тилидан беради. Х,ар бир

ижодкорнинг бошкаларникига ухшамайдиган уз овози, уз оханги, узига хос тасвир услуби мавжуд. Унинг бу овози - оханги дунёнинг чекка улкаларига хам етиб боргандир.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Ёзувчи вокеаликни сузлар ёрдамида бадиий акс эттирар экан, китобхон хам уни аник, бевосита тасаввур килади. Бунга сабаб шуки, ёзувчи аник ва максадга мувофик танлаган сузлар билан узи хикоя килаётган вокеа -ходисаларга хос белги ва хусусиятларни акс эттиришга эга булади. Натижа. Эрнестнинг деярли барча асарлари табиатга багишланган. Унинг "мен билган жониворлар", "Кувгиндилар такдири", "Хдйвон - кахрамонлар", "Митти ёввойилар", "Ролбер урмонида", "Жониворлар хакида хикоялар", "Шимолий хайвонлар хаёти", "Ёввойи хайвонлар хаёти" каби асарлар факат

Academic Research in Educationaal Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-237-247

болаларнинггина эмас, катталарнинг хам севимли асарларидир. Адибнинг купгина тилларга таржима килиниб, чоп этилган "Ёввойи йурга" асарида табиат ва инсон билан боглик конуниятлар уз ифодасини топган. Бу конуният хеч ким томонидан кашф килинмаган табиий жараён. Масалан, аллегорияда, хайвон ва жониворлар инсонлар каби харакат килади, улар каби гапиради. Укувчи эса асосий эътиборини шу хайвонлар оркали тасвирланаётган инсон образига (кишиларга) каратади. Демак, аллегорияда образлар системаси икки катор хисобланади, яъни асарда тасвирланаётган хайвонлар образлари катори ва улар оркали шу харакатдаги кишилар образлари катори. Масалан, Гулханийнинг "Туя билан буталок", "Тошбака билан чаён", "Маймун билан нажжор". Криловнинг "Квартет" асарларини куз олдингизга келтиринг.Бу асарларни укир эканмиз, аввало, туя билан буталокни, уларнинг харакатини куз олдимизга келтириш билан бирга, феодализм даврида огир мехнат остида, колиб кетган хукуксиз она ва ана шу мехнат машаккатлари жабрини тортаётган, хали она сути огзидан кетмаган бола хам гавдаланади.

Ёки "Тошбака билан чаён"да бу жониворлар харакати билан бирга, киши учун мехрибон, хакикий дуст кишини тошбака образи ва хар кандай яхшилик килган кишига хам ёмонлик киладиган, кишиларга зарар етказишни "ниш уриш"ни узига касб килиб олган кишини чаён образи оркали тушунамиз.

Жонлантиришда кишиларнинг харакатлари, хусусиятлари жонсиз предметларга кучирилади. Лекин бу жонсиз предметлар оркали аллегориядагидек одамлар тушунилмайди, балки унда жонсиз предметлар одамларга ухшаб харакат килади, сузлайди.

Символ (рамз) мажоз турларидан бири булиб, бирор хаётий вокеа ёки тушунчани ифодалаш учун шартли равишда кучма маънода кулланиладиган суз ва бирикмаларидир. Рамз оркали бирор тушунчани ифодалаш жуда кадимий усуллардандир. Символлар хаётда хам, адабиётда хам катта ахамиятга эга. Х,озир рамз оркали тафаккур килишнинг куринишларидан бири булиб колди. Х,озир рамз образли тафаккур килишнинг куринишларидан бири булиб колди. Масалан, кабутар - тинчлик рамзи, тонг - кувончлик, ёшлик, бахт рамзи каби маъноларни англатишда кенг кулланилади.

Эрнест Сетон Томпсоннинг "Ёввойи йурга" хикоясида жонлантириш ва экспозиция кучли тасвирланган. Чунки, Эрнест Сетон Томпсоннинг, деярли барча асарлари хайвонларнинг мажозий образда ифодалаш оркали инсонлар ички дунёси ва кечинмаларини очиб беради.

Academic Research in Educationaal Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-237-247

XIX аср инглиз тили Канада романтизми вакиллари ижодида табиат мавзусига багишланган асарлар алохида урин тутади. Сетон - Томпсоннинг "Ёввойи йурга" (Pacing Mustang, 1881) асари хам бундан мустасно эмас.

"Ёввойи йурга" жанр жихатидан том маънодаги романтизм методи асосида ёзилган хикоядир. Асар муаллифнинг индивидуал услуби, композиция, мавзу, сюжет унсурлари барча - барча белгилари билан романтизмга хос. У кучли эмоционал - экспрессив тил воситасида ёзилган. Асарнинг лингводидактик жихати хам бекиёсдир. Эрнест Сетон Томпсон асарларини укитиш бу инсонларни табиатни севиш ва ардоклашга булган олийхиммат ишдир.

Маълумки, экспозиция бадиий асар сюжетининг таркибий кисми булиб, унда вокеа - ходисалар юз берувчи урин - жой, асар кахрамонларининг характерини шакллантирувчи ижтимоий мухит ва шарт - шароит кабилар тасвирланади. Экспозиция бадиий асар композициясининг компонентларидан бири сифатида ижодкорнинг максадига буйсунган холда турлича уринда ва характерда берилиши мумкин. Новелла ёки хикояда вокеалар купинча бир жой билан богликлиги сабабли экспозиция хам киска уша жой ва шарт - шароит тасвиридан иборат булади. Бундай холатда асар вокеаларининг бориши узига хос сирлилик касб этади ва укувчида асар тугунининг сабабларини билишга кизикиш кучаяди. Экспозицияни асар вокеалари учун пассив фон деб тушунмаслик керак. "Экспозиция ижодкор гоясини юзага чикарувчи, асар мазмунини ёркинлаштирувчи, характерларнинг усишини асословчи сюжетнинг мухим таркибий кисмидир".

1) Шу маънода хикояда берилган иккита экспозициянинг бадиий - эстетик функцияси ута мухимлигини таъкидлаш жоиз. Биринчи экспозиция ковбой Жо Колоннинг ошхонага "шпорларини жингирлатиб" шовкин - сурон билан кириб келиши сахнасидан бошланади: "Жо Калон эгарларни ерга куйиб, отга эрк берди-да, шпорларини жиринглатиб уйга кирди.

Тушлик нима булди? - суради у.

- Яна ун етти минутдан кейин жавоб берди ошпаз, станция бошликлари каби соатга жиддий караб. Ошпаз огизда жуда тайинли гапирар, амалда эса бетайин эди.

2) Jo Colonel threw down his saddle on the dusty ground, turned his horses loose, and went clanking into the ranch house.

Academic Research in Educationaal Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-237-247

"Nigh about chuck time? He asked "Seventeen minutes", said cook glancing at the water bury, with the air of a train - starter, though this slow of precision had never yet been justified by events.

3) Куринадики, экспозициядаги хар бир жумла асар пафоси, ундаги романтик моти энергиясини, таъсир кучини хосил килишга каратилган. Биринчи кисмда "пролог - мукаддима" асар экспозицияси билан уйгун тарзда берилади. "Пролог" маълумки, мукаддиманинг бир тури булиб, унда муаллиф нияти, асарнинг кискача мазмуни ишоралар асосида баён этилади. Шу жихатдан, хикоянинг биринчи кисмидаги куйидаги матнни пролог - мукаддиманинг узига хос намунаси дейишимиз мумкин. Юкорида хавола этилган ошпаз хакидаги гаплардан сунг ёзувчи шундай давом эттиради: " - Хуш, Перикада ишлар калай экан? - суради уртоги Скрат. Зур! - деди Жо - Пала яхши, жойлар куп. Мустанглар даласиниям курдим. Антилопа булогига сувлагани борар экан, ичида иккита тойчогиям бор экан. Жажжи, коп - кораси йурга экан. Икки милгача кувиб борсам хам, оёклари бирон мартаям чалишмади-я, эрмак учун журттага яна кувдим, у бари бир йургасидан адашмади.

- Йул - йулакай киттай отиб олмадингми?.

- Хдмма гапирсаям, сен гапирмасанг буларди, Скрат! Утган сафар турт оёк булиб эмаклаган ким эди? Сен эмасмидинг?

- Тушлик килманглар! - жар солди ошпаз. Гап булиниб колди.

Ковбой эртасига узга яйловларга утиб кетди. Шу билан мустанглар эсдан чикиб кетди. Келаси йилиям, подани Нью - Мексико штатининг ана шу яйловига хайдадилар. Ковбой уша мустанглар галасини яна курди. Уша кора тойчок адл оёкли, кенг сагринли от бупти".

Мукаддима шу тарзда яна мустанг - ёввойи йурга мавзусида давом эттирилади. Чапани ковбойлар сухбати, туткич бермас йурга - мустанг хакида илк маълумот кизикувчан китобхоннинг эътиборини узига жалб эта бошлайди. Айникса, мустанг таърифи келтирилган кейинги сатр бошиданок кизикишни янада орттиради: "Ковбойлар купчилик булиб назар солиб, мустанг чиндан хам тугма йурга эканига ишонч хосил килди.

Жо хам шу ерда булиб, унинг хаёлига, шу отни ушлаб олсам зиён килмасди, деган фикр келди. Шаркий штатда яшовчи одамлар шундай ният килса ажабланмасаям булади, аммо от арзон Гарбда бу каби ёввойи мустангга

Academic Research in Educationaal Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-237-247

хеч ким эътибор бермайди. Аввало уни ушлаш осон эмас, борди-ю ушлаган такдирда хам мустанг умрининг охиригача саркаш, ёввойилигича колади. Купчилик ковбойлар мустангларни отади. Боиси, улар нафакат яйловларни тепкилаб, булгаб кетади яна тагин уй отлариниям йулдан уриб эргаштириб кетади. Окибат, уй отлариям тез орада ёввойлашиб колади. Жо Колон отни, унинг феълини бинойидек билади. У шундай дейди:

- Мен халигача ювош булмаган буз отни курганим йук. Асов булмаган турикниям курмадим. Агар кора турикни яхшилаб миниб ургатса, ундан барака топса булади.

Аммо лекин кора от эшакдай ужар, итдай кахрли келади. Кора отда тирнок булса, арслониям гумдон килади! Демак, Мустанг бутунлай зарарли хайвон, кора мустанг ундан ун баробар баттар экан".

Келтирилган мукаддима тугаган эмас. Ёзувчи хикоянинг уч сахифадан иборат биринчи кисмида икки хил экспозиция яратади. Агар юкорида келтирилган парчани шартли тарзда биринчи экспозиция деб номласак, ушбу лавхадан кейинги шархлар, маълумотларни иккинчи экспозиция деб номланишимиз мумкин. Бирок шу уринда, биринчи ва иккинчи экспозициялар оралигида Сетон - Томпсоннинг индивидуал услубига хос булган яна бир узига хос нарсани, лирик чекинишни кузатамиз.

Асосий сюжет вокеалари бошланиши арафасида лирик чекинишнинг берилиши, айтилганидек, ёзувчининг индивидуал услубини белгиловчи мухим омиллардандир. Иккинчи экспозицияга тухтамишдан олдин, хикоядаги дастлабки лирик чекинишни келтирамиз: "Жо шу йили бирон ишниям амалга оширолмади. Боиси, у оддий галаси булиб, ойига йигирма беш доллар олар, бекор вакти жуда оз эди.

У кунгина ковбой уртоклари каби качондир ранчо сотиб олишни, шунингдек уз хусусий галаси булишини орзу киларди. Унинг Санта Феда рисолага солинган тавроси булиб яккаю ягона кора мошнинг сагрисига босилган эди. Кейинчалик Жо уз тавросини хар кандай тамгасиз молларга босиш хукукига мушарраф булди. Кузда хисоб - китоб килиб куриб, "шахарни айланиш" истагидан узини тия олмади. Шу боисдан хам унинг бор-йуги эгар тушак хамда кари сигирдан иборат булиб колди. Бирок, у тушкунликка тушмади, качонлардир бирор нарсани амалга ошириб, бойиб кетаман, деб юрди. Кора мустангни кургач, шу менга бахт келтиради деб уйлади ва уни кулга олиш учун кулайрок пайт пойлади. Бирок, Жо Канада дарёси буйлаб

Academic Research in Educationaal Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-237-247

йулида давом этиб, кузда Дон - Карлос дунгликларига кайтиб келди. Гарчи мустанг йурга хакида куп эшитиб юрса-да, лекин узини курмади. Бу ерда икки ёшли кора йурганинг донги бутун улкага ёйилади".

Келтирилган парча соф лирик чекинишдир. Бу сюжет унсуридан Сетон -Томпсон шунчалик усталик билан фойдаланадики, окибатда кейинги сюжет динамикаси, Жо образи талкини мантикан узини тулик оклайди. Ёзувчи хикоя хажмининг муъжазлигига карамасдан, танлаган услубига мос равишда бу приёмадан (уринли кулланган лирик чекинишлардан) бемалол фойдаланиб, уни асар гоясини ёритишга, романтизм рухини, муайян матн энергетикасини хосил килишга йуналтира билади.

Агар хикоянинг биринчи экспозицияси, куриб утганимиздек, ёввойи йурга - мустангнинг ковбойлар хаётига кириб келишига, унинг тавсифига каратилган булса, иккинчи экспозицияда хикоя тугунига кадар мустанг яшаётган мухит тасвирланади, табиат манзараси жонлантириш оркали янада кизикарли килиб тасвирланади:

"Антилопа булоги юза яланглик. Булок окиб бориб, тевараги киёк утлар билан уралган кичиккина кулга айланади. Кул суви озайганда гир айланасида лойнинг тилим - тилим, коп - кора, йирик тасмалари колади, айрим ерларида оппок туз доглари ялтираб туради, чукур жойида эса, ичса буладиган тоза сув колади. Якин атрофда бошка сув йук. Хдмиша моллар хамда уй отлари утлайдиган ана шу яланглик яйловига айланди.

От хамиша серут яйловни топади. Туккиз байтал хам уз ранчоларидан йигирма миль жанубдаги Антилопа булогини топдилар. Ёз келиб, Фостер бир уртоги билан байталларни кидириб топди. Улар орасида кумирдан хам коп-кора той юрарди. Той байталларини гир айлантириб, уларга хомийлик килар, айни вактда хеч каёкка кетгани куймасди. Тойнинг коп-кора тани байталларнинг олтин ранг танасидан кескин ажралиб турарди.

Ювош феълли байталлар эгаларидан куркиб, уз ранчоларига кочиб колмокчи колмокчи булди. Шунда кора тойчокнинг кахри келди. У ёввойи феълини байталларга хам юктирди шекилли, байталлар ранчодан келган бесунакай отларни хийла кийинда колдириб, кора тойнинг кетидан чопиб кетди". Х,икоянинг шу нуктасида иккинчи экспозиция тугаб, тугун хосил килинади ва сюжетнинг кейинги кисми бошланади.

Хулоса. Асардаги тасвирлар катига катта фалсафа яширинган. Табиатни ким хам севмайди дейсиз. Жониворларни, хайвонларни ким хам яхши курмайди

Academic Research in Educationaal Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-237-247

дейсиз. Бирок Эрнест табиатнинг чинакам шайдоси. У уз укувчисини табиатнинг ажойиб манзараларига хилма-хил жонзотлар орасига етаклаб боради. Бу жонзотлар, табиат билан инсонни бир бирига киёслайди. Жонзотларнинг хам инсонлар катори озод, тинч яшашини хаёл килади. Анчайин холларда асарларидаги илмий мушохадаларга дуч келамиз. Укувчини уйлантириб юрган фикрларни хайвонлар тилидан беради.

ХУЛОСА

Х,ар бир ижодкорнинг бошкаларникига ухшамайдиган уз овози, уз оханги, узига хос тасвир услуби мавжуд. Унинг бу овози - оханги дунёнинг чекка улкаларига хам етиб борган ва узбек китобхонлари хам бундан мустасно эмасдир.

Эрнестнинг деярли барча асарлари табиатга багишланган. Унинг "мен билган жониворлар", "Кувгиндилар такдири", "Хдйвон - кахрамонлар", "Митти ёввойилар", "Ролбер урмонида", "Жониворлар хакида хикоялар", "Шимолий хайвонлар хаёти", "Ёввойи хайвонлар хаёти" каби асарлар факат болаларнинггина эмас, катталарнинг хам севимли асарларидир. Адибнинг купгина тилларга таржима килиниб, чоп этилган "Ёввойи йурга" асарида табиат ва инсон билан боглик конуниятлар уз ифодасини топган. Бу конуният хеч ким томонидан кашф килинмаган табиий жараён ва бу адиб асарларида жуда кенг хамда ишонарли тасвирланган.

REFERENCES

1. Arnold I.V., Three centuries of English prose, Leningrad, 1967y.

2. Бакоева Г., Инглиз адабиёти, Тошкент, 2008й.

3. Ernest Seton Thompson, Pacing Mustang, Moscow, 1997y.

4. Ernest Seton Thompson, Wild animals, Moscow, 1997y.

5. Guterman N.G. and others, Reader in Modern American Literature, Moscow, 1974 y.

6. Guterman N.G., An Anthology of Modern English and American Literature, Leningrad, 1963 y.

7. Дуглас Буш, Инглиз адабиётидан лавхалар, Нью Йорк, Нортон кутубхонаси.

8. Турсунова Г. , Табиатга шайдо адиб, ЖДПИ даги Антик дунё журнали , макола, Жиззах, 2010 йил.

Academic Research in Educationaal Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-237-247

9. Мустафакулов, А. А., Халилов, О. К., & Уринов, Ш. С. (2019). Цель и задачи самостоятельной работы студентов.

10. Abdurakhmanov, B. A., & Ayupov, K. S. (2010). Bakhadyrkha nov, MK, Iliev, Kh. M., Zikrillaev, NF, and Sapa rniyazova, ZM, Low Temperature Diffusion of Impu rities in Silicon. In Dokl. Akad. NaukResp. Uzb (No. 4, p. 32).

11. Бахадырханов, М. К., Зикриллаев, Н. Ф., Аюпов, К. С., Бобонов, Д. Т., Кадырова, Ф. А., & Ильхомжонов, Н. (2006). Спектральная область существования автоколебаний тока в кремнии, легированном марганцем. Журнал технической физики, 76(9), 128-129.

12. Абдурахманов, Б. А., Аюпов, К., Бахадырханов, М. К., Илиев, Х. М., Бобонов, Д. Т., & Зикриллаев, Н. Ф. (2010). Сапар-ниязова ЗМ, Тошев А. Низкотемпературная диффузия примесей в кремнии. Доклады АН РУз, (4), 32.

13. Bakhadirkhanov, M. K., Ayupov, K. S., Zikrillaev, N. F., Kadirova, F. A., & Bobonov, D. T. (2002). Strongly compensated silicon as a new class of materials for electronics.

14. Taylanov, N. A., Dzhuraeva, N. M., & Bobonov, D. T. (2019). Diffusion evolution of electromagnetic perturbations in superconductors. Uzbekiston Fizika Zhurnali, 21(2), 130-132.

15. Бахадырханов М.К., Исамов С.Б., Илиев К.М., Камалов К.У. (2015). Аномально долгое время жизни дырок в кремнии с нанокластерами атомов марганца. Полупроводники , 49 (10), 1332-1334.

16. Хасанова, Г. (2021). ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИ ПЕДАГОГЛАРИНИНГ КРЕАТИВ КОБИЛИЯТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ МАЗМУНИ. Academic research in educational sciences, 2(1).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.