Научная статья на тему 'ЭРКИНЛИК ВА ИНСОН МАНФААТЛАРИ УСТУВОРЛИГИ ФУҚАРОЛИК ЖАМИЯТИ РИВОЖЛАНИШИНИНГ МУҲИМ ОМИЛИ'

ЭРКИНЛИК ВА ИНСОН МАНФААТЛАРИ УСТУВОРЛИГИ ФУҚАРОЛИК ЖАМИЯТИ РИВОЖЛАНИШИНИНГ МУҲИМ ОМИЛИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
жамият / фуқаролик жамияти / эркинлик / ижтимоий-сиёсий ҳаёт / сиёсий онг / фуқаролик масъулияти / сиёсий-ҳуқуқий маданият. / society / civil society / freedom / socio-political life / political consciousness / civic responsibility / political and legal culture.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Жамалова, Гулнора Гуломовна

Фуқаролик жамиятида фуқароларнинг сиёсий онги шаклланиши фақат демократиянинг мавжудлиги билан белгиланмайди. У аввало жамият иқтисодиётининг тараққий этиб бориш даражасига, халқнинг моддий фаровонлигига, маънавий юксаклигига кўп жиҳатдан боғлиқдир. Мақолада фуқаролик жамияти тўғрисидаги қарашлар, фуқаролик жамияти қурилишида инсон эркинлиги, ҳуқуқ ва манфаатларининг устуворлиги асосий мезон бўлиб хизмат қилиши, фуқаролик жамияти қурилишида эркинлаштириш ва фуқаролар сиёсий фаоллигининг ошириш омиллари таҳлил қилинади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PRIORITY OF FREEDOM AND HUMAN INTERESTS AN IMPORTANT FACTOR IN THE DEVELOPMENT OF CIVIL SOCIETY

An essential aspect of civil society is its formation through the interplay of political organizations, public associations, non-governmental non-profit organizations, political norms, theories, ideas, concepts, rules, and institutions. These elements are interconnected and mutually reinforcing, bound by stable social relationships. The article explores perspectives on civil society, highlighting that human freedom, rights, and interests should be the primary criteria in its development. It also discusses the importance of state support for civil society institutions.

Текст научной работы на тему «ЭРКИНЛИК ВА ИНСОН МАНФААТЛАРИ УСТУВОРЛИГИ ФУҚАРОЛИК ЖАМИЯТИ РИВОЖЛАНИШИНИНГ МУҲИМ ОМИЛИ»

ЭРКИНЛИК ВА ИНСОН МАНФААТЛАРИ УСТУВОРЛИГИ ФУЦАРОЛИК ЖАМИЯТИ РИВОЖЛАНИШИНИНГ МУХИМ ОМИЛИ

<* https://doi.org/10.5281/zenodo.11628179

Жамалова Гулнора Гуломовна

ТДИУ, Ижтимоий ва аник фанлар кафедраси доценти,

сиёсий фанлар номзоди 1 аша1оуа. 2и1пога64@2шай .сот

АННОТАЦИЯ

Фуцаролик жамиятида фуцароларнинг сиёсий онги шаклланиши фацат демократиянинг мавжудлиги билан белгиланмайди. У аввало жамият ицтисодиётининг тарацций этиб бориш даражасига, халцнинг моддий фаровонлигига, маънавий юксаклигига куп жщатдан боглицдир. Мацолада фуцаролик жамияти тугрисидаги царашлар, фуцаролик жамияти цурилишида инсон эркинлиги, ууцуц ва манфаатларининг устуворлиги асосий мезон булиб хизмат цилиши, фуцаролик жамияти цурилишида эркинлаштириш ва фуцаролар сиёсий фаоллигининг ошириш омиллари таулил цилинади.

Калит сузлар: жамият, фуцаролик жамияти, эркинлик, ижтимоий-сиёсий уаёт, сиёсий онг, фуцаролик масъулияти, сиёсий-ууцуций маданият.

ПРИОРИТЕТ СВОБОДЫ И ИНТЕРЕСОВ ЧЕЛОВЕКА ВАЖНЫЙ ФАКТОР РАЗВИТИЯ ГРАЖДАНСКОГО ОБЩЕСТВА

АННОТАЦИЯ

Формирование политического сознания граждан в гражданском обществе определяется не только существованием демократии. Прежде всего, оно во многом зависит от уровня развития экономики общества, материального благосостояния народа, морального величия народа. В статье анализируются взгляды на гражданское общество, приоритет свободы, прав и интересов человека в построении гражданского общества, факторы либерализации и политической активности граждан в построении гражданского общества.

Ключевые слова: общество, гражданское общество, свобода, общественно-политическая жизнь, политическое сознание, гражданская ответственность, политико-правовая культура.

PRIORITY OF FREEDOM AND HUMAN INTERESTS AN IMPORTANT FACTOR IN THE DEVELOPMENT OF CIVIL SOCIETY

ABSTRACT

An essential aspect of civil society is its formation through the interplay of political organizations, public associations, non-governmental non-profit organizations, political norms, theories, ideas, concepts, rules, and institutions. These elements are interconnected and mutually reinforcing, bound by stable social relationships. The article explores perspectives on civil society, highlighting that human freedom, rights, and interests should be the primary criteria in its development. It also discusses the importance of state support for civil society institutions.

Keywords: society, civil society, freedom, socio-political life, political consciousness, civic responsibility, political and legal culture.

КИРИШ

Фукаролик жамияти курилиши хамда уни амалга ошириш "эркинлик", "жамиятни эркинлаштириш" ва фукароларнинг сиёсий фаоллигини ошириш билан узвий боглик. Бу бир томондан, фукаролик жамияти курилишининг мухим шарти, иккинчидан, унинг узига хос мезонидир.

"Эркинлик" тушунчаси кенг маънога эга. Фалсафий нуктаи назардан "эркинлик" - инсоннинг уз хохиш истаги, максад ва интилишларига мос равишда, актив фаолиятда була олиш, унга эришиш кобилиятидир. "Эркинлик" тушунчаси "фукаролар эркинлиги", "эркинлаштириш", "фукаролар сиёсий фаоллиги" тушунчаларининг маъно-мазмунини, унинг фукаролик жамияти курилиши билан боглик конуниятларини билишга ёрдам беради. Фукаролар сиёсий онгининг шаклланиши жамиятнинг маънавий-маърифий ривожланишига куп жихатдан богликдир. Чунки маънавий-маърифий жихатдан тараккий этмаган жамият инсонни сиёсатнинг объекти сифатида шакллантиради. Жамиятнинг маънавий-маърифий сохаси, инсоннинг билимдонлик даражаси, маънавияти канчалик юкори булса, у шунчалик сиёсий куникмаларга эга булади. Сиёсий билимга эга булган шахс хукуматнинг карорларини, кабул килинаётган конунларни яхши англайди, сиёсий хабарларни чукур билади, узининг мустакил фикрига ва уз позициясига эга булади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ

«Фукаролик жамияти» категорияси тарихан инсоният тараккиётининг хар бир давр мутафаккирларининг акл-идрок, эркинлик, фаровонлик ва адолат хукм

сурадиган ижтимоий тузум моделини яратиш йулидаги интилишлари билан изохланади. Фукаролик жамиятини шакллантириш хамиша у ёки бу тарзда давлат тузумини такомиллаштириш, хукук ва конун ролини ривожлантириш муаммолари билан боглаб тушунтириб берилган. Масалан, Платоннинг «идеал давлат гояси», Аристотелнинг давлат фукароларнинг уз эхтиёжларини узи коплаб яшай оладиган даражадаги бирлашмасидир, яъни айнан фукаролик жамияти билан боглик гояларини мисол келтириш мумкин.

Цицерон «.. .конун фукаролик жамиятининг узаро богловчи бугини, хукук эса, конун билан белгиланган хамма учун бир хил имтиёздир...» деб таъриф берган [7]. Кадимги Шарк олимларининг асарларидаги шахар-давлатлар (полислар) билан боглик жамият, давлат тузуми хакида гоялари хам мавжуд. Жумладан, Абу Наср Форобий асраб-авайловчи бошкарувни ташкил этиш усулларини урганиш, шахарлар ахлига эзгулик ва фаровонлик кай йусинда тугри келиши хамда уларга эришиш, шу неъматларни асраш йулларини кандай топишни курсатиб бериш зарур, деб таъкидлаган. Ушбу карашларни узининг "Фозил одамлар шахри", "Давлат арбоби хикматлари" ва "Фукаролик сиёсати" асарларида батафсил баён этган. Мазкур асарларда у узи умум бахтиёрликка эришиш йули деб билган олий хукмдорлик санъатига кенг урин берган.

Форобий шахар-давлатларнинг "жохил" ва "фозил" деб аталган икки турини ажратиб курсатади. "Фозил одамлар шахри"да асосий рол маърифатли хукмдорга берилади ва у уз фазилатлари билан энг катъий талабларга хам жавоб бера олиши керак эди [2]. Бошкарувга факат бадавлат кишиларни куйиш керак, деб хисоблаган Афлотундан фаркли уларок, ал-Форобий юкоридаги талабларга жавоб берадиган хар кандай одам хукмдор булиши мумкин, деб хисобларди. Бинобарин, у узининг фозиллар шахрида олий хокимиятнинг наслдан-наслга мерос булиб утишини, шунингдек, факат бадавлат кишилар хокимиятини тан олмаган[3]. Ибн Сино «фозиллар» ва «жохиллар» шахарларида хокимиятни амалга ошириш, рахбарлик ва умуман ишларни ташкил этилиши усулларини урганишдан асосий максад уларнинг юксалиши, кулаши ва узгариши сабабларини аниклашдан иборат, деб ёзганди.

Ибн Холдун давлат ва сиёсат хакидаги узининг карашларини «Мукаддима» асарида баён килиб берган. Х,алифаликни муайян сиёсий режим ва бошкарув шакли сифатида талкин этган ва унинг хукукий мавкеи нуктаи-назаридан тахлил килган.

Ибн Холдун таълимотига кура, инсонни узининг табиати билан боглик равишда хар кандай жамият одамларнинг ёвузлик ва узаро бир-бирини кириб ташлашга «табиий» интилишларига тускинлик киладиган «тийиб турувчи асос»нинг булишига мухтождир. Давлат жамият аъзоларини босиб туради,

уларни бирлаштиради хамда уз фукароларига нисбатан хам, шунингдек, ташки доирада хам мажбурлов хокимиятини амалга оширади. Хркимият хукмдорнинг куч ёрдамида фукароларни бошкариши, соликларни йигиши ва армияни шакллантиришига ёрдам берувчи чексиз хукмронлигидан иборат. Давлатнинг «ташки» олий хокимияти унинг хар кандай бошка хокимиятга ёки мажбурловга буйсунмаслигида намоён булади.

Ибн Холдун карашларига кура, давлат сиёсати факат хукмдорларнигина уз ичига олмай, балки барча фукароларни хам жалб этиши керак. Ибн Холдуннинг фикрича, "жамият-одамларни ёки уларнинг маълум кисмини уругчилик муносабатлари асосида аник бир шахарда узларининг эхтиёжларини кондириш учун биргаликда яшашларидир. Шунинг билан бирга, у "инсоният жамияти, давлат тугрисида, маърифийлашган шахар тугрисида хамда "ёввойи жамият" тугрисида хам фикрларини баён килган[6].

Макиавелли аралаш - монархия, анархия ва демократиядан иборат булган давлат шаклини энг макбул шакл деб хисоблаган. Уларнинг хар бири бошкаларини тийиб, айни пайтда асраб-авайлаши керак.

Фукаролик жамияти асослари тугрисида И.Кант куйидаги гояларни илгари сурган: а)инсон хамма нарсани уз куч-кудрати билан яратиши ва яратган нарсалари учун жавоб бериши лозим; б)инсон манфаатларининг тукнашуви ва уларни химоя килиш зарурати кишиларнинг уз-узларини такомиллаштиришга ундовчи сабаблардир; в)хукук томонидан конуний таъминланган фукаролар эркинлиги уз-узини такомиллаштиришнинг зарур шарти, инсон кадр-кимматини асраш ва юксак кутариш кафолатидир [5].

И.Кантнинг фалсафий таълимотини давом эттириб, В.Гумбольдт конкрет мисоллар асосида фукаролик жамияти билан давлат уртасидаги богликлик зиддиятлар ва фаркларни исботлашга уринди. Фукаролик жамиятига у индивидларнинг узлари томонидан шакллантириладиган миллий, ижтимоий муассасаларни; б)табиий ва умумий хукукни; в)инсонни киритади. Унинг фикрича, фукаролик жамиятидан фаркли уларок давлат: а)давлат институтлари тизимидан; б)давлат чоп этадиган позитив хукукдан; в)фукародан иборат булади.

Фукаролик жамияти тугрисидаги Г.В.Гегелнинг «Фукаролик жамиятида хар бир одам уз-узи учун куйган максад билан харакат килади, бошка хамма унинг учун хеч нарсага арзимайди. Бирок бошкалар билан узаро алокаларсиз у уз максадларига тула хажмда эриша олмайди»- деган гоялари мухимдир [4]. Бу гояларни сузсиз инсоният жамиятининг асосларига куйиш мумкин.

Фукаролик жамияти курилишида «давлат хокимияти», инсон, давлат ва жамият муносабатларини кандай асосда фаолият юритиши мухим роль уйнайди.

Фукаролик жамияти курилишида инсон эркинлиги, хукук ва манфаатларининг устуворлиги асосий мезон булиб хизмат килиши лозим. Шуни хисобга олган холда, «сиёсий жамият» ва «фукаролик жамияти»нинг узаро муносабатини таъкидлаш жоиз. Фукаролик жамияти сиёсий хокимият, хусусан «Давлат хокимияти институтлари» билан узаро боглик. Бу унинг сиёсий жихатидир. Фукаролик жамияти сифатида давлат ва жамият курилишида инсонлар, турли фукаролик институтлари, жамоат бирлашмалари, нодавлат нотижорат ташкилотлари оркали, давлат курилиши вазифаларини амалга оширишда демократик тамойилларининг устуворлигига эришилганлигини хисобга олиш мухим. «Сиёсийлашган жамият» эса фукаролик жамиятига зид булиб, унда давлат манфаати, монополияга хукмронлик килишини англатади. Бундай холатда фукаролар эркинлиги ва манфаатларига зид сиёсий тартиботлар, режим (тоталитар) устувор булади.

Хрзирги замон илгор мамлакатларида барпо этилган фукаролик жамиятлари тугрисидаги тасаввурлардан келиб чикадиган булсак, у холда фукаролик жамияти бу:

-биринчидан, жамият хаёти фаолиятининг иктисодий, ижтимоий ва маънавий сохаларида ихтиёрий равишда шаклланган, бошлангич нодавлат нотижорат тизимларини уз ичига камраб олган инсоний бирликдир;

-иккинчидан, жамиятдаги иктисодий, ижтимоий, оилавий, миллий, маънавий, ахлокий, диний, ишлаб чикариш, шахсий ва нодавлат муносабатларнинг мажмуасидир;

-учинчидан, эркин индивидлар, ихтиёрий равишда шаклланган ташкилотлар ва фукароларнинг турли органлар тазйиклари, аралашишлари ёки бир колипга солишларидан конунлар воситасида химояланган жамияти булиб, унда улар узлигини намоён кила олишлари учун доимий имкониятларга эга буладилар.

Давлат ва жамиятни бир хил деб каровчи фикрлар хам мавжуд. Давлат ва жамиятни умуман хеч качон бир биридан ажратиб булмайди. Давлат жамиятнинг маълум бир боскичида ижтимоий муносабатларни тартибга солувчи институт сифатида вужудга келган ва жамиятнинг ривожланиши хукукий кафолати булиб келмокда, шунингдек, фукаролик жамиятини шакллантиришнинг асосий ташаббускори хам, «бош ислохотчиси хам» давлатдир.

МУХ,ОКАМАЛАР

Фукаролик жамияти фукароларнинг узини узи бошкаришга утиб бориш жараёни сифатида «фукаролар жамиятидан» фарк килади, - деб ёзади проф. И.Эргашев, - ва фукаролик жамияти тамомила бошкача янги тамойилларга,

сифат узгаришига асосланадиган жамиятнинг холатидир», - дейди[8]. Шуни алохида таъкидлаш керакки, "фукаролик жамияти" купрок жамиятни бошкаришда фукароларнинг иштироки, уларнинг жамоат бирлашмалари ва уз-узини бошкариш органлари оркали жамиятдаги урни юкори эканлигини, маъсулият купрок фукаролик, демократик институтлар зиммасида эканлиги билан характерланади.

Фукаролик жамиятининг шаклланиши уз навбатида давлатнинг хукукий давлат макомига эга булишига, "давлатнинг монополиясига" бархам беришга олиб келади. Хукукий давлат бу фукаролик жамияти махсули, унинг кафолатидир. Бирининг иккинчисисиз мавжуд булиши мумкин эмас.

Фукаролик жамияти узининг сиёсий жихатларига хам эга булади. Бу сиёсий хокимиятни демократик тамойиллар асосида инсон, жамият ва давлат муносабатларини амалга ошириш билан боглик. Жамиятнинг бир томонлама сиёсийлашуви демократик негизлардан узоклаштиради ва фукаролик жамияти курилиши конуниятларига тугри келмайди.

Фукаролик жамиятида фукаро ижтимоий муносабатларни бошкаришда ихтиёрий равишда уз манфаатларидан келиб чикиб иштирок этади. Давлат ва жамият бошкарувига оид мухим ижтимоий сиёсий, маданий масалаларни мухокама ва хал этишда иштирок этади, жамоат манфаатларини хам, бир вактда узларининг хусусий, шахсий манфаатларини химоя килади. Шахс инсон эркинлиги, манфаатларининг устуворлигига асосланади.

Фукаролик жамиятида ижтимоий гурухлар, бирлашмалар, муассасалар махаллий бошкарув органлари ва бошка жамоат тузилмалари узаро хамкорликда фаол харакат килади. Улар оркали фукаролик жамияти субъектлари биргаликда, давлат хокимиятида уз манфаатларини руёбга чикарадилар.

Иккинчидан, фукаролик жамиятида сиёсий институтлар хилма-хиллиги амал килади. Фукаролар турли сиёсий партияларга, ташкилотларга, бирлашмаларга, уюшмаларга эркин равишда кириши, шунингдек, бундай ташкилотни ташкил этиши мумкин. Давлат ва махаллий бошкарув органларига сайлов жараёнида иштирок этади, хусусий мулкка эга булади ва уз мулкидан конун асосида даромад олиш максадида фойдаланади.

Учинчидан, фукаролик жамиятида суз эркинлиги, ошкоралик, ахборот олиш эркинлиги, эркин равишда мамлакатга келиш ва бошка мамлакатлардаги фукаролар билан конуний асосда маданий, илмий ва ахборот алмашиш хукуки таъминланади.

Туртинчидан, фукаролик жамияти уз-узини бошкарадиган ва уз ички имкониятларидан ривожланадиган тизимдир. Фукаролар турли жамоатчилик,

нодaвлaт нотижорaт тaшкилотлaргa бирлaшиб, yзaро тyрли-тyмaн мaнфaaтлaри aмaдгa ошиши учун сиёсий, икктисодий, мaънaвий мyносaбaтгa киришaдилaр.

Бешинчидэн, фукдролик жaмиятидa инсоннинг хукук Ba эркинликлaри, хэкикий х^к хокимияти, инсоннинг мехнaтини Ba бошкд хaётий эхтиёждaрини рaFбaтлaнтиришгa Ba химоя кдлишга кобил булгэн бозор икктисодиёти, ижтимоий aдолaт, хукукий дaвлaт мaвжyд булади. Хукуклэрни химоя килиш Ba тaъминлaш хaм конунчилик хaм дaвлaт кaфолaтлaри билaн, шунингдек, нохyкyмaт жaмоaт тaшкилотлaрининг фaол хaрaкaти билэн тaъминлaнaди.

Олтинчидэн, мулкнинг хилмa-хиллигигa aсослaнгaн икктисодий тизим фукэролик жaмиятининг энг aсосий тaркибий к,исмлaридaн бири 6ули6, мулкчиликнинг турли кyринишлaрини кдмрэб олгaн бозор икктисодиётини кyздa тyтaди. Мулкчиликнинг бaрчa шaкллaри тенг aмaд килэди Ba химоя ккилитади.

Фукэролик жaмиятидa демокрaтик инститyтлaрнинг мaвжyдлиги Ba унинг мyстaхкaмлaниб бориши - фукдролэр сиёсий онги Ba мaдaниятини шaкллaнтиришнинг хэл кдлyвчи шaртидир. Бyндaй фукдролик жaмияти сиёсий тизими шэхс сиёсий-хукукий онги Ba фэолиятининг ривожлaнишигa кенг имкониятлэр ярэтади, уни рaFбaтлaнтирaди. Жэмият сиёсий тизими кэнчэлик демокрaтик булсэ, инсон сиёсий хaётдa, фукэролик жэмияти курилишидэ шунчэлик фэол иштирок этэди.

Жэмият иктисодиётининг ривожлaниши фукэролик жэмиятининг билимдон, мaдaкaди, кэсбий тaйёргaрликкa эгэ булгэн бошк;aрyв кэдрлэрининг шэкллэниши учун зэрур бaзa 6ули6 хизмэт килэди. Икктисодиётнинг тaрaккий этиши, хэлкнинг фaровонликкa эришyви - сиёсий Ba мадэний шaкллaнишининг эсосий шэртлэридэн биридир. Жэмият кэнчэлик иктисодий жихэтдэн тaрaккий этиб борсэ, уни идорэ килишнинг демокрaтик шaкллaригa, яъни Узини Узи бошкдришга утиш, эркинлик шунчэлик очик булэди. Мaънaвий сэлохияти Ba фукдролэрнинг моддий яшэш шэроити юкори булсэ, улэр шунчэлик демокрaтияни кyллaб-кyввaтлaйдилaр Ba химоя килэдилэр.

Шундэй килиб, фукэролик жэмияти курилиши фукдролэрнинг сиёсий фэоллиги сиёсий онги муэйян сиёсий, иктисодий, хукукий мaънaвий-мaърифий омиллэр, шэрт-шэроитлэр негизидa шaкдлaнaди. Бу омиллэр инсон сиёсий фэолиятининг ривожaнишигa, унинг сиёсэтнинг субъекти сифэтидэ нэмоён этишигэ ёрдaм берaди.

Узбекистондэ инсонни жэмият сиёсий хaётининг бевоситa фэол иштирокчисигэ эйлэнтириш хэмдэ унинг сиёсий мэдэният дaрaжaсини ривождaнтириш учун зэрур бэрчэ бэрчэ шэрт-шэроитлэр ярэтилмокдэ.

Жамиятимиз аъзоларининг сиёсий маданиятини ошириш, уларнинг сиёсий фаоллигини кутариш бугунги кунда жамиятда амалга оширилаётган сиёсий ислохотларнинг кузлаган ютукдарига эришуви, мазкур ислохотларнинг жамият фукаролари томонидан кай даражада куллаб-кувватланиши оркали юз беради. Давлат билан жамият уртасида буладиган узига хос ижтимоий хамкорлик тараккиётнинг гарови булиб хизмат килади. Бугунги кунга келиб Узбекистонда амалга оширилаётган барча ислохотларнинг ижобий натижаси пировардида куп жихатдан давлат ва жамият уртасидаги муносабатларнинг фукаролик жамияти талаблари даражасига кутарилиши билан амалга оширилишининг асосида фукароларимизнинг сиёсий фаоллигини ошириш ётади, сиёсий маданият даражасини юксалтириб бориши эса ана шундай фаолиятнинг Конституция хамда бошка конун нормаларини хурмат килиш, жамият баркарорлиги учун масъулиятни доимо хис килиб туриш каби жихатлар билан боглик.

Фукаролик жамияти курилишида эркинлаштириш ва фукаролар сиёсий фаоллигининг ошиши куп омилларга боглик. Бунда миллий кадриятларнинг урни нихоятда каттадир. Шу жихатдан олиб караганда, бой маънавий маданият, ноёб миллий кадриятлар, бебахо сиёсий, хукукий, иктисодий ва фалсафий таълимотлардан бахра олиб шаклланишида мамлакатимизнинг миллий истиклол гояси мухим урин эгалламокда. Миллий сиёсий маданият узлигимизни, мукаддас анъаналаримизни англаш туйгуларини, халкимизнинг куп асрлар давомида шаклланган эзгу орзуларини, жамиятимиз олдига бугун куйилган олий максад ва вазифаларни, унга ишонч ва эътикодни хам камраб олади. Хдкдкатдан хам, жамиятимизнинг миллий сиёсий маданияти узининг мана шу хислатлари билан фукароларнинг сиёсий фаоллигини ошиши ва ривожланишида асосий маънавий озик булиб хизмат килади. Чунки сиёсий -хукукий маданият айни пайтда хар бир фукаронинг аник масала асосида, у узи яшайдиган кадриятлар ва сиёсий маданиятлар асосида шаклланади. Дархакикат, утган йиллар давомида кабул килинган "Узбекистон Республикасида жамоат бирлашмалари тугрисида"ги (1991), "Нодавлат нотижорат ташкилотлари тугрисида"ги (1999), "Жамоат фондлари тугрисида"ги (2003, "Нодавлат нотижорат ташкилотлари фаолиятининг кафолатлари тугрисида"ги (2007), "Ижтимоий шериклик тугрисида"ги (2014) конунлар, "Нодавлат нотижорат ташкилотларини, фукаролик жамиятининг бошка институтларини куллаб-кувватлашни кучайтириш чора-тадбирлари тугрисида"ги Олий Мажлис палаталари Кенгашларининг кушма Карори (2008), "Узбекистонда фукаролик жамияти институтларини ривожлантиришга кумаклашиш борасидаги чора-тадбирлар тугрисида"ги (2005) ва "Фукаролик жамияти институтларини ривожлантиришга кумаклашиш борасидаги кушимча чора-тадбирлар

тyFрисидa"ги (2013) Узбекистон Респyбликaси Президентининг карорлари xaмдa Узбекистон Респyбликaси Президентининг "Фукаролик жамияти инститyтлaрини ривожлантиришга ^маклашиш борасидаги ^шимча чора-тадбирлар тyFрисидa"ги 2013 йил 12 декабрдаги П^-2085-сонли Кдрорини амалга ошириш чора-тадбирлари xaH^a"™ Узбекистон Респyбликaси Вазирлар Мaxкaмaсининг ^арори (2014), Узбекистон Респyбликaси Президентининг 2018 йил 4 майдаги "Мамлакатни демократик янгилаш жараёнида фyкaролик жамияти инстшутларининг ролини тyбдaн ошириш чора-тадбирлари тyFрисидa"ги ПФ-5430 сонли Фармони ва бошка катор меъёрий^укукий xyжжaтлaр мамлакатимизда фукаролик жамияти инститyтлaрининг эркин, баркарор ва тизимли ривожланиши учун мустахкам замин яратиб берди. Бинобарин, давлат рaxбaрининг ташаббуси билан кабул килинган "2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йyнaдиши бyйичa Хдракатлар стратегияси"да фукаролик жамияти институтларини ривожлантириш, уларнинг ижтимоий ва сиёсий фаоллигини ошириш - давлат ва жамият курилишини такомиллаштиришнинг асосий йyнaдиши сифатида белгилаб олинган. Янги Узбекистонда "Давлат-инсон учун" тамойили асосида инсон xкyкyкдaрини рaFбaтлaнтириш, xимоя килиш ва уларга амал килиш масалалари ислохотларнинг устувор йyнaдишигa айланди.

Узбекистон Республикаси Президенти томонидан кабул килинган "Нодавлат нотижорат ташкилотларини давлат томонидан кyллaб-кyввaтлaш, уларнинг фаолияти эркинлиги, xyкyкдaри ва конуний манфаатлари xимоя килинишини таъминлашга оид ^шимча чора-тадбирлар тyFрисидa"ги П^-5012-сонли ^арор хамда "2021-2025 йилларда фукаролик жамиятини ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тyFрисидa"ги ПФ-6181-сонли Фармон Узбекистонда фукаролик жамиятини ривожлантиришнинг замонавий боскичида янги сaxифaни очиб берди[1]. Бугунги кунга келиб, Узбекистонда 10 минга якин нодавлат нотижорат ташкилотлари давлат органлари билан бир каторда ижтимоий шериклик тамойиллари асосида стратегик ж^атдан мyxим ахамият касб этувчи максадларни амалга ошириш й^лида самарали фаолият к^сат^ келмокда.

ХУЛОСА ВА ТАКЛИФЛАР

Хулоса yрнидa шуни aлоxидa таъкидлаш лозимки, биринчидан, мамлакатимизда эркинлаштириш ва фукароларнинг эркинлиги ва фаоллигини амалда таъминлаш учун мyxим шарт-шароит яратилмокда. Ундан фойдаланиш эса куп жиxaтдaн фукароларнинг yзлaригa боFликдир.

Иккинчидан, фукаролик жамияти курилиши шароитида фукароларнинг эркинлигини ва сиёсий фаоллигини ошириш мyxим конуният сифатида намоён

булэди. Чунки, фукдролик жэмияти курилиши эсосэн фукдролэрнинг жэмият бошк;aрyвидaги иштирокигэ, унинг вaзифaдaрини уз зиммэсигэ олиши билэн купрок боFлик холдэ кечади.

Учинчидэн, фукэролэр эркинлиги Ba сиёсий фэоллигини фукэролик жэмияти курилишидэ мaвжyд демокрэтик институтлэр фэолиятидэги иштирокидэ эник куриш мумкин.

Туртинчидэн, эркинлэштириш Ba фукдролэрнинг сиёсий фэоллигини ошириш кенг жэбхэли булиб, y жэмият хэётининг бэрчэ сох&лэрини уз ичига олэди. Хусусэн, бугун эхборот эркинлигини тaъминлaмaсдaн, оммaвий эхборот воситaдaрини одэмлэр уз фикри Ba FOялaрини, содир булэётган вок;еaдaргa муносэбэтини эркин ифодэ этадиган минбэргэ aйлaнтирмaсдaн туриб демокрэтияни чукурлэштириш Ba эхолининг сиёсий фэоллигини ошириш, фукдролэрнинг мэмлэкэт сиёсий Ba ижтимоий хэётидэги эмэлий иштироки тyFрисидa суз юритиб булмэйди, деган тушунчэ жэмоэтчилигимиз уртэсидэ тоборэ кучэйиб Ba мyстaхкaмлaниб бормокдэ. Буни фукэролик жэмияти курилишининг узигэ хос мухим конунияти экэнлигини тэъкидлэш лозим.

Ахоли турли кaтлaмлaри вaкиллaрининг ижтимоий-сиёсий фэоллигини юксэлтириш, энг эсосийси, фукэролэрнинг жойлэрдэ aмaдгa оширилэётгэн ислохотлэр жaрaёнлaригa шэхсий дэхлдорлик тyЙFyсини янэдэ кучэйтиришдэ "Кучли дaвлaтдaн - кучли фукэролик жэмияти сэри" концептуэл жэрэёнлэрни aмaдиётдa янэдэ фaоллaшyвидa, фукэролик жэмияти институтлэрининг бэрчэ тизимлэрини ривожлaнтириш Ba мyстaxкaмлaш, ННТлэрнинг дaвлaт томонидэн кУллaб-кyввaтлaниши билэн боFлик ишлэрни сифэт жихэтдэн янги боскдчга кутэриш мухим омил булиб хизмэт килэди.

Жэмият хэётини демокрaтиядaштиришдaн мэксэд хэм фукэролик жэмияти эсослэрини шaкдлaнтиришдaн, кучли фукэролик жэмиятини куришдэн иборэт. Фукэролик жэмияти - инсон мaнфaaтлaрини, унинг конститyциявий хукуклэри Ba эркинликлэрини имкон кддэр тулэ руёбгэ чикдришга кyмaкдaшyвчи, конун yстyворлик килэдиган ижтимоий мэкондир. Фукэролик жэмиятини куриш дaвлaт оргэнлэрининг бир кэтор вaколaтлaрини жэмоэт тyзилмaдaригa Ba фукэролэрнинг узини узи бошкдриш органлэрига боскичмa-боскич топширишни куздэ тутишини хисобгэ олсэк, y биринчи нaвбaтдa, бозор ислохотлэрини чукурлэштириш, тэдбиркорликни рaFбaтлaнтириш, хусусий мулкни ривожлaнтириш, эхолини иш билэн тэъминлэш, истеъмол бозорини тулдириш, ижтимоий инфрэтузилмэни рaвнaк топтириш, одэмлэрнинг моддий фaровонлигини ошириш Ba эхолини кучли ижтимоий мyхофaзa килиш мaсaдaдaри, мaхaллий хокимият идорэлэри хэмдэ фукэролэрнинг узини узи

бошкариш органлари томонидан хал этилиши керак булади. Айни шу йул билан фукаролик жамиятининг мустахкам асослари барпо этилади.

REFERENCES

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2021 йил 4 мартдаги "2021 — 2025 йилларда фукаролик жамиятини ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тугрисида"ги ПФ-6181-сон Фармони.

2. Абу Наср Форобий «Фозил одамлар шахри». - Т.: Халк мероси, 1993. -Б.159-164.

3. Аль-Фараби. Философские трактаты. - Алматы, 1990. - С.317-319.

4. Гегель Г.В. Философия права. - М.: Мысль, 1990.-524 с.

5. Кант И. Идеи всеобщей истории во всемирно-гражданском плане // Сочинения на немецком и русском языках. Т.1. - М.: Юридиздат, 1994. -С.95.

6. Сейед Мохаммад Хатами. Традиция и мысль во власти авторитаризма. /Перевод с персидского Х.Вахриза. - М.: МГУ, 2001. - С.245-246.

7. Цицерон. Диалоги. - М.: Наука, 1996.- С.24.

8. Эргашев И. Тараккиёт фалсафаси. - Т.: Академия, 2000. -Б.48.

9. Исмайилов А.З. Демократик фукаролик жамияти ва унда хукукий онгни

10. билишнинг ижтимоий-фалсафий диалектик асослари// Academic Research in Educational Sciences. 2020.-№1.- Б.202-210.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.