Научная статья на тему 'Енгил саноат корхоналарининг ишчи-ходимлари рақобатбардошлигига таъсир этувчи омиллар'

Енгил саноат корхоналарининг ишчи-ходимлари рақобатбардошлигига таъсир этувчи омиллар Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
171
81
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
рақобат / рақобатбардошлик / рақобатбардошликни баҳолаш / кадрлар қўнимсизлиги / қўнимсизлик даражаси / ишчи-ходимлар сифати / ишчи-ходимлар рақобатбардошлиги / конкуренция / конкурентоспособность / критерии конкурентоспособности / теку- честь кадров / качество персонала

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Тошпулатов Икболжон Адилжонович

Мақолада енгил саноат корхоналаридаги ишчи-ходимлар рақобатбардошлигини баҳолаш мезони ишлаб чиқилган ва ушбу мезонга мувофиқ ишчининг рақобатбардошлик даражаси аниқланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ФАКТОРЫ, ВЛИЯЮЩИЕ НА КОНКУРЕНТОСПОСОБНОСТЬ ПЕРСОНАЛА ПРЕДПРИЯТИЙ ЛЕГКОЙ ПРОМЫШЛЕННОСТИ

В статье предложены критерии оценки конкурентоспособности персонала предприятий легкой промышленности, в соответствии с которыми определяется уровень конкурентоспособности работника.

Текст научной работы на тему «Енгил саноат корхоналарининг ишчи-ходимлари рақобатбардошлигига таъсир этувчи омиллар»

ТОШПУЛАТОВ Икболжон Адилжонович,

ФарFона политехника институти таянч докторанти

ЕНГИЛ САНОАТ КОРХОНАЛАРИНИНГ ИШЧИ-ХОДИМЛАРИ РАКОБАТБАРДОШЛИГИГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ ОМИЛЛАР

УДК 331.522

ТОШПУЛАТОВ И.А. ЕНГИЛ САНОАТ КОРХОНАЛАРИНИНГ ИШЧИ-ХОДИМЛАРИ РАЦОБАТБАРДОШЛИГИГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ ОМИЛЛАР

Мак,олада енгил саноат корхоналаридаги ишчи-ходимлар рак,обатбардошлигини бах,олаш мезони ишлаб чикилган ва ушбу мезонга мувофик ишчининг ракобатбардошлик даражаси аникланган.

Таянч иборалар: рак,обат, ракобатбардошлик, рак,обатбардошликни бах,олаш, кадрлар кунимсизлиги, кунимсизлик даражаси, ишчи-ходимлар сифати, ишчи-ходимлар ракобатбардошлиги.

ТОШПУЛАТОВА И.А. ФАКТОРЫ, ВЛИЯЮЩИЕ НА КОНКУРЕНТОСПОСОБНОСТЬ ПЕРСОНАЛА ПРЕДПРИЯТИЙ ЛЕГКОЙ ПРОМЫШЛЕННОСТИ

В статье предложены критерии оценки конкурентоспособности персонала предприятий легкой промышленности, в соответствии с которыми определяется уровень конкурентоспособности работника.

Ключевые слова: конкуренция, конкурентоспособность, критерии конкурентоспособности, текучесть кадров, качество персонала.

IKBOLJON A.T. FACTORS AFFECTING PERSONNEL COMPETITIVENESS IN THE LIGHT INDUSTRY ENTERPRISES

There is suggested in the article criteria for assessment of the light industry enterprises personnel competitiveness and identified the level of competitiveness of the personnel in accordance to those criterias.

Keywords: сompetition, competitiveness, criteria of competitiveness, staff turnover, staff turnover rate, quality of labor force, competitiveness of personnel.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 6(114)

Мамлакатимиз ицтисодиётининг ривожланишига катта цисса цушиб келаётган тармоцлардан бири - енгил саноат тармогидир. Енгил саноат тармоги самарадорлигини янада ошириш ва халцаро бозорларга мос рацобатбардош мацсулотлар ишлаб чицариш бугунги куннинг энг долзарб масалаларидан бири цисобланади.

Бу борада Узбекистан Республикаси Президен-тининг 2016 йил 21 декабрдаги «2017-2019 йил-ларда тук,имачилик ва тикув-трикотаж саноатини янада ривожлантириш чора-тадбирлари дастури т^рисида»ги ПК.-2687-сон карорида «Енгил саноат корхоналарига, шу жумладан кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларига маркетинг, ахборот ва консалтинг хизматлари курсатиш, кургазмаларда ва матбуот нашрларида реклама тадбирларини амалга ошириш, экспорт салохи-ятини кенг ёритиш хисобига енгил саноат махсу-лотларини экспортга йуналтириш» масалалари «Узбекенгилсаноат» АЖнинг асосий вазифаси ва фаолият йуналиши этиб белгилаган.

Енгил саноат корхоналарининг ривожланишига каратилган барча чора-тадбирлар корхоналар-нинг иктисодий самарадорлиги ошишига хизмат килади. Корхоналар фаолияти самарадорлиги, бозор мухитига кай даражада мослашиши, унда фаолият юритиши бевосита унинг ракобатбар-дошлигига боFликl. Маълумки, енгил саноат корхоналарининг махсулот ракобатбардошлигига энг катта таъсир этувчи омиллардан бири - ишчи-ходимлар ракобатбардошлиги хисобланади.

Юртимизда фаолият курсатаётган енгил саноат корхоналарининг ишчи-ходимлари малака дара-жаларини ошириш мак,садида етакчи мутахассис-лар томонидан малака ошириш курслари хамда хорижий давлатларда стажировка уташ ишлари олиб борилмокда. Шунга карамасдан, енгил саноат корхоналари ишчи-ходимларининг сифат даражасини баркарор ушлаб туриш энг муаммоли масалалардан хисобланади. Чунки юртимиздаги енгил саноат корхоналарида ханузгача кадрлар кунимсизлиги даражаси узининг юкорилигини саклаб келмокда. Кадрлар кунимсизлиги даражаси буйича шахар худудида фаолият курсатаётган корхоналар билан туман худудида фаолият курсатаётган корхоналар уртасида хам тафовутлар жуда юкори.

Биргина ФарFона вилояти Кува туманида фаолият курсатаётган «Кува текстил» МЧЖда хар йили уртача кунимсизлик даражаси 70% атрофида куза-тилади (1-жадвал)1.

1 «Кува текстил» МЧЖ маълумотлари.

Кунимсизлик даражаси юкорилиги сабабини аникрок урганиш максадида бир йиллик маълу-мотни ойлар кесимида кузатамиз.

Ушбу жадвал маълумотлари ва корхонада утказилган суровномалар асосида «Кува текстил» МЧЖда кунимсизлик даражасига таъсир этувчи куйидаги сабаблар аникланди:

- туманда мавсумий ишлар бошланиши ва тугалланиши;

- иш жойининг шовкинлик даражаси юкорилиги ва чанглиги;

- иш хакига устамалар пастлиги;

- ишчининг стажи, малака даражасига мос тариф ставкалари жорий этилмаганлиги;

- ишчи-ходимлар моддий эхтиёжларидан келиб чик,иб, корхонада ишлашдан уз келажагини тасаввур эта олмасликлари.

Кунимсизлик даражасининг юкорилиги ишчи-ходимлар ракобатбардошлигига салбий таъсир курсатмокда. Ушбу таъсир даражасини аниклаш максадида «Кува текстил» МЧЖнинг ишчи-ходимлари рак,обатбардошлик даражасини тадк,ик, этдик.

Ишчи-ходимларнинг ракобатбардошлигини аниклаш буйича куплаб илмий тадк,ик,от ишлари олиб борилишига карамасдан, шу кунга кадар бахолашнинг рационал усули ишлаб чик,илмаган. Амалиётда енгил саноат корхоналари узларининг ички имкониятларидан келиб чикиб ишчи-хо-димлар салохитини бахолашади. Яъни корхона рахбарияти томонидан эксперт комиссияси тузи-лади ва ишчи-ходимлар билан сухбат ёки бошк,а шаклда малакавий имтихонлар утказилади.

Илмий асосда эса ишчи-ходимлар ракобатбардошлигини бахолаш учун куйидаги формуладан фойдаланилади:

Кп = I = 1= - 10 (1)

бу ерда: Кп - ишчи-ходимларнинг маълум бир тоифадаги ракобатбардошлик даражаси; i - 1, 2, ..., п - экспертлар сони; j - 1,2, ..., т - ишчи-ходимлар сифатини бахолаш микдори;

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 6(114)

1-жадвал. «Кува текстил» МЧЖнинг кадрлар кунимсизлиги даражаси.

Курсаткичлар 2016 йил 2017 йил

Ишга кирганлар сони 543 517

Ишдан бушаганлар сони (уз ихтиёри ёки бошк,а сабабларга кура) 455 483

Жами ишчи-ходимлар сони 648 685

Кунимсизлик даражаси, %да 70 71

2-жадвал. «Кува текстил» МЧЖнинг ишчи-ходимлари кунимсизлик даражаси (2017 йил

х,исобида).

Ойлар номи Ишга кирганлар сони Ишдан бушаганлар сони (уз ихтиёри ёки бошк,а сабабларга кура)

Январь 33 48

Февраль 32 26

Март 45 40

Апрель 27 30

Май 38 37

Июнь 60 48

Июль 38 56

Август 60 57

Сентябрь 53 52

Октябрь 59 37

Ноябрь 52 43

Декабрь 20 9

Жами 517 483

а] - ишчи-ходимлар сифатининг микдор кате-горияси;

в - экспертлар томонидан ишчи-ходимларни 5 балли тизим буйича бах,олаш курсаткичи;

5п - баллар микдори, п - экспертлар сони.

Ишчи-ходимларни сифатини белгилашда эксперт бах,олаш учун куйидаги шартлар белгила-нади:

- сифати жуда паст даражада - 1 балл;

- сифати паст даражада - 2 балл;

- сифати кучли х,ам, заиф х,ам эмас - 3 балл;

- сифати тез-тез намоён булиб туради - 4 балл;

- сифати мунтазам ва аник куриниб туради -5 балл.

Кп ^ 1.0 ни эътиборга олиб ишчи-ходимларни 4-жадвалдаги каби мезонларга буламиз.

Ушбу бах,олаш усулидан фойдаланган х,олда «Кува текстил» МЧЖнинг ишчи-ходимлари сифатини бах,олаш максадида тадкикот иши утказилди. Экспертлар томонидан калавалаш цехидаги 1 йил иш стажига эга булган ишчи танланди ва унинг сифати 5-жадвалдаги каби бах,оланди.

Аникланган балларни ишчи-ходимлар рак,обат-бардошлигини бах,олаш формуласида куйидагича х,исоблаймиз:

Кп=[0,20(4+4+5)+0,20(3+3+3)+0,30(1+2+2) +

+0,05(2+3+3)+0.05(3+2+3)+0.05(2+3+2) +

+0.15(4+4+4)]/5 х 3) =8.85/15 =0.59

Аникланган курсаткич калавалаш цехидаги ишчини «рак,обатбардош эмас»лигини курсатди. Бунга сабаблар сифатида маълумоти, 1 йил иш стажига эга булса-да, масъулиятсизлиги туфайли уз устида ишламаганлиги, махсус билимлари ва куникмалари х,амда мах,орати пастлиги, тез толикиши, иш жараёнини мукаммал билишга кизикиши сустлиги каби омиллар таъсир курсатмокда.

Тадкикотлардан аникландики, асосан, туман-ларда мавсумий ишларнинг бошланиши ва тугал-ланиши каби вак,тинчалик ишлар ишчи-ходимлар кунимсизлигига кучли таъсир курсатмокда. Бунда ишчи-ходимлар манфаатидан келиб чик,сак, кор-хона тулайдиган иш х,акига нисбатан мавсумий ишларда 1.5-2 баробар купрок иш х,аки туланади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 6(114)

5-жадвал. Ишчининг сифат курсаткичини экспертлар томонидан бах,олаш натижалари2

3-жадвал. Ишчи-ходимларнинг сифат курсаткичлари2.

Ходимлар сифатини аник,ловчи курсаткичлар Ходимлар сифатининг микдор категорияси

ишчи мутахассис менежер

1. Ишчи-ходимларнинг иш билан бандлиги 0.20 0.25 0.20

2. Ирсий хусусиятлари (кобилиятлари, жисмоний холати, темпераменти ва бошк,алар) 0.20 0.15 0.15

3. Иш сифати (маълумоти, махсус билимлари, куникмалари, махорати) 0.30 0.40 0.20

4. Маданият даражаси 0.05 0.05 0.10

5. Дунёкараши ва мустакил фикрлаши 0.05 0.05 0.10

6. Ташкилотчилиги 0.05 0.05 0.15

7. Ёши, саломатлиги 0.15 0.05 0.10

Жами 1.00 1.00 1.00

4-жадвал. Ишчи-ходимлар ракобатбардошлик даражалари2.

Курсаткичлар Коэффицент

Ракобатбардош эмас 0.00-0.60

Куйи (нисбатан) рак,обатбардош 0.61-0.80

Юк,ори ракобатбардош 0.81-1.00

Ишчи-ходимлар сифатини аник,ловчи

Экспертлар курсаткичлар

1 2 3 4 5 6 7

1-эксперт, катта илмий ходим-изланувчи 4 3 1 2 3 2 4

2-эксперт, мехнат ва иш хаки булими бошлиFи 4 3 2 3 2 3 4

3-эксперт, ишлаб чик,ариш буйича директор уринбосари 5 3 2 3 3 2 4

Бу холатда кадрлар кунимсизлиги даражасини камайтириш чораси сифатида купчилик корхо-налар иш хаки даражасини ошириш масаласига урFу беришади.

Бу холатда, ривожланган мамлакатлар тажри-басидан окилона фойдаланган холда ишчи-ходимларнинг масъулият ва садок,ат билан ишлаш механизмини ишлаб чик,иш лозим. «Кува текстил» МЧЖда бугунги кунда кадрлар салохиятини аниклаш максадида янги ишчи-ходим билан 3 ойда, 6 ойда ва 1 йилда малакавий имтихонлар утказилади ва унга мос тариф разрядлари белги-ланади. Шундан сунг ишчи-ходимларнинг иш

1 Фатхутдинов Р.А. Управление конкурентоспособностью организации. Учебное пособие. 2-е изд. - М.: «Эксмо», 2005. -С. 278.

2 Тадк,ик,отчи томонидан тайёрланган.

3 Корхона маълумотлари асосида тадк,ик,отчи томонидан тайёрланган.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

хаклари факат корхона томонидан умумий бел-гиланган микдорда оширилади.

Юкоридагиларни эътиборга олиб «Кува текстил» МЧЖда урнатилган тартиб сак,ланган холда кушимча равишда ишчи-ходимлардан хар икки йилда малака имтихонларини утказиш ва мала-каларига мос равишда усиб борувчи тартибда иш хакларини белгилаш масаласини таклиф этмок-чимиз. Бу корхонада иш хак,ини оширишдан кура самаралирок хамда энг мухими ишчининг узок муддат ишлаш даражаси, кунимсизлик даражаси пасайишига узининг ижобий таъсирини курсатади. Корхонада ишчи-ходимларнинг узок муддат ишлаши улар малакаси, махсулот сифати ва энг мухими корхона ракобатбардошлиги ошишига олиб келади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 6(114)

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2016 йил 21 декабрдаги «2017-2019 йил-ларда тукимачилик ва тикув-трикотаж саноатини янада ривожлантириш чора-тадбирлари дастури туFрисида»ги ПК-2687-сон карори.

2. Фатхутдинов Р.А. Управление конкурентоспособностью организации. Учебное пособие. 2-е изд. - М.: «Эксмо», 2005. -278б.

3. Мазилкина Е.И., Паничкина Г.Г. Управление конкурентоспособностью. - М.: «Омега-Л», 2009. -34б.

4. «Кува текстил» МЧЖ маълумотлари.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 6(114)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.