Научная статья на тему 'ЕНГИЛ АТЛЕТИКАЧИЛАРНИНГ ЖИСМОНИЙ СИФАТЛАРИНИ ТАРБИЯЛАШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

ЕНГИЛ АТЛЕТИКАЧИЛАРНИНГ ЖИСМОНИЙ СИФАТЛАРИНИ ТАРБИЯЛАШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
84
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЕНГИЛ АТЛЕТИКА / ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИК / МАХСУС ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИК / ЖИСМОНИЙ СИФАТЛАР / СТАРТ / ЭСТАФЕТА / РЕАКЦИЯ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Шадиев А.Ё.

Ушбу мақола ўқувчи-ёшлар ўртасида енгил атлетиканинг турли масофага югуриш ва сакраш, узунликка ва узоқликга сакраш, ядро, найза, диск улоқтириш ҳамда кўпкурашли енгил атлетика турларини ривожлантириш, жисмоний тайёргарлигини такомиллаштириш ва енгил атлетикачиларни жисмоний сифатларини тарбиялаш ва тренировка жараёнини такомиллаштиришга қаратилган маълумотлардан иборат.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CHARACTERISTICS OF TRAINING THE PHYSICAL QUALITIES OF ATHLETES

This article consists of information on the development of lightweight athletics for different distance running and jumping, length and distance jumping, core, spear, disc throw, as well as the development of multi-track types of athletics, improvement of physical training and improvement of the physical qualities of light athletics and improvement of the training process.

Текст научной работы на тему «ЕНГИЛ АТЛЕТИКАЧИЛАРНИНГ ЖИСМОНИЙ СИФАТЛАРИНИ ТАРБИЯЛАШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

Шадиев А.Ё.

"Жисмоний маданият" кафедраси уцитувчиси TomueHm вилояти Чирчиц давлат педагогика институты

Узбекистан Республикаси

ЕНГИЛ АТЛЕТИКАЧИЛАРНИНГ ЖИСМОНИЙ СИФАТЛАРИНИ ТАРБИЯЛАШНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

Annotatsiya: Ушбу мацола уцувчи-ёшлар уртасида енгил атлетиканинг турли масофага югуриш ва сакраш, узунликка ва узоцликга сакраш, ядро, найза, диск улоцтириш уамда купкурашли енгил атлетика турларини ривожлантириш, жисмоний тайёргарлигини

такомиллаштириш ва енгил атлетикачиларни жисмоний сифатларини тарбиялаш ва тренировка жараёнини такомиллаштиришга царатилган маълумотлардан иборат.

Калит сузлар: енгил атлетика, жисмоний тайёргарлик, махсус жисмоний тайёргарлик, жисмоний сифатлар, старт, эстафета, реакция.

Shadiev A. Yo. teacher

"Physical Culture" department Chirchik State Pedagogical Institute of Tashkent region

Republic of Uzbekistan

CHARACTERISTICS OF TRAINING THE PHYSICAL QUALITIES OF

ATHLETES

Abstract: This article consists of information on the development of lightweight athletics for different distance running and jumping, length and distance jumping, core, spear, disc throw, as well as the development of multitrack types of athletics, improvement of physical training and improvement of the physical qualities of light athletics and improvement of the training process.

Key words: light athletics, physical training, special physical training, physical attributes, start, aesthetics, reaction.

Бугунги кунда энг асосий ва оммабоп спорт турларидан бири бу енгил атлетика спорт туридир. Уцувчи-ёшлар уртасида енгил атлетиканинг турли масофага югуриш ва сакраш, узунликка ва узоцликга сакраш, ядро, найза, диск улоцтириш хдмда купкурашли енгил атлетика турларини ривожлантириш, жисмоний тайёргарлигини такомиллаштириш ва енгил атлетикачиларни жисмоний сифатларини тарбиялаш ва тренировка жараёнини такомиллаштириш бугунги куннинг долзарб масалалардан биридир.

Укув муассасаларида енгил атлетика спорт турини ривожлантириш, таълим олаётган укувчи - ёшларнинг спорт турларига кизикишини ошириш, билими, куникма ва малакаларини мустахкамлаш давр талабига айланиб бормокда.

Шунингдек, укув муассасаларида жисмоний тарбия -согломлаштириш ва оммавий - спорт ишларини ривожлантириш, таълим олаётган укувчиларнинг енгил атлетика спорт турига интелектуал кизикишини ошириш, билими, куникма ва малакаларини мустахкамлаш давр талабига айланиб бормокда.

Таълим тизимидаги умумий жисмоний тайёргарликнинг асосий вазифаларидан бири укувчилар жисмоний сифатларини ривожлантиришдир.

Физиология нуктаи назаридан хар томонлама тайёргарлик И.П.Павловнинг таълимотига асосланади. У организмни яхлит сифатида куриб чикади, унда инсоннинг барча сифатлари узаро бир-бирига боглик, харакат сифатларидан бирининг ривожланиши бошкаларининг ривожланишига ижобий таъсир килади ёки унинг тескариси, ривожланишнинг кечикиши бошкаларини хам ривожланишдан тухтатади.

Жисмоний тарбия жараёнида укувчиларни хар томонлама жисмоний ривожлантириш тамойили мухим ахамият касб этади. Ёшга хос хусусиятларни хисобга олган холда жисмоний машкларга ургатишни у ёки бу жисмоний сифатларни намоён килиш самарадорлигига йуналтириш лозим. Уларни ривожлантириш учун ёшга хос кулай шарт-шароитлар булиши керак.

Енгил атлетикачиларнинг асосий жисмоний сифатларини ривожлантириш (жисмоний тайёргарлик) - энг аввало спортчининг хар томонлама ва махсус жисмоний ривожланиш жараёнидир. Шунга биноан жисмоний тайёргарлик умумий жисмоний тайёргарликка ва махсус жисмоний тайёргарликка булинади.

Умумий жисмоний тайёргарлик деганда енгил атлетикачининг гармоник ривожланиши, яъни харакат мушакларини ривожлантириш, организм органлари ва тизимларини мустахкамлаш, уларнинг функционал имкониятларини орттириш, бошкара олиш кобилиятини яхшилаш, кучни, тезкорликни, чидамлиликни, чакконликни, эгилувчанликни ошириш, комат ва тана тузилишидаги камчиликларни тузатиш назарда тутилади. Бунга эришиш учун турли хил харакат фаолиятига катнашувчи организм органлари ва тизимлари билан хамма тана кисмларига жисмоний машклар ёрдамида мунтазам таъсир этиб туриш зарур. Бунинг учун эса юкорида зикр этилган уч гурухдаги машклардан, айникса, умумий ривожланишга мулжалланган машклардан хар хилларини ишлатиш керак.

Махсус жисмоний тайёргарлик енгил атлетиканинг мазкур турини бажариш учун нима талаб этилишига караб, спортчи организмининг хамма функционал имкониятларини, хамма органлар ва системаларини юкори

даражада ривожлантиришга каратилган. Бунинг учун, табиийки, танлаб олинган енгил атлетика турининг машклари ва махсус машклардан фойдаланилади.

Умумий жисмоний тайёргарлик учун купинча умумий таъсир курсатадиган машклардан, махсус тайёргарлик учун эса, аник максадга йуналтирилган машклардан фойдаланилади. Лекин умумий жисмоний тайёргарликда хам жисмоний ривожланиш, тана тузилиши, комат расолик ва шунга ухшашлардаги айрим камчиликларни йукотиш учун, аник йуналтирилган машклар кулланади.

Умумий ва махсус жисмоний тайёргарликда кучни, тезкорлик, чидамлиликни, чакконликни, эгилувчанликни ривожлантирувчи машклар асосий роль уйнайди. Худди шу жисмоний фазилатларда енгил атлетикачининг бутун организмидаги органлар ва системалар иш кобилиятига асосланиб, унинг харакат килиш имконияти акс этади

Педагогик тажрибалар шунга гувохлик берадики, хатто жисмоний тарбия дарси хафтада икки марта булган шароитда хам укувчиларда асосий жисмоний сифатларни ривожлантиришда ижобий натижаларга эришиш мумкин ва асосий эътиборни тезкорлик, тезкор-куч, эгилувчанлик, чакконлик ва умумий чидамлилик сифатларини ривожлантиришга каратиш лозим.

Маълумки, жисмоний машклар барча харакат сифатларини, баъзилари эса факат айрим жисмоний сифатларни ривожлантиради. Масалан, 30 метрга паст стартдан югуриш асосан тезкорликни ривожлантирса, штанга билан машк килиш мушак кучини ривожлантиришга ёрдам беради.

Жисмоний машкнинг жисмоний сифатларни ривожлантиришга таъсир курсатиш самараси унинг кулланилиш усулияти билан белгиланади. Масалан, штанга билан бир маротаба машк бажариш асосан мушак кучини ва тезкор- куч сифатларини ривожлантиради, шу машкни куп маротаба, лекин камрок огирлик билан бажариш куч чидамлилигини ривожлантиради.

^аракат тезлигини ривожлантиришда маълум бир ижобий натижаларга эришиш учун купрок тезкор-куч ва куч талаб килинадиган машклардан фойдаланиш максадга мувофик.

Тезкорликни ривожлантиришнинг асосий воситаси - максимал тезликда бажариладиган машклардир. Масалан, унча катта булмаган масофаларни югуриб утиш, 50-60 метрга кескин югуриш, (стартдан туриб ёки турган жойидан), 60, 100 ва 200 метрга югуриш, эстафета югуришлари, махсус югуриш машклари, кумли ерда югуриш; токка югуриб чикиш ва бошк.

Умумий чидамлиликни ривожлантириш укувчиларнинг хар томонлама жисмоний тайёргарлигида мухим ахамиятга эга.

Умумий чидамлиликни ривожлантиришнинг асосий воситаси узок давом этадиган, кам шиддатли югуриш хисобланади. у хамма органлар ва тизимларнинг функционал "чегарасини" ошириш учун ижобий шарт-шароитлар яратади ва уларнинг юкори даражада уюшкоклик билан ишлашини таъминлайди. Битта машгулотда югуришда йул куйиладиган юкламалар 10-12 ёшдаги укувчиларда 800 - 1000 метргача масофаларни ташкил этади.

Чидамлиликни ривожлантиришнинг бошка самарали воситалари -турли хил циклик машклар ва харакатли спорт уйинларидир. Умумий чидамлиликни ривожлантиришнинг самарали услуби масофани бир маромда, турли хилдаги вариантларда босиб утиш, уйин ва айланма машгулот услублари хдсобланади.

Махсус чидамлилик икки йуналишда ривожлантирилади. Агар умумий чидамлилик купрок циклик хусусиятга эга машкларни куллаш йули билан ривожлантирилса, махсус чидамлилик укувчи ихтисослашаётган машк турлари воситаси оркали ривожлантирилади. Бошка хусусияти шундан иборатки, махсус чидамлиликни ривожлантириш машклари мусобака ёки унга якин булган шиддат билан бажарилади.

Укувчиларда чакконликни ривожлантиришнинг асосий вазифаларидан бири янги харакат малакалари ва куникмаларини эгаллаш хамда вазият узгарганда харакат фаолиятини самарали кайта куриш кобилиятини такомиллаштириш хисобланади. Шунинг учун чакконликни ривожлантириш, биринчидан, координацион мураккаб харакатларни узлаштириш кобилиятини ривожлантиришни, иккинчидан, харакат фаолиятини тусатдан узгарадиган вазият талабларига мувофик кайта узгартириш кобилиятини назарда тутади.

Чакконликнинг энг мухим таркибий элементи - янги вазиятга жавоб бериш тезлиги булиб, уни такомиллаштириш учун укувчиларни хар сафар тезрок реакция килишга мажбур киладиган услубий усулларни куллаш максадга мувофик.Чакконликни ривожлантириш учун кулай имконият усмирлик ва ёшлик даврига тугри келади, бу пайтда укувчи организми кейинги ривожланиш даврига караганда эгилувчан булади.

Эгилувчанликни ривожлантириш учун «чузилтириш» машклари хос булиб, улар харакат амплитудасини аста-секин охиригача ошириб бориш билан тавсифланади. Асосий ва кушимча гимнастиканинг энг содда машклари чузилтириш учун етакчи восита хисобланиб, у ёки бу мушак гурухларига пайларга (оёклар, куллар, гавда, буйин учун машклар) танлаб таъсир этади.

Эгилувчанлик учун машклар снарядларда, гимнастика деворида ва бошка снарядларда, тулдирма туплар, гантеллар, шерик билан бажарилиши мумкин. Бу машкларда харакат амплитудасини шугулланувчи уз кучи билан- кул ёки оёкларни силкинма харакатлари ёки ташки куч

ишлатиш хисобига, масалан, жуфт булиб бажариладиган машкларда жуфтининг кучи билан ошириши мумкин.

Эгилувчанликни ривожлантириш учун турли хил харакатли ва спорт уйинларидан, катта харакат амплитудаси билан (буюмлар билан ва буюмларсиз) бажариладиган машклардан бугимлар, пайлар ва мушакларни мустахкамлаш харйкатлари билан кушиб бажариладиган эгилувчанлик машкларидан фойдаланиш лозим булади. Эгилувчанлик машкларини бажаришда унинг суръати машкларнинг хусусияти ва кандай максадга мулжалланганлигига, шунингдек, укувчиларнинг тайёргарлик даражасига караб белгиланади.

Эгилувчанликни ривожлантиришнинг асосий услуби - машкни такрорий бажариш хисобланиб, уни мунтазам ривожлантириб бориш зарур. Эгилувчанлик машкларини куп мароталаб такрорлашдан (10-15 марта) сунггина харакат амплитудасини оширишга эришиш мумкин. Машгулотлар хар куни ёки бир кунда икки маротаба утказилгандан кейингина эгилувчанликни ривожлантиришда энг катта самарага эришса булди. Бундан ташкари, мустакил, эрталабки гигиеник гимнастика машклари вактида хам эгилувчанлик машклари билан шугулланиш лозим.

Хулоса килиб шуни таъкидлаш лозимки, енгил атлетикачиларнинг жисмоний сифатларини тарбиялаш чунончи, харакат чакконлиги, куч, тезкорлик, чидамлиликни тарбиялашга имконият яратади. Бу эса енгил атлетикачиларнинг кундалик мехнат ва харбий фаолияти учун зарур.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Ф. Хужаев, X. Мелиев, Д . Юнусова. "Жисмоний тарбия тарихи". Тошкент 27.09.2010 йил. 203 бет.

2. Т. С. Усмонхужаев. М. В. Алиев. X. X. Садиев. "Болалар ва усмирлар спорти машгъулотлари назарияси ва услубиятлари". Тошкент 2006 йил. 101 бет.

3. М. Тожиева. С. Хусанхужаева. "Жисмоний тарбия назарияси ва методикаси". Тошкент

4. Нормуродов А.Н. енгил атлетика Тошкент: 2002 йил - 196 б.

5. Ниёзов И. енгил атлетика УзДав ЖТИ, 2005 йил - 103 б.

6. Туленова Х.Б., Малинина Н.Н., Иноземсева Л.А., Умумривожлантирувчи машкларни УРМ ургатиш методикаси. Тошкент: 2005 йил - 42 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.