Научная статья на тему 'ЭМОЦИОНАЛ ИНТЕЛЛЕКТ ПСИХОЛОГИК ТАДҚИҚОТЛАР ПРЕДМЕТИ СИФАТИДА'

ЭМОЦИОНАЛ ИНТЕЛЛЕКТ ПСИХОЛОГИК ТАДҚИҚОТЛАР ПРЕДМЕТИ СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

25
21
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЭМОЦИОНАЛ ИНТЕЛЛЕКТ ПСИХОЛОГИК ТАДҚИҚОТЛАР ПРЕДМЕТИ СИФАТИДА»

International Islamic Academy of Uzbekistan Volume 3 | IIAU Conference 1 | 2022 Google Scholar indexed Scientific-Theoretical and Practical Issues of DOI: 10.24412/2181-1385-2022-02-254-256_Psychology of Religion in Uzbekistan

ЭМОЦИОНАЛ ИНТЕЛЛЕКТ ПСИХОЛОГИК ТАДЦЩОТЛАР

ПРЕДМЕТИ СИФАТИДА

Жахонгир Рустамович Шукуров

Низомий номидаги ТДПУ тадкикртчиси

Замонавий психологияда инсон интеллектини тушунтириш борасида куплаб тадкикотлар амалга оширилмокда ва уларнинг аксарияти умумий интеллект муаммосига багишланган. Мохиятан, умумий интеллект уз мазмунида инсондаги кобилиятлар йигиндиси, билиш жараёнларидаги узига хос хусусиятлар, маданиятлараро фарк, ижтимоий - демографик омиллар, яшаш мухитидаги шарт-шароитлар кабилар билан хам характерланади. Бирок, утган асрнинг 90 йилларида психологик тадкикотларда "эмоционал интеллект" тушунчаси илк бор куллана бошланди.

Эмоционал интеллектни илк бор урганиш ишлари тадкикотчилардан Г.Айзенк, Дж.Гилфорд хамда Г.Гарднерларнинг изланишларида уз аксини топган.Муаллифлар уз гояларида, эмоционал интеллектни шахслараро муносабатлардаги мослашувчанлик кобилияти хамда ижтимоий фаолиятдаги инсоннинг муваффаккиятли харакатлари деб таърифлашган. Бирок, бу таърифлар эмоционал интеллект тушунчаси мохиятини аник тушунтириш учун етарли эмас эди.

Эмоционал интеллекни нокогнитив жараёнлар билан тушунтириш холати, Р.Бар-Оннинг изланишларида акс этган булиб, унга кура эмоционал маданиятнинг беш таркибий кисми ажратилади. Уларга [6,145]:

- ички шахслилик сохада узини узи тахлил этиш, ассертивлилик, мустакиллилик, узини узи хурмат, узини узи намоён килиш;

- шахслараро жабхада эмпатия, ижтимоий масъулият куникмалари;

- адаптивлилик жабхасида муаммоларни хал эта олиш, мосланвчанлик, хакикатни тушуниш;

- стрессдан чикиш лаёкати хамда стресс холатини кутара олиш;

- оптимизм феномени ва хоказо.

Эмоционал интеллект феномени борасида, кенг камровли тадкикотлар олиб борган рус психологи Д.В.Люсинга кура, эмоционал интеллектга хос икки жихат мавжуд яъни "ички шахслилик" ва "шахслараро" жихат. Унинг назарича, эмоционал интеллект куйидагилар оркали

тушунтирилиши лозим:

Щ_May 21

Republican Scientific and Practical Conference

International Islamic Academy of Uzbekistan Volume 3 | IIAU Conference 1 | 2022 Google Scholar indexed Scientific-Theoretical and Practical Issues of DOI: 10.24412/2181-1385-2022-02-254-256_Psychology of Religion in Uzbekistan

- Эмоцияни англаш яъни узи ёки узга инсонларнг эмоционал хис-туйгулари тилини тушуна олиш;

- Эмоцияларни идентификациялаш яъни фарклаш, ажартиш, керакли уринларда тугри куллай олиш;

- Эмоционал холатларни келтириб чикарадиган сабаб ва окибатларни пайкай олиш куникмаси;

- Кескин эмоцияларни етарлича секинлаштириш, туйгуларнинг интенсивлилигини назорат килиш;

- Экспрессив ифодаларни осон тушуниш;

- Фаолиятида ва муносабатларда у ёки бу эмоцияларни чакира олиш тажрибаси. Муаллиф тасниф этган ушбу унсурлар, мехнат самарадорлигини белгиловчи омиллар булмаслиги мумкин. Бирок, фаолиятдаги муваффакиятларни таъминловчи тизимлар хисобланади.

Эмоционал интеллект табиатини тахлил этиш асосида, унга алокадор куйидаги омилларни аниклаш мумкин:

- Ирсий утувчи интеллектуал даража;

- Темперамент хусусиятлари;

- Эмоционал интеллектга таъсир этувчи ижтимоий мухит;

- Атрофдагиларнинг бола харакатларига эмоционал жавоби;

- Уз узини англаш;

- Кадриятлар;

- Миллий онг;

- Альтруизм;

Эмоционал интеллект эмоционал компетентлилик билан узаро боглик ва унга асосланади. Эмоционал интеллектнинг муайян даражаси эмоциялар билан боглик холда аник компетенцияларни урганиш учун зарур. Эмоционал интеллект табиатини тушунтирувчи энг мухим хусусиятлар хисобланади. Шуни алохида ёдда тутиш лозимки, эмоцияларни бошкариш - бу уз хаёт йулида фрустрацияли ва агрессиясияли холатларни кескинлашувини камайтира олиш кабилар саналади.

Хулоса урнида шуни айтиш мумкинки хар бир инсон максадга эришиш учун аввало, узини ва узгаларнинг хиссий реакцияларини олдиндан сеза олиши хамда тушуниши, атрофидагилар билан самимий муносабат урната олиши, бошка шахслар билан узаро тил топиша олиши лозим саналади. Шундай экан, шахс эмоционал интеллектини

I_May 21

Republican Scientific and Practical Conference

International Islamic Academy of Uzbekistan Google Scholar indexed

Volume 3 | IIAU Conference 1 | 2022 Scientific-Theoretical and Practical Issues of Psychology of Religion in Uzbekistan

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-02-254-256

амалий ва назарий жихдтдан урганиш, замонавий психологик билимлар тизимида долзарб масалалардан булиб колади.

REFERENCES

1. Айзенк Г. Ю. 1995. Интеллект: новый взгляд // Вопросы психологии. - N 1. С. 111- 131.

2. Мэйер Дж., П.Соловей, Д. Карузо. 2010. Эмоциональный интеллект. - М.: Институт психологии РАН, - С.92.

3. Гоулман Д. 2012. Эмоциональный интеллект / Даниэл Гоулман; пер. с англ. А. П. Исаевой. - М.: АСТ: АСТ Москва: Хранитель, - С.57.

4. Salovey P., Mayer J. D., Caruso D. R., Sitarenios G. 2001. Emotional intelligence as a standard intelligence // Emotion, № 1. P. 232 - 242.

5. Cooper R.K. 1997. Executive EQ: Emotional intelligence in leaders and organizations / R.K. Cooper, A. Sawaf// New York: GrossetPutnam,- P. 102.

6. Bar-On, R., Parker J.D.A. 2000. Emotional and social intelligence : Insights from the Emotional Quotient Inventory // Handbook of emotional intelligence, San Francisco : Jossey-Bass, - P. 145.

■_May 21

Republican Scientific and Practical Conference

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.