CC BY
77
Каримов Осим Косимович -
доктори илмпои таърих, профессор ректори Донишгопи давлатии пукук, бизнес ва сиёсати Толикистон
ЭМОМЛЛ1 РА&МОН - АСОСГУЗОРИ сФЛРНуЛНГИ
сулши толикон
Дар таърихи башар макоми шахсиятаои бузург аз рисолати дар назди халку Ватан илро намудаашон муайян мегарданд. Баробари дигар хизматаои барласта Президенти Лумаурии Толикистон Эмомал! Раамон дар лодаи баркарор намудани сулау ваадати милл! дар кишвар ва ба андешаи милл! табдил додани он саами беназир гузоштанд.
Мактаби сулаи толикон басо ибратомуз буда, дар таърихи лааони муосир ба худ аамто надорад. Сарвари давлат дар суханронии худ бахшида ба Рузи Истиклолияти давлат! мараилааои таърихии кишварро то соли 1996 ба таври зерин таксимбанд! менамоянд:
Давраи якум - сентябри соли 1991 то ноябри соли 1992, яъне то иллосияи XVI Шурои Ол! - талошу мубориза дар байни куввааои гуногун барои ба даст овардани аокимият, огози ланги граждан!, авли беаокимият! ва бесарусомониао дар мамлакат.
Давраи дуюм - солаои 1992-1993 - фуру нишондани оташи ланги граждан!, ба вулуд овардани фазои эътимод, якдигарфаам! ва заминааои оштии милл! дар ломеа.
Давраи сеюм - соли 1994 - гузоштани пояаои низоми нави давлатдор!:
- баргузории ислоаоти сиёс!;
- ташаккули пояаои давлатдор!;
- ташкили неруаои мусаллааи милл! ва куввааои сараад!;
- ба вулуд овардани заминааои илтимоии ислоаоти иктисод!;
- тезондани раванди оштии милл!;
- Ааамияти амалии музокироти миёни толикон ва баргардондану лобало кардани фирориён дар мааалли доимии зист;
- ташаккулёбии сиёсати хорилии кишвар, болоравии нуфузу обруи Толикистон дар доирааои сиёсии дунё ва арсаи байналмилал!.
Давраи чорум - соли 1995 ва нимаи аввали соли 1996 - огоз ва суръат гирифтани дигаргунсозиаои куллии иктисод!, илтимо! ва фараанг!:
- комилан ба анлом расидани раванди бозгашти фирориёни илбор!;
- ислоаот дар сиёсати молия ва карз;
- лоннок гардидани лалби маблаггузориаои хорил! ба иктисодиёти кишвар, лустулу ва дарёфти роааои пайвастан ба холагидории лааон!.
Давраи панлум - солаои 1996-1997 - вусъат ёфтани раванди сулау ваадат:
- анлом додани тадбираои муассири иктисод!;
- густариши минбаъдаи робитааои хорилии Толикистон.
Давраи шашyм - соли 1997 то имрÿз:
-хусусияти бебозгашти раванди сулш ва вашдати миллі.';
-таъмини вашдати иктисодии кишвар;
-шамчун ташаббускори икдомшои созанда эътироф гаштани Толикистон дар арсаи байналхалй'.
Маршилаи асосии таърихи сулш ва вашдати миллï аз Иллосияи XVI Шурои Олии Думшурии Толикистон ва ба шайси Раиси он интихоб шудани фарзанди шоистаи халк, Кашрамони Толикистон Эмомалï Рашмон огоз меёбад. Баркарор ёфтани йукумати конуш кушиши ба рош мондани гуфтушуниди байни йукумат ва мухолифин, нишоят изшороти Раиси Шурои Олии Думшурии Толикистон муштарам Эмомалï Рашмон оиди баркарор намудани сулш дар кишвар аввалин икдоми лиддï дар лодаи вашдати миллï машсуб меёбанд. Рисолати таърихии Иллосияи мазкур дар ин аст, ки хавфи аз байн бурдани Думшурии Толикистон ва таксимшавии миллатро пешгирï кард, тадбиршои мушаххасро лишати аз бушрони сиёа, иктисод'1.', фаршангию маънавï баровардани кишвар пешнишод намуд, самтшои асосии сиёсати дохилии мамлакатро муайян кард, барои ба мувофика овардани куввашои солими ломеа - шизбшои отёС, созмоншои мардyмï, иттишодияшои ламъиятï, динï заминаи созгор мушайё намуд, самтшои асосии сиёсати хорилии Толикистонро таршрезï кард.
Бо шамин, Иллосияи XVI Шурои Олии Лумшурии Толикистон ба таъсиси сохтори навини давлат, истикрори сулш ва ризоияти милл'].', таъмини амнияти кишвар, бисёршизбï, йаракати вашдати миллï ва эшёи Толикистон ибтидо гузошт. Дар лаласаи тантанавï бахшида ба 10-умин солгарди иллосияи такдирсоз Эмомалï Рашмон ашамияти бузурги онро дар таърихи кишвар чунин муайян менамоянд: «Иллосияи XVI Шурои Олии Толикистон аз лумлаи шамин руйдодшои таърихï мебошад, ки дар таърихи давлатдории миллии толикон ва таърихи навини Толикистони сошибистиклол як маршилаи сифатан навро гузошта, хатари шамчун давлати мустакил баршам хурдани Толикистон ва шамчун миллат аз миён рафтани толикони кушанбунёдро пешгирï кард».
Санаи 12 декабри соли 1992 Эмомалï Рашмон ба мардуми Толикистон муролиат намуданд.1 Санади мазкур шамчун аввалин муролиатномаи расмии Сарвари давлат ба мардуми кишвар ашамияти бузурги таърихиро дорост. Дар чунин вазъияти муташаннил Сарвари давлат ба таври каты изшор менамоянд, ки сулшро дар кишвари азияткашида баркарор мекунанд, барои рушди минбаъда шароити мусоид фарошам меоваранд. Бешубша ин Муролиатнома бовариву эътимоди мардумро ба налот, ояндаи дурахшони кишвар Kавï намуд.
1 Эмомал1 Рашмон. Толикистон: даш соли истиклолият, вашдати миллі ва бунёлкор!.'. -Душанбе: Ирфон, 2001. - с.4-7. л.2
19 декабри соли 1992 ташти унвони «Давлат аз иттифок хезад» мусошибаи мушими рузноманигор бо Раиси Шурои Олии Лумшурии Толикистон Эмомалï Рашмон интишор ёфт. Сарвари давлат ба се зинаи аввалини рошшои ба эътидол овардани вазъи лyмшyрï ишора менамоянд: дар кадами аввал бояд гурушшои силошбадаст ба шам гуфтушунид кунанд ва ба мувофика бирасанд. Дуввум, шукумат бояд амнияти шашрвандонро таъмин карда тавонад. Роши сеюм, вуруди нерушои сулшхоши давлатшои узви ИДМ ба Толикистон мебошад. Дар мусошиба механизмшои халъи силош, рошшои босамари ба Ватан баргардонидани гурезагон, тадбиршои таълилии йукумат оид ба пешгирии гуруснагі батафсил баён мешаванд. Вале, ба андешаи Сарвари давлат роши ягонаи налоти миллат сулшу вашдат мебошад.
Дар изшороти 31 декабри соли 1992 Сарвари давлат натилашои соли сипаришударо ламъбаст намуда, вазифашои мушимро дар соли минбаъда муайян намуданд. Муштавои муролиатро даъват ба сулшу вашдат ташкил медишад. Бо максади таъмини сулшу амният дар соли 1991 аз лониби йукумати конуш чорашои таълилï андешида шуданд, ки аз лумлаи оншо карори авфи умум, Конун дар бораи гурезагон, кароршо дар мавриди яроксупории гурушшои мусаллаш, бештар кардани авзои иKтисодï машсуб меёбанд. Вале новобаста ба ин бархе аз гурушшои гайриконуш пешнишодшои сулшхошонаи рошбарияти лумшуриро рад намуда, ланги бародаркушро дар баъзе минтакашои лyмшyрï идома доданд. Сарвари давлат ин гурушшоро душманони мардум ва шукумати конунии Толикистон эълон карданд. Дар изшорот азми катъии мубориза бо чунин гурушшои тахрибкор баён ёфтааст.
Дар чунин вазъияти мураккаб аз лумлаи рошшои муассири баркарор кардани сулшу субот ба рош мондани шамкории васеъ ва судманд бо созмоншои байналхалй' машсуб мешуд, ки дар изшорот хеле равшан ифода ёфтааст. Сарвари давлат эълон медоранд, ки «Даршои Толикистон барои шамаи кишваршо, созмоншои байналмилалï боз аст!». Дар санади мазкур бори аввал равшану возеш Сарвари давлат лонибдории йукуматро дар роши бунёди давлати демократии шукукбунёд ва дyнявï изшор доштанд.
Дар табрикоти солинавï низ аз 31 декабри соли 1992 Сарвари давлат сабабшои ланги шашрвандиро ташлил намуда, аз тадбиршои йукумати лyмшyрï дар лодаи сулшофариш ёдовар мешаванд. Дар ин муролиат низ сулш ва вашдати миллï мавкеи асосï дорад. Сарвари давлат изшори yмедворï менамоянд, ки соли нав соли сулшу салош дар сарзамини мо, оромï ва бахт дар хонадонамон шавад, мардум ба мешнати пурсамар шуруъ кунанд, иктисодиёти дар натилаи ланг харобгашта дубора эшё гардад, шама даст ба дасти якдигар дода, фидокорона фаъолият намоянд, то Ватан зудтар аз балошои ба сараш омада рашоï ёбад.
Дар макола бо номи «Роши рако' аз бушрони азими шамагош» аз 19 марти соли 1993 бори нахуст вазъи сиёа, иKтисодï ва маънавии лyмшyрï хеле амик ташлил ёфтааст.1
Ба андешаи Сарвари давлат ба авзои ламъиятию отёс ва иктисодии кишвар ду омили лиддï таъсир мерасонанд. Омили аввал, ланги шашрвандï мебошад, ки боиси харобии иктисодиву талафоти маънавï гаштааст. Омили дуввум, сифатшои комилан нав гирифтани авзои сиёсии мамлакат аст, ки омилшои хорилиро заиф гардонида, дар зушури арзишшои вокеии маънавиёти халки толик ва дигар халкшои сокини Толикистон падидор гашт. Сарчашмашои бушрони сиёа, иKтисодï ва маънавï дар заминаи фаъолияти гурушшои тахрибкор, ланги бардавоми шашрвандï маънидод мегардад. Сарвари давлат дар мавриди ташаккули андешаи миллï акидаи пешкадамро баён мекунанд: «Аз бунбасти маънавию идеологï рашоï ёфтан масъалаи мушкилтарини замони мост. Фикр мекунам, ки арзишшои азал'!.', одату суннатшои комилан халкии мо метавонанд такягоши боэътимоди мо бошанд».2
Дар ин раванд рашонидани мардум аз хурофоти диш ва таъмини озодии инсон метавонад машаку меъёри пешрафти ломеаро таъмин кунад. Сарвари давлат ба ояндаи кишвар назари нек ва эътимоди комил доранд. Аз ин лишоз, барномаи талдиди иктисод'1.', сиёсï ва маънавии лумшуриро таршрезï мекунанд, барои густариши муносибатшои байналмилалï андешашои лолиб баён медоранд, ки аз густариши гояи сулшу вашдат дар ломеа дарак медод.
Дар маколаи «йадафи сиёсати мо манфиати мардум аст», ки 1 июни соли 1993 дар рузномаи «Садои мардум» ба нашр расидааст, Сарвари давлат на таншо сабабшои бушрони сиёсию иктисодиро баррас менамоянд, балки маршилашои ислошоти иктисодиро низ таршрезï мекунанд. Боиси таъкид аст, ки дар макола нигош доштани афзалияти шамешагии маориф, илм ва фаршанг вазифаи мушимтарини йукумату давлат эълон мегардад.
Суханронии Сарвари давлат дар сессияи XVII Шурои Олии Думшурии Толикистон (26 июни соли 1993) боз як маршилаи мушими талошшо башри истикрори сулш машсуб меёбад3. Дар ин маъруза андешаи нави миллии толикон дар давраи Истиклолият возештар баён ёфт, ки заминаи онро сулш, вашдат, эшёи Толикистон ташкили медишад. Маърузаи Сарвари давлат дар иллосияи XVII ашамияти хосаи таърихï дорад. Пеш аз шама, дар он вазъи сиёа, иKтисодï ва маънавии кишвар ба таври фарогир ташлил ёфт, ки бори нахуст буд. Дуввум, сиёсати дохий', самтшои сиёсати хорилï муайян гардиданд, ки асоси онро бояд таъмини сулшу вашдат дар ломеа, баркарор ва густариши робиташои дустона бо кишваршои хорилï ташкил медод. Саввум,
1 Эмомалх Рашмон. Толикистон: даш соли истиклолият, вашдати миллх ва бyнёдкорï. -Душанбе: Ирфон, 2001. - с.23,42. л.1
2 №амин китоб, с.33
3 йамин китоб, с.96-115
аз маъруза маълум гардид, ки дар тули ним соли фаъолият йукумат дар мавриди ба эътидол овардани вазъи сиёсиву иктисодии мамлакат, баркарор кардани оромиву амният, густариши робитаи дустонаи байни минтакашои кишвар ва байни миллатшои гуногуни он, ба рош мондани шамкоришои хорилии судманд, эшёи фаъолияти макомотшои давлатию Kyдратï ва шокимияти машаллï коршои назаррасро анлом додааст. Суханронии мазкур аз азми кавии йукумат ва Шурои Ол ва мардуми кишвар дар лодаи бунёди сулшу созандагї дар лашзашои шассос дарак дод.
Икдомшои Сарвари давлат дар мавриди ба Ватан бозгардонидани гурезагони дохиливу хорилï дар талрибаи лашош ба худ назир надорад.
Муролиатшо ва талошшои шоистаи Сарвари давлат Эмомалï Рашмон башри ба Ватан баргардонидани гурезагон мактаби бузурги вашдату ягонагї мебошад. Ба Ватан бозгаштани кариб як миллион гурезагон, во^ ва зарyрï будани андешаву талошшои Сарвари давлатро оид ба вашдат собит намуд. Андешаи вашдат аз имтишони лиддии шаёт гузашт. Гояи сулшу вашдат ва созандагі, кафолати амнияти лyмшyрï аз лониби Сарвари гамхори давлат толики овораю сарсонро боз ба макони а^' бозовард. Мардум бо дили гарму хотири ламъ ба баркарор кардани манзили харобгашта шуруъ кард. Ба тарзи шашар обод намудани хонашои вайронгаштаи бозгаштагон аз ношияи Чилликул огоз гардид ва дар ношияшои Колхозобод, Бохтар, Вахш, Холамастон босуръат идома ёфт. Дар шудуди вилояти Хатлон беш аз 2100 манзил ба тарзи шашар аз нав баркарор гардид. Аз 33 484 хонашои харобгашта бо кумаки созмоншои байналмиллалï 27 232 хона обод карда шуд. Мешнати созанда мардумро боз шам мутташид кард.1
Дар густариши раванди сулшу вашдати толикон, огози музокироти толикон, Иллосияи XVIII Шурои Олии Думшурии Толикистон, (28 декабри соли 1993) ашамияти бузурги таърихï дорад. Дар маърузашои худ Сарвари давлат вашдати миллиро идеали сиёсии Толикистон эълон менамоянд. Бо дарки масъулият ва рисолати таърихии вашдатофариш Сарвари кишвар изшор менамоянд, ки йукумат барои ба рош мондани гуфтушунид бо созмоншои ламъиятию сиёа омода аст. Боиси тазаккур аст, ки шануз дар Муролиати худ ба муносибати солгарди ба узвияти СММ кабул шудани Думшурии Толикистон моши марти соли 1993 Сарвари кишвар ин омодагиро чунин изшор карда буданд: «Мо омода шастем бо шамаи тарафшое, ки хошиши лумшуриро зудтар аз бушрони сиёсиву иKтисодï баровардан доранд, мусошиба кунем. Мусошиба башри элод, на башри харобиоварï».2 Дар маърузаи худ ба иллосияи XVIII Шурои Олï ин матлаб боз муфассалтару амиктар баён ёфт: «Албатта, идеали сиёсии мо вашдати миллист ва чунон ки дар изшороти ман ба муносибати таллили рузи Созмони
1 Тоатов ft. Накши иллосияи XVI Шурои Олии Толикистон дар ташкими давлати демокрал. //Э.Ш.Рашмонов-эшёгари давлати милл! - Хуланд, 2002.-с.170
2 Эмомал! Рашмон. Толикистон: даш соли истиклолият, вашдати милл! ва бyнёдкорï'. -Душанбе: Ирфон, 2001. - с.44. л.1
Миллали Мутташид гуфта шудааст, мо бо шама созмоншои сиёсию ламъият1 ва лунбишшое, ки барои сулши шамагон, баркарор ва инкишоф додани иктисоди милл1 ва аз кайди бÿшрони сангини иктисод1 рашо1 бахшидани лумшур1 бо рошбарияти мамлакат шамкор1 карданианд, гуфтушунид хошем кард. Ва ба хотири пешрафт дар ин шошроши вашдати милл'1 тайёрем, ки дар сатше ва шайате, ки бошад, гуфтугÿ ва музокира кунем. Башри шамалониба шал кардани ин масъала Шÿрои Ол1 комиссияи махсус таъсис дод, ки фаъолияти он аллакай натилашои мусбат дода истодааст. Мо омодаем, ки доираи мавзÿи гуфту^и конуниамонро бо нерÿшои мухолиф васеъ намуда, шамаи он масъалашое, ки шаллашон ба оромии пурраи ломеаамон мусоидат мекунад, бо камоли масъулиятшиносии сиёс1 дар сари мизи музокира дида бароем. Мо ягон масъалаи принсипиалии ломеаамонро бо роши зÿрї, аз тарики набарди мусаллашона шал кардаш нестем. Муроду максадамон бунёдкористу бас».1
йар суханронии Сарвари давлат даъват ба вашдат ва мешнати созанда аст. Эмомал1 Рашмон дар шар падидаи шаёти ламъият1 ва комёбишои мешнат'1 омили мусташкам шудани вашдатро мебинанд. Сухарош дар Анлумани якуми лавонони Толикистон (17 марти соли 1994) пашлÿшои тозаи андешашои Эмомал1 Рашмонро доир ба вашдату сулш фаро гирифт. Пеш аз шама, меъёри асосие, ки фаъолияти тамоми шизбшоро муайян менамояд, ин болотар донистани манфиати халку давлат нисбат ба шадафшои рÿзмарраи гурÿшшо, шизбшо ва созмоншои алошида мебошад. Дуввум, шар шизбу созмон бояд дар мешвари фаъолияти худ мусташкам намудани ягонагии Толикистон, осоиш ва не^ашволии халкро гузорад. Саввум, ба хотири сар назадани хунрезишои навбат1, ба хотири ояндаи миллати толик, ба хотири зиндагии осоиштаву осудашолонаи мардум гурÿшшову шизбшо бояд аз гуноши шамдигар гузаранд, дар шама шолат сулшу салошро пеша гиранд. Чашорум, Сарвари давлат бори дигар омодагии йукумати Толикистонро барои гуфтушунид бо шизбу шаракатшо баён менамоянд. Эмомал1 Рашмон мафшуми вашдатро бо арзишшои нав гаш мегардонанд: «Идеали сиёсии мо вашдати милл1, мутташидию ягонап, дÿстию бародар1 ва пешрафти Ватани азизамон мебошад».2 Дар идомаи маърÿза андешаи вашдати милл1 боз амиктар баён мегардад: «Лумшурии сошибистиклоли Толикистон бо нигош доштани хусусиятшои хоси худ бо роше пеш рафтанист, ки кулли кишваршои тараккикардаи дунё манфиаташро кайшо дидаанд. Мундарилаи онро пеш аз шама бунёд сохтани давлати демократии дуняв1 ва шукукбунёд, гузариш ба иктисоди бозор1 ва комёб шудан ба вашдати милл1 ташкил медишад».3
1 Эмомая! Рашмон. Толикистон: даш соли истиклолият, вашдати милл! ва бyнёдкорï'. -Душанбе: Ирфон, 2001. - с.161. л.1
2 йамин китоб, с.207
3 Эмомалï Рашмон. Толикистон: даш соли истиклолият, вашдати милл! ва бунёдкор!. -Душанбе: Ирфон, 2001. - с.208. л.1
Вашдати милл! сарчашмаи сошибистиклол! аст. Дар нутки пурмуштаво дар сессияи XX Шурои Олии Лумшурии Толикистон Эмомалï Рашмон ба шам иртиботи кав! доштани вашдат ва истиклолиятро ба таври зерин шарш медишанд: Якум, масъалаи вашдати милл! пойдевори ягонагии Толикистон мебошад. Талошшои пайвастаи йукумати Толикистон ба он равона
гаштааст, ки кишвар аз руи машал таксим нашавад. Талрибаи талхи таърихи асри XX толиконро водор месозад, ки вашдати миллиро шамчун гавшараки чашм нигош доранд. Дуввум, Толикистон Ватани умумии шамаи оншое мебошад, ки хуни нофашон дар ин ло рехтааст. Бо хушнуд! зикр мешавад, ки шоло бародарони русу узбек, киргизу тотор ва дигар кавму миллатшо ба Толикистон бозгашта истодаанд. Сарвари давлат вакилон ва аъзои йукуматро даъват менамоянд, ки баробари илрои дигар вазифашо барои мутташид намудани миллати толик, осуда зиндагï кардани тамоми халкшои Толикистон тамоми кувва, донишу талрибаи худро сафарбар намоянд.
йангоми вохyрï бо олимони Академияи илмшои Толикистон (феврали соли 1996) Сарвари кишвар бори дигар шамбастагии вашдат ва истиклолиятро ёдовар мешаванд: «Ин ду мафшум, яъне истиклолият ва вашдат дар ягонагі буда, бе якдигар вулуд дошта наметавонанд».1
Бори нахуст дар ин мулокот Сарвари давлат дар назди олимон вазифа мегузоранд, ки мавзуъшои ташлили вокеъбинонаи шодисашои чанд соли охири шаёти лумшур!, баррасии илмии омилшо, сабабшо ва заминашои пайдоиши ин шаводис, ташлилу омузиши афкори ломеа, таъмини заминашои илмии пешрафти минбаъдаи шаёти кишвар ва гайра дар маркази таваллуши таърихшиносон, ломеашиносон, файласуфон, сиёсатшиносон ва умуман олимону донишмандон карор дода шаванд.
Ба андешаи Президенти кишвар таншо башои илмию таърих! ба ин шодисашо ва бардошти вокеъбинона ломеаро ба максади олï - таъмини вашдати милл! ва камолоти маънавï мерасонад. Дар солшои охир оид ба шодисашои сиёсии Толикистон асаршои зиёде чоп шудаанд, ки аксари оншо яктарафа буда, барои якдигарфашм! ва вашдати милл! мусоидат намекунанд. Олимони кишвар вазифадоранд, ки ба ин равандшои номатлуби илм! вокуниш дишанд.
Андешашое, ки Сарвари давлат дар ин ламъомади илм! иброз намуданд, аз сатши нави фашмиши вашдати милл! гувош! медишад. Президенти лyмшyрï таваллуши олимонро ба самти тозаи илмшои ломеашинос! -тадкики бунёдии мафшуми вашдати миллï, рошшои пойдор намудани он дар ломеа лалб менамоянд.
Дар лодаи бомуваффакият анлом пазируфтани раванди сулш сашми Сарвари кишвар беназир аст. Кабул шудани конун «Дар бораи аз лавобгарии лино!, интизомï ва маъмyрï озод кардани шахсоне, ки дар давраи аз 25 март то 25 ноябри соли 1992 линоят ва амалшои гайриконуш содир кардаанд» (25
1 йамин китоб, с.453
ноябри соли 1992) аввалин ва мушимтарин кадам ба суи оштии милл! маънидод шуд.
Сипас дар Муролиатнома аз 2 марти соли 1993, суханрош бахшида ба яксолагии Иллосияи XVI Шурои Ол! (15 ноябри соли 1993), 5 ноябри соли 1997 Сарвари давлат оид ба омодгии йукумат ба гуфтушунид бо мухолифин изшор карда буданд.
Моши апрели соли 1994 маршилаи тозаи раванди сулш огоз меёбад, ки самараи неки талошшои Сарвари давлат буд. Максаду мароми неки Сарвари кишвар дар суханшои зерин ба таври барласта баён ёфтаанд: «Акнун бояд ба худ оем ва гуноши шамдигарро бубахшем. Бояд дар сарзамини абгору дардхурдаи мо аз ин пас таншо сулшу оштии милл! ва ягонагию вашдат пойдор бошаду тантана кунад».1 Мавриди зикр аст, ки аз рошбарони сатши олии шар ду тараф машз Эмомал! Рашмон аввалин шуда дасти оштï дароз карданд, ласорати бемисл ва иродаи сиёс! барои расидан ба вашдат нишон доданд. Аз башори соли 1995 то соли 1997 Сарвари давлат шаш маротиба бо рошбари мухолифин мулокот намуданд, ки ба раванди гуфтушунид вусъату комёб! бахшид.
Мулокот ва суханронишои Сарвари давлат бо зиёиён (19 марти соли 1997), дар Анлумани сеюми иттишодияшои занон ва созмоншои гайришукуматии занони лумшур! (26 апрели соли 1997), дар вохур! бо лавонон маршилаи нави вусъати раванди сулш ва вашдати милл! мебошад. Ин мулокоту вохуришо, ки дар арафаи вокеаи бузурги таърих! - имзои Созишномаи умумии истикрори сулш ва ризоияти милл! сурат гирифтанд, барои болоравии рушияи вашдат ва созандагï дар ломеа мусоидат намуданд. Эмомал! Рашмон бори аввал бо табакашои пешсафи ломеа мулокоти самим! анлом дода, оншоро ба амали созанда башри фардои дурахшони Ватан шидоят карданд. Дар мулокотшои мазкур Сарвари давлат ланбашои нави вашдати миллиро баррас! намуданд.
Зарурати вашдатро Президенти Толикистон бо асосшои муътамад баён медоранд: «Мусолишаи милл! барои лумшурии мо чун обу шаво зарур аст. Мо таншо бо роши вашдат, якдигарфашм! истиклоли кишварро мушофизату пойдор ва ягонагии мардуми лумшуриро устувор карда метавонем».
Эмомал! Рашмон дар мулокот бо лавонони кишвар низ (23 майи соли 1997) ба масъалаи ташкими вашдати милл! таваллуши бештар зошир намуда, дар ин раванд вазифашои зеринро ба миён гузоштанд:
Якум, тамоми ашли ломеа худро барои расидан ба вашдат ва рош надодан ба шисси хусумату касосгир!, ки окибати ланги бародаркуш аст, омода созанд. Дуввум, лавонон бояд назокати давлатдор! ва худидоракуниро омузанд, ислошоти куллии иктисодиро бо дили гарму неруи лавон! дар амал
1 Эмомал!' Рашмон. Толикистон: даш соли истиклолият, вашдати милл! ва бунёдкор!. -Душанбе: Ирфон, 2001. - с.460. л.1
лор! кунанд. Сеюм, дар лавонон эшсоси поквилдон!, вазифашинос! ва фидокор! ба нафъи халку Ватан тарбия карда шавад. Чорум, муносибат ба хизмати лавонон дар сохторшои низом! ба кулл! тагйир дода шавад. Xизмат дар сафи Куввашои Мусаллаш бояд барои насли наврас яке аз мушимтарин мактабшои обутоби оншо гардад. Панлум, ба вазоратшои адлия, маориф, фаршанг ва иттилоот, созмоншои лавонон ва дигар макомотшои давлат! супорида шуд, ки барномаи муфассали маърифати шукукии лавононро тартиб дода, дар мактабшо, донишкадашо, кисмшои шарб!, машалли зисти лавонон таблиготи шукукиро вусъат дишанд. Шашум, ба вазоратшои тандуруст!, фаршангу иттилоот, маориф ва Пажушишгоши тадкикотии модару кудак супориш дода шуд, ки барномаи муфассали танзими оиларо ташия дода, ташвикоти шамалонибаи онро ба рош монанд. йафтум, бо максади ба таври фарогир амал! сохтани сиёсати давлатии лавонон бо фармони Президенти Лумшурии Толикистон Кумитаи кор бо лавонони назди йукумати Лумшурии Толикистон таъсис ёфт, ки барои дастгирии моддию маънавии лавонон, ташкими вашдат дар байни оншо, тарбияи насли наврас дар заминаи арзишшои неки алдод! ва муосир сашми арзанда мегузорад.
йамин тарик, мулокотшои мазкур, ки дар арафаи имзои Созишномаи сулш ба вукуъ пайвастанд, аз маршилаи нави вашдати милл! дарак доданд, баёнгари рушияи созандаи мардуми кишвар гардиданд.
Дар раванди гуфтушуниди байни толикон ду мулокоти Эмомал! Рашмон бо рошбари мухолифини толик накши шалкунанда бозид, ки ашамияти бузурги таърих! дорад. Имзои Созишномаи умумии истикрори сулш ва ризояити милл! дар таърихи кишвар маршилаи сифатан навро огоз бахшид. Дар заминаи Созишнома Комиссияи оштии милл! шамчун макомоти мyваKKатï таъсис ёфт, ки то 31 марти соли 2000 фаъолият намуда, дар лодаи ташкими вашдати милл! ва ислошоти сиёс! сашми муносиб гузошт.
Бахшида ба ин санаи сарнавиштсоз 27 июни соли 1997 Муролиатномаи Президенти Лумшурии Толикистон Эмомал! Рашмон ташти унвони «Бигзор сулшу вашдати милл! поборло ва ловидон! бошад!» интишор ёфт. Дар Муролиатнома имзои Созишнома шамчун талассумгари як давраи томи таърих! тавсиф мегардад. Президенти кишвар ломеаро шушдор месозанд, ки таншо дар шолати илрои нукташои зерин Созишнома вашдати ловидонаи миллатро таъмин менамояд.
Якум, шар кас бояд дарк намояд, ки вазифаю масъулияти ÿ дар назди ламъият ва наслшои оянда баробар буда, макому манзалати якхела дорад. Сабаки талхи таърихи ланги шашрванд! собит намуд, ки ягон гоя, ягон андешаи гаразнок гайр аз ноком! ва сарсонию бадбахт! чизеро ба бор оварда наметавонад.
Дуюм, Президенти мамлакат даъват карданд, ки «мо минбаъд ба лойи душманлуй! бояд дар суроги дустон бошем». Кафолату омили чунин рушия мешнати софдилона ва муносибати самим! бо касбу кори худ аст.
Сеюм, Президенти кишвар принсипи дурнамои рушди Толикистонро таршрез! намуда, кайд мекунанд: «XалKи мо роши худии пешрафт, модели толикии тараккиётро пеш гирифтааст».
Чорум, Сарвари давлат шашравандонро ба илрои рисолати таърихии худ дар назди ворисон даъват менамоянд. Равшанфикрони кишвар барои нигош доштани арзишшои фаршангии худ, донистани таърих ва сабак гирифтан аз фолиашои таърих!, пок нигош доштани забони адаб! ва оину анъанашои миллат шидоят карда мешаванд. «Машз дар заминаи пешрафти фаршанг ва забон рушияи машалгаро! аз байн рафта, кушишшои аз якдигар дур! лустан ба талошшои мутташидии миллат мубаддал гардида метавонад» -таъкид мекунанд Президенти кишвар.
Эмомал! Рашмон меафзоянд, ки агар вашдату дуст! дар нишоду сиришти шар инсон лойгир шавад, сурату сират шамеша падидору дурахшон хошад буд: «Мо бояд ба якдигар бовар кунем, дар симои якдигар дуст, бародар, шамватан ва шамтакдирро бинем».1
Санаи 28 июли соли 1997 дар ш.Душанбе дар Театри академии опера ва балети ба номи С.Айн! Анлумани таъсисотии йаракати вашдати милл! ва эшёи Толикистон баргузор гардид. Бо хошиш ва исрори тамоми вакилони анлуман Президенти Думшурии Толикистон Эмомал! Рашмон раиси Шурои марказии ин шаракат интихоб гардиданд.2 Маърузаи Сарвари давлат дар ин Анлуман вашдати миллиро бо арзишшо ва ланбашои тоза ташким бахшид ва ба пояи баланд боло бардошт.
Таъсис ёфтани йаракатро Сарвари давлат шамчун азми окилона, падидаи бисёр умедбахшу солими шаёти ламъиятию сиёсии кишвар, дар амал татбик гардидани Созишномаи истикрори сулш ва ризоияти милл! ба шумор оварданд.
Таъсис ёфтани йаракати вашдати милл! ва эшёи Толикистон падидаи дурахшони шаёти ламъият дар охири садаи XX мебошад. Ин вокеаи бешамтои таърих! собит намуд, ки андешашои Сарвари давлат дар бораи вашдати милл! дар байни тамоми табакашои ломеа дастгир! пайдо намудааст, андешаи вашдат ба кисми мушими андешаи милл! табдил ёфтааст. Президенти мамлакат даъват менамоянд, ки дар сафи ин йаракат тамоми шашрвандони ватандуст, поквилдон, хештаншинос, ростгу, шакталош,
бомаърифат, гайратманд мутташид гарданд.
Президенти лумшур! дар суханронии худ ба муносибати 10-солагии Истиклолияти давлатии Думшурии Толикистон дар мавриди ашамияти беназири байналхалкии сулши толикон акидаи хешро баён месозанд. Изшор карда мешавад, ки яке аз омилшои дар саросари лашон эълон шудани Соли
1 Эмомал! Рашмон. Толикистон: даш соли истиклолият, вашдати милл! ва бунёдкор!. -Душанбе: Ирфон, 2001. - с.161-169. л.2
2 Шарипов А. Эмомал! Рашмонов - Президенти мо. -Душанбе, 2006. -с.60-61
байналмилалии фаршанги сулш дар соли охирини асри XX машз аз сулши беназири миёни толикон сарчашма мегирад.
Сарвари давлат доир ба маънию мафшум, шадафшо ва сабакшои тозаи он чунин андеша меронанд:
«Фаршанги сулш, ба назари ман, шакли окилона, дурандешона ва судбахши муносибати миёни давлатшои ин ё он минтака, робитаи мусолишатомези пешвоёни халк, шизбу шаракатшои сиёсию мазшаб! дар доираи меъёршои конунгузории дохилидавлат! ва умумибашар! мебошад.
Фаршанги сулш - иродаи нек, майлу хошиши самимона, кушиши шалли проблемашои мавлуда ва ихтилофу низоъшои сарзада дар сари мизи музокирот аст.
Фаршанги сулш - аз тарики сулшу созиш шал намудани мушкилоти пешомада бо роши осоишта бе зуроварию ташдид, бе истифодаи силош ва лангу хунрез! мебошад.
Фаршанги сулш - кабл аз шама ба вулуд овардани фазои эътимоди байнишамдигар!, эштироми ракиб, бо сабру ташаммул омухтану дар мизони аклу фаросат баркашидани афкору андешашои ÿ, гузашт карда тавонистан ба хотири пешомади нек ва манфиати ломеа мебошад.
Фаршанги сулш - роши муросою сулшу созиш дар асоси конуну асноди амалкунанда, бо рошу тадбиршои расмию гайрирасм! аз миён бурдани ихтилофу даргиришо буда, аз сиёсатмадорону сарварони давлатшо маданияти баланд, дасту дили пок ва инсофу адолатро такозо мекунад.
Ва нишоят, фаршанги сулш - ин мутташид намудани имконияту иктидори давлатшои олам ба хотири таъмини сулшу амният ва бехатарии сокинони сайёра мебошад.
Мактаби фаршанги сулши толикон бо шама бурду бохтшояш барои мо як мактаби бузурги шаёт, як сабаки нотакрори давлату давлатдор! гардид».1
Ин андешашои Сарвари давлат оид ба фаршанги сулш, бешубша, таквияти назарияи вашдати милл! буда, дар бораи робитаи ногусастании фаршанги сулши толикон бо фаршанги сулши лашон! гувош! медишад.
Калидвожашо: Эмомал!' Рашмон, фаршанги сулш, вашдати милл!', маршилашои таърихï, махсусиятшо, солшои І99І-І997, Созишномаи умумии истикрори сулш.
Ключевые слова: Эмомали Рахмон, культура мира, национальное единство, исторические этапы, особенности, 1991 - 1997 годы, договор о примирении.
Key words: Emomali Rahmon, world culture, national unity, historical phases, peculiarities, 19911997 years, an agreement about reconciliation.
Пайнавишт:
1 Эмомал!' Рашмон. Толикистон: даш соли истиклолият, вашдати милл!' ва бунёдкор!. -Душанбе: Ирфон, 2001. - с.672-673. л.3
1. Эмомал'1 Рашмон. Толикистон: даш соли истиклолият, вашдати миллї ва бунёдкор'1. - Душанбе: Ирфон, 2001. л.1,2,3.
2. Эмомал'].' Рашмон. Истиклолияти Толикистон ва эшёи миллат. -Душанбе, 2002. л.4,5.
3. Вашдати миллї ловидон бод. Суханронии Президенти Лумшурии Толикистон Эмомал'].' Рашмон дар лашни сенздашумин солгарди Рузи Вашдати миллї. // Рузномаи «Лумшурият», 01.07.2010.
4. Шарипов А. Эмомал'].' Рашмонов - Президенти мо. -Душанбе, 2006.
5. Тоатов ft. Накши иллосияи XVI Шурои Олии Толикистон дар ташкими давлати демократі'. //Э.Ш.Рашмонов-эшёгари давлати миллї. - Хуланд, 2002.
Каримов Осим Косимович-
доктор исторических наук, профессор, ректор ТГУПБП Эмомали Рахмон - основатель культуры мира таджиков
В статье рассматриваются заслуги Президента Республики Таджикистан Эмомали Рахмона как основателя культуры мира в стране, в особенности роль национального единства в развитии республики, и исторические этапы его достижения. В статье выделены шесть этапов культуры мира таджиков, подробно рассмотрен каждый из них, отмечены особенности проявления усилий по установлению мира на каждом этапе исторического развития начиная с 1991 года и по 1997 год, когда был подписан договор о примирении между Правительством Таджикистана и руководством Объединённой таджикской оппозиции, а также отражение указанных исторических событий в трудах Э. Рахмона.
Karimov O.K.
Emomali Rahmon is a founder of world Tajik culture
The given article considers the awards of Tajik state’s president Emomali Rahmon, as a founder of world Tajik culture in the country, particularly the role of national unity in republic promotion and its historical achievement phases. There is emphasized six phases of world Tajik culture, each of them is studied closely. The features of making efforts for establishment ofpeace on each phase of historical development beginning from 1991-1997 is noted. At the same time an agreement of reconciliation between Tajik government and the head of the United Tajik Opposition was signed and all these mentioned historical events are reflected in Emomali Rahmon’s works.
