CC BY
5
© Ж. А. Сейлханова, 2018 УДК 378:613.2
Ж. А. Сейлханова
НУТРИЦИОЛОГИЯ ЖЭНЕ ЖАЛПЫ ГИГИЕНА КАФЕДРАСЫНЬЩ ОКУ УРД1С1НДЕ БЕЛСЕНД1 ОКЫТУ ЭД1СТЕР1 ЭЛЕМЕНТТЕР1НЩ КОЛДАНЫЛУЫ
к;араFанды мемлекеттiк медицина университетi нутрициология жэне жалпы гигиена кафедрасы (K;араFанды, Казахстан)
Макалада нутрициология жэне жалпы гигиена кафедрасынын «тагам гигиенасы» пэн бойынша жYргiзiлетiн белсенд1 окыту эдстемеа карастырылган. Пэнд1 окыту барысында белсенд1 окыту дагдыларын калыптастыру студенттердi ужымдарда жэне топтарда жумыс жасауына, тез арада шешiм кабылдауга, сонымен катар оган жауапкершiлiкпен карауга, эрiптестерiмен тиiмдi карым-катынаста болуга, гылыми-зерттеу жумыстарына дагдыландырады.
Клт свздер: окытудын белсендi турлер^ медициналык бiлiм беру, оку урд^, командамен жумыс жасау, тагамдык азык-т^ктер
;азакстан Республикасы «Б^м тура-лы» Занынын 8-бабында «Б^м беру жуйеанщ басты мiндетi - улттык жэне жалпыадамзаттык кундылыктар негiзiнде жеке адамды калыптастыру. Сондай -ак, б^м алу Yшiн кажетт жаFдайлар жасау, окытудык жана техноло-гиясын енпзу, бiлiм берудi акпарат-тандыру, халыкаралык, Fаламдык байланыстык желшер-ге шыFу» деп атап кврсет^ егемендi елiмiздiн б^м беру жYЙесiн дамытудын басым баFыт-тарын айкындауFа тiрек болды. Осы кешендi мндеттердщ манызды бiр арнасын курайтын окыту технологияларын жетiлдiру мэселес заманауи талапка сай жэне жаhан-дану Yдерiсiн бастан кешiп отырFан элеуметтк ортада вмiр сYPуге бейiм дара тулFаны ка-лыптастырумен уштасып жатыр. БYгiнгi танда ;азакстаннын бiлiм беру саласында бYкiл элемдiк бiлiм беру жYЙесiне сэйкес тYбегейлi взгерiстер жасалуда. ;аз1рп жYргiзiлiп жаткан тYрлi баFыттаFы сол взгерiстер бiлiм беру жYЙесiнiн кызметiн жана уакыт талабына сай жетiлдiрудi талап етiп кана коймай, сонымен бiрге медицина FылымындаFы табыстарды тэжiрибеде кеннен колданып, болашак ма-мандарды взгермелi коFамда вмiр сYPуге жан-жакты дайындауды талап етедк ОсыFан орай, медициналык жоFары оку орындары тYлектерiн кэсiпаралык жумылFыш, бшкт жэне бэсекеге кабiлеттi етiп дайындау мэселенщ наFыз сипаты болып табылады. Ал мунын барлыFы окытушынын кэаби шеберлiгiн шындауымен, окыту эдiстерiн жанаша уйымдастырудын жолдарын таба алу мYмкiндiктерiн кенейтумен тыFыз байланысты. Студенттер тэжiрибесiнде осындай даFдыларды калыптастыру барысында шешiм кабылдауFа Fана емес, сонымен катар OFан жауапкершiлiкпен карауFа, ужымдарда жэне
топтарда жумыс жасауына, эрттесте^мен тиiмдi карым-катынаста болуFа, кэсiби мамандыFы бойынша замануй медициналык б^м жYЙесiндегi мэселелерде ерюн баFыт таба бiлуiне машыктандыру окыту тактикасында жэне стратегиясында тYбегейлi взгерiстердi талап етедi[5]. Осы максатка жету тек кана оку мазмунына Fана байланысты емес, сондай-ак жекеше немесе ужымдык турде калай менгертуне, сондай-ак, белсендi окыту эдiсiн колдану тиiмдiлiгiне байланысты. Белсендi оку эдiсi - бiлiм алуды менгеру барысында оку ма-териалдарын игеруде тэжiрибелiк ю-эрекетЫ жэне ойлану кабiлетiн белсендендiруге турткi болады. Сонымен бiрге, белсендi эдiстердi колдану ен алдымен окытушынын мазмун-дауына, оларды студенттердiн есте сактау жэне еске тYсiруiне баFытталFан емес, керi-сiнше, студенттердiн бiлiмдi взшдк менгеруiне жэне тэжiрибелiк iс эрекетЫе жэне танымдык белсендiлiгiне икемдеуге баFытталFан [1]. 6зiндiк танымдык максатка баFытталFан белсендi окыту эдiсi студенттiн жекелеген кызь^ушыль^ын тудырып, кандай да бiр танымдык тапсырманы шешуде алFан б^мЫ колдануFа мYмкiндiк бередi. Белсендi окыту эдютемелерЫщ негiзiне тек окытушы мен студент арасында Fана емес, сондай-ак студенттердщ вз арасындаFы пiкiр алмасуы жатады. бзара пiкiр алмасу студенттердщ коммуникативтк кабiлеттiлiгiн, туындаFан мэселенi ужымдык тYрде шешуге ептiлiгiн кэсiби тшде колдануFа даFдылануын дамытады [3]. Осыпан орай, казiргi танда нутрициология жэне жалпы гигиена кафед-расында пэндердi окытуда инновациялык оку эдiстерi тэжiри-белiк сабактарда, студенттердiн окытушынын жетекшiлiгiмен
жэне студенттердщ езндк жумысында да жYргiзiледi.
Дурыс курaстырылFaн тапсырмалар -тэжiрибелiк сабактарда, окытушынык жетекши лiгiмен студенттердщ езшдк жумысында (СО6Ж) жэне аудиториядан тыс ез бетнше жасайтын тапсырмаларды орындауда студенттердщ ойлану кабтетЫ арттыруFа бейiмдейдi. Кафедра окытушылары тэжiрибелiк жумысты жYргiзу барысында гигиеналык жаFдаЙFа непзделген, топпен жумыс жасау даFдысы жэне Fbrnb^ зерттеу жумыстары аркылы студенттердщ бшктшИн баFалайтын белсендi окыту эдютерн кекнен колданады. ^амдык денсаулык сактау факультетнщ 4 курс студенттернщ «ТаFам гигиенасы» пэншщ тэжи рибелiк сабаFында «Азык-тYлiктерге санитарлы -эпидемиологиялы; сараптама» белiмiнде (case-based learning - CBL) (гигиеналык) жaFдaйы-на негiзделген белсендi окыту эдiсi колданылады. Сабакты жYрпзудщ максаты жануар жэне есiмдiк тектес азык-тулктерге санитарлы-гигиеналык сараптама жасау эдс терiн мекгерту болып табылады. Сонымен бiрге, алFа койылатын мiндеттерi азык-тулк-терге санитарлы-гигиеналык сараптама жасау эдiстерi туралы бiлiмiн ныFайту. CBL (гигиеналык) жаFдайына негiзделген белсендi оку эдютемеа шaFын топтар арасында белг^ бiр ретпен жYргiзiледi. Сабактык басында студент-терге такырыптык максаты жэне тапсыр-малары усынылып, еткiзу формасы мен эдiсi тусiндiрiледi. Ары карай, кездейсок такдау эдiсiмен студенттер командалык топтaрFa (1 топ студенттерiн 2 -3шaFын комaндaFa) белiнедi. Эр турлi гигиеналык тапсырмалар берiлгеннен кейiн, эр шaFын команданык ез iшiнде талкыланып, тапсырмалардык нэтижесi талданады жэне накты мэселелердi шешу аркылы, бiрыкFaй мYмкiн болатын шешiм кабылданады. Эр бiр шaFын командалык топ гигиеналык жaFдaЙFa (тaFaмдык азык-тулiктерге сараптама жYргiзу кaжеттiлiгiмен байланысты) негiзделген тапсырмалар aлFaн-нан кейiн жумыстык тэжiрибелiк белiмi келесi турде орындалды. Жануар жэне еамдк тектес aзык-тулiктер Yлгiсiнен сынама алынды. Yлгi алу aктiсiн толтырып, органолептикалык жэне физикалык-химиялык зерттеу жургiздi. Зерт-теуге aлынFaн енiмге Yлгi жэне партия бойынша корытынды (хаттама) толтырылды. Эр бiр гигиеналык жaFдaйлaрFa зерттеу жур-гiзгеннен кейiн, топ аралык талкылаулар жасалынды. Гигиеналык жaFдaй бойынша азык -тYлiктi тамактану максатына колдану мум-кiндiгi керсетiлiп, бiр накты шешiм кабыл-
данды. Мшдетт турде окытушы-топ, топ-окытушы aрaсындaFы керi байланыс сауалнама аркылы жYргiзiлiп, эр бiр студент жекеше турде жэне топка койылатын жалпы бaFaлaр аркылы корытындыланды. Кафедрада 20162017 оку жылындaFы «Азык-тулiктерге сани-тарлы-эпидемиологиялык сараптама» белiмi бойынша белсендi оку эдiсi аркылы жургiзiлген тэжiрибелiк сабактардык корытындысы бойынша, сабакка катыскан (барль^ы 80 студенттiк) шaFын 26 топ студенттщ бiлiмi мен тэжiрибелiк ептшИ «ете жаксы» бaFaлaнды, эрiптiк жYЙеде А-, орташа балл (3,67) курады. Онык iшiнде 78% студенттiк бiлiмi эрiптiк жуйеде А - (ете жаксы), ал 22% студенттщ бiлiмi эрттк жYЙеде В+(жаксы) бaFaлaнды. Сонымен, гигиеналык жaFдaйынa негiзделген белсендi оку эдютемеан шaFын топтaрFa енгiзу студенттердщ бiлiмi мен тэжiрибелiк ептiлiгiн жоFaры бaFaлaуFa мYмкiндiктер беретiндiгiн керсеттi. Сондай -ак, кафедра да «студенттердщ тамактану статусын бaFaлaу жэне зерттеу» такырыбында research-based learning-RBL белсендi эдiсi аркылы сабактар карас-тырылFaн. Бул эдiс накты тамактануды гигиеналык бaFaлaу аркылы, тамактык статус-тык керсетюштерн аныктап, Fылыми-зерттеу жумысына дaFдылaндырaды. Эдiстiк орындалу турi- курстык жумысты дайындау жэне корFaу. Сондай-ак, эр бiр студент aFзaнык кажет-тшИне тaFaмдык aдеквaттылыFын сипаттайтын (физикалык дамуы, анамез бойынша мэлiмет-терiн, объективт тексеру мэлiметтерi), меди-циналык тексеру жумыстарын жYргiзедi, антропометриялык (бойы, сaлмaFы, терiмaй кабаты жэне т.б) керсетюштерЫ аныктап, ба-Faлaйды. Зат алмасу жэне физикалык даму жaFдaйы туралы корытындысы рэамделт, медициналык тексе-ру картасына енгiзiледi. Сонымен бiрге, эр тYрлi iс - эрекеттерi мен кимыл белсендiлiктерi бойынша хронометраж жургiзiп, тэулктк энергия шыFыны есептеледi. К^амдык денсаулык сактау фaкультетiнiк 4 курс сту-денттерi 2016-2017 оку жылында «ТaFaм гигиенасы» пэнi бойынша белсендi оку эдiстемелерi аркылы тэулiктiк энергия шы^ын-дарын, тэулiктiк тaFaмдык кундылыFын, акуыздар жэне майлардык (онык iшiнде жануар жэне еамдк тект^, кемiрсулaрдык (онык шнде жекiл жэне ауыр сiкiрiлетiн), дэрумендер мен минералды заттардык орташа керсетюшн аныктады. Зерттеуден aлынFaн мэлiметтер нэтежиеанде студенттер тaFaм статусын, тaFaм рационынык эр турлiлiгiн бaFaлaп, тaFaм рационынык адекваттылы^ын талдады. АлынFaн керсеткiштер энергия мен
таFамдык 3aTTapFa кажетттктщ физиоло-гиялык нормаларымен салыстырылып [4], ауыткулары аныкталды. Студенттер тэулк бойынша кабылдаFан таFамдарынык нутри-циондык курамын аныктау аркылы, таFамдык рациондарына тYзетулер енгiзуге машык-танады. Сондай-ак, Fbmb^ эдебиеттермен ез бетiнше жумыс жасауы алынFан мэлiметтердi талдауына жэне тамактану рациондарына тузетулер енгiзуге, ¥тымдандыруFа мYмкiндiк бередi. 6з бетiнше жасаFан жумыстары бойынша тамактану статусын баFалау аркылы жэне тамактану жаFдайларына тужырым жасай отырып, аныкталFан ауыткуларына таFамдык рациондарын утымдандыру бойынша жалпы нускаулыктар жасады. Kазiргi коFамдык жаFдайларFа студенттердщ бейiмделуi бэсеке-ге тYсуге, пшр таластыруда, оз ойын корFауда оку YPДiсiндегi неFурлым тиiмдi белсендендiру формасыньщ бiрi - iскерлiк ойындар [2]. Кафедрада коFамдык денсаулык сактау факультетЫщ 4 курс студенттерiне баFдарла-маFа сэйкес «таFам гигиенасы» пэнi бойынша «ТаFамдык токсикоинфекция (этиологиясы, эпидемиологиясы, клиникасы, диагностика-лау» такырыбы бойынша тэжiрибелiк сабак-тарды окытудык камандалы-баFытталFан окыту эдiсi (team-based learning-TBL) тYрiнде окыту енпзшген. Сабакты окыту эдiсiнщ мак-саты гигиеналык\эпидемиологиялык жаFдай-ды диагностикалау, этиологиясы микробты таFамнан уланудык ершуЫ тексеру, таFамнан уланудык ершуiн жою жэне алдын алу шараларын жузеге асыру, медико-санитарлык кужаттарды толтыру жаFдайын мекгерту болып табылады. Сабакты етюзудщ мiндеттерi таFамдык токсикоинфекция кезiнде мемлекет-тiк санитарлыкэпидемиологиялык кызмет жYр-пзетш негiзгi профилактикалык шараларды мекгерту. Белсендi окыту эдiсi белгiлi бiр ретпен жYргiзiледi. Сабактык басында студент-терге такырыптык максаты жэне тапсыр-малары усынылып, еткiзу формасы мен эдiсi тyсiндiрi-ледi. Кездейсок такдау эдiсiмен студенттер командалык топтарFа белiнедi, командалык тестлеу жумыстары жyргiзiлiп, команда iшiлiк талкылау жасалады. Егер де киындык тудыркан сурактар болса, Clкьlтушымен бiрге талкыланады. Ары карай командаларFа максаты мен мшдетше сэйкес бiрдей гигиеналык сценарийлер бершедк Эр бiр сценарий команданык ез iшiнде талкыланып, нэтижесi баяндалады жэне накты мэселелiк шешiм жасалынады. Команда аралык талкыланулар жасалынFаннан кешн, мYмкiн болатын шешiм кабылданады. Окытушы - команда, команда - окытушы арасында керi
байланыс жYргiзiлiп, команданык корытынды (эр бiр студенттiк жеке баFасы жалпы команданык баFасына тек) баFасы шыFарылады. Такырыптык аукымы бойынша кафедрада рольдiк ойынды жYргiзу тэртiбi карастырылып, рольдiк ойындар уйымдастырылады. Катысу-шыларды топтан сайланFан кеш басшысы жаЙFастырып отырFызады. ТоптаFы студенттер бiрнеше кызметтiк топтарFа белiнедi. Атка-рушы кызметтер белiнедi «наукас адам» жэне медициналык кемек керсететiн емдеушщэ-рiгер, зертханашы, эпидемиолог, дэр^ер-инфекционосит, таFам гигиенасы белiмiнiк бас маманы, бактериолог, коFамдык тамактану мекемесi эюмшшИ, аспазшы. Аткаратын мнде-тiне сэйкес дэр^ер наукаска алдын ала диагноз кояды жэне алFашкы кемек керсету шараларын жYргiзедi жэне шуFыл хабарла-маны ^амдык денсаулык сактау департаменте (КДСД) жiбередi. КДСД -гi аткарушы адамнык кызметi мен мЫдеттерЫе байланысты тергеу комиссиясынык мYшелерi курылады. Аныктал-Fан гигиеналык жаFдаЙFа тергеу жYргiзiледi жэне кажеттi медико-санитарлык кужаттарды дайындайды. Эр бiр кызметкер аткаратын мндеттерЫе сэйкес таFамнан уланудык ершуЫе тексеру жYргiзедi. ЖYргiзiл-ген сценарийдщ сокында барлык жиналFан материалдар салыстырылады жэне толык тYPде баяндалды. ТаFамнан уланудык ершуiн тексеру материалдарынык кужаттары толты-рылды жэне таFамнан уланудык ершуЫ жою бойынша оперативтi шаралары жасалын-ды. Корытындысында барлык максатка кол жетше отырып, катысушылар ойын жYргiзу уакытын-да эмоциялык эсерленудiк жоFарFы шегiнде болды. Рольдiк ойындар студенттерге диагностика жасауFа жэне улануды жою жолындаFы шешiмдерiн белсендi тYPде iздене отырып, такырыптык мазмунын толыктай ашуFа мYмкiн-дiк бердi. Сонымен, корытындылай келе кафедрада инновациялык белсендi окыту эдк-терiн колдану студенттерге ез бетнше ойлану кабiлетiн дамыту Yшiн кажеттi жаFдайларды жетiлдiредi, жака жаFдайларFа тез арада бейiмделуге, туындаFан мэселенi шешуде езiндiк кез карасынык болуына, аудиториямен байланыс орнату болашак маман ретiнде студенттерге Yлкен ыкпал етедi. Шы^арма-шылык кабiлетiн дамытады, бiлiм алушылар-дык сейлеу мэнерн жетiлдiредi, езiндiк кезкарасынык болуын калыптасырады, ойлану кабiлетiн белсендiредi.
ЭДЕБИЕТ 1 Дюсенова С. Б. Активные методы обучения в подготовке врача /С. Б. Дюсенова,
Е. А. Корнеева //Успехи современного естесто-вознания. - 2014. - №12. - С. 138-140.
2 Койков В. В. Роль research-based learning в подготовке инновационно-актитвных специалистов системы здровоохранения /В. В. Койков, Г. А. Дербисалина //Денсаулык сактау-ды дамыту журналы. - 2012. - №4(65). - С. 67 -78.
3 Медициналык б^м берудег педаго-гикалык процесс: Монография /Р. С. ДосмaFaм-бетова Г. С. Кемелова, Ш. С. Калиева жэне т. б. - KaрaFaнды: КММУ, 2012. - 120 б.
4 Нормы Физиологических потребностей в энергии и пищевых веществах для различных групп населения Республики Казахстан: Метод. рекомендация. - Астана, 2012. - 59 с.
5 Шаумова И. В. Активные методы обучения как способ повышения качества профессионального образования //Матер. междунар. науч. конф. «Педагогика: традиции и инновации». - М., 2011. - С. 57-61.
REFERENCES
1 Djusenova S. B. Aktivnye metody obuchenija v podgotovke vracha /S. B. Djuseno-
va, E. A. Korneeva //Uspehi sovremennogo estes-tovoznanija. - 2014. - №12. - S. 138-140.
2 Kojkov V. V. Rol' research-based learning v podgotovke innovacionno-aktitvnyh spe-cialistov sistemy zdrovoohranenija /V. V. Kojkov, G. A. Derbisalina //Densau^ satfaudy damytu zhurnaly. - 2012. - №4(65). - S. 67-78.
3 Medicinal bilim berudegi pedagog-ikalyк process: Monografija /R. S. DosmaFam-betova G. S. Kemelova, Sh. S. Kalieva zhэne t. b. - KKaraFandy: KMMU, 2012. - 120 b.
4 Normy Fiziologicheskih potrebnostej v jenergii i pishhevyh veshhestvah dlja razlichnyh grupp naselenija Respubliki Kazahstan: Metod. rekomendacija. - Astana, 2012. - 59 s.
5 Shaumova I. V. Aktivnye metody obuchenija kak sposob povyshenija kachestva professional'nogo obrazovanija //Mater. mezhdu-nar. nauch. konf. «Pedagogika: tradicii i inno-vacii». - M., 2011. - S. 57-61.
Поступила 23.02.2018
Zh. A. Seilkhanova
ELEMENTS OF ACTIVE TEACHING METHODS IN THE EDUCATIONAL PROCESS AT THE DEPARTMENT OF NUTRITION AND GENERAL HYGIENE
Department of nutrition and general hygiene of Karaganda state medical university (Karaganda, Kazakhstan)
In the article features of introduction of active methods of teaching in the educational process at the department of nutritional and general hygiene in the discipline of "food hygiene" are considered. The use of active teaching methods in the learning process contributes to the formation of students' skills of working in a team, the ability to make decisions and be responsible for them in various situations close to the professional, build the right relations with colleagues, develop the skills of research activities.
Key words: active forms of education, medical education, educational process, teamwork, food products
Ж. А. Сейлханова
ЭЛЕМЕНТЫ АКТИВНЫХ МЕТОДОВ ОБУЧЕНИЯ В УЧЕБНОМ ПРОЦЕССЕ НА КАФЕДРЕ НУТРИЦИОЛОГИИ И ОБЩЕЙ ГИГИЕНЫ
Кафедра нутрициология и общий гигиены Карагандинского государственного медицинского университета (Караганда, Казахстан)
В статье рассмотрены особенности внедрения активных методов обучения в учебный процесс на кафедре нутрициолигии и общей гигиены по дисциплине «гигиена питания». Использование в учебном процессе активных методов обучения способствует формированию у студентов навыков работы в команде, умению принимать решения и отвечать за них при различных ситуациях, близких к профессиональным, выстраивать правильные отношения с коллегами, развитию навыка научно-исследовательской деятельности.
Ключевые слова: активные формы обучения, медицинское образование, учебный процесс, работа в команде, пищевые продукты
