Научная статья на тему 'ЭЛЕКТРОН ҲУКУМАТНИНГ ЖОРИЙ ЭТИЛИШИ – ДАВЛАТ БОШҚАРУВИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ОМИЛИ СИФАТИДА'

ЭЛЕКТРОН ҲУКУМАТНИНГ ЖОРИЙ ЭТИЛИШИ – ДАВЛАТ БОШҚАРУВИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ОМИЛИ СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

377
52
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
давлат / электрон ҳукумат / самарадорлик индикаторлари / АКТ / бошқарув / шаффофлик / давлат хизматлари / ягона дарча / интернет / онлайн платформа / технологик восита / концепциялаш / government / e-government / performance indicators / ICT / governance / transparency / public services / single window / internet / online platform / technology tool / conceptualization

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Илҳомжон Элмуроджон Ўғли Эркинов

Давлат бошқаруви органларининг замонавий талабларга жавоб бермайдиган институционал асослари ва улар фаолиятининг принциплари ўтказилаѐтган ислоҳотларни тўлиқ рўѐбга чиқаришга ҳамда қўйилган мақсадларга эришишга тўсқинлик қилади. Давлат бошқарувида электрон ҳукуматнинг жорий этилиши эса, мамлакат тараққиѐтининг янги босқичида амалга оширилаѐтган кенг кўламли ислоҳотларнинг натижадорлигига эришишда давлат бошқарувининг мутлақо янги, самарали ва сифатли тизимини яратиш, давлат бошқаруви органлари ва маҳаллий ижро этувчи ҳокимият органларининг уйғун фаолиятини ташкил этиш муҳим восита ҳисобланади. Давлат бошқарувида электрон ҳукуматни жорий этишдан кўзланган асосий мақсад – давлат ва халқ ўртасидаги масофани яқинлаштиришдир

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The institutional foundations of public administration, which do not meet modern requirements and principles of their functioning, impede the full implementation of ongoing reforms and the achievement of goals. The introduction of e-government in public administration is an important tool for achieving the effectiveness of large-scale reforms at a new stage in the development of the country, creating a completely new, efficient and high-quality public administration system. The main goal of introducing e-government in public administration is to close the gap between the state and the people.

Текст научной работы на тему «ЭЛЕКТРОН ҲУКУМАТНИНГ ЖОРИЙ ЭТИЛИШИ – ДАВЛАТ БОШҚАРУВИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ОМИЛИ СИФАТИДА»

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-997-1003

ЭЛЕКТРОН ХУКУМАТНИНГ ЖОРИЙ ЭТИЛИШИ - ДАВЛАТ

бошцарувини такомиллаштириш омили сифатида

Илхомжон Элмуроджон ртли Эркинов

Узбекистон Миллий университети таянч докторанти

Давлат бошкаруви органларининг замонавий талабларга жавоб бермайдиган институционал асослари ва улар фаолиятининг принциплари утказилаётган ислохотларни тулик руёбга чикаришга хамда куйилган максадларга эришишга тускинлик килади. Давлат бошкарувида электрон хукуматнинг жорий этилиши эса, мамлакат тараккиётининг янги боскичида амалга оширилаётган кенг куламли ислохотларнинг натижадорлигига эришишда давлат бошкарувининг мутлако янги, самарали ва сифатли тизимини яратиш, давлат бошкаруви органлари ва махаллий ижро этувчи хокимият органларининг уйгун фаолиятини ташкил этиш мухим восита хисобланади. Давлат бошкарувида электрон хукуматни жорий этишдан кузланган асосий максад - давлат ва халк уртасидаги масофани якинлаштиришдир.

Калит сузлар: давлат, электрон хукумат, самарадорлик индикаторлари, АКТ, бошкарув, шаффофлик, давлат хизматлари, ягона дарча, интернет, онлайн платформа, технологик восита, концепциялаш.

The institutional foundations of public administration, which do not meet modern requirements and principles of their functioning, impede the full implementation of ongoing reforms and the achievement of goals. The introduction of e-government in public administration is an important tool for achieving the effectiveness of large-scale reforms at a new stage in the development of the country, creating a completely new, efficient and high-quality public administration system. The main goal of introducing e-government in public administration is to close the gap between the state and the people.

Keywords: government, e-government, performance indicators, ICT, governance, transparency, public services, single window, internet, online platform, technology tool, conceptualization

Давлат бошкарувида электрон хукуматни жорий этиш

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

анъанавий бюрократах тусикларга чек куяди, шунингдек,

April, 2022

National University of Uzbekistan Volume 3 | NUU Conference 2 | 2022

Google Scholar indexed Current Issues of Social Sciences and Humanities

^0^0.24412/2181-1385-2022^

давлат хизматлари курсатиш даражасини оширишни, фукароларнинг давлат конунчилигига риоя этишини соддалаштиришни, уларнинг жамиятга булган фаоллигини ва ишончини оширишни, коррупцияни олдини олишни, фирибгарликни камайтиришни ва давлат харажатлари самарадорлигини оширишни англатади. Электрон хукумат фукароларда давлат бошкаруви ва давлат сиёсати хакидаги билимларни ошириш имконини беради. Бу, айникса, давлат товарлар ва хизматларни ишлаб чикариш ва ахолига етказиб бериш имкониятларини кенгайтиришга интилаётган бир пайтда мухим ахамият касб этади. Давлат сиёсатининг хозирги холатини очиб бериш, шунингдек уларни такомиллаштиришга ёрдам берувчи маълумотларни ишлаб чикариш учун самарадорлик индикаторлари мухим омил хисобланади.

Давлат бошкарувида электрон хукуматни жорий этишдан кузланган асосий максад - давлат ва халк уртасидаги масофани якинлаштиришдир. Шу сабабли, куплаб хукумат рахбарлари, сиёсий етакчиларнинг энг аввало давлат бошкарувини демократлаштириш, унинг самарадорлигини ошириш, фукароларга шаффоф хизмат курсатишни оптималлаштириш максадида электрон хукуматни жорий килиб, ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланишга интилишлари бежиз эмас.

Электрон хукумат тушунчаси дастлаб ХХ асрнинг 90-йиллари бошида А^Шда пайдо булган. Мазкур тушунча, 1991 йилда, А^Шнинг уша вактдаги президенти Билл Клинтон даврида, интернет ва умуман ахборот коммуникация технологияларининг ривожлантиришга давлат даражасида, алохида эътибор каратган пайтда юзага келгани маълум. Клинтон маъмурияти даврида давлат идоралари хужжатлари оркали ОАВга таркалган «Электрон хукумат» тушунчаси, 1999 йилдан бошлаб, океан орти ва Европанинг етакчи нашрларида даврий равишда ва тез-тез учрай бошлади. Айнан шу даврда, «Электрон хукумат» ва унга боглик тамойиллар тахлил ва тадкик килинган илмий ишлар хам пайдо булди.

Буюк Британияда эса, 1997 йилда сайланган Мехнат партияси хукуматни модернизация килиш дастурининг марказида электрон хизматлар курсатишни йулга куйди.[1]

С.Беллам ва Ж.Тейлорларнинг «Ахборот асрида хукумат бошкаруви» [2] асарида давлат бошкарувига электрон ахборот коммуникация воситалари, хусусан интернетни тадбик этишнинг назарий масалалари куриб чикилган. 2002 йилда чоп этилган «Электрон хукумат стратегиясини бахолаш мезонлари: стратегик тахлил

April, 2022

998

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-997-1003

хулосаси» [3] номли рисолада эса, электрон хукуматнинг жорий килишнинг истикболлари, унинг техник ва ижтимоий талаблари асосида тахлил килинган. Кейинги даврда, ахборот коммуникация технологиялари борасида ривожланган, етакчи давлатлар хукуматларининг махсус карорлари оркали амалий ишга утилди. Давлат бошкаруви сохасига ахборот коммуникация технологияларини жорий этишни куплаб нуфузли халкаро ташкилотлар хам куллаб-кувватлай бошлашди.

Электрон хукумат - ахборот ва коммуникация технологияларини давлат бошкаруви органларида куллаш булиб, ташкилий узгаришлар хамда янгича малакаларнинг жорий этилиши билан уйгун холда давлат хизматларини хамда демократик жараёнларни такомиллаштириш ва давлат сиёсати институтларини куллаб-кувватлашга айтилади. [4]

Электрон хукумат атамаси - фукаролар, бизнес ва хукуматнинг турли тармоклари билан муносабатларни ислох килишга кодир ахборот технологияларининг давлат органлари томонидан, кулланишидир. Бу технологиялар турли максадларда хизмат килиши мумкин. Фукароларга давлат хизматларини курсатишнинг такомиллаштирилиши, ишлаб чикариш ва бизнес билан узаро муносабатларнинг яхшиланиши хамда янада самарали давлат бошкаруви шулар жумласидандир. Натижада, коррупциянинг кискариши, шаффофликнинг таъминланиши, фойдаланувчиларга кенг кулайликлар, даромадларнинг ортиши ёки харажатларнинг камайиши каби афзалликларнинг амалга ошишини кузатиш мумкин. [5]

2015 йилда кабул килинган "Узбекистон Республикаси электрон хукумат тугрисидаги конуни"да электрон хукуматга куйидагича таъриф берилади. Электрон хукумат - давлат органларининг жисмоний ва юридик шахсларга ахборот-коммуникация технологияларини куллаш йули билан давлат хизматлари курсатишга доир фаолиятини, шунингдек идоралараро электрон хамкорлик килишни таъминлашга каратилган ташкилий-хукукий чора-тадбирлар ва техник воситалар тизимидир;[6]

Электрон хукуматни шунчаки, интернет оркали давлат хизматларини такдим эта оладиган веб-сайт ёки онлайн платформа деб хисоблаш мумкин. Бирок, бу электрон хукуматнинг имкониятларини хаддан ташкари минималлаштириш булади.

Электрон хукуматни шартли равишда икки турга булиш

мумкин:

April, 2022

1. Электрон хизматлар: хукумат томонидан хизматлар, дастурлар ва маълумотларни ракамли равишда такдим этиш;

2. Электрон хамкорлик: давлат бошкарувида бевосита ва билвосита катнашиш, овоз бериш, фикр билдириш хатто солик, жарима ёки турли хил туловларни тулаш каби оммавий фаолликни ошириши мумкин булган интернет билан боглик ракамли алока деб айтиш мумкин.

Электрон хукумат нафакат давлат идоралари ва ташкилотлари уртасидаги иш жараёнларини ислох килиш, балки фукаролар, бизнес, профессионал хамжамият, уюшмалар, касаба уюшмалари каби нодавлат-нотижорат ташкилотларга хизмат курсатиш хамда улар билан хамкорликни яхшилаш воситасидир. Хусусан Электрон хукуматни концепциялашнинг машхур усули бу технологик воситачиликдаги узаро таъсирларнинг учта сохасини ажратишдир. Булар:

хукумат уртасидаги узаро алокалар. Масалан, мунтазам вазифаларни автоматлаштириш идоралар ва улар уртасида тезкор маълумот алмашиш оркали давлат бюрократияларининг ички самарадорлигини ошириш учун технологиялардан фойдаланиш билан боглик. Хукумат уртасидаги узаро алокалар одатда фирмалардан товар ва хизматларни сотиб олиш хамда сотишда давлат харажатларини камайтириш учун интернетдан фойдаланишни уз ичига олади;

бизнес жараёнларида АКТдан фойдаланишнинг афзалликлари хусусий ва давлат секторларида узок вактдан бери эътироф этилган булиб, улар фукароларнинг ахборот жамиятида фаол иштирок этиши, уларнинг АКТдан фойдаланиш буйича хабардорлиги ва малакаси туфайли тобора купрок эътиборга олинмокда. Электрон хукуматнинг жорий этилиши хукумат ва бизнес секторлари уртасидаги алокани яхшилашга хам ёрдам беради. Масалан, электрон давлат хизматларининг шуба корхонаси сифатида электрон харидлар G2G ва G2B уртасидаги алокани осонлаштириши мумкин, бу эса кичик корхоналарга давлат тендерларида йирик компаниялар билан ракобатлашиш имконини беради. Демак, электрон хукуматнинг фойдаси очик ва шаффоф бозор хамда кучли иктисодиётни яратиш булаётгани ривожланган мамлакатлар тажрибаси курсатиб турибди.

Давлат бошкарувида АКТни жорий этилиши, нафакат хукуматларнинг фукаролар билан анъанавий тарзда юритадиган муносабатларини, балки оддий одамларнинг мулокот килиш, ишлаш ва яшаш тарзини хам узгартиради. Узбекистон

April, 2022

1000

National University of Uzbekistan Volume 3 | NUU Conference 2 | 2022

Google Scholar indexed Current Issues of Social Sciences and Humanities

^0^0.24412/2181-1385-2022^

Республикаси Президента Ш.Мирзиёевнинг 2017 йилнинг 7 февраль кунги "Узбекистан Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси тугрисида"ги Фармони билан 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегияси кабул килинди. Харакатлар стратегиясида Узбекистонни ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши белгилаб берилган булиб, уларнинг хар бирида мамлакатда янги боскичдаги демократик ислохотларни янада чукурлаштириш ва самарадорлигини таъминлашга оид аник чора-тадбирлар уз аксини топган.

"Давлат ва жамият курилишини такомиллаштириш" деб номланган биринчи йуналишда демократик ислохотларни чукурлаштириш ва мамлакатни модернизация килишда "Электрон хукумат" тизимини такомиллаштириш, давлат хизматлари курсатишнинг самараси, сифати ва ахоли хамда тадбиркорлик субъектлари томонидан фойдаланиш имкониятини ошириш назарда тутилган. Хусусан, давлат бошкаруви сохасини ислох этиш жараёнида давлат хизматлари ахоли учун кулай, ортикча бюрократик тусиклардан холи, оператив тизимни яратиш ва давлат хизматларини ракамлаштириш устувор вазифа этиб белгиланди. Мамлакатда давлат хизматларини курсатишнинг миллий тизимини тубдан ислох килиш буйича кенг микёсда бошланган ишлар доирасида Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги хузурида Давлат хизматлари агентлиги ташкил этилди. Бугунги кунда нафакат тадбиркорларга, балки ахолига хам энг зарур ва талаб юкори булган давлат хизматларини "Ягона дарча" тамойили буйича курсатиш максадида республиканинг хар бир шахар ва туманларини камраб олган Халк кабулхоналари хузуридаги давлат хизматларининг ягона тармоги яратилди.

Тизимнинг жорий этилиши билан:

■ Хизматларни курсатиш муддати кискартирилди;

■ Идоралараро интеграцияни йулга куйиш оркали мурожаат килувчилар томонидан такдим этиладиган хужжатлар сони кескин камайтирилди;

■ Хизмат курсатиш жараёни оптималлаштирилди;

■ Хизмат курсатувчи органлар фаолиятини номарказлаштириш -яъни, хизмат курсатиш ваколатини юкори турувчи органдан куйи тизимларга утказиш оркали хизматнинг тезкорлигини ва манзиллилиги таъминланди.

April, 2022

1001

Хусусан, 2017-2021 йиллар мобайнида 142 та давлат хизматлари марказларининг янги бинолари курилди, 129 та худудда давлат хизматлари марказларининг филиаллари ташкил этилди. Давлат хизматларини курсатиш 465 кундан 237 кунга кискартирилди. Давлат хизматлари марказлари оркали 2017-2021 йилларда 27,6 млн дан ортик хизматлар курсатилди, шундан 11,4 фоизини электрон (онлайн) хизматлар ташкил этди. Бундан ташкари, жами 207 та давлат хизматлари марказлари ташкил этилди. Давлат хизматлари марказлари оркали курсатилаётган хизматлар сони 37 тадан 157 тага етказилди. Давлат хизматларини курсатишда талаб этиладигин хужжатлар сони 95 тага камайтирилди. Сайёр (мобил) давлат хизматлари сони 662 411 тани ташкил этди. [7]

2017 йилда факатгина тадбиркорларга 170 мингдан ортик давлат хизматлари курсатилган булса, 2020 йил давомида жисмоний ва юридик шахсларга 8 млн дан ортик давлат хизматлари курсатилди.

Узбекистонда давлат хизматлари курсатилиши тугрисида бир катор хорижий экспертлар уз фикр мулохазаларини билдиришди. Хусусан Осиё тараккиёт банки вице-президенти Шиксин Чен шундай таъкидлади: "Давлат хизматлари марказларида "Ягона дарча" тамойили асосида давлат хизматларини курсатиш амалиёти хорижий инвестицияларни жалб килишда мухим воситалардан бири хисобланади. Дархакикат, бу ерда кушимча пул ва вакт сарфламасдан, бизнесни муваффакиятли бошлаш ва юритиш учун зарур булган хужжатларинг аксариятини олиш мумкин". [8]

Шунга мувофик равишда 2017-2021 йилларда мамлакатда хукукий демократик давлат, кучли фукаролик жамияти куриш, эркин бозор муносабатлари ва хусусий мулк устуворлигига асосланган иктисодиётни ривожлантириш, халкнинг осойишта ва фаровон хаёт кечириши учун шарт-шароитлар яратиш, халкаро майдонда Узбекистоннинг муносиб урин эгаллашига каратилган комплекс чора-тадбирлар амалга оширилди.

Хулоса килиб айтганда, Электрон хукуматнинг якуний максади фукароларга самарали ва тежамкор тарзда давлат хизматларининг кенгайтирилган портфелини таклиф килишдир. Электрон хукумат хукумат учун янада ошкораликни таъминлаши мумкин, чунки у жамоатчиликни хукумат нима устида ишлаётгани ва амалга оширилаётган сиёсатлар хакида хабардор килиш имконини беради. Фукароларга хизмат курсатиш самарадорлигини ошириш, хизматлар сифатини ошириш, давлат хизматларидан фойдаланиш имкониятларини

April, 2022

1002

яхшилаш, давлат органларининг шаффофлиги ва хисобдорлиги электрон хукуматнинг кутилаётган афзалликлари хисобланади.

REFERENCES

1. https://www.britannica.com/topic/e-government

2. Bellamy S., Taylor J. Governing m the Information Age // Open University Press. 1998. - 196.

3. Frang Z. E-Government in Digital Era: Concept, Practice, and Development // International Journal of the Computer, the Internet and Management. - 2002. - Vol. 1. - № 2. - P. 1-22.

4. Электрон хукумат тушунчасига Европа иттифокининг таърифи.

5. Электрон хукумат тушунчасига Жахон Банкининг таърифи.

6.https://www.lex.uz/acts/2833860

7. Узбекистонда 2017-2021 йилларда ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегияси натижалари Fastbook: -Тошкент: Baktriya press, 2021. 19 б.

8. Узбекистонда 2017-2021 йилларда ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегияси натижалари Fastbook: -Тошкент: Baktriya press, 2021. 18 б.

April, 2022

1003

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.