Научная статья на тему 'УЗБЕКИСТОНДА ЭЛЕКТРОН Х,УКУМАТ: МАВЖУД ИМКОНИЯТ ВА ИСТЩБОЛЛАР'

УЗБЕКИСТОНДА ЭЛЕКТРОН Х,УКУМАТ: МАВЖУД ИМКОНИЯТ ВА ИСТЩБОЛЛАР Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

408
91
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
хукумат / ахборот / давлат хизматлари / мобил иловалар / government / information / public services / mobile applications

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Иброхим Шухратович Файзиев

Мазкур маколада электрон хукумат, унинг шаклланиши ва кулайликлари, бугунги жадал интеграциялашув жараёнида халкаро ва Узбекистон тажрибаси тахлил этилган. Миллий шароитда электрон хукуматни ривожлантириш истикболлари баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

E-GOVERNMENT IN UZBEKISTAN: CURRENT OPPORTUNITIES AND PROSPECTS

This article analyzes e-government, its formation and convenience, international and Uzbek experience in today's rapid integration process. Prospects for the development of e-government in the national context are outlined.

Текст научной работы на тему «УЗБЕКИСТОНДА ЭЛЕКТРОН Х,УКУМАТ: МАВЖУД ИМКОНИЯТ ВА ИСТЩБОЛЛАР»

УЗБЕКИСТОНДА ЭЛЕКТРОН \YKYMAT: МАВЖУД ИМКОНИЯТ BA

ИСТЩБОЛЛАР

Иброхим Шухратович Файзиев

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти укитувчиси ibrohimfayzie vshuhrato vich@gmail. com

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада электрон хуку мат, унинг шаклланиши ва кулайликлари, бугунги жадал интеграциялашув жараёнида халкаро ва Узбекистан тажрибаси тахлил этилган. Миллий шароитда электрон хукуматни ривожпантириш истикболлари баён этилган.

Калит сузлар: хукумат, ахборот, давлат хизматлари, мобил иловалар.

E-GOVERNMENT IN UZBEKISTAN: CURRENT OPPORTUNITIES AND

PROSPECTS

Ibrokhim Shukhratovich Fayziev

Teacher of Chirchik State Pedagogical Institute of Tashkent region ibrohimfayzie vshuhrato vich@gmail. com

ABSTRACT

This article analyzes e-government, its formation and convenience, international and Uzbek experience in today's rapid integration process. Prospects for the development of e-government in the national context are outlined.

Keywords: government, information, public services, mobile applications.

КИРИШ

«Демократик ислохотлар сари йул — биз учун яккаю ягона ва энг тугри йулдир»[1]. Ахоли фаровонлигини янада ошириш, мамлакатнинг иктисодий баркарорлигини мустахкамлашнинг мухим омили сифатида алока, ахборотлаштириш ва телекоммуникация технологияларини ривожпантириш мамлакатимиз сиёсатининг устувор вазифалари каторига киради. Мазкур вазифанинг мохияти, максади ва истикболдаги ривожи 2013 йилнинг 27 июнида кабул килинган "Узбекистон Республикасининг Миллий ахборот-коммуникация тизимини янада ривожпантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги Президент карорида уз ифодасини топган. Унга мувофик, 2013-2020 йилларда Узбекистон Республикасида телекоммуникация технологиялари, тармоклари ва

ал ока инфратузилмасини ривожлантириш дастури тасдикланди. Жорий йилда уз олдимизга куйган улкан вазифалардан бири электрон хукуматни ривожлантириш масаласидир. Бу оркали ижтимоий турмуш муаммоларини тез бартараф этиш имкониятлари пайдо булади.

"Электрон хуку мат" нима? У анаънавий хукумат фаолиятига нисбатан кайси кулайликлари билан афзал туради?

Электрон хукумат — барча хам „ички", хам „ташки" алокалар ва жараёнлар мажмуаси булиб, тегишли ахборот-коммуникация технологиялари билан кувватланиб ва таъминланиб турадиган хукумат[2]. Коммуникация тармоклари оркали ахборотга ишлов бериш, уни узатиш ва таркатишни электрон воситалари асосида давлат бошкарувини ташкил килишни, давлат хокимияти органларини барча бугинлари томонидан фукароларнинг барча тоифаларига электрон воситалар билан хизматлар курсатиш, уша воситалар ёрдамида ахолига давлат органларининг фаолияти хакида ахборот бериш.

„Электрон хукумат" тушунчаси XX аср 90-йиллари бошида пайдо булган, лекин амалиётга сунгги йиллардан бошлаб татбик килина бошланди. Электрон хукуматни ишлаб чикиш билан биринчи галда АКД1, Англия, Италия, Норвегия, Сингапур, Австралия ва айрим бошка давлатлар (Франция, Германия, К,атар, БАА ва х к.) шугулландилар[3].

АДАБИЁТЛАР ТАХ,ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Узбекистонда хам электрон хукумат барпо килиш ишлари бошлаб юборилган. Жахон тажрибасига мавжуд амалиётга кура, у икки узаро богланган, лекин функционал жихатдан мустакил кисмлардан, Хукумат Интранетидан ва таищи инфратузшмащн таркиб топган.

Хукумат Интранети (ички) - ахборот тизимининг ички инфратузилмаси булиб, у давлат тузилмалари томонидан давлат корпоратив вазифаларини амалга оширишдаги узаро муносабатларда фойдаланилади. Ташки инфратузилма, давлатни фукаролар ва юридик шахслар билан узаро ишлашини таъминлайдиган оммавий ахборот инфратузилмасини камраб олади. Электрон хукумат фаолияти уч йуналишда:

"Давлат — давлат" йуналишида идоралараро даражада давлат муассасалари уртасида ахборот алмашиш самарадорлигини хамда жойларда режалаштириш ва бошкарувнинг сифатини юксалтиришга хизмат кил ад и. Жамоатчилик фикрини мунтазам мониторинг этиб бориш хамда унга таъсир -курсатиш имконини беради.

"Давлат — бизнес" йуналишида маъмурий тартиб-таомиллар ав-томатлаштирилади. Натижада бизнесни руйхатга олиш, соли к хамда статистика

хисоботларини, божхона декларацияларини топширишда тадбиркорларнинг вакти ва маблаги тежалади.

"Давлат — фуцаро " йуналиши хал к билан мул окот учун куш и мча механизмларни яратиш, ахоли вакти ни тежаш, давлат органлари фаолиятининг самарадорлиги, тезкорлиги хамда шаффофлигини таъминлашга каратилган булиб, ижро интизомини янада мустахкамлайди.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 2 мартдаги ПФ-5953-сон Фармони асосида кабул кнлинган 2017 — 2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Х,аракатлар стратегиясини «Илм, маърифат ва рак;амли ик;тисодиётни ривожлантириш йили»да амалга оширишга оид Давлат дастурининг 23-а баидига мувофик электрон хукуматни ривожлантириш борасида жорий йил учун бир катор вазифалар, хусусан, ахборот технологиялари сохасида инсон капиталини ривожлантириш, кадрларни тайёрлаш ва улар малакасини ошириш тизимини такомиллаштириш; давлат хизматларини ракамли шаклга трансформация кнлиш ва ахборот экотизимини ривожлантириш; давлат органлари ва ташкилотлари фаолиятининг очиклиги ва шаффофлигини таъминлаш вазифалари белгиланган эди.

НАТИЖАЛАР

"Электрон хукумат"нинг самарали унсурлари сифатида, 20 дан ортик лойихалар амалга оширилди. Улар сирасида:

www.gov.uz Интернет тармогидаги Узбекистон Республикасининг Хукумат портали - ахоли, бизнес вакиллари ва ташкилотларга хукумат ва давлат органларининг фаолияти буйича малумотларга кириш имконияти шароитларини яхшилаш хамда ахоли в а давлат ташкилотлари уртасида узаро алокадорлик самарадорлигини таъминлаш максадида яратилган.

Мобил Интернет фойдаланучиларини жалб этиш максадида Хукумат порталининг мобил версияси (my.gov.uz) ишлаб чикилган. Ушу версияда ахоли учун энг мухим ва фойдали маълумотлар жамланган. Шу билан бирга, мамлакатимизда утаётган вокеалар тугрисида ахолига оператив тарзда маълумотларни такдим этиш максадида Android, IOS ва Windows mobile платформаларида хукумат порталининг мобил иловалари ишлаб чикилди. Узбекистон Республикасининг Хукумат портали давлат хокимияти органлари фаолиятининг функционал жараён ва тартибини куллаб-кувватловчи, давлат хокимияти ва бопщаруви органларининг Электрон хамжихатлик инфратузилмаси тизимини ташкил этувчи кием хисобланади.

http://www.my.gov.uz Узбекистан Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2012 йил 30 декабрдаги —Интерактив давлат хизматлари курсатишни хнсобга олган холда Интернет тармогида Узбекистон Республикасининг "Хукумат портали фаолиятини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги 378-сон карори ижроси сифатида, Ягона интерактив давлат хизматлари портали, (Ягона портал), яратилди ва 2013 йил 1 июлда Интернет тармогида ишга туширилди. Мазкур ахборот ресурсининг максади - фойдаланувчилар, ва биринчи навбатда, тадбиркорлик субъеклари учун давлат хизматлари хакидаги маълумотларни олиш буйича кенг имкониятларни яратиб бериш хамда — "ягона дарча" тамойили асосида давлат хизматларини такдим этишдан иборат. Ягона интерактив давлат хизматлари портали хизматларни Интернет тармоги оркали такдим этишни узиДа мужассамлаштиради, яъни, фойдаланувчи, республиканинг исталган нуктасидан ва исталган вактда, танлаган интерактив хизматлардан фойдаланиш имкониятига эга. Кечагина, биз хукумат билан уз жойимиздан турмасдан туриб мул о кот килишни тасаввур хам кила олмас эдик, эндиликда эса, Ягона портал, яъни, Интернет тармогидаги сайт оркали, фойдаланувчи шикоятлар, таклифлар ёки бошка мурожаатларини онлайн тарзда жунатиши мумкин. Бундан ташкари, Ягона интерактив давлат хизматлари портали хизматларни Интернет тармоги оркали такдим этишни узида мужассамлаштиради, яъни, фойдаланувчи, республиканинг исталган нуктасидан ва исталган вактда, танлаган интерактив хизматлардан фойдаланиш имкониятига эга. Кечагина, биз хукумат билан уз жойимиздан турмасдан туриб мул о кот килишни тасаввур хам кила олмас эдик, эндиликда эса, Ягона портал, яъни, Интернет тармогидаги сайт оркали, фойдаланувчи шикоятлар, таклифлар ёки бошка мурожаатларини онлайн тарзда жунатиши мумкин. Х,озирги кун да Ягона портал куйидаги имкониятларни такдим этади:

давлат органлари ва хизматлари хакидаги маълумотларни олиш; давлат хизматларини олиш учун лозим булган мурожаат ва бошка хужжатларни электрон шаклда тулдириш;

давлат хизматини курсатиш учун мурожаат йуллаш; давлат хизматини курсатиш учун йулланган мурожаатни куриб чикиш жараёни хакидаги маълумотларни олиш;

давлат хизматлари натижаларини олиш; тадбиркорлик субъектларини руйхатдан утказиш ва х к. www.soliq.uz Узбекистон Республикаси Давлат Сол и к кумитасининг расмий сайти булиб, фукароларга электрон хизмат курсатиш борасида куплаб янгиликлар килинган. Хусусан, фу кар о узининг STIR ракамини олиш; мол-

мулк буйича карздорлиги йуклиги буйича маълумотнома олиш; соли к декларацияларини электрон, хусусий нотариуслар соликларини юбориш; ижара шартномаларни хдсобга куйиш, резидентлик сертисификатини олиш ва х,к.

Бундан ташкари яна куплаб сох,аларда жисмоний ва юридик шахслар учун кулайликлар яратилиб келинмокда.

МУХОКАМА

2015 йил 9 декабрда кабул килинган "Электрон хукумат тугрисида"ги конун 5 боб 34 моддадан иборат булиб, унда электрон давлат хизматларига дойр куйидаги талаблар белгиланган:

конун хужжатлари асосида ва ахборотни туплаш, саклаш, унга ишлов бериш, уни узатиш хдмда алмашиш буйича техник жихдтдан тартибга солиш сохдсидаги норматив хужжатлар асосида ташкил этилиши;

электрон давлат хизматларининг тасдикланган регламента асосида курсатилиши;

шахсга дойр маълумотларга ишлов беришни назарда тутувчи хизматлардан ариза берувчиларнинг хавфсиз фойдаланишини таъминлаши;

суров юбориш ва электрон давлат хизматининг натижасини олиш имкониятини таъминлаши;

тупик, ишончли булган ва рухсатсиз фойдаланишдан хдмоя килинган ахборотни уз ичига олиши керак[4].

Бугунги кунда электрон хукумат ривожидаги асосий масала бу сохадаги кадрлар ва кенг мижозлар куникмаларини ошириш хдсобланади. Бу борада 2019 йил 9 январдаги ПФ-5618-сонли "Жамиятда хукукий онг ва хукукий маданиятни юксалтириш тизимини тубдан такомиллаштириш тугрисида"ги Президент Фармони ва у асосида амалга оширилаётган тадбирлар мухим рол тутмокда. Таълим муассасаларида х,ам техник таълимга купрок ахдмият берилаябдики, бундан кузланган максад укувчи ёшлар инновацияларга тайёр х,олда битирадилар.[5] К,олаверса ёшларнинг х,укукнй билимларини ошириш нафакат таълим муассасаларининг балки, фукаролик жамияти барча институтларнинг вазифаси хдсобланади.

"Электрон х,укумати"ни жорий этишнинг якуний максади - интерактив хизматларни такдим этиш имконларини янада яхшилашга кодир булган давлат бошкарувнинг мукаммал электрон аппаратини яратишдир.

Х,озирги кунда давлат хизмати курсатувчи 80 та идорадан атиги 27 таси Давлат хизматлари агентлиги билан узаро интеграция килинган, 53 идорада эса маълумотлар ракамлаштирилмаган. Мисол учун, согликни саклаш, экология,

курилиш, архив билан боглик давлат хизматлари сохасида халигача электрон маълумот базаси шаклланмаган.

Куплаб хизматлар учун электрон ракам л и имзо талаб килиниши одамларга кийинчилик тугдирмокда, айн икса, бу тадбиркорларнинг энг огрикли нуктаси булмокда масалан, электрон ракам л и имзодан компьютер оркалигина фойдаланиш мумкин. Тадбиркор руйхатдан утиш учун соли к идораси калити, божхона хужжатлари учун божхона калити ва хисоб раками билан ишлаш учун банкнинг электрон ракам л и имзосини олиши шарт. Бу калитларни олиш учун хар бир идорага алохида-алохида бориб, уни харид килиши, тагин муайян муддатда яна маблаг сарфлаб янгилаши керак. Ахолининг 75%и интернетга мобиль кур ил мал ар оркали кираётганини инобатга олиб, ягона имзо давлат хизматлари порталининг мобиль версиясини ишга тушириш масаласи долзарб масала сифатида кутарилди. Ягона электрон ракам л и имзони давтлаб Тошкент шахрида синаб куриш ва кейинчалик бошка худудларда боскичма-боскич жорий этиш белгиланди.

Бундан танщари Республикада ахборот технологияларидан кенг фойдаланишни рагбатлантириш оркали ракамли ицтисодиетни ривожлантириш, хар бир сохага инновацияларни жорий этиш ва мавжуд норматив-хукукий, маъмурий хамда барча бонща мавжуд тусиьушрни бартараф этиш максадида Х,аракатлар стратегияси доирасида бир катор мухим норматив-хукукий хужжатлар ишлаб чицилди. Жумладан:

Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 2 мартдаги ПФ-5953-сон "2017 -2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича харакатлар стратегиясини «Илм, маърифат ва ракамли ицтисодиетни ривожлантириш йили»да амалга оширишга оид давлат дастури тугрисида"ги Фармони;

Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 13 декабрдаги ПФ-5598-сон "Узбекистон Республикаси давлат бонщарувига ракамли ицтисодиёт, электрон хукумат хамда ахборот тизимларини жорий этиш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги царори;

Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 7 майдаги ПК,-4708-сон "Математика сохасидаги таълим сифатини ошириш ва илмий-тадкикотларни ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги царори;

Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 28 апрелдаги ПК,-4699-сон "Ракамли ицтисодиёт ва электрон хукуматни кенг жорий этиш чора-тадбирлари тугрисида" карори;

Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 30 августдаги ПК,-4433-сон "Ёшларни илм-фан сохасига жалб этиш ва уларнинг

ташаббусларини куллаб-кувватлаш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги царори;

Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 11 июлдаги ПК,-4391-сон "Олий ва урта махсус таълим тизимига бонщарувнинг янги тамойилларини жорий этиш чора-тадбирлари тугрисида"ги карори;

Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 18 майдаги ПК,-4321-сон "Рацамли ицтисодиёт ва «электрон хукумат» тизими инфратузилмаларини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги карори;

Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 21 ноябрдаги ПК,-4022-сон "Рацамли ицтисодиётни ривожлантириш мацсадида рацамли инфратузилмани янада модернизация кшшш чора-тадбирлари тугрисида"ги карори;

Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 2 сентябрдаги ПК,-3927-сон "Рацамли ишонч" ракамли иктисодиётни ривожлантиришни куллаб-кувватлаш жамгармасини ташкил этиш тугрисида"ги карори;

Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 3 июлдаги ПК,-3832-сон "Узбекистон Республикасида рацамли иктисодиётни ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги карори;

Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камасининг 2019 йил 15 июлдаги ВМК,-589-сон "Дастурий мах,сулотлар ва ахборот технологиялари технологик парки фаолиятини ташкил этиш чора-тадбирлари тугрисида"ги карори;

Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камасининг 2019 йил 18 январдаги ВМК,-48-сон "Узбекистон Республикасида "аьуши шах,ар" технологияларини жорий этиш концепциясини тасдицлаш тугрисида"ги карори.

Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камасининг 2019 йил 18 январдаги ВМК,-46-сон "Мух,аммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент Ахборот технологиялари университети таркибида узбек-беларусь кушма ахборот технологиялари факультетини ташкил этиш чора-тадбирлари тугрисида"ги карори.

ХУЛОСА

Электрон х,укуматни ривожлантириш буйича килинаётган ишлар халкаро микёсда эътироф килинишини 2020 йил учун БМТнинг электрон х,укуматларни тараккий эттириш даражаси буйича янги шархдда (UN Е-Government Survey)

мамлакатимиз 193 давлат орасида 87-уринни эгаллаганлигида хам курсак булади[6].

Электрон хукуматни ривожлантириш индекси (E-Government Development Index, EGDI) учта кичик индекс дан шаклланади:

- телекоммуникация инфратузилма индекси;

- инсон капитали индекси;

- онлайн хизматлар индекси.

Шархнинг иккинчи асосий курсаткичига кура, Электрон иштирок этиш индекси (E-Participation Index, ЕР1)да Узбекистан 59-уриндан 46-уринга кутарилиб, уз погонасини 13 та пунктга яхшилади.

0,80 индексига эга булган мамлакатимиз ЭРИ даражаси кжори давлатлар гурухига кирди.

Электрон хукуматнинг тупа фаолият юритиши барча соха вакиллари учун кулайликлар яратиш, вактни ва ортикча маблагни тезаш, иш унумдорлигини ошириш баробарида хал к фаровонлигини ва ммлакат и жт и м о и й - и кт и со д и й тараккиётини юксалтириб боради. Зеро, давлатимиз рахбари таъкидлаганларидек, одамларнинг хаётдан рози булиб яшаши учун барча шароитларни яратиш - бош максадимиз булмоги лозим.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. Олий Мажпис палаталари Кушма мажписида Президент мурожаатномаси. 2020 йил 24 январ. gazeta.uz

2. https://uz.wikipedia.org/wiki/

3. https://uz.wikipedia.org/wiki

4. Узбекистан Республикаси "Электрон ракам л и имзо тугрисида"ги конуни. Тошкент. 2015йил 9 декабр. https://www.lex.uz/acts/2833860

5. Doniyev S. I, Ibrohimov F. A, Joldasov I. S. Boshlangich ta'lim rivojlanish tendensiyalari (Finlandiya ta'lim tizimi misolida). Pedagogika va psixologiyada innovatsiyalar. (2-maxsus son). Toshket-2020. 392-bet.

6. https://www.un.org/development/desa/publications/publication/2020-united-nations-e- government-survey

7. Турсунов P. Б. Таълимда ахборот коммуникацион технологияларни куллаш тенденциялари. Academic Research in Educational Science, 7(1), 324-331.

REFERENCES

1. Олий Мажпис палаталари Кушма мажписида Президент мурожаатномаси. 2020 йил 24 январ. gazeta.uz

2. https://uz.wikipedia.org/wiki/

3. https://uz.wikipedia.org/wiki

4. Узбекистан Республикаси "Электрон ракам л и имзо тугрисида"ги конуни. Тошкент. 2015йил 9 декабр. https://www.lex.uz/acts/2833860

5. Doniyev S. I., Ibrakhimov F.A., Joldasov I. S. Trends in the development of primary education (an example of the Finnish system of primary education). Innovations in pedagogy psychology. Special issue 2. Toshkent- 2020. 392-page.

6. https://www.un.org/development/desa/publications/publication/2020-united-nations-e- government-survey

7. Турсунов P. Б. Таълимда ахборот коммуникацион технологияларни куллаш тенденциялари. Academic Research in Educational Science, 7(1), 324-331.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.