Научная статья на тему 'Тадбиркорлик субъектлари экспортида ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланиш истиқболлари'

Тадбиркорлик субъектлари экспортида ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланиш истиқболлари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
129
30
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
экспорт / внешняя торговля / хозяйствующие субъекты / экспортный потенциал / информационные и коммуникационные технологии / волоконно-оптические линии связи / технологии / инновации / export / foreign trade / business entities / export potential / information and communication technologies / fiber-optic communication lines / technologies / innovations

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Мамасоатов Д. Р.

В статье изложены основные направления анализа экспорта предприятий и способы их экспорта через информационно-коммуникационные технологии, а также продвижение информационно-коммуникационных технологий при экспорте субъектов предпринимательства.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по экономике и бизнесу , автор научной работы — Мамасоатов Д. Р.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article describes the main directions of analysis of the export of enterprises and the ways of their export through information and communication technologies, as well as the promotion of information and communication technologies when exporting business entities

Текст научной работы на тему «Тадбиркорлик субъектлари экспортида ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланиш истиқболлари»

УУТ 6TI2.15.7:334.75(575.1) Мамасоатов Д. Р.

ТАДБИРКОРЛИК СУБЪЕКТЛАРИ ЭКСПОРТИДА АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИЯ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ ИСТЩБОЛЛАРИ

Мамасоатов Д. Р.-кичик илмий ходим (ТДИУ хузуридаги "Узбекистон иктисодиётини ривожлантиришнинг илмий асослари ва муаммолари" илмий тадкикот маркази)

В статье изложены основные направления анализа экспорта предприятий и способы их экспорта через информационно-коммуникационные технологии, а также продвижение информационно-коммуникационных технологий при экспорте субъектов предпринимательства.

Ключевые слова: экспорт, внешняя торговля, хозяйствующие субъекты, экспортный потенциал, информационные и коммуникационные технологии, волоконно-оптические линии связи, технологии, инновации.

The article describes the main directions of analysis of the export of enterprises and the ways of their export through information and communication technologies, as well as the promotion of information and communication technologies when exporting business entities.

Key words:export, foreign trade, business entities, export potential, information and communication technologies, fiber-optic communication lines, technologies, innovations.

Мамлакатимизда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларини хар томонлама куллаб-кувватлаш борасида бир катор амалий ишлар килинмокда. Тадбиркорлик субъектларининг экспорт жараёнларини янада ривожлантириш макксадида ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланишни такомиллаштириш, уларга замонавий, чет эл бозорларида ракобатдош махсулот ишлаб чиккаришни купайтиришда ва уни экспортга чиккаришда зарур инновацион консалтинг хизматларини курсатиш, керакли интерактив хизматларни ташкил этиш, шунингдек, молиявий ва ташкилий ёрдам курсатиш, ташки бозор конъюнктураси узгаришлари хавф-хатарларидан ишончли химоя борасида ишларни олиб боришни такозо этади.

Республикамиз таникли икктисодчи олими С.С.Гуломовнинг "Тадбиркорлик ва кичик бизнес" номли укув кулланмасида тадбиркорлик мухитига ички ва ташки омилларнинг таъсири ва уларнинг узгарувчанлиги тугрисида киска фикр берилган [1]. Б.Ю. Ходиев, М.С. ^осимова, А.Н. Самадов каби иктисодчилар эса "тадбиркорлик фаолиятини самарали олиб бориш учун маълум бир ишчи мухити булиши керак", деб кайд этадилар. Уларнинг мулохазаларига кура "...тадбиркорлик мухити асосан куйидаги туртта омил: хукукий, сиёсий, ижтимоий ва иктисодий омилларнинг узаро богликлиги натижасида амалга оширилади" [2].

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни янада ривожлантириш, улар сонини ошириш хамда улар томонидан амалга ошириладиган экспорт учун кулай мухит шароитини яратиш буйича катор амалий ишлар олиб борилмокда. Тадбиркорлик субъектларнинг халкаро бозорга чикиш учун зарур булган шароитларни яратиш имконияти, йирик бизнес кириб бора олмайдиган бозор сегментларини эгаллай олиш кобилияти, айникса, импорт хажмини камайтиришда кичик бизнесни ривожлантиришнинг ахамияти бекиёслигини курсатади. Шу сабабли хам кичик бизнесни жадал ривожлантириш масаласи махсулот ишлаб чикаришни махаллийлаштириш, хизмат курсатиш сохасини ривожлантириш ва, шунингдек, мамлакатнинг экспорт салохиятини ошириш масалалари билан чамбарчас богланган.

Асосий экспорт килинадиган махсулотлар сирасига асосан хул ва кайта ишланган мева-сабзавот махсулотлари, шунингдек тайёр тукимачилик ва чарм махсулотлари, замонавий курилиш ва пардозлаш буюмлари, механик асбоблар, электрон ва маиший буюмлар киради.

Самарканд вилоятида 2017-2018 йиллар оралиги буйича худудий экспорт салохиятида саноат махсулоти, кишлок хужалиги экспортининг бажарилиши борасида Самарканд шахри ва 4 та сектор доирасида режада ва амалда унинг бажарилиши тахлил килинди.

Тахлил натижасига кура, 2018 йилнинг январь-декабрь ойлари режасига мувофик 33 та корхона томонидан 58 млн. 189,6 минг долларлик экспорт амалга оширилиши белгиланган булиб, хакикатда 72 та корхоналар томонидан 51 млн. 591,0 минг долларлик экспорт амалга оширилди (йиллик прогнозга нисбатан колоклик - 6,6 млн. доллар ёки ижроси 88,7 фоиз). Саноат махсулотларини экспорт килиш буйича 24 та корхонага белгиланган 39 млн. 368,6 минг долларлик прогноз хдкикатда 43 та корхона томонидан 40 млн. 862,3 минг долларга ёки йиллик прогноз 103,8 фоизга бажарилди (йиллик режага нисб. +1 млн. 493,7 минг долларга куп);

^ишлок хужалиги махсулотларини экспорт килиш буйича режада 9 та корхонага белгиланган 18 млн. 821,0 минг долларлик прогноз ижросини хакикатда эса 30 та корхона томонидан 10 млн. 729,1 минг долларлик экспорт амалга оширилди. Бу уз навбатида йиллик прогнозга нисбатан 57,0 фоиз ёки -8,1 млн. долларга кам бажарилди.

2018 йилда 41 та режадан ташкари янги корхоналар экспорт фаолиятига жалб килиниб, уларнинг экспорт хажми 11,6 млн. долларни (шундан, саноат махсулотлари йуналишида 20 та янги корхона томонидан 3,9 млн. доллар ва кишлок хужалиги махсулотлари экспорти йуналишида 21 та янги корхона томонидан 7,7 млн. долл) ташкил этди [4].

Халкаро маълумотлар узатиш тармогининг утказувчанлик кобилияти охирги йилларга караганда анча яхшиланганига карамасдан ривожланган давлатларга нисбатан анча паст даражададир. Бу хам уз навбатида таъсир этмасдан колмайди (1- расм).

1400

1200

1200 /

1000 / 800 600 400 200 0

1-расм. Халкаро маълумотлар узатиш тармогининг утказувчанлик кобилияти (Gbit/s) [5]

Худудлардаги интернет тезлигини янада яхшилаш учун оптик толали алока линияларидан фойдаланиш ва уни барча худудларда урнатиш зарурдир. Бугунги кунда мамлакатимизда оптик толали алока линияларни узунлиги куйидагичадир (2- расм.).

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик экспортини янада купайтириш максадида электрон тижорат ишларини жадаллаштириш, товарлар ва хизматларнинг маълумотлар базасини шакллантириш, махаллий махсулотлар экспортини ошириш учун махаллий Интернет платформасини халкаро платформалар билан узаро интеграциялашувини таъминлаш, махаллий махсулотларнинг электрон кургазмаларини ташкил этиш лозимдир. Тадбиркорлик субъектлари учун ташки савдо операцияларида электрон туловларни амалга оширишни таъминловчи телекоммуникация тармоклари инфратузилмасини такомиллаштиришда хам юкори самара беради. Бундан ташкари, Интернет тармогининг миллий тизимини маълумотлар билан тулдиришни ташкиллаштириш, электрон тижорат сохасида кадрларни тайёрлаш каби катор бошка масалаларга хам ахамият бериш зарур. Натижада кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари томонидан махсулотларни экспорт килиш осонлашади. Узбекистон Республикаси Президентининг "Ахборот

технологиялари ва коммуникациялари сохасини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги Фармонига асосан [3]:

120 100

_Э5_

100

54,4 68,6

42 45

2- 2013 расм. Опти] 2014 к тола ли ало 2015 ка ли нияла 2016 рни уз унлиг 2017 и (ми нг км) 2018 [5].

2018 йил 1 июндан: тадбиркорлик субъектлари товарлар, ишлар (хизматлар) экспорт килинганлиги учун экспорт шартномаси тузмасдан ва банк комиссияси ундирилмасдан, Интернет тармогидаги электрон савдо майдончалари оркали, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси томонидан белгиланадиган руйхат буйича айрим товарлардан ташкари, товарлар, ишлар (хизматлар) экспортини амалга ошириш хукукига эга;

тадбиркорлик субъектлари томонидан электрон тижоратдан фойдаланиш оркали сотиладиган товарлар айланмаси уларнинг хажмидан катъий назар, чакана савдо хисобланади;

ахборот технологиялари ва коммуникациялари сохасида халкаро консалтинг компаниялари ва экспертларини жалб килиш, уз инфратузилмасини ривожлантириш ва моддий-техника базасини мустахкамлаш, шунингдек, Вазирлик ходимларини моддий рагбатлантириш Ахборот - коммуникация технологияларини ривожлантириш жамгармаси маблаглари хисобидан амалга оширилади. Бундан ташкари замонавий ахборот-коммуникация технологияларини тадбиркорлик фаолиятида янада кенгрок куллаш максадида Савдо-саноат палатаси томонидан БМТ Тараккиёт Дастурининг "Узбекистон Бизнес Форуми" лойихаси билан хамкорликда "Ягона ахборот-маълумот портали" яратилди ва республиканинг барча минтакаларида инфокиосклар урнатилди. Ушбу инфокиоск оркали тадбиркорлар бизнес юритишнинг турли жихатларини камраб олган тизимлашган маълумотлар базасидан фойдаланишлари мумкин.

Ахборот-коммуникация технологияларини (АКТ) ривожлантиришга каратилган саъй-харакатлар натижасида Узбекистонда йилдан-йилга тадбиркорлик субъектлари учун компьютер ва Интернет тармогидан фойдаланиш имкониятлари кенгайиб, экспортининг ривожланиши ва бизнес фаолиятини янада тараккий эттириш учун улкан имкониятлар яратилмокда. Бу эса айникса тадбиркорлик субъектларидан АКТдан унумли фойдаланишни талаб этади.

Тадбиркорлик субъектлари томонидан ахборот-коммуникация технологиялари имкониятлари куйидагилардан иборат:

• экспорт буйича маълумотларни топиш, олиш, саклаш ва улар устида ишлаш;

• махсулотлар буйича янгиликлардан хабардор булиш, янги билимларни олиш ва малакани ошириш;

• хорижда мижозларни ва хамкорларни топиш;

• ташки бозорда махсулот ва хизматларни сотиш имконияти;

• ташки бозорнинг мониторингини амалга ошириш;

• хориждаги ракобатдошларнинг иш фаолиятини урганиш, назорат килиш;

• туловларни бажариш;

• бизнес жараёнларини бошкариш.

Бу жараёнларни АКТ оркали амалга ошириш махсулотларни уз вактида харидорларга етказишда анча кул келади.

2018 йилда АКТ хизматлари ва бизнес хизматларини (бизнес-маслахат ва асосий бизнес-жараёнларни аутсорсинг килиш) ривожлантириш максадида уларга килинган глобал харажатлар 1 триллион доллардан ошди. IDC тахлилчиларининг маълумотларига кура, 2017 йил билан таккослаганда улар 4,3 фоизга усди, бу жахон ялпи ички махсулотидаги усиш динамикасидан ярим фоиздан купдир. Хисоб-китобларга кура, лойихага йуналтирилган хизматлар сегменти (консалтинг, тизим интеграцияси, дастурни ишлаб чикиш ва бошкалар). Анъанавий А^Ш компаниялари ва давлат идоралари ракамли узгаришни амалга оширишда давом этаётганлиги боис, стратегик консалтинг йирик лойихаларда мухим ахамиятга эга. Ракамли трансформациялар, шунингдек, янги иловаларнинг ривожланишини ва эски тизимларни янгилашни рагбатлантиради. Дастурий таъминотни ривожлантириш хизматларига сарфланган харажатларнинг усиши бутун дастурий таъминот бозорининг тикланишига мос келади.

Тадбиркорлик субъектлари экспортида ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланишни такомиллаштириш учун интернет тармогидан самарали фойдаланиш зарур. Бунда:

> интернет тармогида маълумотлар сахифадан-сахифага тезда утади. Фойдаланувчилар ёрдамида Интернетга жойлаштирилган ахборот бир зумда бутун тармокка ёйилиши мумкин;

^ корхона хакидаги маълумотларни замонавий усулларда ёритиш имконияти. Бу сахифа ёки реклама дизайнини яратиш оркали амалга оширилади;

^ корхона мижозлари географиясини ва сонини аниклаш мумкин. Махсус хисоблагич ёрдамида кайси давлат фойдаланувчилари веб-сахифага ташриф килганини куриш мумкин.

Интернет ёрдамида маркетинг тадбирларини тезда ва арзон утказиш мумкин. Бунда суровларга мижозлар кенг доирасини жалб этиш мумкиндир. Ушбу имкониятларни амалга ошириш усуллари тавсифини келтирамиз.

Корхона веб-сахифаси баннерини турли веб-сахифаларда реклама учун жойлаштириш мумкин. Масалан, хамкорлар ва оммабоп электрон медиа- махсулотларида жойлаш мумкин. Баннер таклифни тасвирлагани максадга мувофик, шунда у мижозларни узига жалб этади.

Бугунги кунда бу савдо-сотик муомаласидан юридик ва жисмоний шахслар кенг фойдаланмокда. Баъзи корхоналар эса савдо-сотикни тулик Интернетда амалга оширмокдалар. Ушбу технологиядан фойдаланувчи сохалар доираси турли-тумандир. Шунинг учун Интернетдан ва унинг ресурсларидан тижорат максадида фойдаланишга утилди. Бунда даромадлар Интернет хизмати ва реклама хамда Интернет билан таъминлаш хисобига (Интернет провайдерлик) олина бошланди.

Демак, тахлил натижасидан куришимиз мумкинки, электрон тижорат куйидаги афзалликларга эга:

• махсулотлар турли-туманлиги;

• мос турдаги ва нархдаги махсулотни тез топиш имконияти;

• махсулот батафсил тавсифи мавжудлиги (хозирги кунда махсулот тавсифи билан танишиш билан биргаликда, унинг ташки куринишини куриш имконияти мавжуд);

• дунёнинг ихтиёрий нуктасидан савдо-сотик муомаласини амалга ошириш имкониятининг мавжудлиги;

• савдо-сотик муомаласининг тезкорлиги;

• когоз тежалиши;

• махсулотни топиш учун вактнинг тежалиши (махсулотни топиш учун дуконма-дукон юриш, дуконга бориш ва уни кидириш зарурати йуклиги);

• дунёнинг ихтиёрий нуктасига етказиш мумкинлиги (албатта, бунда буюртмани етказиш нархи масофага боглик булади).

Юкоридаги жараёнлардан келиб чиккан холда тадбиркорлик субъектлари экспорт фаолиятида АКТ оркали интернет савдо тизимидан самарали фойдаланишнинг самарали йулларини амалга оширишда куйидаги таклифларни берамиз:

^ тадбиркорлик субъектлари экспортини ривожлантиришда менежмент ва маркетинг буйича зарур билимларни узлаштирган мутахассис ходимлар билан таъминлаш;

^ тадбиркорлик буйича ходимлар малакасини ошириш ва бу борада инновацион консалтинг фаолиятини ривожлантириш;

> электрон савдо оркали сотилган товар ва хизматлардан олинган даромаддан туланадиган солик туловлари буйича имтиёзлар бериш буйича тадбиркорлик субъектларини рагбатлантириш;

^ тадбиркорлик субъектларининг интернетда веб-сахифаларини яратиш ва унинг фаолият самарадорлигини ошириш борасида миллий кидирув тизимини такомиллаштириш.

Тадбиркорлик субъектлари экспорт фаолиятида электрон савдо майдончаларидан фойдаланиш, электрон савдо майдончалари фаолиятини ривожлантириш ва интернет оркали махсулотлар рекламасини жорий этиш, ташки бозорга кириб бориш учун мухим воситалардан бири булиб хисобланади. Шу билан биргаликда, махсулотларнинг харидоргир булиши учун мижозларни савдо жараёнларидан хабардор килишдан иборат.

Хулоса килиб айтиш мумкинки, хозирги кунда жадал суръатларда ривожланиб бораётган кичик бизнес ва хусусий тадбирклорлик субъектларига халкаро бозорга чикишда кумак бериш зарурдир. Электрон савдонинг жорий этилиши, биринчидан, экспорт салохиятни яхшилайди, иккинчидан, харидоргир махсулотларни яратиш ва тезрок халкаро бозорга кириш йулларни белгилаб, махсулот брендини яратишда янги маркетинг воситаси сифатида хизмат килади.

АДАБИЁТЛАР

1.Еуломов С.С. Тадбиркорлик ва кичик бизнес. -Т.: ТДАУ, 1998. 71 б.

2.Ходиев Б.Ю., Косимова М.С., Самадов А.Н. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик. Укув кулланма. -Т.: ТДИУ, 2010. 25- бет.

3.Узбекистон Республикаси Президентининг "Экспортга кумаклашиш ва уни ра€батлантиришни кучайтириш чора-тадбирлари ту€рисида" карори ПК-4069 20.12.2018 й.

4.Самарканд вилояти статистика бошкармаси маълумотлари.

5.Узбекистон Республикаси Ахборот технологиялари ва коммуникацияларни ривожлантириш вазирлиги. www.samstat.uz.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.