CC BY
48INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND TECHNICAL CONFERENCE "DIGITAL TECHNOLOGIES: PROBLEMS AND SOLUTIONS OF PRACTICAL IMPLEMENTATION IN THE SPHERES" APRIL 27-28, 2023
ELEKTRON HUKUMATNI DAVLAT BOSHQARUVIDA RIVOJLANISH INDEKS
KO'RSATKICHLARI Yusupova Sarvinoz Rabbimkulovna
Toshkent axborot texnologiyalari universiteti magistranti reyting@academy.uz https://doi.org/10.5281/zenodo.7857745
Annotatsiya. Maqolada dunyoda axborotjamiyatini shakllantirish jarayoniningo'ziga xos xususiyatlari, axborot jamiyatining rivojlanish darajasini aniqlashda qo'llaniladigan usullar ushbu sohada davlat boshqaruvi samaradorligini oshirish bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqish, to'g'ri boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun yetarli darajada ehtiyoj borligiga e'tibor qaratiladi. Davlat xizmatlarini ko'rsatishda va elektron hukumatni joriy etishda axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanishda milliy hukumatlar. Ushbu jarayonning yangi ijtimoiy sharoitlarda davlat boshqaruvining o'zgarishi va o'ziga xos xususiyatlariga ta'sirini o'rganish alohida o'rin tutadi.
Kalit so'zlar: axborot jamiyati, rivojlanish indeksi, elektron hukumat, statistik ko'rsatkichlar, davlat boshqaruvi, BMT.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish - bu nafaqat ko'plab davlatlarga axborot-kommunikatsiya texnologik infratuzilmasini rivojlantirishga imkon beradi, balki xizmat ko'rsatish samaradorligini oshirishga qolaversa aholiga, uni davlat qarorlarini ishlab chiqish va qabul qilish jarayonlarida ham yordam beradi.
Elektron hukumatni rivojlantirish indeksi (E-Government Development Index - EGDI) Birlashgan Millatlar tashkilotiga a'zo bo'lgan barcha 193 davlatlarning onlayn mavjudligini har tomonlama o'rganishga asoslangan bo'lib, unda milliy veb-saytlar va elektron hukumat siyosati va strategiyalari umuman va muayyan sohalarda muhim xizmatlarni yetkazib berish uchun qanday qo'llanilishi baholanadi. Baholash mutlaq o'lchovdan farqli o'laroq, mamlakatlarning elektron hukumat faoliyatini bir-biriga nisbatan baholaydi. Natijalar jadvalga kiritilgan va mamlakatning axborot jamiyatida ishtirok etish imkoniyatlarini o'zida mujassam etgan ko'rsatkichlar to'plami bilan birlashtirilgan bo'lib, ularsiz elektron hukumatni rivojlantirish harakatlari bevosita cheklangan.
Birlashgan Millatlar Tashkilotining (BMT) dunyo mamlakatlarida elektron hukumatning rivojlanish indeksi (E-Government Development Index) milliy davlat tuzilmalarining fuqarolarga davlat xizmatlarini ko'rsatish uchun axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan (AKT) foydalanishga tayyorligi va imkoniyatlarini baholaydigan keng qamrovli ko'rsatkichdir. Tadqiqot elektron hukumat institutining rivojlanishini va umuman davlatlarning ijtimoiy-siyosiy tizimlaridagi innovatsion tendentsiyalarni o'rganish maqsadida olib borilmoqda. Ikki yilda bir marta Birlashgan Millatlar tashkilotining iqtisodiy va ijtimoiy masalalar departamenti (United Nations departamenti of Economic and Social Affairs) tomonidan chiqariladi.
Tadqiqot BMTga a'zo davlatlarni qamrab oladi va o'rganilayotgan davlatlarda elektron hukumatning rivojlanish darajasi to'g'risidagi ma'lumotlarni, shuningdek, davlat tuzilmalari tomonidan AKTdan foydalanish tendentsiyalarini tizimli baholashni o'z ichiga oladi. Bu indeks uch omilda shakllantiriladi:
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND TECHNICAL CONFERENCE "DIGITAL TECHNOLOGIES: PROBLEMS AND SOLUTIONS OF PRACTICAL IMPLEMENTATION IN THE SPHERES" APRIL 27-28, 2023
• Davlat hokimiyati organlarining veb-hozirligi (onlayn xizmatlar);
• Telekommunikatsiyalar infratuzilmasi;
• Inson kapitali.
Davlat hokimiyati organlarining onlayn xizmatlari. "Elektron hukumat" tizimining muhim belgisi - oflayn xizmatlar o'rniga onlayn xizmatlarning joriy qilinishi. Ma'lum bir hujjat uchun yana boshqa o'nlab idoradan hujjat to'plashga chek qo'yilishidir. Qanday qilib? Davlat idoralarining ma'lumotlar bazasi va axborot tizimlarini integratsiya qilish, ularni o'zaro bog'lash orqali. Ayniqsa, biznes jarayonlarini qayta injiniring qilish orqali qisqartirish kerak. Odamlarga onlayn tarzda ariza topshirish va xizmatlarni olish, ma'lumotlar, ariza topshirish va hokazo xizmatlardan masofadan turib foydalanish imkoniyatini yaratish axborotlashgan jamiyat omillaridir.
Telekommunikatsiyalar infratuzilmasi. Zamonaviy telekommunikatsiya infratuzilmasining barpo etilishi raqamli iqtisodiyot rivojlanishi uchun eng muhim omillardan biri. Bu borada Raqamli texnologiyalar vazirligi tomonidan bir qator ishlar amalga oshirilmoqda.
Bugungi kunda xalqaro internet tarmog'iga ulanishning umumiy o'tkazuvchanlik imkoniyatini 1 800 Gigabit/sekundni tashkil etib, amalga oshirilayotgan loyihalar natijasida 2022 yil yakuniga qadar 3 200 Gigabit/sekundgacha kengaytirildi. Telekommunikatsiya tarmog'ini rivojlantirish maqsadida qo'shimcha 50 ming kilometr optik-tolali aloqa liniyalari qurilib, ularning umumiy uzunligi 118 ming kilometr yetkazildi, va buning natijasida aholi maskanlarining 67 foiziga mazkur tarmoq kirib bordi. Optik tarmoqni kengaytirish bo'yicha amalga oshirilayotgan ishlar kelgusi yillarda ham shu sur'atda davom ettirilishi belgilandi. Aholiga yuqori tezlikdagi internet xizmatlarini ko'rsatish qurilmalarining umumiy sig'imi 3,6 mln.ga yetkazildi. Mobil aloqa xizmatlarini rivojlantirish maqsadida, mobil internet tezligi 1,5 barobar oshirildi. Bugungi kunga kelib 95 foiz aholi maskanlari mobil internet bilan qamrab olingan, 54 foiz uy xo'jaliklariga yuqori tezlikdagi internetga ulanish imkoni yaratilgan.
Inson kapitali indeksi (Human Capital Index (HCI) - sog'liqni saqlash va ta'limning keyingi avlod ishchilarining samaradorligiga qo'shgan hissasini miqdoriy jihatdan belgilaydi. Inson kapitali indeksi Jahon banki tomonidan tayyorlanadi.
Mazkur indeks ilk bor 2018-yil oktabr oyida e'lon qilingan va 157 mamlakatni o'z ichiga olgan. Indeksning muhim xususiyati shundaki, u qat'iy mikro-ekonometrik tadqiqotlarga asoslangan holda sog'liqni saqlash va ta'lim tizimlarining shaxslar va mamlakatlar samaradorligiga qo'shgan hissasini o'lchaydi. Noam Angrist, Simeon Djankov, Pinelopi Koujianou Goldberg va Garri Patrinos tomonidan olib borilgan tadqiqotlar natijasida Inson kapitali indeksini o'lchash usullari ishlab chiqilgan.
Elektron hukumatni rivojlantirish indeksi quyidagi formula orqali aniqlanadi. EGDI — 1/3 (OSI normalized "I" Til normalized "I" HCl normalized)
Bu yerda, EGDI-elektron hukumatning uchta eng muhim o'lchovi bo'yicha o'rtacha normallashtirilgan ball, ya'ni: (1) onlayn xizmatlarning ko'lami va sifati (onlayn xizmat indeksi, OSI), (2) telekommunikatsiya infratuzilmasining rivojlanish holati (telekommunikatsiya infratuzilmasi indeksi, TII) va (3) tabiiy inson kapitali (inson kapitali indeksi, HCI). Ushbu
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND TECHNICAL CONFERENCE "DIGITAL TECHNOLOGIES: PROBLEMS AND SOLUTIONS OF PRACTICAL IMPLEMENTATION IN THE SPHERES" APRIL 27-28, 2023
indekslarning har biri mustaqil ravishda olinishi va tahlil qilinishi mumkin bo'lgan kompozitsion o'lchovdir.
Ushbu tarkibiy qismlar bo'yicha baholar xalqaro va milliy institutlarning BMT tomonidan dunyo mamlakatlarida AKT infratuzilmasini rivojlantirish va ulardan foydalanish to'g'risidagi ma'lumotlari, shuningdek jamoatchilik fikrini o'rganish natijalari asosida shakllantiriladi. Rivojlanishning turli bosqichlarida turli mamlakatlar ushbu institutlarning modellarini davlat ichidagi ijtimoiy so'rovlar va alohida mintaqalarning o'ziga xos talablari va ehtiyojlariga muvofiq o'zgartirishi mumkin. Ushbu turdagi so'rovlarning yana bir maqsadi fuqarolarning elektron hukumatni yangi ijtimoiy-siyosiy institut sifatida qonuniylashtirish darajasini aniqlash, shuningdek fuqarolarning uning faoliyati samaradorligini baholashdir.
ELEKTRON HUKUMATNI RIVOJLANTIRISH INDEKSI (E-government Development Index - EGDI)
BMT tomonidan tayyorgarlik va salohiyatni o'lchash uchun foydalaniladi AKTdan foydalanish bo'yicha milliy hukumatlar davlat xizmatlari, mamlakatdagi elektron hukumatning rivojlanish darajasini tavsiflaydi . Bu uchta indeksning o'rtacha og'irligi.
Onlayn xizmatlar indeksi (Online Service Index -OSI) Telekommunikatsiya infratuzilmasi indeksi (Telecommunication Infrastructure Index -TII) Inson kapitali indeksi (Human Capital Index -HCI)
Davlat onlayn xizmatlarining hajmi va sifatini (veb-kontentning mazmuni va foydalanish darajasi) baholaydi Telekommunikatsiya infratuzilmasining texnik parametrlarini tavsiflaydi Aholining umumiy savodxonlik darajasini tavsiflaydi
BMT metodologiyasiga ko'ra, ELEKTRON HUKUMATNI RIVOJLANTIRISH INDEKSI quyidagi formula bo'yicha hisoblanadi: EGDI = 1/3 * (OSI normalized + TII normalized + HCI normalized)
2-rasm: Elektron hukumatni rivojlantirish indeksini hisoblash metodologiyasi Axborot jamiyatini, shuningdek elektron hukumatni rivojlantirish shartlari har bir davlat uchun muhim ahamiyatga ega. Bu har bir davlatda axborot jamiyatining rivojlanish darajasini belgilaydigan ko'plab tarkibiy qismlarning kombinatsiyasidir. Axborot jamiyatining rivojlanish darajasini o'rganadigan va tahlil qiladigan ko'plab tadqiqotchilar uchun BMT tomonidan ishlab chiqilgan tegishli tahliliy hisobot va metodologiyadan, shuningdek boshqa bir qator statistik ko'rsatkichlardan foydalanish dolzarb bo'lishi mumkin.
Shuni ham ta'kidlash kerakki, BMT tadqiqot metodologiyasida "hokimiyat - biznes jamiyati" uchburchagidagi munosabatlarni ko'rib chiqadigan umumiy qabul qilingan yondashuvdan foydalangan holda, BMT mutaxassislari "hokimiyat - biznes" (Government to
641
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND TECHNICAL CONFERENCE "DIGITAL TECHNOLOGIES: PROBLEMS AND SOLUTIONS OF PRACTICAL IMPLEMENTATION IN THE SPHERES" APRIL 27-28, 2023
Business - G2B), "hokimiyat - jamiyat" (Government to Community - G2C) kabi aloqalar bilan bir qatorda.), Biznes - jamiyat Business to Community-B2C), shuningdek, har bir soha ichidagi munosabatlarni ajratib ko'rsatadi: hokimiyat-hokimiyat (Government to Government-G2G), biznes-biznes (Business to Business-B2B), "Jamiyat-jamiyat" (Community to Community-C2C)
AXBOROT-KOMMUNIKATSIYA O'ZARO TA'SIRINING VOSITALARI VA
MEXANIZMLARI
1-rasm: Axborot jamiyatida davlat, jamiyat va biznesning axborot-kommunikatsiya
aloqalari modeli.
REFERENCES
1. Шкурат Иван Викторович, Использование показателей индекса развития электронного правительства в государственном управлении: методология расчета и статистический учет
2. https://gtmarket.ru/ratings/e-govemment-development-index
3. https://publicadministration.un.org/egovkb/en-us/About/Overview/-E-Govemment-Development-Index
4. https://uz.wikipedia.org/wiki/Inson_kapitali_indeksi#Manbalar
5. https://mitc.uz/uz/pages/communication
6. Растригин Л.А., Эренштеин Р.Х. Метод коллективного распознавания. -М.: Энергоиздат 1981.-79 с.
