Научная статья на тему '“ЭЛЕКТРОМАГНИТ ИНДУКЦИЯ ҲОДИСАСИ” МАВЗУСИНИ ЎҚИТИШДА ЭКСПЕРИМЕНТ ВА АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ'

“ЭЛЕКТРОМАГНИТ ИНДУКЦИЯ ҲОДИСАСИ” МАВЗУСИНИ ЎҚИТИШДА ЭКСПЕРИМЕНТ ВА АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
4
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Б.Ф.Избосаров, И.Р.Камолов, Намозова Нилуфар, Рўзиқулова Маржона

Табиат ҳодисалари ва қонуниятларини физик тажрибалар асосида ўрганиш, талаба-ўқувчиларда илмий дунёқарашни шакллантиришга олиб келади ҳамда физик ҳодисалар ва қонунларни чуқур ўзлаштиришга, ишлаб чиқаришда қўлланилишини кўриб, уларнинг фанга ва политехник таълимга қизиқишини оширади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по искусствоведению , автор научной работы — Б.Ф.Избосаров, И.Р.Камолов, Намозова Нилуфар, Рўзиқулова Маржона

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «“ЭЛЕКТРОМАГНИТ ИНДУКЦИЯ ҲОДИСАСИ” МАВЗУСИНИ ЎҚИТИШДА ЭКСПЕРИМЕНТ ВА АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ»

"ЭЛЕКТРОМАГНИТ ИНДУКЦИЯ ^ОДИСАСИ" МАВЗУСИНИ УЩТИШДА ЭКСПЕРИМЕНТ ВА АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРДАН

ФОЙДАЛАНИШ

1Б.Ф.Избосаров, 2И.Р.Камолов, 3Намозова Нилуфар, 4Рузикулова Маржона

12Навоий ДПИ профессорлари

34Навоий ДПИ талабалари https://doi.org/10.5281/zenodo.10990608

Табиат х,одисалари ва конуниятларини физик тажрибалар асосида урганиш, талаба-укувчиларда илмий дунёкарашни шакллантиришга олиб келади хдмда физик х,одисалар ва конунларни чукур узлаштиришга, ишлаб чикаришда кулланилишини куриб, уларнинг фанга ва политехник таълимга кизикишини оширади.

Физик экспериментни асосан икки турга ажратишади; биринчиси: намойиш тажриба, у асосан, маърузачи-укитувчи томонидан аудиторияда тингловчиларга намойиш килиб утказилади ва курсатилади, иккинчиси: лабораторияли эксперимент, бунда талаба-укувчилар томонидан иш бевосита бажарилади. Намойишли тажриба максадли йуналтирилган жараёндир, бунда маърузачи-укитувчи талаба-укувчиларни сезиши, тушунишини бошкариб боради ва бу асосда маълум бир зарурий тушунчаларни шакллантиради. Намойиш этилаётган тажриба курилмани талаба-укувчилар куз унгида йигиб, ишлатиб курсатиш максадга мувофик булади.

Электромагнетизм фанини укитишда экспериментал тажрибалар намойиш этиб укитиш бу албатта, фандаги х,одиса ва конуниятларни узлаштиришда ахдмияти катта, шу билан бирга замонавий ахборот технологияларининг таълим фаолиятига кенг тадбиги маъруза, амалий дарсларни образлар куринишида ифодалаб, талабаларга курсатиш ва тушунтириш методикаси анъанавий укитиш услубига нисбатан укув жараёнини кенгрок очиб беришга, кузга куринмайдиган х,одисаларга, деталларни илгаб олишга катта имконият яратмокда.

Урганаётганда купинча х,одисаларнинг узини эмас, балки бу х,одисалар юзага келтирадиган хдракатни кузатишга тугри келади, баъзи асбоблар мураккаб булади, уларнинг деталлари ёмон куринади ёки умуман куринмайди, куп х,одисалар ва уларнинг техникадаги кулланилишини табиий х,олда курсатиб булмайди.

Электрон укув мажмуасини укув жараёнига тадбик этиш нафакат дарсларни, балки лаборатория ишларини х,ам самарадорлигини оширади. Дарсликнинг лунда ва илмийлиги, график ва мультимедия воситаларини кенг камровлиги, рангларнинг табиий ва психологик томонидан тугри уйгунлашиши талаба-укувчининг тез ва тулик тушунишига сабаб булади.

Юкорида айтилган фикрларни эътиборга олиб, ушбу маколада электромагнит индукция х,одисаси мавзусини укитишда намойишли эксперимент ва ахборот-коммуникацион технологиялар асосида ташкил этилишини курсатиб утамиз.

Электромагнит индукция х,одисасини куйидаги намойишли экспериментда курсатиш мумкин.

1-Расм

Галтакли сим уни учлари гальванометрга уланган. Агар галтак тиркишига магнитни тез киритиб чикарсак, гальванометр стрелкаси олдин унгга, сунг чапга огганлигини курамиз. Магнитни тезрок харакатлантирсак, гальванометр стрелкаси купрок огади. Магнит хдракати тухтаса, гальванометр стрелкаси огмайди.

2-расм

Иккита хар хил кундаланг кесимга эга булган симли галтак оламиз, бирини иккинчисига киритиб куямиз. Биринчи галтакни манбага улаймиз, иккинчисини

гальванометрга улаймиз. Токни улаш ёки узиш пайтида реостат ёрдамида токни купайтириш ёки камайтириш пайтида симли галтакларни бир-бирига нисбатан хдракатлантирганда, гальванометр стрелкасини огганлигини, яъни ток борлигини курсатади. Бу утказилган тажрибаларга асосланиб электромагнит индукция х,одисасига таъриф берса булади. Х,ар кандай берк утказгич контури билан чегараланган юза оркали утаётган магнит индукция окими узгарган вактда шу контурда электр токи пайдо булади. Бу ток индукцион ток дейилади.

Индукцион токни электр юритувчи кучи ва утказгични кечиб утаётган магнит майдон окими куч чизиклари тезлиги уртасида микдор богланиш куйидаги формула билан ифодаланади:

^ с/Ф

Бу ерда dФ/dt вактда утказгични кесиб утаётган магнит майдон индукция окими.

Халкаро бирликлар системаси К=1 булади.

Берк контурни кесиб утаётган магнит майдон индукция окими куч чизиклари R каршиликли утказгичда х,осил килаётган индукцион ток катталиги Ом конуни буйича аникланади:

I - € - _ 1 ^Ф = Я = ЯМ

Электромагнит индукция ходисаси асосида узгарувчан ток генераторлари ишлаб чикилган. Бундан ташкари, асинхрон, синхрон двигателлар хам ишлаб чикилган.

Узгарувчан ток генераторларини ишлаш принципи тажрибада намойиш килиб талаба-укувчиларга курсатилади.

3-Расм

Доимий магнит ёки электромагнит кутблари орасига утказгичдан ясалган рамкани жойлаштирамиз, бу рамка аб ук атрофида m бурчак тезлик билан айланма харакатга келтирилиши натижасида, унда узгарувчан электр юритувчи куч хосил булади:

аФ

dt

= BSc sin cot = sn sin cot

i = L =

£0 Sin COt

= I0 sin cot

Я Я

Генераторлар, двигателларни ташки куриниши, тузилиши, ишлаш принципини хосил булаётган ток катталикларни плакатларда доскада чизиб курсатиш мумкин, узини ташки куринишини ва ишлашини, купчилик курилмаларда кулланилаётганини курсатилади.

Компьютерда, электрон доскаларда эса генератор ва двигателларнинг устки ва ички тузилиши, унинг ток хосил килиши намойиш этилади. Устки, яъни статор, ички кисми ротор курсатилади ва айланиб турган холати магнит майдоннинг йуналиши, магнит кутблари, кискаси ток хосил булиши билан боглик тулик жараёнларини куриш мумкин.

Талаба-укувчининг куз унгида хар бир деталь алохида-алохида олиниб, вазифалари тушунтирилиб, яна кайтадан йигиб курсатилади. Талаба-укувчи уша деталларни узи бузиб, узи йигадигандек тасаввурга эга булади. Тушунмаган баъзи жойларини экранда яна кайтадан куриш имкони мавжуд булади.

Физика фанини муваффакиятли ва самарали укитишда ахборот компьютер технологиялари нафакат тажрибаларни намойиш этиш, амалий лаборатория ишларини бажариш, жадвалларни тулдириш учунгина эмас, балки укувчилар онгида ходиса, машина-асбоблар образини яратади, фикрлашни фаоллаштиради, укув жараёнини жонлантиради, урганилаётган материалга кизикиш хамда эътиборни кучайтиради ва шу билан уни яхширок узлаштиришга ёрдам беради.

Хулоса килиб айтиш мумкинки, электромагнетизм дарсларида эксперимент ва ахборот комьпютер технологияларидан фойдаланиб укитиш энг аввало, дарснинг самарадорлигини ва сифатини оширади, мустакил фикрлашини ва илмий дунёкарашини шакллантиради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.