Научная статья на тему 'ЭКСПЕРИМЕНТАЛ СИНАЛГАН ПРЕПАРАТЛАРНИ ЖЎЖА ЭЙМЕРИОЗИНИНГ ПРОФИЛАКТИКАСИДА САМАРАСИ'

ЭКСПЕРИМЕНТАЛ СИНАЛГАН ПРЕПАРАТЛАРНИ ЖЎЖА ЭЙМЕРИОЗИНИНГ ПРОФИЛАКТИКАСИДА САМАРАСИ Текст научной статьи по специальности «Ветеринарные науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Yangi O‘zbekiston ustozlari
Область наук
Ключевые слова
Парранда / товуқ / жўжа / эймерия / эймериоз / препарат / эймериостатик / витамин / эпизоотия / эпизоотик ҳолат / самарадорлик / ампролин – 300 / ампровет 25% / интраккокс / ДД-толтра.

Аннотация научной статьи по ветеринарным наукам, автор научной работы — Xudjamshukurov A. Н., Asanov A.U

Мақолада товуқ эймериози ва унинг олдини олишда эймериостатиклар, витаминлар самарадорлик таъсири ҳақида маълумотлар келтирилган. Товуқ эймериозини профилактикасида маҳаллий препарат ва унга қўшимча равишда витаминлардан фойдаланиш усуллари касалликка қарши курашишини асосий йўлларидан бири ҳисобланади. Бунда бир йўла иккита масала, касалликни олдини олиш ва парранда организмининг иммун фонини кўтариш муаммолари ечилади. Яхши ўсиб, тана вазни ортиб, паррандаларда маҳсулдорликнинг кўпайиши кузатилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по ветеринарным наукам , автор научной работы — Xudjamshukurov A. Н., Asanov A.U

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЭКСПЕРИМЕНТАЛ СИНАЛГАН ПРЕПАРАТЛАРНИ ЖЎЖА ЭЙМЕРИОЗИНИНГ ПРОФИЛАКТИКАСИДА САМАРАСИ»

УДК: 619:636.5

ЭКСПЕРИМЕНТАЛ СИНАЛГАН ПРЕПАРАТЛАРНИ ЖУЖА ЭЙМЕРИОЗИНИНГ ПРОФИЛАКТИКАСИДА САМАРАСИ

Xudjamshukurov A.Н., Asanov A.U.,

Аннотация. Маколада товук эймериози ва унинг олдини олишда эймериостатиклар, витаминлар самарадорлик таъсири хакида маълумотлар келтирилган. Товук эймериозини профилактикасида махаллий препарат ва унга кушимча равишда витаминлардан фойдаланиш усуллари касалликка карши курашишини асосий йулларидан бири хисобланади. Бунда бир йула иккита масала, касалликни олдини олиш ва парранда организмининг иммун фонини кутариш муаммолари ечилади. Яхши усиб, тана вазни ортиб, паррандаларда махсулдорликнинг купайиши кузатилди.

Таянч сузлар. Парранда, товук, жужа, эймерия, эймериоз, препарат, эймериостатик, витамин, эпизоотия, эпизоотик холат, самарадорлик, ампролин -300, ампровет 25%, интраккокс, ДД-толтра.

Кириш. Сунгги йилларда чорвачилик сохасида, жумладан паррандачилик тармогида мухим узгаришлар амалга оширилмокда. Айни пайтда парранда (товук) ларнинг купчилик бош сони фермер, дехкон ва шахсий ёрдамчи хужаликларда парваришланади. Х,озирги даврда дунё микёсида, шу жумладан, республикада паррандачиликка булган эътибор кучайиб, ахолини парранда пархез махсулотлари - парранда гушти, тухуми ва бошка махсулотларига булган талабини кондириш, ички бозорни бойитиш, экспорт килиш каби устувор вазифалардан саналади.

Паррандачиликда бугун мавжуд имконият ва ишлаб чикариш захирасидан тула фойдалана олганимиз йук, аслида имкониятларимиз бунданда кенг. Тадкикотлар натижаси шуни курсатадики, сезиларли даражадаги иктисодий зарар паррандачиликда учраётган касалликлардан уларни асраш ва озиклантириш билан боглик камчиликлар окибатида содир этилмокда. Мазкур соха билан шугулланувчи хиссадорлик жамиятлари, фермер, дехкон ва шахсий ёрдамчи хужаликларда парваришланаётган ёш жужалар орасида доимий равишда эймериоз билан зарарланиш холатлари мунтазам учраб турмокда [1;2;6].

Паррандачилик хужаликларида товук эймериозининг кенг таркалганлиги, инвазия экстенсивлиги 57,4-79,1 % ни, интенсивлиги эса 5,2-212,4 нусхаларда учраганлиги эътироф этилган [3].

133

Жужахоналардаги намликнинг юкори булиши озика сифати пастлиги, уларда асраш технологиялари бузилишлари эпизоотик холат ривожланишига кумаклашувчи омил булиб хисобланади.

Тадкикотчилар касаллик бошланмасдан олдин паррандаларни замонавий лаборатория текширувидан утказилиши лозим дея таъкидлаганди [1;4;5].

Товук эймериозини таркалиши ва олдини олишда юкори самара берадиган ветеринария препаратларини тажрибалар давомида урганиб келинди. Жужаларни асрашда озука сарфи хамда ветеринария харажатларининг ортиши ва паррандалардан келажакда фойдаланиш курсаткичларининг камайиши (тухумдорлик, гуштдорлик) эвазига фермер, дехкон ва шахсий ёрдамчи ёки ахоли хужаликлари катта иктисодий зарар куради [2;3;7].

Республика кишлок хужалигида паррандачиликни ривожлантиришга салмодли улуш кушиш ва уни етарли даражада махаллий саноат корхоналарида ишлаб чикилган хамда кенг доирада фойдаланиш мумкин булган дори воситаларини кушимчалар билан бойитилган холда куллаш соха олдида турган асосий вазифалардан бири хисобланади.

Тадкикот объекти ва услублари. Тадкикотлар Самарканд давлат ветеринария медицинаси, чорвачилик ва биотехнологиялар университети виварийсининг "Кичик товукхона"си шароитида, кафедралараро илмий лабораторияда клиник, копрологик, патологоанатомик текшириш усулларидан фойдаланилди. Тажрибадаги жужаларни суъний зарарлантириш учун эймерий ооцистларидан тайёрланган эймерий културасидан фойдаланилди. Кулланилган препаратларнинг самарадорлик курсаткичлари жужалар сакланувчанлиги, тажриба охиридаги бир бош жужа тирик вазнининг усиш фоизига хамда эймериозга карши индексига (ЭКИ) караб бахоланди.

Инвазиянинг интенсивлиги тажрибанинг 5, 7, 10, 15 ва 20 - кунлари ГОСТ 25383-82 (СТ СЭВ 2547-80) "Методы лабораторной диагностики кокцидиоза" кулланмасига асосан аникланди.

Тажриба шароитида эймериостат ва кушимча витаминларнинг самарадорликлари синовдан утказилди. Эймериостатлар - Интракокс таркибида (2,5 % ли Толтразурил), Ампролин-300 ws таркибида (1,0 да - 300 мг хисобида ампролиум гидрохлорид моддасини), Голландия махсулоти. Ампровет 25 % -таркибида (1,0 да -250 мг хисобида) ампролиум гидрохлорид моддасини саклайди, Узбекистон - Буюк Британия - Россия кушма корхонасида ишлаб чикарилган.

Самарканд вилоятининг бир нечта паррандачилик ривожланган хужаликларидан товук эймериозини таркалиш даражаси урганиб чикилди.

Тадкикот натижалари ва уларнинг та^лили. Республикада Самарканд вилояти паррандачилик ривожланган вилоятлардан бири хисобланади ва Республика товукчилигида асосий уринни эгаллаб туради.

Товук эймериозини урганиш давомида уларни асраш ва озиклантириш технологияси, ёши, йил мавсумлари эпизоотик жараёнга сезиларли таъсир этади.

Хрзирги пайтда айрим хужаликларда паррандалар мослаштирилган биноларда сакланиб, турли ёшдаги паррандалар ер шароитида, алмашмайдиган тушамаларда асралаётганлиги, зоогигиеник меъёрлар хамда ветеринария санитария коидаларига тулик риоя килинмаслиги хужаликда ёш ва усувчи жужалар, баъзан товуклар орасида инвазион касалликлар учраши эпизоотик холатни мураккаблашишига олиб келмокда.

Товук эймериозига оид эпизоотик холат конуниятларини урганишда, инвазиянинг таркалиши, йил мавсуми, табиий шароит таъсири товуклар ёши, уларни асраш шароити технологияларига боглик булган холатларни тахлил килишни такоза этди. Паррандаларда тигиз асралиши эймерий ооцистлари билан зарарланиш хавфини оширади. Эймериоз инвазиясининг интенсивлик ва экстенсивлик даражаси нисбатан ёш жужаларда 15-20 кунликдан 3 ойликкача булган жужалар орасида учраши купрок кузатилди. Ундан ташкари эймериоз инвазиясининг таркалишида йил фаслларининг роли катта хисобланади. Бунда бахор ва куз ойларида инвазия суръати кутарилган [6;7].

Уларда асралаётган ёш ва усувчи жужалар хамда товукларнинг тезак намуналари копрологик текширишлардан утказилиб лаборатория шароитида эймерия ооцистларининг интенсивлик ва экстенсивлик курсаткичлари аникланди.

Самарканд вилояти Каттакургон тумани ("Инам яхши", "Пайшанба" кишлокларида), 56 та намунадан 34 тасида (60%) ни уртача 9,4-26,2 нусхани, Самарканд тумани "Гулобод" фермер хужалигида 47 та намунадан 28 тасида (59,5%) ни уртача 10,5-89,4 нусхани, Охалик кдшлоги паррандаларидан жами 19 та намунадан 3 тасида (15%) ни уртача 3,4-6,2 нусхани, Пайарик туманидан 89 та намунадан 52 тасида (58,4%) ни уртача 12,4 -44,5 нусхани, Нарпай тумани хужаликларидан 39 та намунадан 22 тасида (56,4%)ни уртача 9,2-66,5 нусхани, жами 11 та фермер хужаликларида 231 та тезак намуналари текширилиб, 136 та намунада экстенсивлик (58,9%) ни, интенсивлик уртача 9,2-89,5 нусхагача эймерия ооцистлари мавжудлиги кайд этилди.

(JO

СП

г

ы

od я a

p JS p ä ^ s s »

£ s

л

00

Ul

M

Ul

00

U)

о

On

M

-Ьь

lyi

В

и о «1 s

s

X ^ „ ï § В JS S

S та

« § p

s Й ^ s 4

s

s

to p

u>

Ui

On

00 Ui

U)

Ôn

K)

О

M 00

Ul lyi

о

L/i

О L/i ¿0

та ^_s ч

S и

к

p

Ul

On

U)

G\

о

M M

о

V

M On

K)

£

§

о »

sq та

H Я

s S 4-/ ее

M

s

PS

ЕЕ О

s

Жами тезак намуна

Шундан, оциста бор (намуна)

Фоиз хисоби (%) Ооциста чикмаган, йук

Фоизи (%)

Ооцистлар нусхада

H

cd

w р

PS

ЕС Р

ЕС Р

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Р

та S ЕЕ S

PS О ЕЗ та о

0

1 s

PS

H cd

PS

E s та s

E

ЕЕ P H S

P P

та s

p

й

со p

и

hd

p

3 3 g 5 ^ в*

S »

■ 7T

■ »

S.

CT« P5

i « 7?

»5 —-

■e » S -i С "в К -i

7T о

к 5" 3 s г

Él-

EL S.

g

r 3

о —

в о.

%

ri о в £Г

S£ ж

^ S"

P —

as P

П

s» 3

3 ?

= EL

— a.

P о

в в

I о к» в о о.

s Ш

в-

е

<

микдорда 3 кун хамда + рекс витал 0,5 гр 1 кг емга тажриба давомида бериб борилди.

4 - ампровет+ рекс витал (1кг емга 1 гр 5 кун) препаратлари синалган тажриба гурухига препаратлар курсатилган микдорда берилди.

5- гурух жужаларига 1 литр сувга 1 мл ДД-Толтра препаратидан 3 кун + биосупервитни (1 л сувга 1,0 мл дан, 5 кун) давомида кулланди.

6 - гурух жужаларига Ампролин 1 литр сувга 1грамм микдорда 5 кун + рекс витални 1 кг емга 500мг дан килиб 10 кун давомида кулланилди.

Тажриба давомида жужаларнинг клиник белгилари, тана вазнларининг ортиши каби узгаришлар кузатилди. Кулланилган дориларнинг самараси, гурухдаги жужаларни сакланувчанлиги, уртача кунлик усиш, тана вазнининг ортиши, эймериозга карши индекс курсаткичларига караб ифодаланди (2-жадвал).

Паррандачиликни ривожлантиришни янги тизими амалиётга жорий килинган хозирги вактда паррандалар учун озика базасини яратиш, турли хил касалликлардан химоя килиш, паррандаларни асраш ва озиклантиришга катта эътибор каратиш замон талабларидан келиб чикади.

Товук эймериози окибатида касалланиб согайган товуклар кечикиб тухумга киради ва махсулот бирлигига харажат сарфи ортади. Эймериоз окибатида хазмланиш жараёни бузилиб, паррандаларнинг резистентлик даражаси пасайиши натижада хар хил юкумли ва инвазион касалликларга тез берилувчан булиб колади. Юкорида таъкидланганидек жужаларнинг куплаб улиши, ветеринария харажатларининг купайиши, махсулдорлик ва гушт сифатининг пасайиб кетишига ва хужаликнинг катта иктисодий зиён куришига олиб келади.

Утказилган тажрибалар жараёнидаги кузатишларда, соглом назорат (1-гурух) жужалари орасида эймериозга хос клиник белгилари кузатилмади, аксинча соглом усиб, ривожланиб борди. Бу гурух жужалари сакланувчанлиги 100% ни ташкил этди. Тажрибалар 25 кун давомида олиб борилди. Жужаларнинг кунлик усиш 13,7 гр, тирик вазн ортиши

282,2 % ни ташкил этди.

Эймерия ооцистлари билан зарарлантирилиб дори препарати кулланилмаган киёсий назорат 2 - гурух жужалар орасида товук эймериозини клиник белгилари тажрибанинг 3-, 4- кунларидан бошланди, бунда (безовталаниш ва чанкоклик) булса, 5-, 6- кунларда жужалар харакатининг сусайиши, сувга жуда чанкоклик, иштахасизланиш, ташки таъсиротларга бефарклик, ахлатни суюклашуви, кон аралаш ажралиши, баъзан, емга ва сувга интилмаслик холатлари кайд этилиб, 15 бош жужа улди.

IBS

Улган жужаларнинг танаси ёриб курилганда эймериозга хос патологоанатомик узгаришлар аникланди. Тажриба сунгида жужалар сакланувчанлиги 25 % ни, кунлик уртача вазннинг ортиши 11,2 граммга тенг булди. 3- тажриба яъни интракокс+неовит, препаратлари берилаётган жужалар гурухида эймериоз клиникасига хос аломатлар баъзида кузатилди, гурухдаги жужалар орасида улим холати кайд этилмади. Тажриба охирида сакланувчанлик 100% ни ташкил килган булса, кунлик уртача уртача вазннинг ошиб бориши 13,0 граммга, тирик вазн ортиб бориши 261,1 % ни курсатган булиб, эймериозга карши индекс 192,5 баллни ташкил килди. Ампровет + рекс витал кулланилган 4- тажриба гурух жужалари орасида эймериозга хос клиник белгилар кузатилмади, жужалар меъёрида озикланиб, усиш ва ривожланишда давом этди. Натижада гурухдаги жужалар сакланувчанлиги 100% ни, уртача кунлик усиш 113,2 граммга, тирик вазн ортиши 266,6 % ни, эймериозга карши индекс 194,5 баллда аникланди. 5- тажриба ДД-толтра + биосупервит препаратлари берилаётган жужалар гурухида эймериоз клиникасига хос аломатлар баъзида патлари хурпайиши, иштахани пасайиши айрим пайтлари кузатилди, аммо салбий таъсир этмади. Тажриба охирида сакланувчанлик 100% ни ташкил килган булса, кунлик уртача уртача вазннинг ошиб бориши 12,8 граммга, тирик вазн ортиб бориши 255,5 % ни курсатган булиб, эймериозга карши индекс 190,5 баллни ташкил килди. Ампролин + рекс витал кулланилган 6- тажриба гурухи жужалари орасида эймериозга хос клиник белгилар кузатилмади, жужалар меъёрида озикланиб, усиш ва ривожланишда давом этди. Натижада гурухдаги жужалар сакланувчанлиги 100% ни, уртача кунлик усиш 13,4 граммга, тирик вазн ортиши 272 % ни, эймериозга карши индекс 198,5 баллда аникланди.

Хулоса. Товук эймериозининг таркалиши паррандаларни асраш, озиклантириш ва йил мавсумига кескин боглик булиб унинг экстенсив ва интенсив курсаткичлари турли даражаларда кузатилди. Паррандачилик хужаликларида асосан, 15-20 кунликдан 3 ойликгача булган жужаларда касаллик уткир кечиб, инвазия экстенсивлиги 58,9% ни, интенсивлиги эса уртача 9,2-89,5 нусхада эканлиги аникланди.

2. Ампровет+ рекс витал (1кг емга 1гр + 1 кг емга 0,5 гр 5 кун) препаратлари синалганда самарадорлиги юкори булиб, жужалар сакланувчанлик даражаси 100 % ни, ЭКИ 194,5 баллни ташкил килди.

3. Олиб борилган тажрибаларда товук эймериозига ампролин 1 л сувга 1 гр микдорда 5 кун + 1 кг емга 500 мг рекс витал 10 кун давомида кулланилганда самарадорлиги юкори булиб, жужалар сакланувчанлик даражаси 100 % ни, ЭКИ 198,5 баллни ташкил килиб, касалликка карши организмда хосил буладиган иммунитетга салбий таъсир этмади. Препаратни бройлер ва наслчилик

139

паррандачилик хужаликларида кимёпрофилактика максадида куллаш мумкинлиги эътироф этилди.

4. Товук эймериозининг олдини олиш максадида, паррандачилик хужаликларида 7-10 кунликдан бошлаб кимёпрофилактика учун юкорида энг яхши самара берган, эймериостатиклар ва витаминлардан паралел равишда фойдаланиш самарали эканлиги аникланди.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Бессарабов Б.Ф. и.др. "Болезни птиц". // Москва, Издателство Лань, 2007.с 170 - 179.

2. Бахур Т.И., Згозинская О.А., Кушнирова А.А. Влияние эймериостатиков в комплексе с экстрактом личинок восковой моли 25% на гематологические показатели перепелов при эймериозе. // Материалы V научно-практической конференции международной ассоциации Паразитоценологов, паразитарные системы и паразитоценозы животных, -Витебск ВГАВМ 2016. -с 7-9.

3. Давлатов Р.Б. Паррандачилик хужаликларида товук эймериозининг эпизоотологияси. //Зооветеринария №3. -Тошкент, 2008.

4. Ибрагимов Д, Химиопрофилактика эймериоза у цыплят. //Журнал Ветеринария. №12. 2004. -32 б.

5. Кузнецов В.В. Влияние некоторых эймериостатических препаратов и схем профилактики эймериоза на клинический статус и энтеребиоценоз цыплят-бройлеров. //Дисс. кан. вет. наук. Тюмень - 2006.

6. Малахеева Л.И. Техническая характеристики гранулированных кокцидиостатиков формы «КРКА». Эффективность Монлар 10% гранулята (монензина) в контроле за эймериозной инвазией на птицеводческих предприятиях. Самарканд 2006.

7. Holkova, J. Livacox T: ten-year experience in broiler fattering / J. Holkova, P. Bedrnic // Praxis veter. 2002. - Vol.50. - №3. - P.213-220.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.