Научная статья на тему 'Экологик техноген хавфсизликни бахолаш.'

Экологик техноген хавфсизликни бахолаш. Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
13
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
транспорт / транспорт масаласи / экологик математик масала / зарарли моддалар. / транспорт / транспортные задачи / экологические математические задачи / вредные вещество.

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Адилов Оқбўта Каримович, Мирзаев Дилшод Уралович, Мирзаева Ирода Анарбоевна

Ушбу мақолада ишлаб чиқилган тавсиялар асосан автотранспорт воситаларидан эксплуатация даврида ажралиб чиқадиган зарарли моддалар миқдорини аниқлаш, эксплуатация давридаги фаолиятини оширишга хизмат қилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по технике и технологии , автор научной работы — Адилов Оқбўта Каримович, Мирзаев Дилшод Уралович, Мирзаева Ирода Анарбоевна

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Оценка экологической техногенной безопасноси

В этой стате приведена разработка методических рекомендаций, определения уровень выходящих вредных веществ и способность повышения деятельности транспортных средство при эксплуатации.

Текст научной работы на тему «Экологик техноген хавфсизликни бахолаш.»

УДК 656.13.01

ЭКОЛОГИК ТЕХНОГЕН ХАВФСИЗЛИКНИ БАХОЛАШ

Адилов Окбута Каримович ЖизПИ, т.ф.н., проф. +998974847720 oqbuta@gmail.ru

Мирзаев Дилшод Уралович ЖизДПУ, +998974847720 oqbuta@gmail.ru

Мирзаева Ирода Анарбоевна Жиззах шахар 14-мактаб укитувчиси

Аннотация. Ушбу маколада ишлаб чикилган тавсиялар асосан автотранспорт воситаларидан эксплуатация даврида ажралиб чикадиган зарарли моддалар микдорини аниклаш, эксплуатация давридаги фаолиятини оширишга хизмат килади.

Аннотация. В этой стате приведена разработка методических рекомендаций, определения уровень выходящих вредных веществ и способность повышения деятельности транспортных средство при эксплуатации.

Annotation.The main recommendations of this article mainly analizing the rate of harmful elements the period of explotation of the automobile impliments and its services to develop activ ity of automobile impliments of the explotation period.

Калит сузлар: транспорт, транспорт масаласи, экологик математик масала, зарарли моддалар.

Ключевые слова: транспорт, транспортные задачи, экологические математические задачи, вредные вещество.

Key words: transport, transport problems, the ecological mathematical problems, harmful substance.

Мавжуд экологик муаммо: Х,озирги кунда республикамиз худудларида транспорт воситалари харакатланиши натижасида турли хил зарарли моддалар микдорининг ошиб кетиши натижасида экологик хавфсизликнинг йуколиши.

Муаммони ечишдан максад: автотранспорт воситаларидан эксплуатация даврида ажралиб чикадиган зарарли моддалар микдорини тажриба йуллари билан аниклаш, эксплуатация давридаги фаолиятини ошириш ва экологик хавфсизликни таъминлаш.

Транспорт воситаларининг атроф-мухит учун хавфлилиги нафакат унинг лойихавий тавсифномаларига балки унинг техник холатига хам боглик. Шунинг учун автомобил транспортининг эксплуатацияси даврида ёнилги сарфига, чикинди газ зарарли моддалари ташланмасига, шовкин даражаси ва харакат хавфсизлигига таъсир этувчи агрегат ва узелларининг атроф мухитни согломлаштиришнинг мухим йуналиши булиб, техник холатини саклаш хисобланади.

Мутахассислар тадкикотлари натижасида илмий манбаларда турли транспорт воситаларининг босиб утган йулига нисбатан зарарли моддалар ташлаш микдорлари

аникланган [1].

Олинган маълумотлар асосида транспорт воситаларининг атроф мух,итга таъсирини камайтиришнинг куйидаги тадбирлари ишлаб чикилди:

- газодвигателлаштиришни 30%га ошириш;

- огир йул шароитида ишлайдиган транспортлар иш вактини меёрлаштириш;

- жамоат транспортида йул хакини 25%га камайтириш;

- жамоат транспорт воситаларининг масофаларини 25%га купайтириш;

Автомобилларнинг экологик хавфсизлигини таъминлашнинг эксплуатацион

усуллари асосан икки йуналишда олиб борилади:

- техник тайёргарликни яхшилаш;

- ташиш ва йул харакатини ташкил этишни такомиллаштириш.

Утказилган тажрибалардан маълумки, огир йул шароитларда ишлайдиган автотранспорт воситаларининг йулларда ташиш ишларида фаолият олиб боришда турли зарарли моддаларнинг микдори билан атроф-мух,итни ифлослантириш микдори ошиб бормокда, шунингдек автотранспорт воситалари двигател курсаткичларидаги узгаришлар экологик хавфсизликнинг бузилишига сабаб булмокда. Бунда автотранспорт воситалари экологик хавфсизлиги муаммосини самарали х,ал этишда уларнинг экологик характеристикалари назорати мух,им амалий вазифа булиб х,исобланади.

Автомобил йулларини куриш ва кайта таъмирлаш пайтларида йул курилиши участкасига минерал материаллар (кум, шагал,тупрок ва тош)ни ташишда йул сатх,ини текислаш ва суришда ва бошка ёрдамчи ишларни бажаришда чангсимон чикиндилар ажралиб чикса, асфальт аралашмасини йул сатх,ига ёткизиш ва текислаш пайтида х,ам ишлаб турган траспорт ва йул курилиш машиналари дудбуронларидан бугланган ва ишлатилган газлар ажралиб чикиб атроф-мух,итни ифлослайди [1].

Минерал материалларни йул курилиши участкасига ташиш пайтида ажралиб чикадиган чикиндилар. Юкланган автомобилларнинг йул курилиши майдонигача хдракатланиш пайтида бир томондан ташилаётган минераллардан чанглар ажралса, иккинчи томондан ички ёнув двигателларидан ишлатилган газлар атмосферага чикариб юборилади.

Автотранспорт воситаларининг объектгача булган масофадан ажратиб чикарадиган чангларнинг умумий микдори куйидагича аникланади [3].

q = С ■ С ■ С ■ N ■ I ■ ^/3600+-С4 • С ■ С ■ К ■ п ■ 02, г/с С1)

1-жадвал.

Сг бирлик автомобилнинг уртача юк кутарувчанлигини эътиборга олувчи

коэффициентининг кийматлари.

Автомобил юк кутарувчан,Т 5 10 15 20 25 30 40

С1 0,8 1,1 1,3 1,6 1,9 2,5 3,0

2-жадвал.

С2 карьерда харакатланувчи автомобилларнинг уртача тезликларини эътиборга

олувчи коэффициентнинг кийматлари.

Уртача ташиш тезлиги 5 10 20 30

С 2 0,6 1,0 2,0 2,5

3-жадвал.

Сз йулнинг холатини эътиборга олувчи коэффициентининг кийматлари.

Карьер йулининг холати ^опламасиз йул (тупрок йул) ШаFал копламали йул ШаFал копламали, хлорли кальций эритмаси, битум эмпульяси билан ишлов

О 1,0 0,5 0,1

С4- платформада жойлашган материал юзасининг шаклини эътиборга олувчи коэффициент, С4=Рфакт/Ро муносабатдан айланади;

^факт-платформада жойлашган материал юзасининг хак;ик;ий улчами, м2; ¥о-платформанинг уртача юзаси, м2; 0=1,3-1,6:

4-жадвал.

С5 материалнинг пуфланиш тезлигини эътиборга олувчи коэффициентининг

кийматлари.

Пуфланиш тезлиги, м/с 2 гача 5 10

С 5 1,0 1,2 1,2

5-жадвал.

Се- материалнинг юза катламламининг намлигини эътиборга олувчи коэффициентнинг кийматлари

Материалнинг 5 о 0 а а а а а а а а

намлиги,% ч « ч а и ч а и ч а и ч а и ч а и ч « ч «

-0 о о го о 1/Т о о «Т о оС о о

Сб 1,0 0,9 0,8 0,7 0,6 0,4 0,2 0,1 0,01

#-барча транспорт воситаларининг бир соатлик бориб келишлар сони;

I - бир марта бориб келиш йулининг масофаси, км;

^ -платформага жойлаштирилган материалнинг юзасидан ажраладиган чанг микдори, г/м2-с;

п- карьерга жалб этилган юк автомобиллари сони, дона.

^уйида транспорт воситалари двигателларидан ажралиб чикадиган чикинди газлар микдори оркали куйилган муаммо ечими аникланилади. Тажрибалар шуни курсатадики, карьер шароитида ишлайдиган огир юк автомобилларининг двигателлари 1 кг ёнилги ёниш туфайли атмосферага 15-20 кг турли хил ёниш мах,сулотларини чикариб юборади.

Ишлатилган газларнинг хар бирининг захдрли компонентларининг микдори куйидагича аникланади:

мсо = г • щ • т(со)+/ • щ • т(С0)]/зб00,г/с МЫох = Г • Щ • т1(Нах) + / • Щ • т2(Нах)]/3б00,г/с МА1 = Г • щ • т(АЛ) + / • Щ • т2(АЛ)]/3б00,г/с бу ерда, /, /2,...., /б - захдрли компонентларнинг ажралиб чикишига двигател иш

режимларининг богликлигини х,исобга олувчи коэффициентлар. (6-жадвал)

т (СО),т (N0 )т (ал) - кичик тезликларда 1кг. бензиннинг ёниши натижасида х,осил буладиган захдрли компонентлар массаси, г/кг; (6-жадвал)

т2 (СО),т2 (N0 )т2 (ал) - кичик тезликларда 1кг. дизел ёнилгисининг ёниши натижасида х,осил буладиган захдрли компонентлар массаси, г/кг; (6-жадвал)

W1, Ж2 - тегишлича бензин ва дизел ёнилгисининг сарфланиш микдори, кг/соат.

6-жадвал.

Двигателнинг иш режими коэффициентлари ва зах,арли газларнинг чикиш массаси,

г/кг.

Ёнилги тури Двигателнинг иш режими Двигателнинг иш режими коэффициенти ва захарли компонентларнинг чикиш г/кг

Бензин /2 т (со) /з т,( КОх ) /5 т (ал)

Кичик тезлик 1 20,0 1 1,0 1 1,0

Тезланиш 0,18 37,5 0,66

Юкори тезлик 0,23 17,5 0,33

Секинлашиш 0,55 0,5 26,6

/2 т2(С0) /4 т2( Ы0Х ) Л т2 (ал)

Дизел ёнилгиси Кичик тезлик 1 20,0 1 2,0 1 1,0

Тезланиш 1 14,1 1

Юкори тезлик 1 4,1 1

Секинлашиш 1 0,66 2,5

Йул курилишида ишлатиладиган деярли барча техника воситалари (бульдозерлар, грейдерлар, экскаваторлар, юклаш-тушириш материаллари, асфальт бузувчи, ёювчи ва текисловчи машиналар, компрессорлар ва бошкалар) асосан дизел двигателлар билан

жих,озланган буладилар. Ушбу дизелга эга булган техник воситалар купрок тургун (стационар) х,олатда ёки кичик тезликларда харакатланиб йул курилиш ишларини олиб борадилар.

Дизелларда ёнилги ёниши натижасида куйидаги захарли компонентлар х,осил булиб, атмосферага чикариб юборилади: [4]

- углерод оксиди- СО;

- азот оксидлари- N0

- углеродлар- СхНуО;

- курум- С;

- олтингугурт куш оксиди СН2О;

- бенз(а) пирен-БЯ.

Йул курилиши машиналарида кулланиладиган дизел двигателлари самарадорли кувват, N ; айланиш частотаси - п ва цилиндрлар сони I -буйича шартли равишда туртта гурухга ажратилади:

А- кам кувватли, тез юрар ва ута тез юрар дизеллар (Ые < 73.6квт; п = 1000 - 3000мин 1) Б- уртача кувватли, уртача тезликка эга ва тез юрар дизеллар (N <73.6-736квт, п = 500- 1500ммн~1п = 1000-3000мин-В-юкори кувватли, уртача тезликка эга

N = 736-7360квт, п = 500- 1000мин1п = 1000-3000мин-1 Г-юкори кувватли, тезюрар ва куп цилиндрли

(N = 736-7360квт, п = 1500-3000мин- п = 1000- 3000мин -

Дизел курилмалар томонидан табиий атроф-мухитга чикариб ташланадиган зарарли моддаларнинг ялпи микдори куйидагича хисобланади:

М =--—, т / иил.

8 109

Хулоса урнида эксплуатация шароитларида автотранспорт воситаларининг экологик назоратини амалга оширганда фойдаланадиган экологик нормативлар автотранспорт воситалари конструкцион даражасини албатта хисобга олиши шарт. Бу амалдаги талабларини кайта куриб чикишни талаб килади.

Шундай килиб, автотранспорт воситалар экологик назоратини дифференцияланган

нормативлар билан утказиш автомобилларнинг моделлар, кулланилган кушимча жих,озлар ва бошка конструктив узгартиришлар буйича аник синфлашни такозо этади.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Уз урнида юкоридаги ечимлар оркали экологик хдвфсизликни таъминлашга эришишимиз оркали гузал диёримиз мусоффо хдвосини яхшилашга эришамиз.

АДАБИЁТЛАР

1. Базаров Б.И. Научные основы энерго экологической эффективности использования альтернативных моторных топлива: Дисс...док техн. Наук.- Ташкент: ТАДИ, 2006-.. .с.

2. Узбекистон Республикасида атроф-мух,ит мухофазаси ва табиий ресурслардан фойдаланишнинг х,олати тугрисида миллий маъруза:- Тошкент, 2006-15 бет.

3. Т.Абдуазизов " Автотранспорт экологияси" 2010 йил.

4. О.К.Адилов, Ф.И.Исроилов, Ж.А.Адилов "Автомобил транспортининг хдракат таркибини экцплуатация килиш жараёнида ажралиб чикадиган ифлослантирувчи моддалар микдорини хисоблаш". ТАЙИ Республика илмий-амалий анжуман материаллари. 2013 йил.133 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.