Научная статья на тему 'ЭФФЕКТИВНОЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ПОЛЕЙ ПРИ ВЫРАЩИВАНИИ ХЛОПЧАТНИКА'

ЭФФЕКТИВНОЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ПОЛЕЙ ПРИ ВЫРАЩИВАНИИ ХЛОПЧАТНИКА Текст научной статьи по специальности «Ветеринарные науки»

CC BY
52
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Life Sciences and Agriculture
Область наук
Ключевые слова
Серозем / ресурсберегающей технологии междурядной / бактериал / коэффициент / грибкови.

Аннотация научной статьи по ветеринарным наукам, автор научной работы — Эшмуродова Мавлуда Қодиралиевна, Кулдашов Бобомурод Хусанович, Орипов Раззоқ Орипович

Разработка ресурсберегающей технологии междурядной обработки при вырашивание хлопчатника, проведены работы по междурядной обработки, густоты стояния и питания хлопчатника обеспечивающий ограничении бактериалных и грибковых болезной, инфексии который проходит через корневую систему хлопчатника

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по ветеринарным наукам , автор научной работы — Эшмуродова Мавлуда Қодиралиевна, Кулдашов Бобомурод Хусанович, Орипов Раззоқ Орипович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЭФФЕКТИВНОЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ПОЛЕЙ ПРИ ВЫРАЩИВАНИИ ХЛОПЧАТНИКА»

УДК: 633,51:631.51.

ЭФФЕКТИВНОЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ПОЛЕЙ ПРИ ВЫРАЩИВАНИИ ХЛОПЧАТНИКА

Эшмуродова Мавлуда К,одиралиевш Кулдашов Бобомурод Хусанович Орипов Раззоц Орипович

Самаркандский институт ветеринарной медицины

Разработка ресурсберегающей технологии междурядной обработки при вырашивание хлопчатника, проведены работы по междурядной обработки, густоты стояния и питания хлопчатника обеспечивающий ограничении бактериалных и грибковых болезной, инфексии который проходит через корневую систему хлопчатника

Ключевые слова: Серозем, ресурсберегающей технологии междурядной, бактериал, коэффициент, грибкови.

EFFEKTIVE USE OF ARABLE LAND IN THE CULTIVATION OF COTTON

The development of resource-saving technologies concerning inter-row cultivation of cotton.The Research work has been carried out on inter-row processing of the density of the state and nutrition of cotton which ensures the limitation jf bacterial and fungal disease, infections that pass through the root system of cotton.

Key words: gray soil, resource-saving technologies, inter-row, bacterial, fungal.

ПАХТА ЕТИШТИРИШДА ЭКИН МАЙДОНИДАН УНУМЛИ ФОЙДАЛАНИШ.

Гуза парваришида ресурстежамкор макбул катор ораликкларини ишлаб чиккиш, гуза илдиз тизимининг зарарланиши оркали унга тупрокдан утувчи бактериал ва замбуругли касалликларни юкишини олдини олишга имкон берувчи катор оралигини, туп сон калинлиги ва гузани озикклантиришни макбул меъёрлари устида иш олиб борилган.

Калит сузлар: буз тупрок, ресурстежамкор технология, кушкатор, бактериял, коеффитсиент, замбуруг.

Кириш. Республикамиз пахтачилигини кенг куламда ривожлантириш масаласида илгор фан техника ютуклари ва инновацион технологияларни тадбик этиш, мавжуд сугориладиган майдонларни нумдорлигини саклаган холда хар бир каричидан унумли фойдаланиш хозирги куннинг кечиктириб булмас вазифасидир.

Дехкончиликда сугориладиган майдон тупрокларининг унумдорлигини ва экинлар хосилдорлигини ошириш, серхосил, эртапишар, бозорталаб, ракобатбардош, саноат талабларига жавоб бераоладиган навларни яратиш ва уларни тупрок иклим шароитларига мос агротехникасини мукаммал ишлаб чикиш ва уни амалда тадбик этиш тезкор суратларда ривожланаётган давр талабидир.

Гузанинг усиб-ривожланиши, хосилининг микдор ва сифат курсаткичлари турли омиллар таъсирида усимликда содир буладиган биокимёвий жараёнларнинг натижасидир. Булар муаян гуза нави парвариш килинаётган тупрокнинг иклим шароити, физик кимёвий хусусияти ва унумдорлигига, намлигига, хдроратига, вегетация давомида кушимча озука моддаларни куллаш меъёрига, шунингдек, куннинг узун ва кискалигига боглик жараёнлардир.

Ушбу талабларни бажариш ва сифатли пахта х,осили етиштириш эса юкорида курсатилган талабларга жавоб бера оладиган янги гуза навларини яратиш ва уларнинг

агротехникаси устида илмий тадкикот ишларини мунтазам кучайтириш хамда уларнинг натижаларини ишлаб чикаришга кенг жорий этиб боришни такозо этади.

Мавзунинг долзарблиги: Юкорида курсатилган талаблар олимларимиз олдига гузанинг усув даврида катор ораларига ишлов бериш, озиклантириш тартиблари хамда туп сон калинлиги каби катор агротадбирларни урганиш ва илмий асосланган тавсиялар ишлаб чикиш вазифасини куймокда. Айни дамда ушбу тадбирларга каратилган илмий тадкикот ишларини жадал ривожлантириш хозирги куннинг долзарб талабидир.

Яратилаётган янги гуза навларининг барчаси хам республикамиз турли минтакалари экологик шароитларига мос келавермаслиги мумкин. Бу эса уз новбатида навларнинг шу минтакага мос агротехник тадбирларини ишлаб чикиш зарур эканлигин курсатади.

Самарканд вилояти жуда хилма хил табиий-географик шароитлари билан ажралиб туради. Вилоятнинг табиий-географик шароитларида турли тупрок тип ва типчалари таркалган [3].

Самарканд вилоятида асосан сизот сувлари чукур катламларда жойлашган уртача ва енгил кумокли типик буз тупроклар кенг таркалган булиб, ушбу тупроклар вилоят умумий майдонининг 38% ни ташкил этади. Долган кисми деярли оч тусли буз тупроклар хисобланиб, вилоятнинг гарбий ва жануби-гарбий кисмида учрайди. Бундан ташкари утлоки, утлоки-буз, буз-утлоки тупроклар хам кенг таркалган. [4].

Ескитдан сугориладиган типик буз тупроклар уртача калинликда, уртача маданийлашган енгил кумок ва кум катлами мавжуд кумокда шаклланган энгил кумоксимон механик таркибга эга [5].

Республикамизнинг табиий об-хаво шароитида кишлок хужалик экинларидан эртанги юкори сифатли хосил олишда янги инновацион технологияларни куллаш хозирги куннинг долзарб масалаларидан бири хисобланади.

Пахта етиштиришда кам мехнат ва харажат сарфлаб мул хосил олиш мухим ахдмиятга эга. Экилган гуза навларининг чигитларини эрта униб чикишини ва них,олларнинг илдиз чириш, гоммоз ва вилт касалликларига чалинмасликларини таъминловчи агротехник тадбирларни ишлаб чикиш х,озирги куннинг долзарб муаммосидир.

Тадкикот натижалари: Самарканд вилоятининг эскитдан сугориладиган типик буз тупроклари шароитида «Омад» гуза навини якка катор ва кушкатор усулида пуштага экиб парваришлашда туп сон калинликлари ва уни гуза х,осилдорлигига таъсири буйича етарлича илмий изланишлар олиб борилмаганлиги сабали , ресурс тежовчи агротехнологияларни эътиборга олган х,олда, гектарига макбул туп сон микдорини яратиш максадида Самарканд вилояти Пастдаргом туманининг Усто Темир АТМ га карашли хужалик далаларида тажриба утказдик. Дала тажрибалари эскитдан сугориладиган типик буз тупрок шароитида олиб борилди. Тажрибада гузанинг давлат реестрига киритилган Омад нави урганилди. Барча агротехнологик жараёнлар хужаликда кабул килинган режа асосида бажариб борилди.

Тадкикот аввалида тажриба даласи тупрогининг сув-физик хусусиятлари, хусусан механик таркиби, агрегат таркиби, хажм массаси, говаклиги, чекланган дала нам сигими ва сув утказувчанлиги дастлабки маълумот сифатида хамда тажриба даласи тупрогининг умумий тавсифи сифатида аникланди.

Вахоланки, С.Н.Рыжов [1] малумотларига кура, кадимдан деххкончилик билан шугулланиб келинган хужаликларда олиб бориладиган илмий-тадкикот ишлари тупрокнинг сув-физик хоссаларини урганишдан бошланиши мухимлиги таъкидланган.

Утказилган тадкикотларда тажриба даласи тупрогининг механик таркибида 1,0-0,1мм.ли заррачалар кам, 0,1-0,05 мм.ли заррачалар купрок булганлиги аникланди. Шунинг учун, тажриба даласи тупрогининг огир кумокка мойиллигига карамасдан, пастки катламларнинг тула лойланиши юз бермаган.

^олаверса, тажриба хужалиги экин майдонларининг макбул мелиоратив холати, 5-7 м сизот сувлари чукурликда жойлашганлиги хам тупрокнинг механик таркибига ижобий таъсир курсатган.

Демак, тажриба даласининг тупроги эскитдан сугориладиган типик буз тупрок, механик таркиби уртача кумок деб кабул килинишига асосимиз етарли деб хисоблаймиз.

Тажриба даласи тупрогининг агрегат таркиби тупрокнинг 0 - 230 см катламида аникланди.

Бизга маълумки, минерал заррачаларнинг чиринди ва бошка бирикмалар таъсирида донадор холатга утиш жараёнида агрегатлар ёки структурали тупроклар хосил булади.

Тупрокларда 70-80 фоизни ташкил этадиган микроагрегатларнинг ахамиятига алохида бахо бериб, углерод, азот ва фосфорнинг энг куп микдори айнан шу агрегатларда тупланиши, шунинг учун сугорма дехкончиликда бу агрегатларнинг ахамияти катта эканлигини таъкидланган [1].

Умуман олганда, тажриба даласи тупрогида агрономик нуктаи-назаридан макбул хисобланган 10 - 0,25 мм.ли агрегатлар микдори 63 - 71% ни ташкил этади.

Ушбу тадкикотларда аникланишича, тупрок хажм массаси хайдов катламида 1,2 -1,3 г/см3 ни ташкил этиб, гузанинг макбул усиб ривожланиши учун кулай тупрок шароити вужудга келган. Худди шундай тупрок шароитида гуза илдизи яхши ривожланган. Тупрок аеорацияси мутадиллашиб, хаво режими яхшиланган, тупрокнинг микробиологик ва нитрификатсия жараёнлари фаоллашган.

Шу сабабли мазкур тадкикотда экиш усулларини тупрокнинг агрофизик хусусиятларига таъсири урганилди. Тажриба йилларида чигит экиш усулларининг тупрок хажм массасига турлича таъсири натижасида усимликлар тегишли равишда узига хос усиб, ривожланди. Чунки, пушталарга кушкаторлаб чигит экиш усули тупрокнинг хажм массасига бевосита боглик булган сугориш микдори ва сонига, техникада ишлов беришлар сони ва муддатларига таъсир этди.

Олинган маълумотларга кура, тажриба даласи тупрогининг хажм массаси чигит экишдан, то гузанинг амал даври охиригача ортиб борди. Бу конуний холат, албатта. Чунки, гузанинг амал даври мобайнида утказилган сугоришлар, далага техниканинг бир неча бор киритилиши бу курсаткичга таъсир этмай колмайди.

Хусусан, 2019 йил тажриба натижаларига караганда, назорат сифатида кабул килинган, текис ерга экиш усулида чигит экилган 1 -вариантда амал даврининг бошида экин майдонининг 0-30 ва 0-50 см тупрок катламларида хажм масса 1,29 ва 1,30 г/см3 ни ташкил этди. Амал даври охирида (сентябр) эса 1,41-1,43 г/см3 гача кайд этилиб, уртача 3-йилда амал даврининг охирида 1,40 г/см3 гача зичлашган.

Пушталарга якка катор ва куш катор экилган вариантларнинг 0-30 ва 0-50 см. ли тупрок катламларида эса бу ракам уртача 3 йилда тегишли равишда амал даврининг бошида 1,27 г/см3 ва 1,29 г/см3 ташкил этгани холда, амал даврининг охирида якка каторларда 1,391,41 г/см3 гача зичлашиб борган булса, куш каторларда эса 1,34-1,36 г/см3 гача зичлашганлиги кузатилди..

Тажриба даласида чигит экиш усулини тупркнинг хажм массасига тасири тупрокнинг хар 10 см катламида урганилиб чикилди.

кушкаторлаб чигит экиш усулларини тупрокнинг хажм массасига таъсири,

г/см3 (уртача 3 йиллик)

Тупрок катламлари, см Амал даври бошида Амал даври охирида

Текис ер Якка катор кушкатор

0-10 1,27 1,40 1,37 1,33

10-20 1,28 1,39 1,39 1,34

20-30 1,27 1,41 1,40 1,36

30-40 1,32 1,41 1,41 1,37

40-50 1,33 1,43 1,43 1,39

50-60 1,35 1,43 1,42 1,42

60-70 1,36 1,45 1,44 1,40

70-80 1,40 1,47 1,45 1,43

80-90 1,40 1,50 1,46 1,46

90-100 1,41 1,51 1,51 1,48

0-50 1,29 1,41 1,40 1,36

0-70 1,31 1,41 1,41 1,37

0-100 1,34 1,44 1,42 1,39

Олинган натижаларга кура, чигитлар якка катор экилган вариантларда тупрокнинг зичлашиши текис ерга нисбатан 0,02-0,03 г/см3 га камайганлиги кузатилди. ^уш каторлаб экилганда бу курсаткич бошка вариантларга нисбатан сезиларли даражада камайганлиги бу вариантларда тупрок говаклигининг хам яхшиланишига сабаб булди.

Шу боис бу вариантларда тупрокнинг хаво ва иссиклик хоссалари хамда сув утказувчанлик хусусиятларининг ошиши натижасида гузанинг усиш ва ривожланиши учун кулай тупрок шароити яратилди.

Тупрокнинг говаклиги унинг каттик кисми заррачаларидан ташкари бушликлари булиб тупрок умумий хажмга нисбатан фоиз хисобида белгиланади. Купчилик кишлок хужалик экинлари, жумладан гуза учун тупрокнинг говаклиги 50-60% атрофида булиши макбул хисобланади. Тажриба йилларида чигит экиш усулларининг тупрок донадорлигига ва зичлигига таъсир этиши натижасида унинг говаклигида хам узгаришларюзага келганлиги кузатилди.

Гуза парваришида ресурстежамкор макбул катор ораликларини ишлаб чикиш,чигитни пушталарга кушкаторлаб экиш натижасида экин майдонларига техника ёрдамида ишлов беришнинг камайиши гуза илдиз тизимининг зарарланиши оркали унга тупрокдан утувчи бактериал ва замбуругли касалликларни юкишини олдини олишга имкон беради.

Хулоса. Тажрибада курсатиб утилган чигитлар пушталарга якка катор ва куш катор экилган вариантларнинг катор ораларига ишлов беришдаги фаркларга кура, тупрокнинг говаклик хусусиятида хам тегишли фарклар кузатилди. Чигитлар якка катор экилган вариантларда тупрок говаклигининг узгариши чигитлар текис ерга экилган вариантлар билан бир хил булди.

Чигитлар пушталарга куш катор экилган вариантларда эса аксинча, тупрокнинг говаклик хусусиятлари 51,9-52,2% ни ташкил этиб, вегетация давомида унинг физик холатлари яхши сакланди. Х,ар иккала вариантга нисбатан унинг говаклиги хусусиятлари эса 1,4-1,5% га юкори булганлиги аникланди.

Чигитларни пушталарга кушкаторлаб экиш усули якка катор экиш усулига нисбатан гузанинг усиш ва ривожланиши хамда турли замбуруг, бастериал касалликларга чалинмаслиги учун кулай тупрок шароитини яратиши аникланди. Шунинг учун, ердан самарали фойдаланиш хамда юкори пахта хосили етиштиришда гузани пушталарга кушкаторлаб экиш энг самарали усул деб хисоблаймиз.

Гуза парваришида ресурстежамкор макбул катор ораликларини ишлаб чикиш, гуза илдиз тизимининг зарарланиши оркали унга тупрокдан утувчи бактериал ва замбуругли касалликларни юкишини олдини олишга имкон беради.

АДАБИЁТЛАР

1. Рыжов С,Н. И другие Агрономическые значеные структуры и сложения почвы . [Теорическые вопросы обработкы почвы. Л. 1968. Стр. 53-60.]

2. Ибрагимов Г.А. [Определеные густоты стояния хлопчатника. Агротехника хлопсатныка и култур хлопкового комплекса .Труды СоюзНИХИ, вып. 39,Ташкент-1978 г стр 64-67.]

3. Узоков П.У., Ортитов ТД. Зарафшон вохдси х,ар хил узлаштирилганлик ва унумдорлик даражасига эга булган гидроморф тупрокларида гуза устиришда угитларнинг самарадорлиги. [Фермер хужаликларини ривожлантиришдаги муаммолар ва уларнинг эчимлари. Профессор-укитувчиларнинг ХВИ илмий-амалий конференсияси материаллари туплами. ИИ-кисм. 2008 йил 30 апрел - 2 май. -Самарканд, 2008. -Б. 9-13.]

4. ^узиев Р. Тупрок унумдорлигини тиклаш омиллари ёки кузги-кишки мавсумдаги зарур тадбирлар хусусида. [ Узбекистон кишлок хужалиги. 2015. -№ 11. -Б. 6-7]

5. Ж.Сатторов, ШДоликулов, Д.Эшмуродов. [Самаарканд вилояти сугориладиган тупрокларининг х,олатини ях,шилаш ва унумдорлигини ошириш йуллари. Тошкент-2010й. 21-бет]

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.