CC BY
2УДК 327/474/476 ВКЛ/ (091)"15"
ДЫПЛАМАТЫЧНАЯ ДЗЕЙНАСЦЬ ВЯЛ1КАГА КНЯСТВА Л1ТОУСКАГА НА МАСКОУСК1М НАК1РУНКУ У 1592 - 1596 ГАДАХ
С.А. ЛАШКЕВ1Ч (Беларуст дзяржауны утвератэт, Мтск)
Разглядаецца дыпламатычная дзейнасць Вялгкага княства Лгтоускага на маскоусюм натрунку у 1592 - 1596 гадах. Узаемаадноаны ВКЛ I Масквы у гэтыя гады характарызуюцца рашэннем двухбако-вых праблем шляхам мгрных перамоу I некаторых кампрамгсау. Аутар на аснове крынщ I лгтаратуры праанал1завау уплыу мгжнародных фактарау на знешнепалгтычную пазщыю ВКЛ у разглядаемы ггста-рычны перыяд, вывучыу прадстаунщтва Княствам Iнтарэсау Шведскага Каралеуства у Маскоускай дзяржаве, выявгу спрэчныя памежныя тэрытарыяльныя пытаннг пам1ж ВКЛ I Маскоускай дзяржавай, абазначыу гандлёва-эканам1чную праблематыку адноан Княства I Масквы. Адноаны ВКЛ I Маскоускай дзяржавы разглядаюцца праз прызму Iнтарэсау лгтвгнскай палгтычнай элты I абавязкова у кантэксце складаныхунутрыпалгтычных працэсау адзгнай федэрацьп, а таксама у кантэксце адноан Рэчы Паспа-лгтай I Маскоускай дзяржавы.
Уводзшы. Па умовах Люблшскай уни 1569 года памiж Вятшм княствам Лттоусшм (ВКЛ) i Каронай Польскай пытанш знешняй палиыш i абароны сталi агульнай справай усей Рэчы Паспалгтай. Тым не менш ВКЛ у другой палове XVI стагоддзя захоувала як частку унутрыпалггычных, так i знешнепалиыч-ных паунамоцтвау у рамках адзшай дзяржавы. Спецыфiка знешняй палiтыкi Рэчы Паспалгтай асноува-лася на своеасаблiвым падзеле знешнепалiтычных паунамоцтвау i абавязкау памiж ВКЛ i Каронай Польскай. Да кампетэнцьп ВКЛ адыходзш дыпламатычныя адносiны з Маскоускай дзяржавай, Швецыяй i часткова Iнфлянтамi, Карона падтры^вала адносiны з астатнiмi еуралейсш]ш краiнамi. Дадзены падзел не быу падмацаваны нi адным дзяржауна-прававым дакументам, а зыходзiу з геалалiтычнага становшча Княства i знешнепалиычных традыцый, яюя фармiравалiся некалькi стагоддзяу.
Храналапчныя рамш працы ахоплiваюдь вельмi вузкi перыяд - з 1592 i да канца 1596 года. Выбар першай даты абумоулены тым, што у канцы 1591 года было падцверджана перамiр'е памiж Рэччу Паспа-лгтай i Маскоускай дзяржавай. Тым самым знешняя палиыка дзяржавы на маскоусшм нашрунку набывае новы характар, што было выкарыстана дыпламатычнай службай ВКЛ для вырашэння сваiх знешнепал> тычных iнтарэсау. Выбар другой храналапчнай мяжы абумоулены тым, што у гэтым годзе Княства акты-вiзавала сваю дыпламатычную дзейнасць, намраваную на аб'яднанне Рэчы Паспалiтай i Маскоускай дзяржавы, i перад ВКЛ паустаюць зусiм новыя знешнепалиычныя задачы.
Пасля заключэння перамiр'я 1591 года памiж Рэччу Паспалiтай i Маскоускай дзяржавай дыплама-тыя першай была нашравана на вырашэнне наступных задач: па-першае, трэба было забяспечыць мiр на пауднёва-усходтм нашрунку, нейтралiзаваць агрэсiуную палтыку Асманскай ]мперыi i Крымскага ханства; па-другое, працягваць ваенна-палiтычнае супрадоУнiцтва са Шведсшм Каралеуствам, што давала Рэчы Паспалгтай козыр у стрымлiваннi Масквы; па-трэцяе, падгрымлiваць дружалюбныя сувязi з аустрыйс-кiмi Габсбургамi, так як гэта стрымлiвала Маскоускую дзяржаву, Крымскае ханства i Асманскую 1мпе-рыю у агрэсiуных планах супраць Рэчы Паспалгтай. Важным фактарам для Рэчы Паспалгтай былi набегi на дзяржаву казакоу Налiвайкi: так, з гэтай нагоды умадоУвалiся крэпасдi i ваенна -тэхшчныя пабудовы паУднёва-усходнiх рэгiёнау дзяржавы, у прыватнаод крэпасць у Юеве [1, с. 36 - 37]. Вядома, што у 1596 годзе ВКЛ выдаткавала на барацьбу з атрадамi Налiвайкi на Украiне 2000 злотых [2, с. 17].
Так, беларусш даследчык У.А. Падалiнскi, прааналiзаваушы вальныя соймы Рэчы Паспалiтай у 1592 - 1597 гадах, прыйшоу да высновы, што для Вялжага княства ЛiтоУскага у гэты перыяд былi важ-нымi «пытанш захавання рэлiгiйнага мiру i забеспячэння знешняй бяспеш кратны». Сярод знешнепалi -тычных задач даследчык называе стварэнне антытурэцкай лiгi, абарону ад татарау i казакоу [3, с. 13].
Фактычна у гэты перыяд зшкае у двухбаковых адносiнах праблематыка выбрання адзiнага шрауш-ка i аб'яднання дзяржау. Зараз на першы план для дыпламатычнай службы ВКЛ у адносшах да Масквы выходзяць iншыя пытаннi. Умоуна iх можна падзялщь на тры группы: першая група пытанняу звязана з працягам прадстаунщтва i фактычна абаронай знешнепалиычных штарэсау Шведскага Каралеуства у Маскоускай дзяржаве, другая група пытанняу - з вырашэннем спрэчных памежных пытанняу, трэцяя - з гандлё-вым супярэчнасдямi памiж ВКЛ i Масквой. Спышмся падрабязна на кожнай з пазначаных груп пытанняу.
Шведскi фактар у лпганска-маскоусюх адносчнах. Вялшае княства Лттоускае, зыходзячы са сва1х знешнепалиычных iнтарэсау, надавала вялiкую увагу Шведскаму Каралеуству. Справядлiва выказванне беларускага даследчыка В.1. П1чэты, што знешняя палиыка Рэчы Паспалiтай у другой палове XVI - першай палове XVII стагоддзя была звязана з Балтыкай: «Польша стремилась иметь в резерве Великое кня-
жество Литовское на случай, если придется вмешаться в военное столкновение за обладание Балтикой» [4, с. 555]. Палиычная элтта Княства у канцы XVI стагоддзя часам выступала як пасрэдшк памiж Масквой i Шведскiм Каралеуствам. Гэта яскрава праявiлася падчас заключэння перамiр'я 1591 года, калi прадстау-нiкi Княства, падканцлер i пiсар, заключылi ад iмя Швецы! з Маскоускай дзяржавай перамiр'е на 1 год. У 1591 годзе Швецы! удалося падтсаць мiрнае пагадненне з Крымсшм ханствам, якое па сваей сутнасщ было нашравана супраць Маскоускай дзяржавы [5, с. 88 - 89]. Ва Усходняй Еуропе адносшы памiж Рэччу Паспалiтай i ТТТвецыяй разглядалiся таксама як дынастычны саюз, што у сваю чаргу стварала пагрозу Маскве. Тым не менш у гэты перыяд памiж Масквой i Стакгольмам было заключана спачатку перамiр'е на 2 гады у 1593 годзе, а потым, у 1595 годзе, Цяузшсш м!рны дагавор, што было выгадна ВКЛ [6, с. 181].
Дыпламатычная служба Княства прымала актыуны удзел у рэалiзацыi знешнепалиычных штарэ-сау Швецыi шляхам дыпламатычных перагаворау. Да нашых часоу захавалася дыпламатычная ператска памiж Рэччу Паспалiтай i Маскоускай дзяржавай, якая тычылася Шведскага Каралеуства. Менавiта кан-цылярыя ВКЛ ажыццяуляла пасрэднiцкiя кантакты памiж Шведсшм Каралеуствам i Масквой, бо маскоу-сш нак1рунак быу сферай знешнепалиычных паунамоцтвау Княства, а вялЫ князь ВКЛ Жыпмонт III быу сынам шведскага караля Юхана III (Йохана, 1аана).
У сакавшу 1592 года у Маскоускую дзяржаву был! нашраваны лившсшя пасланнш Марцш Сушск1 i Паула Воук для вырашэння спрэчных тэрытарыяльных пытанняу [7, с. 21; 8, с. 109]. Дыпламатычная мь ая ВКЛ была па колькасщ асоб сярэдняй: «... а людей с ними 35 человек да 60 лошадей» [7, с. 25]. Разам з дыпламатычнай мгаяй у Маскоускую дзяржаву нашроувалюя лившсшя купцы: «А иж с тым послании-ком и гонцом его королевское милости водлуг давного обычая люди купецкие с товары своими мели были ехать» [7, с. 27]. Тут цяжка пагадзщца з расшсшм даследчыкам Л.А. Юзефов!чам, як! сцвярджае, што у практыцы лившска-маскоусшх адносш колькасць дыпламатычнай мюп у рангу пасланшкау складала 150 - 200 чалавек: як мы бачым, был! i значна меншыя па колькасщ мюп [9, с. 31].
На працягу знаходжання пасланшкау у дарозе адбывалася перашска пашж Федарам 1ванав!чам i яго служачым!, з якой мы можам шмат чаго падкрэслщь для разумення тагачаснай м!жнароднай палиы-ш. Так, маскоусш цар щкав!уся у сва1х служачых, щ знаходзщца яшчэ на троне Жыпмонт III: «А что есте писали к нам, что Жигимонта короля не стало, и вы б к нам о том всякшими обычаи проведав отписали подлинно, да и у посланника б естя, и у гонца, и у их людей о том проведати велели накрепко и проведав отписали к нам» [7, с. 24]. Верагодна, гэта даручэнне было звязана з чуткам!, што кароль пашдае трон, каб заняць трон Шведскага Каралеуства, бо яго бацька быу вельм! хворы.
У друпм люце Федар 1ванав!ч просщь праверыць чутш у лившсшх пасланшкау аб смерщ караля Рэчы Паспалиай: «... и ныне у них король есть ли, и будет нет, и кого они на королевство обирают». Тут жа маскоусш цар дае загад даведацца, щ есць супярэчнасщ пашж сенатараш ВКЛ i Кароны, што магло быць выкарыстана у дыпламатычнай гульне з Рэччу Паспалиай: «И меж панов ряд полских и литовских ныне розни нет ли, и будет есть и за что» [7, с. 31].
Пасля таго як лившсшя пасланшш прыехал! да Масквы, служачыя пасольскага прыказа працягва-л! выведваць у !х шфармацыю: задавал! пытанш пра м!жнародную сиуацыю вакол Рэчы Паспалиай, што думаюць сенатары i шляхта пра караля i вялшага князя, щ хочуць яны абраць сабе новага караля, щ есць супярэчнасщ пам!ж сенатарам! кра1ны, як палиычная элиа Кароны Польскай i ВКЛ ставщца да знешнепалиычных поглядау канцлера Кароны Я. Замойскага, щ рыхтуецца дзяржава да вайны з Крымсшм ханствам i Асманскай 1мперыяй, яшя адноаны пам!ж бацькам i сынам (Жыпмонтам III i 1аанам III) [7, с. 38]. Падчас аудыенцьп лившсшх пасланшкау у Федара 1ванав!ча было узнята пытанне парушэння перам!р'я пам!ж Масквой i Шведсшм Каралеуствам 1591 года з боку Стакгольма, таму што ВКЛ ад !мя Швецы! заключала яго [7, с. 32].
Працягам гэтай дыпламатычнай мюп было тое, што у лшеш 1592 года на !мя караля пастушу лют ад !мя Федара 1ванав!ча, у яшм маскоусш цар абвшавачвау шведскага караля 1аана i караля Жыпмонта III у парушэнш перам!рных грамат 1591 года, а менавиа - у нападзенш з 1нфлянсшх тэрыторый (уладанш ВКЛ, Кароны i Швецы!) на Наугародсш i Пскоусш уезды Маскоускай дзяржавы [10, арк. 182]: «И нине, мимо договорные записи нашихъ бояр и пословъ и твоихъ Пановъ Рад и пословъ, ис техъ лифлянскихъ городовъ, которые за свеискимъ королем, приходили в нашу землю в Новъгородскои и во Псковскои уездъ воиною, а с ними были немецкие люди лифлянских и курлянских городовъ, которые за тобою, Жикгимонтомъ королемъ» [11, с. 180; 12, с. 195].
Федар 1ванав!ч патрабавау ад караля Швецы! спынщь набег! на земл! Маскоускай дзяржавы, а вшаватых наказаць: «И из ливонскихъ городовъ, которые ныне за свеискимъ за Яганом королемъ, ... в Новгородскую и во Псковскую землю, мимо договорныхъ записеи ходити не велелъ и нашимъ людемъ в рубежохъ по всимъ местомъ обидные дела по нашымъ перемирнымъ грамотамъ исправити велелъ» [11, с. 180; 12, с. 196].
Пасольсш прыказ паведамляу, што Маскоуская дзяржава згодна з пагадненнем пам1ж прадстауш-кам ВКЛ i Маскоускай дзяржавы у Яноуцах 1591 года таксама выводзша свае войск! з Фшляндскага Княства, якое было часткай Шведскага Каралеуства: «... что будучи с ними в ответе твои Паны Рада говорили
имъ о том, чтобъ намъ, великому господару, для тебе, .. на Свеиское Королевство и на Финскую землю ратеи своихъ посылати не велити ... » [11, с. 181; 12, с. 196].
У адказе на дадзены лют (датаваны у Лггоускай Метрыцы 22 кастрычткам 1592 г.) кароль гэты кан-флжт называе прыдуманым, а ваеннае супрацьстаянне на мяжы Швецы! i Маскоускай дзяржавы называе вымушаным, пакольк 1аан, кароль Швецый, абараняу свае межы ад Маскоускага войска [12, с. 197 - 199]: «ино то сут речи змышленные и неправъдивые, кгды жъ люди з городовъ нашихъ инфлянтьскихъ и курлянскихъ, которых мы в держанью естесмо, . в землю вашу николи не ходили и мы имъ ходити не велимъ. А короля его милости швецкого, пана отца нашого, в каждои справе отступити его милости намъ не годит ся не можемъ» [11, с. 183].
Верагодна, у канцы кастрычшка 1592 года (Метрыка ВКЛ не утрымл!вае дакладнай даты) у Маскву быу нашраваны пасланшк Княства з мэтаю дамовщца аб тэрмше i месцы заключэння м!ру пам!ж Шведсшм Каралеуствам i Маскоускай дзяржавай [12, с. 205]: «абы покои межи его королевскою милости и панъствы его королевское милости а межи тобою и панствы твоими был номовенъ и постановенъ .» [11, с. 191]. Разам з сабою пасланшк павез лют, з якога можна шмат щкавага падкрэсл!ць [11, с. 189 - 192; 12, с. 205 - 208]. Прадстаушш ВКЛ у дадзеным дакуменце растлумачваюць, чаму умовы перам!р'я на 1 год пашж Швецыяй i Масквой не выконвалюя з боку Стакгольма: паведамленне аб перашрЧ дайшло да караля Швецы! 1аана са спазненнем [11, с. 190].
Жыг1монт III прапаноувау Федару 1ванав!чу у бл!жэйшы час выслаць вялшх паслоу на мяжу у раен пам!ж Навагародкам (горад у 1нфлянтах) i Псковам для заключэння вечнага м!ру: «... о вечном покою межи Королевством нашимъ дедичнымъ Швецкимъ и межи панствы твоми . намовляти и становити» [11, с. 191; 12, с. 207]. Ташм чынам, Маскоускай дзяржаве прапаноувалася заключишь вечны м!р са Швецыяй сшам! дыпламатычнай службы Вялшага княства Лггоускага.
Верагодна, гэтага не адбылося тольш таму, што у лютападзе 1592 года шведсш кароль 1аан памер i на першы план выйшла абранне новага караля. У пачатку 1593 года для каранацып на трон Швецы! у гэту дзяржаву павшен быу ехаць сын 1аана, кароль i вялт князь Жыпмонт III. З гэтай нагоды 28 лшеня 1593 года быу нашсаны i адпраулены да Федара 1ванав!ча праз пасланшка ВКЛ Яна Дзевялтоускага лют, у яшм кароль шфармавау цара аб ад'ездзе у Швецыю на каранацыю i праау не распачынаць вайну як супраць Шведскага Каралеуства, так i супраць Рэчы Паспалпай [11, с. 192; 12, с. 208].
Трэба адзначыць, што для каранацып на шведсш трон Жыг1монт Ш павшен быу прасщь дазволу сойма Рэчы Паспалиай, бо яго ад'езд у шшую дзяржаву мог справакаваць ваеннае умяшанне у справы Рэчы Паспалиай. Так, паляк С. Карнкоусш выступау у канцы 1592 года супраць ад'езду караля у Швецыю, бо юнавала верагоднасць, што ен не вернецца назад i у кра1не зноу пачнецца бескаралеуе [13, с. 53]. Асаб-л!ва важна, што паездку у Шведскае Каралеуства Жыймонта III фшансавау часткова i лившсш скарб, як працавау аутаномна ад польскага. Пстарычныя крынщы прыводзяць суму у памеры 100 000 злотых [2, с. 17]. Аудыенцыя пасланшка ВКЛ Я. Дзевялтоускага у маскоускага цара, падчас якой прадстаушк Княства быу запэунены у тым, што Маскоуская дзяржава будзе прытрымтвацца уах раней падпюаных пагадненняу як з Рэччу Паспалпай, так i з Шведским Каралеуствам, адбылася у верасш 1593 года: «и мы велики господарь, ... то перемире деръжим до урочных летъ по перемирныхъ грамотамъ крепко.» [11, с. 195; 12, с. 211].
У сакаыку 1594 года, пасля таго як Жыпмонт III ад'ехау на каранацыю у Швецыю, Масква па-спрабавала, ведаючы негатыуныя настро! некаторых магнатау i части шляхты Рэчы Паспалгтай да Жып-монта III, пасварыць яго з апошшм!, а магчыма, i рукам! польска-лиганскай апазщыи дэтрашзаваць. Так, ад !мя маскоусшх баяр прыйшоу на !мя паноу-рад Рэчы Паспалиай лют, у яшм баяры уздымал! пытанне наконт таго, што у люце, дасланым у 1594 годзе Жыпмонтам III са Швецы! на !мя Федара 1ванав!ча, тытул «кароль польск i вялш князь лггоусш» стащь пасля тытула «кароль шведсш, готсш i г.д.», што, па словах баяр, прышжала Рэч Паспалиую у м!жнародных справах: «И мы вам, брати нашои любителнои, о томъ объявляемъ а чаемъ того, что такие непригожие дела Жигимонт корол всчинает без ведома и без совету вас, Пановъ Рад Коруны Полские и Великого Княжства Литовского, а по совету швецкихъ думцовъ, а шведцких немец передо всею вселенною знатна» [11, с. 198; 12, с. 215]. На думку даследчыка, доя пасварыць Рэч Паспалиую i Швецыю прыналежыць Б. Гадунову, як!, па мяркаванню айчынных i замеж-ных гюторыкау, !мкнууся вярнуць назад страчаныя падчас Л!вонскай вайны земл!, а таксама прытрымл! -вауся больш хирай палиыш адносна заходняй суседш.
Зразумеушы сапраудныя матывы адпаведнага дыпламатычнага ходу, каб пасварыць Рэч Паспал> тую i Каралеуства Шведскае, сенатары Рэчы Паспалпай адказвал! баярам маскоусшм, што так вядзецца у м!жнароднай практыцы: тытул той зямл! ставщца на першае месца, дзе знаходзщца шраушк дзяржавы [11, с. 200; 12, с. 216 - 217]. Сенатары раш не парушаць раней падшсаныя пагадненш i строга !х пры-трымл!вацца: «... же великому господару вашому городов у Шведского Королевства доступати и над Шведскою землею промышляти, того мы не зычимъ ... » [11, с. 200; 12, с. 216]. У люце рэкамендавалася выкарыстаць падрыхтаванае маскоускае войска супраць туркау i татарау [11, с. 200; 12, с. 216]. Дадзены лют быу падрыхтаваны у канцыляры! ВКЛ i быу падшсаны ад !мя Рэчы Паспалпай вшенсшм ваяводам К. Радз!вшам i канцлерам ВКЛ Л. Сапегай [11, с. 199].
У 1595 годзе пашж Шведсшм Каралеуствам i Маскоускай дзяржавай быу падпiсаны Цяузiнскi мiрны дагавор. Трэба адзначыць, што па дагавору горад Нарва адыходзiу да Маскоускай дзяржавы, а мя-жа пашж Маскоускай дзяржавай i Швецыяй у 1нфлянтах праходзша па рацэ Нарва. Дадзеная акал!чнасць негатыуна уплывала на ВКЛ, пакольш па перамiр'ю 1591 года Нарва павшна была адыйод да сумеснага уладання Кароны Польскай i Вялiкага Княства. Тым не менш Цяузшсю дагавор не быу ратыфжаваны як Жыгiмонтам III, так i Фёдарам 1ванаичам; верагодна, з боку Рэчы Паспалiтай на дадзенае рашэнне уплы-валi магнаты, яшя мелi iнтарэс да пазначаных спрэчных тэрыторый [14, с. 82 - 83].
Маскоуская дзяржава неадрыуна сачыла за тым, што адбывалася у 1596 годзе, спрабуючы знайсдi слабыя баш у Рэчы Паспалiтай. З мэтаю даведацца аб магчымай дэтрашзацып Жыгiмонта на троне, паколью грамадзянская вайна у Швецы! давала вялжую верагоднасць адпаведным падзеям, 10 лшеня 1596 года да Рэчы Паспалиай быу высланы маскоУскi пасол Афанасш Разанау. Дабраушыся да Варшавы маскоусш пасол даведауся, што гэта няпрауда, а значыць элекцыя прадстаунiка Масквы на трон Рэчы Паспалиай сама сабою адпадала [15, с. 22].
Спрэчмыя памежмыя тэрытарыяльмыя ммташм мампж ВКЛ i Маскоускай дзяржавай. Нягле-дзячы на тое, што перамiр'е 1591 года памiж Рэччу Паспалiтай i Маскоускай дзяржавай прадугледжвала вырашэнне спрэчных памежных тэрытарыяльных пытанняу, зняць поунасцю з павесткi дня дадзеную пра-блему не удалося. Гэта было звязана з тым, што у тагачасных мiжнародна-прававых умовах было вельмi складана правесдi дакладную мяжу памiж Каронай Польскай i ВКЛ, з аднаго боку, i з Маскоускай дзяржавай, з другога. Хаця перамiр'е 1591 года i канкрэтызавала мяжу памiж дзяржавам^ пералiчваючы ль шю памежных гарадоу ! мястэчак, але маленьшя гарады ! вёсачш заставалюя па-за увагаю дыпламатау, ! фактычна мяжа не бала дэмаркавана, кал! гаварыць сучаснай мовай. Больш таго, мясцовыя улады з абодвух бакоу !мкнулюя парушыць тэрыторыю свайго суседа, што было падмацавана эканам!чным! матывамг
Тэарэтычна падшсаныя пагадненш у пачатку 1590-х гадоу прадугледжвал! вырашэнне дадзеных пытанняу шляхам стварэння сумеснай памежнай камюп, якая на месцы павшна была правесц! дэмарка-цыю, на практыцы ж дадзеная норма не выконвалася. Трэба адзначыць, што за перыяд 1592 - 1596 гадоу тольш паводле афщыйнай дыпламатычнай перашсш Масквы з ВКЛ можна нал!чыць некальш дзесяткау спрэчных тэрыторый ! гарадоу пам!ж крашам!, яюя у геаграф!чным плане размяшчалюя ад 1нфлянтау на поуначы ! да Крымскага ханства на поудш. Часам памежныя непаразуменш правакавал! буйны м1жна-родны канфлшт, яш вырашауся пашж дзяржаваш тольш на узроут вышэйшай палиычнай эллы абедзвюх дзяржау. Час ад часу дзяржауная мяжа парушалася з мэтаю захопу палонных ! маёмасц! Пазначанае кола мщцзяржауных праблем ! павшна была вырашаць дыпламатычная служба ВКЛ.
Так, 8 лютага 1592 года на !мя маскоускага цара Фёдара 1ванав!ча быу нашраваны лют праз ганца ВКЛ Марцша Сушскага з просьбаю адпусцщь на волю ротмктра Темрука Сямёнав!ча Чэрскага, як! быу схоплены годам раней казакам!, ! без выкупу яго не аддавалг У люце гаварылася: «... и ты бы при том гонцы нашом помененыхъ князеи Черкаскихъ зыскати и при немъ волно до отчизны ихъ пустити велелъ ...» [11, с. 173].
У ма 1592 года цар звяртауся да Жыпмонта III з крыудаю на парушэнне як з боку Кароны, так ! з боку ВКЛ дзяржаунай мяжы. У прыватнасц!, назывался месцы парушэння мяжы: Вел!жская воласць, Пскоусш уезд, Луцк!, Невельсш уезд, Тарапецш ! Чаршгаусш уезды [12, с. 191 - 193]: «А вступаютца в наши земли за рубежъ переходя и задоры нашим людям чинят ваши люди во многихъ местехъ перемир -ные грамоты и порубежнымъ нашымъ людем обиди и насильства многие чынят ...» [11, с. 176 - 177].
Маскоусш цар гарантавау у сваю чаргу выкананне парубежных палажэнняу перам!р'я 1591 года [12, с. 192]: «... и мы рубежи держимъ по прежнему и вступати ся через перемирные грамоты в рубежахъ не велим, и твоим порубежным людем задоровъ и обид никоторыхъ чинити не велимъ» [11, с. 176].
Паводле перашрных грамат забаранялася на дзяржаунай мяжы будаваць новыя гарады ! крэпаод, што магло б парушыць парытэт сш пам!ж дзяржавамг «А новыхъ местъ нигде не поседати и городовъ не ставити ...» [11, с. 178; 12, с. 193]. Так, аршансш стараста А. Сапега пасля будаунщтва Маскоускай дзяржавай такога горада у Смаленсшм уездзе, звярнууся да мясцовых улад з патрабаваннем узгаднщь дадзенае будаунщтва з уладам! ВКЛ: «чтобъ мы того города в перемирное время мимо перемирныхъ грамот ставит не велели, покаместа с вами о томъ обошлем ся» [11, с. 178].
У лшеш 1592 года нашравау цар да Рэчы Паспалиай лют, падобны папярэдняму. У !м перал!чва-люя канкрэтныя мястэчш ! гарады, з яшх на тэрыторыю Маскоускай дзяржавы рабшся набег! з захопам маёмасц! Вось тольш некальк1 вытрымак з Ллоускай Метрыш [12, с. 194]: «А изъ Юрева Ливонского во Псковском уезде половиною селомъ Выбовки и деревнями завладели. А из Витебска и Усвята, из Вели-жа, вступаютца в Лутцкои уездъ, в село в Огрызлово з деревнями, ... детеи боярскихъ ... ограбя выбили вонъ» [11, с. 179].
У дыпламатычнай практыцы таго часу сустракалася наумысная падмена перам!рных грамат ! лю-тоу. У дадзеным л!сце Фёдар 1ванав!ч называе Ругодз!у (Нарва) горадам Шведскага Каралеуства, хаця мы ведаем, што сам канцлер ВКЛ Л. Сапега у Янауцах (снежань 1591 г.) настойвау ! даб!уся, каб дадзены горад перайшоу пад уладу ВКЛ [11, с. 180].
Трэба сказаць, што падобная дыпламатычная рыторыка захоувалася i з боку Рэчы Паспалiтай. Ды-пламаты Княства настойвалi на тым, што спрэчныя тэрыторьи заужды, яшчэ са стэфанавых часоу, нале-жалi ВКЛ. Так, у люце на iмя цара ад 22 кастрычшка 1592 года паведамлялася, што Велiжская воласць заужды адмшютрацыйна адносiлася да горада Таропца, яш быу лiтвiнскiм горадам: «... Торопец город исконивековъ был великихъ князеи литовских и к Великому Князству Литовскому завжды належалъ ...» [11, с. 182; 12, с. 197]. За ваенныя сутычш на мяжы прадстаушш Княства ускладвалi вiну на маскоусш бок, таму што лиганы толькi баранiлi свае вëскi i гарады ад нападзенняу i ад несанкцыянаванага будау-нiцтва гарадоу i крэпасцей: «Ино што пишешъ о задорах и зачепках розных вкладаючи на люди наши, то все нашим панъствамъ и людем от ваших людеи делаетца, бо ваши люди з Смоленска, с Торопца, с Чернегова, с Путивля и з ынъшых городов украинныхъ через давные границы в наши земли вступают ся, городы ставити и слободы закладати хотели ... » [11, с. 182; 12, с. 198].
У дыпламатычных дакументах з боку ВКЛ апiсваюцца канкрэтныя выпади нападу з боку Маскоускай дзяржавы на гарады i мястэчш Княства. Так, у лiсце паноу-рад ад 23 кастрычнiка 1592 года на iмя маскоусшх баяр паведамлялася аб таим нападзеннi на шляхщча ВКЛ: «... яко жъ недавныхъ часовъ люди господаря вашого собравши ся и в землю его королевское милости, господаря нашого, воиною безвестно впадши в Любецкомъ уездзе шляхтича одного Нолника окрутне забили и замордовали, сына его и зо всею челядю до везенья были взяли ...» [11, с. 188; 12, с. 204].
Сенатары патрабавалi ад маскоусшх баяр выканання папярэдтх дагавароу i пакарання вiнаватых: «Вы бы тежъ, братя наша, того стерегли и боронили, абы зъ стороны его милости господара вашого люди его милости своволне через границы въ панъства его королевское милости господара нашого не входили, крывдъ, утисковъ и зачепокъ жадных людемъ его королевское милости не чинили, а о то, што се до сих местъ стало, абы справедливост была учинена» [11, с. 189; 12, с. 205].
Гандлёвая праблематыка у дыпламатыi ВКЛ i Маскоускай дзяржавы. У канцы XVI стагоддзя Вялшае княства Лгтоускае актыуна развiвала гандаль амаль з усiмi еурапейскiмi дзяржавамi, што было звязана з выгадным геаграфiчным палажэннем Княства, спрыяльнай мiжнароднай спуацыяй вакол Рэчы Паспалiтай i бурным развщцём самой гаспадаркi ВКЛ. Менавiта пасля заключэння Ям -Запольскага пе-рамiр'я купцы абедзвюх дзяржау узнялi двухбаковы гандаль на новы, больш высока, узровень.
Бурнаму развiццю гандля памiж краiнамi спрыяла таксама магдэбурскае права ттвшсюх гарадоу. Як прыклад, у 1588 годзе магдэбурскае права атрымау Магшёу. Вось урывак з граматы Жыгiмонта III: «... дабы соизволили мы, по особливой своей Королевской милости и власти, утвердить какъ Магдебургское право, такъ льготы и все примущества, дарованныя сему городу и жителямъ его предками нашими, а наиначе Королемъ Стефаномъ» [16, с. 46]. У 1588 годзе Кароль Рэчы Паспалгтай падцвердзiу Магдэбург-скае права за Кiевам [17, с. 446].
Беларуси гюторык В.1. Мялешка у сваёй манаграфп, прысвечанай гандлёвым сувязям Магiлëва з гарадамi Польшчы i Прыбалтыкi, адзначае, што у канцы XVI - пачатку XVII стагоддзя гандлёвыя сувязi Магшёва былi з некалькiмi дзесяткамi гарадоу Маскоускай дзяржавы [18, с. 61].
Руси гюторык М.1. Кастамарау сцвярджае, што ВКЛ у канцы XVI стагоддзя па гандлю займала другое месца у Вялiкiм Ноугарадзе пасля фламандцау, трэцяе месца у Пскове i першае месца у Маскве. Варотамi для гандлю у Маскоускую дзяржаву быу Смаленск [19, с. 210 - 211].
Лгтвшсшя купцы гандлявалi у многiх рэгiëнах Маскоускай дзяржавы, адпаведным чынам мясцо-выя улады рэгулявалi гандаль з ВКЛ. Так, ва Устауной грамаце мытнай пошл^1 Вялiкага Ноугарада спецыяльна для лгтвшау устанаулiвалася мытная пошлiна: «А приедет литвин и всякой иноземец с товаром с каким ни буди, и таможником у них имати по старине тамгу со всякого товару с рубля Новгородского по семи денег по новгородскую. Да у них же имати с саней по алтыну» [20, с. 20].
Ва Устауной грамаце канкрэтна прашсвалася пошлша на канкрэтны тавар: «А литвин и всякой иноземец взвесит мед, или икру, или иное что взвесит, и пудовщиком у них имати по старине, з продовца с рубля по две деньги, а с купца с рубля по две денги же» [20, с. 22].
Па словах беларускага даследчыка Л.С. Абэцэдарскага, лгтвшсшя купцы у Маскоускую дзяржаву нашроувалюя па двум маршрутам: першы - Смаленск - Орша - Барысау - Слошм - Брэст; друп - Смаленск - Орша - Барысау - Лагойск - Маладзечна - Крэва [21, с. 17].
Развщцё двухбаковых гандлёвых адносш стварала адначасова i шмат праблемных пытанняу, як1я трэба было своечасова вырашаць на мiждзяржауным узроУнi. Да супярэчнасцей у сферы гандлёвых зно-сiн можна назваць праблему свабоды перамяшчэння купцоу, бяспека i недатыкальнасць купцоу, свабода набыцця маëмасцi у другой дзяржаве, фармiраванне мытных пошлiн, пакаранне купцоу у замежнай кра1-не у вышку парушэння iMi парадку у гэтай дзяржаве i г.д.
Трэба адзначыць, што памiж дзяржавамi у другой палове XVI стагоддзя была сфармiравана дагаворна-прававая база для рэгулявання гандлёвых пытанняу. Амаль кожнае пагадненне i кожны дыпла-мат^гчны лiст памiж краiнамi утрымлiвау адпаведн^1я палажэннi, хаця шматлiкасць дамоуленасцей не здымала супярэчнасцей з парадку дня. Так, у тэксце перамiр'я 1591 года гаварылася: «А купцомъ твоим изо всихъ твоихъ земель во все нашы земли прыехати и зо всякимъ товаром и торговати на всякии товар. А приехати имъ и отехати доброволно без всякихъ зачепокъ» [11, с. 120; 12, с. 185].
Згодна з вышэйсказаным трэба не пагадзщца з Л.С. Абэцэдарсшм, яш сцвярджае, што «... конфликтные дела ... отражают единичные случаи нарушения русско-белорусской торговли и не могут объективно характеризовать ее, потому что такие случаи были не правилом, а исключением» [21, с. 9].
Цяжка пагадзщца з беларусшм даследчыкам В.1. Бобышавым, яш сцвярджае, што у другой пало-ве XVI стагоддзя дыпламатычныя кантакты памiж ВКЛ i Маскоускай дзяржавай у сваей большасцi бы-лi накiраваны на падпiсанне мiру альбо перамiр'я, а iншыя пытанш заставалiся па-за увагаю канцы-лярьи ВКЛ [23, с. 46].
Перыяд 1592 - 1596 гадоу багаты на дыпламатычную перапiску памiж ВКЛ i Масквой менавiта па гандлевай праблематыцы. Афiцыйныя дакументы двухбаковай перапюш знаходзяцца у кнiгах Лиоускай Метрыш № 593 i № 594, а таксама у архiве РДАСА у Маскве (фонд 79, кнш 22 i 23). Часткова 22 кшгу 79 фонда апублжавау савецш даследчык Г.М. Анпшогау у 1967 годзе. У дадзеным даследаваннi нас щка-вяць спрэчныя двухбаковыя пытанш, альбо скарй, яшя праходзiлi праз канцылярыю ВКЛ i маскоуск прыказ.
Так, ад 28 студзеня 1592 года на iмя Федара Iванавiча праз пасланнiка ВКЛ П. Воука быу дасланы лiст, у яшм шла справа аб парушэнш правоу лiтвiнскiх купцоу, яшя гандлявалi у Маскоускай дзяржаве, а канкрэтна пад рускiм горадам Дарагабуж iх пабш i пасадзiлi у турму, а тавары канфiскавалi [12, с. 186 - 187]: «То какъ в томъ часе дошла насъ ведомость певная, же ты подданыхъ нашихъ, людеи купецкихъ, вильневцовъ, видьблянь, могилевцовъ из ынъших многихъ мест паньства нашого Великого Князства Литовского, которые при послехъ нашихъ великихъ с товарми своими до паньства твоего приехавшы а не спродаши товаровъ для торговли позостали ... » [11, с. 171; 12, с. 186]. Размова шла пра тых купцоу, яшя нашравалюя у Маскоускую дзяржаву разам з вялЫм пасольствам Рэчы Паспалiтай падчас заключэння перамiр'я 1591 года. Не рэатзаваушы цалкам свае тавары, яны засталiся у Маскве, а вялшя паслы паю-нулi 1х, ад'ехаушы на радз1му. Вяртаючыся у ВКЛ, лившсшя купцы па смаленскай дарозе iмкнулiся рэаль заваць свой тавар, дзе пад Дарагабужам i здарыуся канфлiкт [11, с. 171; 12, с. 186].
У дадзеным дыпламатычным люце ВКЛ патрабавала ад уладау Маскоускай дзяржавы выпусцiць зняволеных купцоу, выплацщь за страты i пакараць служачых, якiя гэта зрабiлi: «... ажъ тыхъ всихъ под-даныхъ нашихъ, людеи купецкихъ, зов сими ихъ маетностями и з нагородою ранъ, збитя, зелживости, шкод и утратъ ихъ, до панствъ нашихъ доброволне выпустити велишъ и за прежние шкоды, от отца твоего поделанные, нагороду подданымъ нашимъ учинишъ и тыхъ людеи твоихъ, которые то неслушне и не-пристоине над подданными нашими поделали и некоторых з нихъ насмерть забили, на горле карати велишъ» [11, с. 172; 12, с. 187].
Гандлевая тэматыка была непасрэдна у кампетэнцыи ВКЛ, вышэйшыя дзяржауныя чыноунш Кня-ства напрамую дасылалi лiсты да чыноушкау свайго рангу у Маскву. Так, праз лившскага ганца П. Воука быу нашраваны лiст ад iмя вшенскага ваяводы К. Радзiвiла i канцлера ВКЛ Л. Сапеп непасрэдна Б. Га-дунову (датаваны 15 лютым 1592 г.), у яшм было шмат палажэнняу аб свабодным гандлю. Цдкава, што пры вырашэннi гандлевых супярэчнасцей, лiтвiны у дадзеным лiсце спасылалiся на перашр'е 1587 года, якое было заключана прадстаунiкамi Княства [7, с. 54]. Сутнасць патрабаванняу лiтвiнау можна умоуна выдзелiць у некалькi блокау пытанняу: памежныя тэрытарыяльныя спрэчкi; гандлевыя перашкоды; неза-коннае утрыманне людзей; патрабаванш лiтоУскiх купцоу вярнуць тавары i грошы, якiя былi адабраны пры 1ване IV [7, с. 55 - 57]. 26 красавка 1592 года лившсш пасланшк прыехау у Маскву, а у ма1 1592 года П. Воук быу прыняты царом, дзе i быу зачытаны лiст са скаргамi [7, с. 59].
Адказ цара прадстаунiкам ВКЛ мы можам даведацца праз дыпламатычны лiст, якi быу нак1раваны праз П. Воука як у Варшаву, так i у Вiльню [11, с. 173 - 178; 12, с. 188 - 193]. Наконт дарагабужскага канфлжту з купцамi ВКЛ узгадвалася, што лiтвiнскiя купцы вшаваты самi, паколькi самавольна пакiнулi горад Дарагабуж без дазволу на тое мясцовых улад, за што i былi затрыманы: «... и они своимъ само-волственнымъ обычаемъ нашого указу не послушали, в Дорогобуже постоят не похотели, а поехали сил-но самоволствомъ ... » [11, с. 175; 12, с. 190]. У люце падкрэ^валася, што для разбору дадзенага канфлш-ту быу высланы у Дарагабуж 1ван Мясны, якi дакладвау у Маскву, што усе лившсшя купцы здаровы, а тавар iм вярнулi назад: «. что у нихъ жывотовъ и товаров ничего не пропало, все цело имъ отдано ...» [11, с. 176; 12, с. 191]. Больш таго, лившсшм купцам дазволш свабодна гандляваць у Смаленску, пасля чаго яны ад'ехалi да радз1мы: «. и в Смоленске имъ по ихъ челобитю торговат велели по их воле. А как они исторговали ся в Смоленске, и мы их отпустит из Смоленска со всими ихъ товары велели» [11, с. 176; 12, с. 191]. Федар Iванавiч праау Жыпмонта Ш прасачыць, каб больш такога самавольства не паутаралася, а таксама патрабавау прытрыЕ^вацца заключаных раней пагадненняу [11, с. 176; 12, с. 191]. З дадзенага дыплама-тычнага дакумента можна даведацца пра рэпены Маскоускай дзяржавы, яшя актыуна гандлявалi з ВКЛ: «... торговымъ людемъ москвичемъ, псковичемъ, новугородцемъ, смолняномъ, беляномъ, торопчаномъ, вязмичемъ и северскихъ городовъ ... » [11, с. 176; 12, с. 191].
22 кастрычшка 1592 года у лiсце Рэчы Паспалiтай на iмя Федара Iванавiча пацвярджалася права купцоу з абодвух бакоу весщ свабодны гандаль [11, с. 197 - 198]: «... купецкимъ людем мы завжды в панствах наших доброволне куды хотят ездити торговати позволяемъ, мыта и пошлины от них брати не велим ... » [11, с. 183]. Разам з тым дыпламатычная служба ВКЛ звяртала увагу маскоУскiх улад на сютэ-мат^гчнае парушэнне з боку Масквы гандлевых правiл [11, с. 183; 12, с. 198].
У лшеш 1593 года у Маскву быу нашраваны лiтвiнскi пасланнiк Я. Дзевялтоусю, сярод шматлiкiх дыпламатычных паручэнняу якога было заданне паспрабаваць угаварыць Маскву вярнуць адабраную ма-ёмасць лiтвiнскiх купцоу Зянона Зарэцкага, Лукаша Мамонiча i iнш. за вялт перыяд, ад часоу 1вана IV i да пачатку 1590-х гадоу [11, с. 193; 12, с. 209]. Трэба адзначыць, што застутцца за купца праз дыплама-тычную службу ВКЛ магла толькi магутная магнацкая альбо шляхецкая групоука, купцы меншага рангу заставалiся па-за увагаю дыпламатау.
Чым закончылася дадзеная дыпламатычная акцыя, можна даведацца з люта ад верасня 1593 года на iмя Жыгiмонта III [111, с. 194 - 196; 12, с. 210 - 212]. У iм гаворыцца, што пытанне з лiтвiнскiмi куп-цамi дауно ужо вырашана, аб чым паведамлялася сенатарам ВКЛ: «... о тех купецкихъ товарехъ ответъ учиненъ и писмо давано, да и Паном Радамъ наши послы, будучи в Литве, писмо давывали ... » [11, с. 195; 12, с. 211]. Паведамляецца, што за узятыя тавары лтгвшсшм купцам была кампенсацыя [11, с. 195; 12, с. 211]. Са свайго боку Маскоуская дзяржава называла парушэнш правоу маскоУскiх купцоу з боку польска-лiтвiнскiх улад: «... которые обиды учинилис в перемирные лета нашимъ людем от ваших людеи в немецкихъ городех, въ Юреве Ливонском и в ыных городех ... не исправлены» [11, с. 195; 12, с. 211]. У канцы л^а Фёдар Iванавiч гарантавау са свайго боку свабоду гандлю купцам Рэчы Паспалiтай [11, с. 196; 12, с. 212]. Дыпламатычныя люты, накiраваныя у Маскоускую дзяржаву з канцылярыi ВКЛ у 1596 годзе, таксама утрымлiваюць шэраг пытанняу гандлёвай праблематыкi [11, с. 201 - 206; 12, с. 217 - 220].
Трэба адзначыць, што iснавалi з абодвух бакоу (ВКЛ i Маскоускай дзяржавы) цэлыя спiскi спрэч-ных гандлёвых спрау, якiя з пераменным поспехам вырашалюя на працягу дзесяцiгоддзяу. Даска-нальна можна азнаёмiцца з гэтымi справам^ прааналiзаваушы з боку Вялiкага Княства Лггоускага 593 i 594 кнш ЛiтоУскай Метрыкi [11, с. 147 - 161; 12, с. 161 - 176], з боку Масквы - 22 кшгу 79 фонда РДАСА [7, с. 78 - 109; 24, арк. 124 адв. - 169 адв.].
Заключэнне. Пасля падтсання перамiр'я 1591 года з Маскоускай дзяржавай дыпламатычная служба ВКЛ нашравала свае намаганнi на вырашэнне наступных задач: працяг прадстаунштва палпычных штарэсау Стокгольма у Маскве, вырашэнне спрэчных памежных тэрытарыяльных праблем з Маскоускай дзяржавай i гандлёва-эканамчных праблем двухбаковых узаемаадносiн. Прычынай пераарыешацып дыпламатьп ВКЛ на вырашэнне вышэйпазначаных праблем было заключанае пагадненне з Масквой i мiжнародная сиуацыя ва Усходняй Еуропе, а менавпа дынастычны саюз Рэчы Паспалiтай i Швецы1, а таксама знешняя пагроза з боку Асманскай Iмперыi i Крымскага ханства. Вялшае Княства ЛiтоУскае i Маскоуская дзяржава у адпавед-ных мiжнародных умовах былi зацiкаулены у захаванш становiшча статус-кво у двухбаковых адносшах.
Зыходзячы з таго, што юнавау дынастычны саюз памiж Рэччу Паспалиай i Стакгольмам, дыпламатычная служба Княства была пасрэдшкам i прадстаушком знешнепалиычных iнтарэсау Швецыi у Маскоускай дзяржаве, мiжнароднага дакумента, рэгулюючага механiзм прадстаунiцтва, не iснавала, як не юнавала i дакумента аб падзеле знешнепалиычных паунамоцтвау i абавязкау памiж ВКЛ i Каронай Польскай. У 1592 - 1596 гадах да кампетэнцыи дыпламатыi Княства адыходзш пыганнi прыналежнасцi спрэчных тэрыторый i гарадоу памiж Швецыяй i Масквой, падрыхтоука i узгадненне пазiцый па мiрнаму дагавору Стакгольма i Масквы, нагляд за выкананнем перамiр'я 1591 года, шфармаванне Маскоускай дзяржавы i Шведскага Каралеуства аб усiх знешнепалиычных змяненнях i г.д.
Пры вырашэнт спрэчных тэрытарыяльных памежных праблем дзяржавы зыходзш з падпiсанага пе-рамiр'я 1591 года, а таксама шшых двухбаковых дагавароу. На практыцы палажэнне перамiр'я 1591 года аб стварэнн памежных тэрытарыяльных камiсiй для вырашэння спрэчных пытанняу не дзейнiчала. З-за таго, што мяжа не была дакладна пратсана у пагадненнi, большасць канфлiкгау было на адрэзку ад Оршы да 1нфлянтау.
Дыпламатычная служба ВКЛ прымала актыуны удзел у вырашэнт спрэчных пытанняу, звязаных з маёмаснымi правамi i недатыкальнасцю як лпвшсюх, так i замежных купцоу у Маскоускай дзяржаве. Дадзеная з'ява была звязаная з павелiчэннем лпвшска-маскоускага таваразвароту, што назiралася пасля заканчэння 1нфлянцкай вайны. Пры вырашэннi гэтых супярэчнасцей ВКЛ абапiралася на палажэнш пе-рамiр'я 1591 года, дзе было шмат увап нададзена дадзенай праблематыцы. Сярод шматлiкiх двухбаковых парушэнняу у гэтай вобласцi можна назваць: затрыманне купцоу, адабранне да казны таварау, абме-жаванне гандлю на спецыяльна адведзеных тэрыторыях, павелiчэнне мытных зборау i г.д.
Л1ТАРАТУРА
1. Архив Юго-Западной России, издаваемый временной комиссией для разбора древних актов, высочайше учрежденной при Киевском, Подольском и Волынском генерал-губернаторе. Ч. 3. Т. 1: Акты о казаках (1500 - 1648). Киев: В тип. И. и А. Давиденко, 1862 г. - 433 с.
2. Filipczak-Kocur, A. Skaib litewski za pierwszych dwu Wazow. 1587 - 1648 / A Filipczak-Kocur. - Wroclaw: Wyd-wo Uniwersytetu Wroclawskiego, 1994. - 120 s.: il. + Aneks (24 s.).
3. Падалшсш, У.А. Прадстаунщтва i палiтычная пазщыя Вялiкага княства Лггоускага на вальных сой -мах Рэчы Паспалiтай у апошняй трэщ XVI ст.: аутарэф. дыс. ... канд. гют. навук: 07.00.02 / У.А. Па-далiнскi; Нац. Акад. навук Беларусь - Мшск, 2004. - 22 с.
4. Пичета, В.И. Белоруссия и Литва XV - XVI вв. / В.И. Пичета - М.: Акад. Наук СССР, 1961. - 818 с.
5. Скрынников, Р.Г. Россия накануне «смутного времени» / Р.Г. Скрынников. - М.: Мысль, 1985. - 206 с.
6. Платонов, С.Ф. Москва и Запад; Борис Годунов / С.Ф. Платонов. - М.: Богород. печатник, 1999. - 283 с.
7. Анпилогов, Г.Н. Новые документы о России конца XVI - начала XVII в. / Г.Н. Анпилогов. - М.: Изд. Моск. ун-та, 1967. - 541 с.
8. Бантыш--Каменский, Н.Н. Обзор внешних сношений России (по 1800 год) / Н.Н. Бантыш--Каменский. -М.: Тип. Э. Лисснера и Ю. Романа, 1897. - Ч. 3: Курляндия, Лифляндия, Эстляндия, Финляндия, Польша и Португалия. - 319 с.
9. Юзефович, Л.А. «Как в посольских обычаях ведется» [Рус. посол. обычай конца XV - нач. XVII в.] / Л.А. Юзефович. - М.: Междунар. отношения, 1988. - 214, [2] с.
10. Расшсш дзяржауны арх^ старажытных актау. - Фонд 79. (Знойны Расп з Польшчай). - Воп. 1. -Спр. 21.
11. Lietuvos metrika / Lietuvos istorijos institutas. Kn. 593: (1585 - 1604) : Diplomatin^ reikal4 knyga: Book of diplomatic relations: Ksi^ga dyplomatycznych spraw / parenge Algirdas Baliulis, 2009. - 293 c.
12. Lietuvos metrika / Lietuvos istorijos institutas. Kn. 594: (1585 - 1600) / parenge Algirdas Baliulis. -Vilnius: Lietuvos istorijos institutas leidykla, 2006. - 297 p.
13. Kozinski, Z. Zrodla do dziejow parlamentaryzmu polskiego w XVI - XVIII wieku w zbiorach Biblioteki Jagiellonskiej / Z. Kozinski, Z. Pietrzyk. - Krakow : [Biblioteka Jagiellonska], 2004. - 108 s.
14. Кан, А. Швеция и Россия в прошлом и настоящем / А. Кан. - М., 1999. - 359 с.
15. Malec, J. Szkice z dziejow federalizmu i mysli federalistycznej w czasach nowozytnych / J. Malec. - Krakow: Wyd-wo Uniw. Jagiellonskiego, 1999. - 173 s.
16. Белорусский архив древних грамот / пред. протоиерея И. Григоровича. Ч. 1; худ. Ал. Фролов. -1824. - 148 c.
17. Муханов, П.А. Сборник Муханова: [документы по русской истории] / П.А. Муханов. - СПб.: в Типографии Эд. Праца, 1866. - 780 с.
18. Мелешко, В.И. Торговые связи Могилева с городами Польши и Прибалтики во второй половине XVI -первой половине XVII в. / В.И. Мелешко // Actobaltico - Slavico / Bialystok, 1965. - Т. II. - 61 - 101 с.
19. Костомаров, Н.И. История Руси Великой: соч. Николая Ивановича Костомарова: в 12 т. / сост. и прим. С.Д. Ошевского. - М.: Мир книги, 2004. - Т. 9: Как жила Россия в старину. - 478, [1] с.
20. Великий Новгород во второй половине XVI в.: сб. док. / Федер. арх. служба России, Рос. гос. арх. древ. актов. - СПб.: Дмитрий Буланин, 2001. - 274, [1] с.
21. Абецедерский, Л.С. Белоруссия и Россия: Очерки рус.-белоруск. связей второй половины XVI -XVII в. / Л.С. Абецедерский; под ред. З.Ю. Копыского. - Минск: Выш. шк., 1978. - 256 с.
22. Абецедерский, Л.С. Белоруссия и Россия: Очерки рус.-белорус. связей второй половины XVI -XVII в. / Л.С. Абецедерский; под ред. З.Ю. Копыского. - Минск: Выш. шк., 1978. - 256 с.
23. Бобышау, В.1. Некаторыя аспекты аргашзацьи дыпламатычных перамоу памiж Вялшм княствам Ль тоусшм i Маскоускай дзяржавай у другой палове XVI ст. / В.1. Бобышау // Беларусь i свет: Альманах. Т. 1. - Мшск, 1999. - С. 46 - 53.
24. Расшсю дзяржауны архiу старажытных актау. - Фонд 79. (Зносшы Раси з Польшчай). - Воп. 1. - Спр. 22.
Пастушу 08.06.2012
DIPLOMATIC ACTIVITIES OF THE GRAND DUCHY OF LITHUANIA ON THE MOSCOW DIRECTION IN 1592 - 1596 YEARS
S. LASHKEVICH
The article deals with the diplomatic activities of the Grand Duchy of Lithuania on the Moscow direction in 1592 - 1596 years. Relations between VKL and Moscow in these years are characterized by the solution of bilateral problems through peaceful negotiation and some compromises. The author on the basis of sources and literature analysed influence of international factors on foreign policy position of VKL during the considered historical period, studied representation of foreign policy interests of the Kingdom of Sweden in Moscow State , revealed controversial border issues between VKL and the Moscow state, designated trade and economic problems of the relations of the Principality and Moscow. The relations of the Principality and the Moscow state are considered through a prism of interests of litvinsky political elite and necessarily in a context of difficult internal political processes of single federation, and also in a context of the relations of the Rzeczpospolita and the Moscow state.
