CC BY
1
5.2.3. (08.00. 05) РЕГИОНАЛЬНАЯ И ОТРАСЛЕВАЯ ЭКОНОМИКА 5.2.3. ЩТИСОДИЁТИ МИНТАЦАВЙ ВА СО^АВЙ 5.2.3. REGIONAL AND BRANCH ECONOMY
УДК 332
DOI 10.24412/3005-8023-2024-1-56-64
ДУРНАМОИРУШДИ Абдуллоев Маъруфцон Му^амадцонович, РАВАНДХОИ ХА-МГИРОЙ ДАР муаллими калони кафедраи андоз ва НИЗОМИ ИЦТИСОДИИ МИНТАЦА андозбандии ДЩБСТ (Хуцанд, Тоцикистон)
ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ Абдуллоев Маъруфджон Мухамаджонович,
ПРОЦЕССОВ ИНТЕГРАЦИИ В старший преподаватель кафедры
ЭКОНОМИЧЕСКОЙ СИСТЕМЕ налогов и налогообложения ТГУПБП
РЕГИОНА (Худжанд, Таджикистан)
PROSPECTS AIMED AT Abdulloev Marufjon Mukhamadzhonovich,
INTEGRATION PROCESSES senior lecturer of the department taxes and
DEVELOPMENT IN THE REGIONAL taxation under the TSULBP (Khujand,
ECONOMIC SYSTEM Tajikistan) e-mail: maruf77@list.ru
Масоили дурнамои рушди равандуои уамгирой дар низоми ицтисодии минтаца, уадафуои ицтисодии Цум^урии Тоцикистон дар самтуои сармоягузории бахшуои афзалиятноки ицтисоди милли, имтиёзуои андози барои сармоягузорон, омилуо ва сабабуои болоравии нишондщандауои МММ дар мисоли вилояти Сугд ва ММД цум^урй, ки он дар уамгироии минтацави нацши мууим дорад, мавриди пажууиш царор гирифтааст, зикр шудааст, ки гидроэнергетика низ аз афзалиятуои бахши ицтисодиёт ба шумор меравад. Бинобар ин давлат ба рушди сощи мазкур дицати махсус медщад. Таъкид шудааст, ки дар самти таъмини механизми низомманди назорат барои сармоягузори тадбируо андешида мешаванд. Нацши царзи давлати ва цобилияти давлат ба пардохти царзи гирифта ба риштаи тащил кашида шудааст.
Калидвожа^о: ицтидори уамгирой, иштирокдори иттщодияи уамгирой, самтуои афзалиятноки сармоягузори, цалби сармоя, сармоягузорон, неруи уамгирой, амонатуо, пасандозуои шахсони воцеи, царзи давлати, гидроэнергетика
Представлены перспективы развития интеграционных процессов в экономической системе региона, экономические цели Республики Таджикистан по инвестициям в приоритетные отрасли национальной экономики, обозначены налоговые льготы для инвесторов, перечислены факторы и причины увеличения ВРП на примере показателей Согдийской области и ВВП республики, играющих важную роль в региональной интеграции, которые являются предметом исследования. В связи с рассматриваемой темой также названы точки зрения о завершении строительства Рогунской ГЭС как одного из факторов прогресса национальной экономики.
Ключевые слова: интеграционный потенциал, участник интеграционного союза, приоритетные направления инвестирования, привлечение капитала, инвесторы, интеграционные связи, вклады и сбережения физических лиц, государственный кредит, гидроэнергетика
The article dwells on issues beset with prospects aimed at integrational processes development in the regional economic system; economic goals of Tajikistan Republic for investments in priority sectors of the national economy, tax incentives for investors, factors and reasons targeted at increasing in GRP resorting to the example of indicators of Sughd region
and GDP of the republic, which plays a key role in regional integration being taken into account. As well as, in connection with the topic under consideration, opinions were mentioned on the issue dealing with completing Rogun hydroelectric power station construction as one of the factors in the progress of the national economy.
Key-words: integrational potential, participant of integrational union, priority streamlines of investment, increasing capital, investors and other integrational ties, deposits and savings of individuals, state credit, hydropower
Идтидори хамгирой мачмуи омилхои табий, истехсолй, мехнатй, молиявй, зехнй ва гайра мебошад, ки захирахои кишвархои иштирокдори иттиходияи хамгироиро ташкил медиханд. Истифодаи муштараки мутадобилан судманд, ки самаранокии хамгироиро таъмин мекунад, дар фоида ва бартарихои иловагии идтисодии кишвархои хамгирошаванда ифода меёбад ва ноил гардидан ба он бидуни муносибат ва фаъолияти хамгиро гайриимкон аст [4, с.8]
Точикистон хамчун давлате, ки идтисодаш баъди паси сар намудани хануз тахким наёфтааст, бо ворид намудани тагйироту иловахо ба ^онун "Дар бораи сармоягузорй" барои чалби сармояи дохилй ва хоричй ба идтисодиёти кишвар заминаи мусоид гузошт. ^онуни мазкур имтиёзхои зиёдеро дар ихтиёри сармоягузорони дохилй ва хоричй гузошт, дар холе ки донунгузории пешина ин гуна имкониятхоро ба вучуд наоварда буд ва дар натича барои сармоягузорон мушкилоти зиёд дар муомилоту пардохт ба миён меомад. Х^адаф аз дабули донуни нав баланд бардоштани идтидори хамгироии кишвар тавассути чалб ва истифодаи самараноки захирахои моддй ва молиявй, техника ва технологияи пешрафта ва тачрибаи идоракунй дар идтисодиёт, таъмини шароити мусоид барои фаъолияти сармоягузорй, имконияти истифодаи озоду шаффофи моликияту сармоягузорй, риояи меъёрхои худуди байналмилалй ва тачрибаи байналмилалии хамкорихои сармоягузорй ба хисоб меравад. [9] Чумхурии Точикистон дорои захирахои бойи табий, аз чумла захирахои гидроэнергетикй (дар чахон чойи 8-ум) буда, он яке аз идтидорхои мухимми хамгирой дар кишвар арзёбй мешавад. Нишондихандаи дигари идтидори хамгирой мавчудияти маъданхои полиметаллй, маъданхои диматбахо, ангиштсанг, сангхои диматбахо ва гайра мебошад. Мавдеи чугрофй ва сарватхои зеризаминии кишвар барои рушди сайёхии экологй дар чумхурй шароити мусоид фарохам меоранд. Солхои 2019-2021 эълон шудани «Солхои рушди сайёхй ва хунархои мардумй» хасавсмандии субъектхои сохибкории идтисодиро дар кишвар зиёд намуда, ба чалби сармояи иловагй замина гузошт. Бо мадсади чалби сармояи хоричй хамасола мачмуаи «Лоихахои сармоягузорй: даъват ба хамкорй», ки фарогири бехтарин ва чолибтарин лоихахои сармоягузоришаванда мебошад, тахия ва ба нашр расонида мешавад. Дар идтисодиёти Чумхурии Точикистон самтхои афзалиятноки сармоягузориро бахшхои истихрочи маъданхои полиметаллй ва диматбахо, коркарди махсулоти кишоварзй ва нахи пахта, рушди телекоммуникатсия ва гайра ташкил мекунанд. Дар робита ба ин, сохаи гидроэнергетика низ аз афзалиятхои бахши идтисодй дониста шуда, ба итмом расонидани сохтмони неругоххои барди обии Рогун ва Сангтуда идтидори дигари хамгироии идтисодии кишвар ба хисоб меравад. Бо назардошти афзалиятнокии бахши мазкур соли 2013 корхои сохтмон дар неругохи барди обии Сангтуда-2 анчом ёфта, ин иншооти энергетикй бо идтидори пуррааш ба кор даромад. Тибди надша корхо дар Неругохи барди обии Рогун идома ёфта, агрегати аввали он 16 декабри соли 2018 ва агрегати дуюм 9 сентябри соли 2019 ба кор андохта шуд. Чумхурии Точикистон бо истифодаи идтидорхои гидроэнергетикй ва истеъмоли энергия аз манбаъхои бардароршаванда, ки дар идтисодиёти сабз мавдеи мухимми стратегй доранд, дар ояндаи наздик метавонад дар Осиёи Марказй аз лихози истехсол ва содироти неруи барди
арзон ба яке аз кишвархои пешсаф табдил ёбад. Тавре маълум аст, кишвари мо дорои захирахои бузурги обй буда, аз руи захирахои мутлад, ки 300 миллиард кВт/соатро дар як сол ташкил медихад, дар чои 8-ум дарор дорад (харчанд аз лихози мавдеи минтадавй дар чои 85-ум мебошад). Бо ин идтидори бузурги энергетикй кишвари мо дар байни мамлакатхои собид Иттиходи Шуравй чои 6-ум ва дар Осиёи Миёна чои дуюмро ишгол намуда, дар сурати ба итмом расидани сохтмони НБО-и Рогун, бо истехсоли 13 миллиард киловатт/соат дувваи бард дар як сол дар ин самт чои якумро ишгол хохад кард.
Хукумати кишвар бахри чалби сармояи хоричй ба идтисодиёти Чумхурии Точикистон барои сармоягузорони калон шароити махсус фарохам меорад. Дар ин чода надши Кодекси нави андоз, ки соли 2012 дабул шуда, аз 1-уми январи соли 2013 мавриди амал дарор гирифт ва минбаъд солхои 2017 ва 2022 ба он тагйироту иловахо ворид карда шуданд, басо мухим мебошад. Аз чумла, тибди донунгузории андоз, хамаи корхонахои муштарак, агар хиссаи шарики хоричй дар онхо камаш 30% бошад, аз пардохти андоз аз даромад ба муддати ду сол озод карда мешаванд. Дар сурати ба корхонахои Точикистон аз 100 то 500 хазор доллари амрикой сармоягузорй кардани сармоягузорони хоричй низ хамин имтиёз ба онхо дода мешавад. Дар сурати аз 500 хазор то 2 миллион доллар будани сахми шарики хоричй дар корхонаи муштарак давраи имтиёзнок се солро ташкил медихад. Агар сармояи хоричй 5 миллион доллар ва бештар аз он бошад, давраи имтиёзноки мазкур, 5 сол мударрар гардидааст [5, с.150-152]. Тибди Кодекси нави андоз, ки соли 2012 дабул шудааст, корхонахои нави истехсолй аз рузи бадайдгирии ибтидоии давлатй, ки муассисонашон дар давоми 12 мохи тадвимй пас аз ворид шудан ба сармояи оинномавии чунин корхонахо сахм мегузоранд, мухлат ва хачми сармоягузорихо барои бадайдгирии давлатй ва озодкунй аз пардохти андози даромад ба тартиби зерин мударрар гардидааст:
а) 2 сол, агар хачми сармоягузорй зиёда аз 200 то 500 хазор доллари ИМА бошад;
б) 3 сол, агар хачми сармоягузорй аз 500 хазор то 2 миллион доллари ИМА бошад;
в) 4 сол, агар хачми сармоягузорй аз 2 то 5 миллион доллари ИМА-ро ташкил дихад;
г) 5 сол, дар сурати аз 5 миллион доллари ИМА зиёд будани хачми сармоягузорй аз андоз аз даромад озод карда мешавад [6, с.162-165].
Ислохоти дар сохаи андоз амалй гардида, бо вучуди ночиз будани нишодихандахо, натичахои мусбат ба бор оварда он андозсупорандагонро, ки аз идтисоди нихонй берун мешаванд, хавасманд гардониданд.
Сарфи назар аз имтиёзхое, ки Хукумати Точикистон ба сармоягузорони хоричй фарохам овардааст, чараёни сармоягузории хоричй дар кишвар даноатбахш намебошад. Дар ин бобат, сармоягузорон ду нудтаи назар доранд. Аз як тараф, онхо хатархои мавчудаи давраи дигаргунсозиро ба назар гирифта, аз тарафи дигар, сармоягузорй дар минтадаи устувори Точикистон, масалан вилояти Сугдро афзалтар медонанд. Зеро, назар ба дигар минтадахои мамлакат ин минтада аз хама сердаромад ба хисоб меравад. Агар ба таърихи начандон дур назар афканем, дармеёбем, ки масалан соли 2011 сармоягузории калонтарин ба идтисодиёти Точикистон аз чониби ширкатхои ИМА, Корея, Русия, Канада, Британияи Кабир, Олмон, Мачористон, Италия ва Швейтсария, ки дар байни онхо ширкатхои калонтарин, аз чумла Gulf International Minerals (истихрочи тилло), Minerals (истихрочи тилло), Nelson Gold Corporation (азхудкунии конхои тилло ва нудра), Adjind International (истехсололоти нассочй), Kabool Textiles (истехсолоти нассочй), Credit Swiss First Boston (шартномахои фючерии пахта) мавчуд мебошанд, сурат гирифтааст. Имруз дар чумхурй корхонахои калони муштараки «Оби зулол», «Ч,авонй», «Апрелевка», «Зарафшон» ва гайра босамар фаъолият доранд. Бояд дайд намуд, ки барои ноил шудан ба суръати мусбати рушду тараддиёт хачми зиёди маблаггузорихои истехсолй ва мутаносибан ба он сарфаи калон зарур аст. Азбаски идтисодиёти Точикистон мидёсан калон мебошад, он хам
ба сармоягузорихои бузург ва хам тамаркуз дар минта^а ниёз дорад.
^иссаи сармояи умумии Чумхурии Точикистон аз хисоби содироти соф ва афзоиши хиссаи истеъмоли нихой тамоюли муайяни пастравии дарозмуддат дорад. Дар баробари ин, дар пасманзари истеъмоли молу хизматрасонихои ахолй ва паст шудани сатхи зиндагй хиссаи истеъмоли нихой меафзояд.
Дар хусуси он, ки корхонахо бо сарфи ^увваи калон хачми истехсолотро нигох медоранд ва барои ин захирахои пешинаро истифода мебаранд ва бо хамин тамоюли умумиро рад накарда, балки баръакс, онро тасди^ мекунанд, мисолхо ва намунахои алохида овардан мумкин аст.
Имкониятхои появии чалби сармоя ба сохахои мухталифи саноат, аз забили ало^а, технологияхои иттилоотй ва саноати сабук ба хамдигар монанд нестанд. Сохахои ба сармоягузорй чаззобияташон кам, ба монанди саноати кишоварзй, инфрасохтори ичтимой, сохтмон ва гайра низ мавчуданд, корхонахои мазкур на барои рушди истехсолот, балки, ^абл аз хама барои аз фаъолият боз мондан кушиш ба харч медиханд.
Ба и^тисодиёти имрузаи вилояти Сугд тамоюли рушди мусбат хос аст. Масалан, аз соли 2012 то соли 2021 афзоиши мачмуи махсулоти минта^авй (МММ) мушохида мешавад (Расми 1).
Расми 1.
Мацмуи махсулоти минтацавии вилояти Сугд дар давраи 2012-2021 (млн.сомони)
98911
100000 90000 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0
71060
64434
50978
54790
37842
24707 6329
30835
26 28 26
8588 9846
12037
2012
2013
2014
2015
14655
2016
17511
1
18344
83958
79109 79109
27
20537
2017
26
2018
216
62
26
I
27465
26
28
2019
2020
2021
МММ " ММД ■ Вазни хос бо %
Сарчашма: Омори солонаи вилояти Сугд. Сарраёсати Агентии омори назди Президенти Цум^урии Тоцикистон дар вилояти Сугд. -Душанбе, 2021. - С.9-10.
Агар соли 2012 мачмуи махсулоти минта^авй 6329 миллион сомониро ташкил дода бошад, пас то соли 2021 он 4 баробар афзуда, ба 27465,4 миллион сомонй расидааст. Дар давоми дах соли охир он ба хисоби миёна 26 фоизро ташкил дод. Дар баробари ин, хиссаи пасандози ахолй дар гардиши сармоявй то хол паст бо^й мемонад, харчанд ин метавонад дар самти рушди бозори институтсионалии сармоягузорй барои ширкатхои хоричй дар чумхурй имкониятхои бузурги эхтимолй фарохам оварад.
Дар ин раванд бозорхои фондй низ дар сармоягузорй бояд на^ши махсус бозанд. Айни замон дар бозори фондии Точикистон сармоягузорони институтсионалие, ба монанди ширкатхои сармоягузорй, ширкатхои сугуртавй, бахшхои амонатии бонкхои тичоратй, фондхои нафа^аи гайридавлатй ва гайра фаъолият менамоянд. Дар робита ба ин, фаъолияти бозори когазхои ^иматноки Чумхурии Точикистон хусусиятхои зеринро касб намудааст:
• мавчудияти чахорчубаи амал ва самтх,ои фаъолияти сармоягузорй;
• тафридаи сатхи чаззобият аз руи пардохтпазирй, даромаднокй ва эътимоднокй.
Сармоягузор ва неруи дигари хамгироии кишвар имруз бонкхои тичоратй ба хисоб
меравад, вале муфлисшавии як датор бонкхо солхои 90-уми асри гузашта дар чумхурй боварии корхонахо ва шахрвандонро ба онхо кохиш дод. Вадте ки чанд бонки тичоратй, аз чумла «Точиксодиротбонк», «Агроинвестбонк», «Фононбонк» ва «Точпромбонк» ба вазъи душвор дучор шуданд, хукумати кишвар тавонист танхо ду бонки тичоратй -«Точиксодиротбонк» ва «Агроивестбонк»-ро аз ин вазъ начот дихад, ки сабабаш нисбатан кам будани ин дарзи бонкхо дар назди мизочон аст.
Тайи чанд соли охир эътимод ба бонкхо афзоиш меёбад. Масалан дар вилояти Сугд бадияи пасандоз, дарз ва дарзхои хурди аз чониби муассисахои молиявй додашуда афзоиш меёбад. Аз чумла, соли 2022 бадияи пасандоз дар бонкхои вилояти Сугд ба хисоби миёна 2647600,5 хазор сомонй, дарзхои ташкилотхои молиявй дода ба хисоби миёна 358140,1 хазор сомонй ва дарзхои хурд ба хисоби миёна 1870820,7201 сомониро ташкил кард. Ин аз он гувохй медихад, ки имруз ташкилотхои дарзию молиявии минтадавй дар вилояти Сугд устуворанд ва аз чихати молиявй даромаднок ба хисоб мераванд (Расми 2).
Расми 2.
Амалиёти амонатию царзии муассисахои молиявй дар вилояти Сугд (хазор сомонй, дар охири соли 2022)
Аз цониби муаллиф дар асоси манбаи зерин тартиб дода шудааст: Бюллетени омори бонкии БМТ, №10 (3227), 2022. - С. 32.
Тавре аз расми 3 бармеояд, бадияи пасандоз дар дах соли охир, яъне солхои 2012-2022 ру ба инкишоф ниходааст. Агар соли 2012 он 1 968 286,8 хазор сомониро ташкил карда бошад, соли 2022 ба 2 647 600,49 хазор сомонй расида, бадияи пасандоз ба хисоби миёна 2 374 634,6 хазор сомонй зиёд гардидааст. Карзхое, ки муассисахои молиявй додаанд, соли 2012 -346296,7 хазор сомонй буд, соли 2022 ба 358140,1 хазор сомонй баробар шуда, ба хисоби миёна ба 344881,9 хазор сомонй расидааст. Кдрзхои хурд дар солхои 2012-2022 ба хисоби миёна 971235,4 хазор сомониро ташкил кардаанд. Нишондихандаи баландтарини 1927892,5 хазор сомонй буда, соли 2021 ба даст омадааст. Соли 2022 он нисбатан кам шуда, 1870820,7 хазор сомониро ташкил намуд. Нишондихандахои мазкур аз зиёд шудани боварй ба бонкхо
шаходат медихад. Афзоиши чунин нишондихандахо хам барои бонкхо ва хам барои амонатгузорону давлат фоиданок мебошад, зеро аз хамаи муомилоти бонкй андоз ситонида мешавад, ки он мутаносибан ба пурра гардидани хазинаи давлат мусоидат мекунад.
Расми 3.
Амалиёти амонатию царзии муассисахои молияви дар вилояти Сугд (хазор сомони,
дар охири давра)
3000000
2741357,7
2611221,1 2647600,49
2487106,6 2519388 24691712
2500000 2404310,2
2109040,5 2124834,4
1968286 8 2038663-7
2000000 "6 86,8 1927892,5 ; 87082067
1649205,4
1500000
lauuuuu 1351703,8
1189337,9
1000000 785077,2 850120,7
500000 S2g 6 з ,7658 ' || И 933Í,3 II 919Н 2g4 3 мо 3
Í48244,3 Í54917.9 ¿j8408"5 183« J П _|| _
. íi li Ги dI II II ll I
2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
■ Бацияи пасандоз*о (депозит^о),
■ Карз^ое, ки аз чониби муассисахои молиявй дода мешаванд
■ К,арзх,ои хурд дода шудаанд
2109040,5 2124834,4
6296,7
Í 244,3
I
6977,3 ^4917
»7658 268408,5
2^7860,6
ÜD
ll
í
D
Аз цониби муаллиф дар асоси манбаи зерин тартиб дода шудааст: Мацмуаи омории БМТБюллетени омори бонкй - 10 (327). - Душанбе, 2022. - С. 38.
Пасандозхои шахсони ху^у^й, ки бонкхо чалб мекунанд, дар му^оиса бо амонат ва пасандозхои шахсони во^ей асосан, бо пули миллй гузошта мешаванд. Ин далели нишони суботи пули миллй ва эътимод ба он мебошац. Дар робита ба ин, сатхи динамикй ва якнавохтии истифодаи пули миллй дар муомилот бо амонатхои (пасандозхои) шахсони ху^у^й, ки бонкхо чалб мекунанд, мушохида мешавад.
Амалияи чандинсолаи ислохоти сохторй ва рафъи бухронхои мавсимй ва даврй дар мамлакатхои дигар нишон медихад, ки и^тисодиёти бозаргонй худ аз худ бар^арор шуда наметавонад. Он андешидани тадбирхои низомманди давлатиро, ки ба нигох доштани сатхи таравдиёти и^тисодиёт, азнавсозии сохтории и^тисодиёт дар асоси навсозии технологии он нигаронида шудаанд, та^озо менамояд.
Фазои сармоягузории Чумхурии Точикистонро метавон то андозае ибтидой ва бесамар тавсиф кард. Хдмчун узви асосии кишвар ягон муассисаи молиявй ухдадорихои худро оид ба чамъ кардани пасандозхои дохилии ахолй ва ба сармоягузорй равона кардани он пурра ичро намекунад. Дар ин бобат Б.В. Бигун дар асари худ «Барориши вомбаргхо хамчун манбаи чалби сармоя аз чониби корпоратсияхо» дар хусуси Федератсияи Русия менависад: «Сармоягузорони асосй худи ташкилотхо ва корхонахо мебошанд, ки 84%-и хачми умумии сармоягузориро ташкил мекунанд ва ^ариб 70% аз хисоби истехлок ва фоидаи онхо, яъне аз хисоби маблагхои худй маблаггузорй карда мешавад» [2, с.16]. Мо чунин мешуморем, ки ин падида дар шароити кунунии иктисоди Точикистон низ чой дорад, зеро пардохтхои истехлокй барои фаъолияти саноатй, ба андозаи муайян метавонад аз сатхе, ки ба кор даромадани воситахои асосй пасттар бошад ва танхо як ^исми ками истехлокй метавонад во^еан барои маблаггузории дороихои асосй истифода бурда шавад. Дар натича
захирахое, ки ташкилотхо барои татбиди маблаггузорй чудо мекунанд, назар ба хачми азхудкунии фондхои асосй ва истехлокй чандин баробар кам мебошад.
Дар Чумхурии Точикистон хачми пасандозхои дохилй ба низоми такрористехсоли одии фондхои асосй дар бахши водеии идтисодиёт барои зиёд кардани маблаггузории асосй нокифоя буд. Хамин тарид, хачми умумии харочот ва маблагхои озоди ахолй дар соли 2016 31 956,0 миллион сомониро ташкил дода, хамзамон афзоиши пасандоз ва когазхои диматнок ба 417,7 миллион сомонй расид. Яъне, имконияти истифодаи фондхои амонатй барои маблаггузорй камтар аз нисф мебошад. Инчунин истифода бурдани идтидори истехлокй, ки нигох доштани фондхои асосиро бо такрористехсоли он таъмин менамояд, нокифоя аст. Бар замми ин, пули надди банкхои тичоратию давлатй дар сохаи истехсолот истифода намешавад.
Дар сурати интихоби дурусти сиёсати идтисодй, мо метавонем дар халли муаммохои пайваста баланд бардоштани фаъолияти сармоягузорй ва пардохтпазирии кишвар натичахои хуб ба даст орем. Дар ин мархила метавон гуфт, ки сармояи умумии сармоягузории идтисодиёти миллй камтар аз 1/3 хиссаро ташкил медихад.
^онуни Ч,умхурии Точикистон «Дар бораи сармоягузорй» сохтори сиёсати давлатиро оид ба фаъолияти сармоягузории кишвар мушаххас месозад [1, с. 157-158]. Аз ин ру, дар сурати мавчуд набудани маблагхои зиёди давлатй, дастгирии сармоягузорони хусусй дар маблаггузорихои дарзй ва таъмини кафолатхои он метавонад хамчун воситаи асосй баромад намояд.
Ба адидаи мо, дар асоси гуфтахои боло, имруз бояд механизми низомманди кафолатро барои сармоягузороне муайян кард, ки дар навбати худ ба вусъат додани истехсолот ва хизматрасонй дар сатхи давлатй ниёз доранд. Яъне, тамоми тачрибаи дар дохили кишвар бадастовардашуда бояд аз нудтаи назари таркибй тахлил ва натичагирй карда шавад. Тавре маълум аст, барои анчом додани ин кор борхо кушиш ба харч доданд, вале он ба охир расонида нашуд ва натичае набахшид. Кафолатхои Хукумати Чумхурии Точикистон оид ба сармоягузорихо наметавонанд самараи водеиро пурра таъмин кунанд. Аз ин лихоз, сармоягузорй аз руи хачм ва мидёс алхол ночиз аст.
Мутахассисони Кумитаи давлатии сармоягузорй ва идораи амволи давлатии Чумхурии Точикистон пешниход мекунанд, ки механизмхои мачмуии кафолати давлатй ва махаллй рохандозй карда шаванд. Дар асоси комбинатсияи якум, кафили фаъолияти сармоягузорй бояд муассисаи дахлдори молиявию хочагидории махаллй ва мадомоти давлатй бошад. Дар асоси комбинатсияи дуюм, надши сугуртакунандаро мадомоти хокимияти чумхуриявй якчоя бо Кумитаи давлатии сармоягузорй ва идораи амволи давлатй мебозад (дар он давлатхои хоричй ва институтхои молиявии байналмилалй низ иштирок карда метавонанд). Асосхои кафолат тибди Крнуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи сармоягузорй», моддахои дахлдори Крнуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи сарватхои зеризаминй», Крнуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи фаъолияти бонкй», инчунин моддахои Кодекси замин, Кодекси андоз ва гумруки Чумхурии Точикистон ва хангоми истифодаи механизми махаллй моддахои махсуси бучетх,ои махаллй, маблагхои мадомоти махаллй таъмин карда мешаванд. Ин стратегияро танхо дар минтадахои пешсаф истифода бурда, натича гирифтан мумкин аст. Дар мавриди дигар минтадахои суст тараддикарда бошад, истифодаи квота аз манбаъхои чумхуриявии кафолатхои давлатй, ки аз захирахои давлатй иборат буда, моликияти кишвар мебошанд, мувофиди мадсад аст. Ин низоми кафолати сармоягузорихо аз нигохи донун дуруст ва танзимшаванда буда, зиёда аз он барои бардарор кардани вазъи кунунии сармоягузории давлат, инчунин рафъи мушкилоти ичтимоию идтисодии баъзе минтадахо ва номутаносибии тараддиёти минтадавй равона шудааст.
Дар асоси натичахои тахлили нишондихандахои асосии идтисодиёти вилояти Сугд, инчунин надши сармоягузории дохилй ва хоричй дар хамгирой ба идтисодиёти чахонй як
датор хулосахо баровардан мумкин аст:
• вазъи макроидтисодии Чумхурии Точикистон дар солхои 2015-2021 барои хамгироии бомуваффадияти идтисодиёти минтадавй ба идтисоди чахонй шароит фарохам меорад, ки яке аз нишонахои он ворид шудан ба Ташкилоти умумичахонии савдо буд;
• ба зиёда аз 102 кишвар расидани теъдоди шарикони Чумхурии Точикистон дар савдои байналмилалй кишвари моро хамчун узви идтисоди чахонй тавсиф мекунад.
Дар охир дайд кардан лозим аст, ки дар чараёни хамгирой маблаги дарзи давлатй ва добилияти давлат барои таъмини мувозинати ин дарз (добилияти пардохти дарзхои гирифта) надши махсус мебозад. Дар бучети Чумхурии Точикистон барои солхои 20152021 дар моддаи махсус барои пардохти дарзи берунй воситахои махсуси молиявй чудо карда шудааст [7, с.2]. Ин аз омодагй ва добилияти идтисодиёти миллии Чумхурии Точикистон барои иштирок дар сохахои идтисодиёти чахонй гувохй медихад. Дар ин асос, хамгирой инчунин бояд бо назардошти имконоти кишвар ташкил карда шавад, то ки хам дар самти идтисодиёт, ичтимоиёт ва хам сиёсат натичахои мусбат ба бор оварад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Ахбори Мацлиси Олии Цум^урии Тоцикистон. № 5, 2007. Душанбе / https://www.mmk.tj/system/files/Legislation. (санаи муроциат: 02.12.2023)
2. Бигун, Б.В. Эмиссия облигаций как источник привлечения инвестиций корпорациями: дис. ... канд. экон. наук: 08.00.10 /Б.В. Бигун. - СПб., 2003. - 183 с.
3. Бюллетени омори бонкии БМТ№10 (3227). - Душанбе - 2022. - 150 с.
4. Евразийская экономическая комиссия. Анализ стратегий интеграционного сотрудничества (моделей реализации интеграционного потенциала) наиболее известных интеграционных объединений мира: - Москва, 2014. - 33с.
5. Кодекси андози Цущурии Тоцикистон, - Душанбе, 2011. - 495 с.
6. Кодекси андози Цущурии Тоцикистон, - Душанбе, 2022. - 408 с.
7. Цонун «Дар бораи буцети давлатии Цум^урии Тоцикистон барои солхои 2015-2021». https://www.mmk.tj/system/files/Legislation/1724_tj.pdf. (санаимуроциат: 02.12.2023).
8. Цонуни Цум^урии Тоцикистон «Дар бораи буцети давлатии Цум^урии Тоцикистон барои солхои 2010-2017». https://www.mmk.tj/system/files/Legislation. (санаи муроциат: 02.12.2023).
9. Цонуни Цум^урии Тоцикистон «Дар бораи сармоягузорй», https://www.mmk.tj/system/files/Legislation. (санаи муроциат: 02.12.2023)
10. Маъмуров, А.М. Бауодщии ицтидор ва тамоюли нишондщандауои асосии цамъоварии андоз дар вилояти Сугд / А.М. Маъмуров, Х.Х.. Исматов // Ахбори Донишгоуи давлатии ууцуц, бизнес ва сиёсати Тоцикистон. Силсилаи илмуои цомеашиносй. - 2021. - No. 2(87). - С. 41-55.
11. Омори солонаи вилояти Сугд. Сарраёсати Агентии омори назди Президенти Цум^урии Тоцикистон дар вилояти Сугд. - Душанбе, 2021. - 508 с.
REFERENCES:
1. News of the Supreme Assembly of Tajikistan Republic. No. 5, 2007. Dushanbe -https://www.mmk.tj/system/files/Legislation.. (Date of appeal: 02.12.2023)
2. Bigun, B.V. Issue Beset with Loans as a Source of Attraction of Investments: candidate dissertation in economy: 08.00.10, /B.V. Bigun - St. Petersburg, 2003. - 183pp.
3. ITB banking statistics bulletin No. 10 (3227), Dushanbe - 2022. 150pp.
4. Eurasian Economic Commission. Analysis of Strategic Integration Cooperation (models of realization of integration potential) of the most famous integration associations of the world: -Moscow, 2014. - 33 pp.
«BECTHMK rrynhn», ßbrnycK 1 (98), 2024
5. Tax Code of Tajikistan Republic. - Dushanbe, 2011. - 495 pp.
6. Tax Code of Tajikistan Republic. - Dushanbe, 2022. - 408 pp.
7. Law of Tajikistan Republic "On State Budget of Tajikistan Republic for 2015-2021". https://www.mmk.tj/system/files/Legislation/1724_tj.pdf. (Date of appeal: 02.12.2023)
8. Law of Tajikistan Republic "On State Budget of Tajikistan Republic for 2010-2017". https://www.mmk.tj/system/files/Legislation. (Date of appeal: 02.12.2023)
9. Law of Tajikistan Republic "On Investment" https://www.mmk.tj/system/files/Legislation. (Date of appeal: 02.12.2023)
10.Mamurov, A.M. Assessment of Capacity and Trends of Main Indicators of Tax Collection in Sughd Region / A.M. Mamurov, H.H. Ismatov // Bulletin of the Tajik State University of Law, Business and Politics. Series of Social sciences. - 2021. - No. 2(87). - PP. 41-55.
11. Annual Statistics of Sughd Region. Head of the Statistical Agency under the President of the Republic of Tajikistan in Sughd region. - Monday, 2021. - 508 pp.
