Научная статья на тему 'ДОСТИЖЕНИЯ ПЕРИОДА НЕЗАВИСИМОСТИ И ПРОМЫШЛЕННОГО РАЗВИТИЯ РЕСПУБЛИКИ ТУЖИКИСТАН'

ДОСТИЖЕНИЯ ПЕРИОДА НЕЗАВИСИМОСТИ И ПРОМЫШЛЕННОГО РАЗВИТИЯ РЕСПУБЛИКИ ТУЖИКИСТАН Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
26
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ПРОМЫШЛЕННОСТЬ / ПРОДУКТ / САМОСТОЯТЕЛЬНОСТЬ / ПРЕДПРИЯТИЕ / ЭНЕРГЕТИКА / ЭКОНОМИКА / КРИЗИС / ТОПЛИВО / ИННОВАЦИИ / СВЯЗЬ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ахмадбекова Нигора Максудджоновна, Умарова Манижа Сайдахмадовна, Салимова Дилором Махмадиевна

30-летие независимости дорогого Таджикистана удваивает нашу ответственность за защиту, сохранение и укрепление его основных устав. В период государственной независимости нашей стране стало необходимо адаптировать структуру и промышленное производство к реальным условиям, невзирая на существующие проблемы. Следует отметить, что хотя в первые годы независимости были некоторые проблемы, результаты этого направления значительны и радуют до сегодняшнего дня, то есть до 30-летия Независимости. Республика Таджикистан добилась значительных успехов в деле выхода из коммуникационного тупика и превращения республики в транзитную страну. Несмотря на то, что 93% территории Таджикистана составляют горы, для обеспечения социально-экономического развития страны большое развитие получили отрасли транспорта и связи. Только за 30 лет независимости за счет иностранных инвестиций реализовано более 50 инвестиционных проектов по строительству и реконструкции транспортной инфраструктуры, в том числе автомобильных дорог, международных мостов между Таджикистаном и Афганистаном, в районах Тем, Розвай, Ишкашим, Пянджи Поён, Ванч, Шуробад, тоннели Включает «Истикляль», «Азоди», «Шехристон», «Дости» и «Хатлон», реконструкция оборудования аэропортов Душанбе и Худжанд и др.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — Ахмадбекова Нигора Максудджоновна, Умарова Манижа Сайдахмадовна, Салимова Дилором Махмадиевна

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ACHIEVEMENTS OF THE PERIOD OF INDEPENDENCE AND INDUSTRIAL DEVELOPMENT IN THE REPUBLIC OF TOJIKISTAN

Being in the 30th year of the independence of dear Tajikistan doubles our responsibility for the protection, maintenance and stabilization of its main foundations. At the time of state independence, it became necessary for our country to adapt the structure and industrial production to the real conditions, regardless of the existing problems. It should be noted that although there were some problems in the early years of independence, the results of this direction are significant and gratifying until today, that is, until the 30th anniversary of Independence. The Republic of Tajikistan has achieved some remarkable achievements in the matter of getting out of the communication deadlock and turning the republic into a transit country. Despite the fact that 93% of the territory of Tajikistan consists of mountains, the transport and communication industries have developed a lot to ensure the socio-economic development of the country. Only during the 30 years of independence, more than 50 investment projects for the construction and renovation of transport infrastructure have been implemented at the expense of foreign investments, including highways, international bridges between Tajikistan and Afghanistan, in the areas of Tem, Rozvai, Ishkoshim, Panji Poyon, Vanj, Shuroobod, tunnels It includes "Istiklal", "Azodi", "Shehriston", "Dosti" and "Khatlon", reconstruction of the equipment of Dushanbe and Khujand airports, etc.

Текст научной работы на тему «ДОСТИЖЕНИЯ ПЕРИОДА НЕЗАВИСИМОСТИ И ПРОМЫШЛЕННОГО РАЗВИТИЯ РЕСПУБЛИКИ ТУЖИКИСТАН»

УДК: 342 .415

ДАСТОВАРХОИ ДАВРОНИ ИСТИКЛОЛИЯТ ВА РУШДИ

саноат дар чумхурииточикистон

АХМАДБЕКОВА НИГОРА МАЦСУДЦОНОВНА,

номзади илм%ои щтисодй, омузгори калони кафедраи идораи давлати ва ицтисоди милли, Академияи идоракунии давлатии назди Президенти Цум^урии Тоцикистон.Тоцикистон, Сурога: ш. Душанбе, кучаи Саид Носир33. Тел: (+992)928077555; УМАРОВА МАНИЖА САИДАХМАДОВНА, унвонцуи кафедраи идоракунии молияи давлати,

Академияи Идоракунии Давлатии назди Президенти Цум^урии Тоцикистон.Тоцикистон, Душанбе, кучаи Саид НосирЗЗ. Тел: (+992)908223218; Почтаи электрони: manii.98101@mail.ru САЛИМОВА ДИЛОРОМ МАХМАДИЕВНА, номзади илм%ои педагоги, омузгори калони кафедраи забони англиси %амчум ихтисоси дуюми Донишго%и давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айни . Тел : (+992) 987376727;

Дар 30-соли Истицлолияти Тоцикистони азиз царор доштан , масъулияти моро нисбати %ифзу нигофорй ва устуворсозии пощои асосии он дучанд зиёд месозад. Дар замони истицлолияти давлати ба мамлакати мо зарур омад, ки новобаста ба мушкилоти мавцуда, сохтор ва исте%соли саноатиро вобаста ба шароити воцеи мутобиц гардонад. Бояд цайд кард, ки гар чанде дар ибтидои сол%ои мустацилият мушкилщо буданд, аммо то имруз, яъне то 30-солагии Истицлолият натица%ои ин самт назаррас ва хурсандибахшанд.

Цум^урии Тоцикистон дар масъалаи баромадан аз бунбасти коммуникатсиони ва табдил додани цум%ури ба кишвари транзити ба баъзе аз комёбщои назаррас муваффац гардидааст. Ба он ниго% накарда, ки 93 фоизи цаламрави Тоцикистон аз кущо иборат аст, со%а%ои нацлиёту коммуникатсия барои таъмин намудани рушди ицтимоиву ицтисоди кишвар хеле тараци кардааст .

Тан%о таи 30 соли Истицлолият аз %исоби сармоягузорщои хорици, зиёда аз 50 лощаи инвеститсиони оид ба сохтмону тацдиди инфрасохтори нацлиёти татбиц шудааст, ки ро%%ои автомобилгард, пул%ои байналмилалии байни Тоцикистону Афгонистон, дар мавзещои Темп, Рузвай, Ишкошим, Панци Поён, Ванц, Шурообод, нацб%ои «Истицлол», «Озоди», «Ша%ристон», «Дусти» ва «Хатлон», азнавсозии тац%изот%ои фурудгощои Душанбеву Хуцанд ва гайраро дарбар мегирад.

Калидвожахр : саноат, ма%сулот, истицлолият, корхона, энергетика, ицтисодиёт, бу%рон, сузушвори, инноватсия, коммуникатсия.

ДОСТИЖЕНИЯ ПЕРИОДА НЕЗАВИСИМОСТИ И ПРОМЫШЛЕННОГО РАЗВИТИЯ РЕСПУБЛИКИ ТУЖИКИСТАН

АХМАДБЕКОВА НИГОРА МАКСУДДЖОНОВНА,

кандидат экономических наук, старший преподаватель кафедры государственного управления и национальной экономики, Академия государственного управления при Президенте Республики Таджикистан г. Душанбе, улица Саид Насир 33. Тел.: 992-92-807-75-55; УМАРОВА МАНИЖА САИДАХМАДОВНА,

соискатель кафедры управление государственными финансами Академия государственного управления при Президенте Республики Таджикистан г. Душанбе, улица Саид Насир 33. Тел.: (+992) 908223218 E-mail: manii.98101@,mail.ru; САЛИМОВА ДИЛОРОМ МАХМАДИЕВНА, кандидат педагогических наук, старший преподаватель кафедры английского языка как вторая специальность Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни, Тел: (+992)987376727;

30-летие независимости дорогого Таджикистана удваивает нашу ответственность за защиту, сохранение и укрепление его основных устав. В период государственной независимости нашей стране стало необходимо адаптировать структуру и промышленное производство к реальным условиям, невзирая на существующие проблемы. Следует отметить, что хотя в первые годы независимости были некоторые проблемы, результаты этого направления значительны и радуют до сегодняшнего дня, то есть до 30-летия Независимости.

Республика Таджикистан добилась значительных успехов в деле выхода из коммуникационного тупика и превращения республики в транзитную страну. Несмотря на то, что 93% территории Таджикистана составляют горы, для обеспечения социально-экономического развития страны большое развитие получили отрасли транспорта и связи.

Только за 30 лет независимости за счет иностранных инвестиций реализовано более 50 инвестиционных проектов по строительству и реконструкции транспортной инфраструктуры, в том числе автомобильных дорог, международных мостов между Таджикистаном и Афганистаном, в районах Тем, Розвай, Ишкашим, Пянджи Поён, Ванч, Шуробад, тоннели Включает «Истикляль», «Азоди», «Шехристон», «Дости» и «Хатлон», реконструкция оборудования аэропортов Душанбе и Худжанд и др.

Ключевые слова: промышленность, продукт, самостоятельность, предприятие, энергетика, экономика, кризис, топливо, инновации, связь.

ACHIEVEMENTS OF THE PERIOD OF INDEPENDENCE AND INDUSTRIAL DEVELOPMENT IN THE REPUBLIC OF TOJIKISTAN

AHMADBEKOVA NIGORA MAKSUDDZHONOVNA,

Candidate economic sciences, senior teacher of the Department of Public Administration and National Economy of the Academy of Public Administration under the President of the Republic of Tajikistan. Tajikistan, Dushanbe, SaidNasir street 33. Tel: 992-92-807-75-55; UMAROVA MANIZHA SAYDAKHMADOVNA, applicant Department Public Finance Management of the Academy of Public Administration under the President of the Republic of Tajikistan. Tajikistan , Dushanbe, Said Nasir street 33. Tel: 992-908-22-32-18;

E-mail: manii.98101@,mail.ru SALIMOVA DILOROMMAHMADIEVNA, Candidate pedagogical sciences, senior teacher of the department of English language and the second specialty of Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini Phone: (+992) 987376727;

Being in the 30 th year of the independence of dear Tajikistan doubles our responsibility for the protection, maintenance and stabilization of its main foundations. At the time of state independence, it became necessary for our country to adapt the structure and industrial production to the real conditions, regardless of the existing problems. It should be noted that although there were some problems in the early years of independence, the results of this direction are significant and gratifying until today, that is, until the 30th anniversary of Independence.

The Republic of Tajikistan has achieved some remarkable achievements in the matter of getting out of the communication deadlock and turning the republic into a transit country. Despite the fact that 93% of the territory of Tajikistan consists of mountains, the transport and communication industries have developed a lot to ensure the socio-economic development of the country.

Only during the 30 years of independence, more than 50 investment projects for the construction and renovation of transport infrastructure have been implemented at the expense of foreign investments, including highways, international bridges between Tajikistan and Afghanistan, in the areas of Tem, Rozvai, Ishkoshim, Panji Poyon, Vanj, Shuroobod, tunnels It includes "Istiklal", "Azodi", "Shehriston", "Dosti" and "Khatlon", reconstruction of the equipment of Dushanbe and Khujand airports, etc.

Keywords: industry, product, independence, enterprise, energy, economy, crisis, fuel, innovation, communication.

Мукаддима. Бояд кайд кард, ки дар дахсолахои охири мавчудияти Иттиходи Шуравй ЧШС Точикистон ба яке аз чумхурихои саноатй-аграрй табдил ёфта буд. Дар мачмуи махсулоти дохилй (ММД) хиссаи махсулоти саноатй нисбат ба махсулоти кишоварзй зиёд буд. Соли 1991баъд аз ба даст овардани истиклолияти худ шумораи умумии корхонахои саноатй нисбат дар даврони ЧЩС Точикистон ба 2.3 адад афзуд. Аз микдори умумии корхонахои саноатй дар ЧШС Точикистон 425 ададаш корхонахои нисбатан калон буда, аз онхо 207 корхонахои саноати вазнин ва 119 ададашон корхонахои саноати сабук буданд. Дар даврони чанги шахрвандй (1992 -1997) ба фаъолияти сохаи саноати Чумхурии Точикистон накши нисбатан манфй гузошт. Корхонахои саноатии Точикистон аз соли 1996 инчониб аксар зараровар хисоб мешаванд. Зеро, аз ин сол сар карда ба чумхурй воридоти молхои саноатии хоричй хело афзуд. Дар натича аз як тараф аксарияти корхонахои саноатй фаъолият намекарданд, аз тарафи дигар, он корхонахое фаъолият мекарданд, ки махсулоташон бо молхои ба чумхурй воридгардида ракобат карда наметавонистанд.

Дар соли 2011 дар Чумхурии Точикистон 952 корхонаи саноатй арзи вучуд мекард. Махсулоти истехсолнамудаи корхонаи саноатй дар 9 мохи соли 2012-1,4 млрд долларо ташкил дод.

Кисми асосй. Дар солхои охир Хукумати кишвар барои сохтани корхонахои азим сахми калон гузошта истодааст. Мувофики ахбороти Вазорати энергетика ва саноати Чумхурии Точикистон дар чумхурй чунин сохахои асосии саноат арзи вучуд доранд:

1. Коркарди маъданхои кухй ва металхои нодир;

2. Истехсоли ангишт (дар кони ангишти Шуроб, Фон-Ягноб ва Назарайлок );

3. Истехсоли газ ва нафт (дар водии Вахш, Х,исор, Хоча Сартез дар Кулоб ва вилояти Сугд);

4. Истехсоли металхои ранга (арзиз, тило, нукра, сурб, цинк, висмут, ртуть, вольфрам, молибден);

5. Саноати сабук (асосан коркарди пахта ва хуроквори);

6. Саноати кимиё (Комбинати кимиёи Ёвон, Заводи азотбарории Вахш);

7. Саноати масолехи сохтумонй;

8. Саноати мошинасозй;

9. Саноати пилла.

Дар самти истифодаи самараноки захирахои обию энергетикй ва расидан ба истиклолияти энергетикй, истифодаи захирахои обии минтакаи Осиёи Марказй аз он чумла Чумхурии Точикистон, сол то сол ба яке аз масъалахои мухимтарини сиёсати кишвархои хавзаи бахри Арал табдил ёфта, метавонад дар пешрафти иктисодиёти кишвархои минтака накши бузурге дошта бошад. Таваччухи чомеаи чахониро ба мухим будани ин масъала чалб намуда, Президенти Чумхурии Точикистон, Пешвои миллат, мухтарам Эмомалй Рахмон чунин кайд мекунад: «... сол то сол дар кураи Замин хачми обхои ошомиданй кохиш меёбад, хавфи ба амал омадани «бухронхои об» вокей мегардад... Х,амагон бояд фахманд, ки арзишмандии об на камтар аз арзишмандии нафт, газ, ангиштсанг ва дигар навъхои сузишворию манбаъхои энергия барои рушди устувори кишвар ва минтака мебошад. »

Дар самти таъмини амнияти озукаворй гуфтан ба маврид аст, ки дар шароити имруза халли ин масъала яке аз муаммохои на танхо локалй (яъне дар сатхи чумхурй ва минтака), балки яке масъалахои глобалй (байналмилалй) ба хисоб меравад.

Оиди саноатикунонии босуръати кишвар, ки хадафи чоруми рушди устувори иктисодй муаррифй гардидааст, ки Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам -Эмомалй Рахмон дар Паёми солонаашон ба Мачлиси Олии мамлакат аз 26 декабри соли 2018 саноатикунонии босуръати кишварро хадафи чоруми стратегй эълон намудаанд.

Сохаи саноат дар иктисодиёти хар як кишвар накши мухим дорад, зеро рушди сохаи саноат дар таъмини иктидори захиравии иктисодиёт ва равандхои такрористехсолии он, фарохамсозии вазъи устувори ичтимой, хамчунин баланд бардоштани сатхи некуахволй ва сатху сифати зиндагии ахолй накши калидй мебозад. Аз лихоз, мухимияти сохаи саноат дар рушди иктисодиёти миллй дар мархилаи муосир аз чониби Пешвои муаззами миллат мухтарам Эмомалй Рахмон масъалаи саноатикунонии сохахои иктисодиёт ба макоми аввал гузошта мешавад.

Барои ба максадхои гузоштаи мамлакат расидан бояд пеш аз хама ба тараккиёти сохаи саноат ахамияти махсус дод, зеро саноат сохаи асосй ва мухимтарини хочагии халк мебошад. Саноат хамаи сохахои хочагии халкро бо техникаи пешрав таъмин мекунад. Аз дарача, суръат ва хусусияти инкишофи саноат дарачаи техникии сохахои кишоварзй, сохтмон, наклиёт, алока, савдо ва прогресси техникии хамаи сохахои хочагии халк вобаста аст. Инкишофи минбаъдаи сохаи саноат пеш аз хама сохахои саноати вазнин заминаи

мухимтарини пурзур кардани потенсиал ва халли бомуваффакияти масъалахои истицлолияти иктисодии кишвари мо Тоцикистон мебошад. Ин соха махсулоти кишоварзиро коркард намуда хиссаи асосии молхои сермасрафро истехсол менамояд. Бинобар ин аз рушди сохаи саноат хамчун таъминкунандаи асосии афзунгардонии некуахволии хаёти мардуми мамлакат вобаста аст.

Сохаи саноат, хусусан саноати мошинсозй, металлургия, коркарди металл асоси такрористехсолкунии васеи хамаи сохахои хоцагии халк мебошад. Ин соха мунтазам воситахои истехсолотро хам барои сохди саноат ва хам барои тамоми сохахои хоцагии халк такрор истехсол мекунад. Бо тацхизотхои техникй таъмин намудани хамаи сохахои хоцагии халк аз тарафи сохаи саноат хамчун асоси рушди бемайлони хосилнокии мехнат ва афзоиши мунтаззами микёси истехсолот хизмат менамояд.

Дар давраи истицлолияти Чумхурии Тоцикистон тахкими иктидори иктисодию ицтимоии бахши хусусй дар саноат, баланд бардоштани мавкеи он дар халли мушкилоти шугл ва бекорй , афзоиши даромаднокй ва инкишофи хусусиятхои касбию зехнии кормандони соха, тахкими сохтори таркибии истехсолот, самарабахш гардонидани сиёсати сармоягузорй ва инноватсионй ва такмили механизми дастгирии давлатии ин соха мавкеи асосиро ишгол мекунанд.

Тахлили вазъияти ицтимоию иктисодии Чумхурии Тоцикистон аз он шаходат медихад, ки рушди иктисодй, халли бештари муаммохои ицтимой, баландбардории некуахволии ахолии мамлакат дар асоси инкишофи сохаи саноат муайян карда мешавад.

Рушди ицтимоию иктисодии Тоцикистон ба сатхи инкишофи техникию технологии саноат алокаи зич дошта, он дар камолоти истехсолоти моддй ва гайримоддии цомеа, хусусан ташаккули даромадхои ахолй ва ганй гардонидани буцети давлатй , таъмини эхтиёцоти мамлакат бо махсулоти саноатии ватанй ва цалби ахолии кобили мехнат ба истехсолот накши асосй ва муайянкунандаро мебозад.Тахлили вазъияти ицтимоию иктисодии Чумхурии Тоцикистон аз он шаходат медихад, ки рушди иктисодй , халли бештари муаммохои ицтимой , баландбардории некуахволии ахолии мамлакат дар асоси инкишофи сохаи саноат муайян карда мешавад.

Имруз саноати Тоцикистон ба симои хоси миллии давлати мустакил сохиб гардидааст. Акнун он бояд ба тамоми хусусиятхои макоми нав мувофик шуда, дар доираи чорабинихои ташкилию техникии аз цихати илмй асоснокшуда, ки самаранокии истехсолотро барои баланд бардоштани дарацаи коркарди махсулот аз ашё то ба махсулоти тайёр бурда расонидани онро таъмин карда тавонанд, фаъолият намояд.

Бо дарназардошти тагйирёбии вазъу талаботи бозори цахонй ва таъмини рушди устувори иктисодй тараккй додани сохаи саноат ва коркарди махсулоти он то хадди нихой аз цумлаи вазифахои мухимтарин мебошад.

Президенти цумхурии Тоцикистон, Пешвои миллат дар Паёми худ ба Мацлиси Олй кайд намуданд: «Дар натицаи тадбирхои амали намудаи хукумати мамлакат дар се соли охир хиссаи сохаи саноат дар мацмуи махсулоти дохилй аз 15,2 то 17,3 фоиз афзоиш ёфт. Вобаста ба ин, зарур аст, ки то соли 2030 хиссаи сохаи саноат дар мацмуи махсулоти дохилй ба 22 фоиз расонида шавад.»

Бояд кайд намуд, ки саноатикунонй ин пеш аз хама тараккиёти рузафзуни истехсолоти саноатй бо дарназардошти комёбихои прогрессии илмй -техникй мебошад. Саноатикунонй накши калидиро дар инкишофи хоцагии халк ва таъмини рушди иктисод, бехтар намудани дарацаи некуахволии моддй ва сифатии ахолй, тараккии сохахои гайрисаноатй, таъмини бехатарй ва суботи иктисодиёт ва эцоди шароит барои афзунгардонии суръати тараккиёти иктисодиёт фарохам меоварад.

Мо инкишофи устувори минбаъдаи кишварро дар шакли индустриалй ва инноватсионй пешбинй карда, барои баланд бардоштани самаранокии истифодаи захираву имкониятхо дар хамаи сохахои хаёти иктисодиву ицтимой талош менамоем ва цихати рох надодан ба осебпазирии иктисоди миллии кишвар дар давраи дарозмухлат тадбирхои алохидаро амалй карда истодаем.

Бо максади ицрои ин вазифахо ва ноил шудан ба пешрафти саноати кишвар то ба имруз як катор барномахои сохавй татбик гардиданд, ки ба коркарди аввалияи ашёи хоми саноатй ва махсулоти кишоварзй мусоидат намуданд.

Хукумати Чумхурии Тоцикистон дар давраи муосир ба тараккиёти сохаи саноат ахамияти махсус медихад. Дар хуццати "Стратегияи миллии рушд то давраи 2030" ба ин соха хамчун сохаи халкунандаи иктисодиёти цумхурй бахо дода шудааст. Аз цумла кайд гардидааст, доир ба рушди бахшхои мехнатталаби иктисодиёт, ки махсулоти он ба содирот

равона карда мешавад (комплекси агросаноатй, саноати бофандагй ва истихрочи канданихои фоиданок).

Дар марх,илаи нави рушд дар назди кишвар се вазифаи асосй ичро мешавад :

1. ноил шудан ба сатхи рушди ичтимоию иктисодии кишвархои сегменти миёна бо даромади миёнаи мукоисашаванда;

2. таъмин намудани рушди устувори саноатй ба воситаи диверсификатсия ва баланд бардоштани ракобатпазирии иктисодиёти миллй ;

3. вусъатдихй ва тахким бахшидани табакаи миёна.

Дар давраи татбики СМР-2015 Точикистон ба пешравии назаррас дар аксар бахшхои калидии дар стратегия муайяншуда ноил гашт. Комплекси сузишворию энергетикй (КСЭ). Барои бо барк таъмин намудани иктисодиёти кишвар барномаи диверсификатсияи манбаъхои тавлидкунанда дар заминаи рушди гидроэнергетикаи хурд мавриди амалй карор гирифта, сохаи истихрочи ангишт низ рушд ёфт. Сохтмону тачдиди неругоххои баркй, маркази барку гармидихй , хатхои интиколи неруи барк ва зеристгоххои баркй, инчунин ислохот дар сохаи энергетика имкон дод, ки таъминоти ахолй бо барк, фаъолияти устувори инфрасохтори энергетикй ва содироти барк ба кишвархои хамсоя (дар тамоми фасли сол) ба таври назаррас бехтар гардад. Аз чумла, бунёди неругоххои барки обии "Сангтуда-1" ва "Сангтуда-2", навбати якуми Маркази барку гармидихии Душанбе, хатхои интиколи барки "Чануб- Шимол", "Лолазор - Хатлон" ва "Хучанд - Айнй " анчом ёфта, мавриди истифода карор гирифтанд. Тачрибаи мусбати хамкорихои давлат ва бахши хусусй дар сохаи энергетика дар шакли созишномаи консепсионй боиси он гардид, ки бунёд ва азнавсозии манбаъхои мустакили неруи энергетикй ба даст ояд. Лоихахои бунёди низоми ягонаи энергетикии кишвар дар асоси муттахидсозии низомхои самти чануб ва шимоли кишвар амалй гардиданд. Чихати муайян намудани конхои нави захирахои энергетикй инкишофу таквият бахшидани корхои геологй он тадбирхо андешида шуданд. Лоихаи Ч,СК "НБО Рогун ки аз тарафи кишвархои поёноб ба даст омадааст, бехтар гардидани вазъи он аз тарафи чамъият ва дар сатхи байналмиллалй эътироф гардидааст, таъсири худро расонида, самаранокии иктисодй, бехатарии экологй ва имкониятхои молиявии лоихаи мазкур асоснок карда шуд.

Барои таъминот ва пешбурди сохаи саноат дар иктисодиёти мамлакат дар амал тадбик намудани мачмуи чорабинихои хукукй, иктисодй, техникию технологй , сармоягузорй ва танзими давлатии он зарурият пеш меояд, ки механизми ичрои онхо дар доираи Стратегияи миллии рушди Чумхурии Точикистон барои давраи то соли 2015 бояд рохандозй гардад. Мувофики стратегияи мазкур то соли 2030 хиссаи махсулоти сохаи саноат бояд 25% ММД-ро ташкил намояд. Дар соли 2017 хиссаи махсулоти сохаи саноат 17%-ро дар ММД-ро ташкил намуд.

Сохаи саноати Точикистон дорои заминаи мачмуи инкишофёфта ва аз чихати техникй мучаххаз буда, онро зиёда аз 90 самти истехсолот муаррифй менамоянд, ки ба сохахои зерин мансуб мебошанд:

1. сохаи истихроч - корхонахои марбут ба истихроч ва гани гардонидани ашёи хоми маъданй ва гайримаъданй ;

2. сохаи коркард - корхонахои коркарди махсулоти саноати истихроч, махсулоти нимтайёр, коркарди махсулоти кишоварзй ва f.

Х,амаи суханони дар боло зикршуда исбот мекунанд, ки сохаи саноати Чумхурии Точикистон сохтори мухимтарини иктисодиёти кишвар мебошад. Х,адафи стратегии сиёсати саноатикунонй ин рушди иктисодй бо таFЙироти сохтории динамикй ва баланд бардоштани истехсолоти саноатй мебошад.

Максадх,ои асосии ин сиёсат аз бандх,ои зерин иборат аст:

- таъмини амнияти миллй ва кохиш додани вобастагй ва аз байн бурдани ин амният аз манбаъхои хоричии ашёи хом;

- баркарор кардани ягонагии раванди такрористехсолкунй;

- мухайё сохтани шароит барои аз як соха ба сохаи дигар чорй шудани сармоя;

- таъмини ракобатпазирии молхо ва хузури онхо дар бозорхои чахонй;

- халли масъалахои шуFли ахолй тарики хавасмандгардонии рушди навъхои мехнатталаби истехсолот;

- халли мушкилоти минтакахо аз чумла инкишоф додани минтакахои акибмонда.[8]

Ба назари мо кисмати таркибии ислохоти иктисодй дар сохаи саноат ин ба амал баровардани тадбирхои хадафманди танзимшавандаи давлатй чихати катъ намудани равандхои Fайрисаноатй дар кишвар ва ба кафо бозгардонидани тамоюлхои дар холи хозир амалкунандаи ин раванд ва мунтаззам баланд бардоштани вазни киёсии саноат дар

иктисодиёти кишвар, хацми сармояи асосй ва гардон, инчунин шумораи кувваи кории машгул дар микёси цумхурй мебошад.

Хамин тарик барои ба анцом расонидани ислохоти иктисодй дар сохаи саноат, ки мохияти он аз интиколи соха ба низоми бозоргонии фаъолият гузаштан иборат аст, сиёсати саноатии фаъол нихоят зарур мебошад. Бо муваффакият ба амал баровардани ислохоти иктисодй барои бунёди заминаи хамгироии саноати кишвар дар сохтори саноати цахонй, суръат бахшидан ба силсилахои инноватсионию техникй, инчунин барои он ки саноати Тоцикистон дар бозори цахонй цойхои намоёну устуворро пайдо намояд, мусоидат хохад кард.

Дар холи хозир, системаи чорабинихоеро барои ташаккул додани сохтори комилан нав дар саноати Тоцикистон ба амал баровардан зарур аст, ки сохаи саноати кишвар хамчун кисми таркибии комплекси ягонаи хоцагии халки ИЧШС инкишоф ёбад. Айни замон он бояд ба саноати миллии давлати мустакиле, ки бо тамоми хусусиятхо хос мебошад, ба макоми нав - саноати миллй табдил ёбад. Ин чунин маънй дорад, ки сармоояхо ва ё маблагх,ои молию пулии асоснокеро цустуцу намудан лозим аст, ки самаранокии баланди фаъолияти саноатиро дар доираи макоми нав - саноати миллй таъмин созад.

Хацми истехсоли махсулоти саноатй дар соли 2020 (цумхурй бо назардошти индекс ва сохахо бе назардошти индекс) дар цадвали зерин нишон дода шудааст.

Ч,адвали 1

Сохахо Истехсоли махсулот (млн сомонй ) Суръати афзоиш (бо %) Фаркият (+;-) хиссаи сохахо бо %

2020 2019

Хамагй дар цумхурй : 30 820,8 27 270,3 109,7 3 550,5 100

Маъдан 7 722,4 6965,9 110,9 756,5 25,1

Энергетика ва об 7 520,0 6 806,2 110,5 713,8 24,4

Хурокворй 6 768,9 5 285,7 128,1 1 483,2 22,0

Сохтмон 2 984,0 2 783,6 107,2 200,4 9,7

Мошинсозй 1 986,3 1 960,6 101,3 25,7 6,4

Азцумла, "Ч,СКШАТ" 379,7 440,3 86,2 -60,6 1,2

Пахтатозакунй 1 446,5 1 299,2 111,3 147,3 4,7

Сабук 1 693,8 1 501,8 112,8 192,0 5,5

Ангишт 380,0 327,8 115,9 52,2 1,2

Табъу нашр 182,0 164,4 110,7 17,6 0,6

Нафт ва газ 136,8 175,1 78,1 -38,3 0,4

Баъди ба даст овардани вахдати миллй хукумати Чумхурии Точикистон ибтидо аз солхои 2000-ум ба бунёди саноати миллй ва баркарорсозии он шуруъ намуд. Дар ин самт якчанд барномаю стратегияхо тасдик карда шуда, амалй гардиданд:

1. Консепсияи рушди саноати Чумхурии Тоцикистон (Карори Хукумати Чумхурии Тоцикистон аз 04.12.2003с., №523);

2. Барномаи рушди саноати сабук дар Ч,Т барои солхои 2006-2015 (Карори Хукумати Чумхурии Тоцикистон аз 04.12.2003с., №523);

3. Барномаи татбики дастовардхои илмию техникй дар истехсолоти саноатии Ч,Т барои солхои 2010-2015 (Карори Хукумати Чумхурии Тоцикистон аз 05.10.2009, № 574

Дар натицаи гузаронидани ислохоти иктисодй ва амалигардонии чорахои зарурй дар самти рушд ва инкишофи саноати миллй , сол то сол нишондихандахои иктисодии саноати Тоцикистон бехтар гардиданд. Солхои 2010-2015 истехсолоти сохаи саноат дарацаи пештараи худро баркарор намуда, соли 2015 ин нишондиханда ба 114,8% нисбат ба соли 1990 афзун гардид .

Бо максади амалисозии хадафхои дарозмухлат ва афзалиятхои рушди кишвар "Стратегияи рушди саноат дар Чумхурии Тоцикистон барои давраи то соли 2030" бо Карори Хукумати Чумхурии Тоцикистон аз 27.03.2018, тахти №159 тасдик гардид.

Пешвои миллат мухтарам Эмомалй Рахмон накш ва ахамияти сохаи саноатро дар рушди иктисодиёти миллй мухим шуморида, дар Паёми соли 2018 чунин пешниход намуданд: «Бо дарназардошти ахамияти сохаи саноат дар халли масъалахои иктисодиву ицтимой ва таъсиси цойхои корй пешниход менамоям, ки саноатикунонии босуръати кишвар хадафи чоруми миллй эълон карда шавад». Баъди эълон гардидани саноатикунонии босуръати кишвар хамчун хадафи чоруми миллй дар Чумхурии Тоцикистон якчанд барномаю стратегияхои давлатй дар самти рушди сохаи саноат тасдик карда шуданд:

Барномаи рушди саноати сабук дар Чумхурии Тоцикистон барои давраи то соли 2022 (Карори Хукумати Ч,Т аз 29 марти соли 2019, №128);

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1. Барномаи рушди саноати хуроквории Чумхурии Точикистон барои солхои 2020-2025 (Карори Хукумати Ч,Т аз 31 июли соли 2019, №373);

2. Барномаи саноатикунонии босуръати Чумхурии Точикистон барои солхои 2020-2025 (Карори Хукумати Ч,Т аз 27 майи соли 2020, №293);

Тахия ва татбику амалигардонии барномаю стратегияхои зикргардида имкон додаанд, ки имруз шумораи корхонахои саноатй ба 2274 расида, тибки хадафхои муайянгардида дар хафт соли оянда бояд ба зиёда аз 3500 расонида шавад, яъне беш аз 54 % афзоиш ёбад. Агар соли 1991 дар кишвар хамагй 358 корхонаи саноатй бакайд гирифта шуда бошад, пас танхо соли 2020-ум 300 корхонаву коргоххои нави саноатй бо зиёда аз 6500 чойи корй сохта, ба истифода дода шудаанд.Соли 2020 хачми истехсоли махсулоти саноатй 9,7 % афзоиш ёфтааст. Х,иссаи сохаи саноат низ дар мачмуи махсулоти дохилй сол ба сол зиёд шуда истодааст ва тибки пешбинихо то амалишавии "Стратегияи миллии рушди чумхурии Точикистон барои давраи то соли 2030" бояд ба 22-23%-ро ташкил дихад. Боварии комил дорем, ки солхои минбаъда низ нишондихандахои иктисодии тамоми сохахои саноати миллии мо бо мусбй чамъбаст мешаванд. Ин нишондихандахои иктисодии дар чадвали зерин нишон дода шудааст.

Чадвали 2

Истехсоли махсулот (млн.сомонй ) Суръати афзоиш (фоиз) Фаркият (+;-) Х,исса бо %

2020 2019

Чумхурй 30 820,8 27270,3 109,7 2 423,1 100,0

Вилояти Сугд 15 401,5 12735,8 117,4 2665,7 50,0

Вилояти Хатлон 8 810,9 8 497,2 100,7 313,7 28,6

НТЧ 3 166,4 2 795,1 110,2 371,3 10,3

Шахри Душанбе 2 735,5 2 550,0 106,4 185,5 8,9

ВМКБ 216,9 237,9 88,5 -21,0 0,7

Бо хисоби мутаммарказ 489,6 454,3 107,8 35,3 1,6

Дар давраи сохибистиклолии чумхурй даххо созишномахои хамкории байнихукуматй бо мамлакатхои хоричии дуру наздик вобаста ба таъсиси корхонахои нави металлургй, истехсоли семент ва дигар намудхои масолехи сохтмон, истихроч ва коркарди маъданхои кухй, ангишт, саноати кимиёй, мошинсозй, коркарди металл ва саноати хурокворй ба имзо расида, амалй гашта истодаанд. Бо чалби сармояи дохилию хоричй садхо корхонахои хурду бузурги истехсолй бо технологияи баланд ва кластерхои саноатии дорои даври пурраи истехсолот - бо коркарди ашёи хом то махсулоти тайёр таъсис ёфта, сахми саноатро дар иктисодиёти кишвар зиёд намуданд.

Тачрибаи бисёр мамлакатхои пешрафтаи дунё собит месозад, ки рушди босуботу босуръати саноатро дар заминаи бунёди инфрасохторхои зарурй амалй намуданд. Дар Точикистон низ то рохи тараккиёти босуръати саноатиро пеш гирифтан ба мухайё сохтани замина ва инфрасохторхои соха диккати зарурй дода, дар ин чода комёбихои мухим ба даст оварда шуданд. Дар ин самт яке аз заминахо ва инфрасохтори хаётан мухими рушди босуботу босуръати саноат сохаи гидроэнергетика ба шумор меравад. Аз ин чихат мамлакати мо дар тачдиди неругоххои мавчудаи баркй ва сохта ба кор даровардани иктидорхои нави баркй ба комёбихои зиёд ноил гашт.

Солхои охир дар Точикистон ба омодасозии мутахассисони сохибкасби мухандисию техникй ва коргарй барои эхтиёчоти иктисодиёти кишвар диккати мухим дода мешавад. Х,амоно дар ин раванд зарур аст, ки фаъолияти муассисахои тахсилоти олии техникй ва миёнаи махсуси кишвар пурра ба татбики саноатикунонии мамлакат равона гашта, сатху сифати тайёркунии мутахассисони сохибкасби мухандисию техникй ва коргарй баланд бардошта, кадрхои ракобатпазири бозори мехнатиро омода созанд.

Точикистон дорои захираи бойи табий ва ашёи хоми махсулоти саноатй мебошад ва дар хамин замина метавонад саноатикунонии босуръати кишварро таъмин намояд. Бояд гуфт, ки мамлакати мо дар рохи амалй намудани захира ва имкониятхои дохилй ба комёбихои назаррас муваффак шуда, натанхо барои таъмини эхтиёчоти ватанй, балки барои содироти мол ба хоричи кишвар низ ноил гашта истодааст.

Дар барномахои давлатй, аз он чумла "Стратегияи миллии рушди чумхурй барои давраи то соли 2030", ки дар онхо самтхои афзалиятхои сиёсати давлатй дар бораи рушди иктисодиёти кишвар муайян гардиданд, дар сохтори имрузаи саноат ба гурухи истехсолоти зерин афзалият дода мешавад:

1. коркарди пахта, нахи пахта ва пилла;

2. корхонахои дузандагй;

3. коркарди пуст, пашм, истехсоли пойафзол;

4. коркарди маъдан, пеш аз хама, маъданхои дорои металлхои ранга то хадди хосил намудани металлхои холис (сурб, сурма, рух, симоб, мис) ва металлхои асил, сангхои ороишии ранга, ки манбаи ганигардонии захираи асъории цумхурй мебошанд;

5. истехсол ва коркарди алюминийи аввалия бо тавлиди махсулоти тайёр дар оянда (конструксияхои сохтмонй, асбобхои рузгор, маснуоти электротехникй, кисмхои мухталиф барои тацхизоти технологй, воситахои наклиёт);

6. махсулоти тайёр аз тамоми намудхои ашёи хоми кишоварзй;

7. истехсоли нурихои маъданй, воситахои кимиёвии рузгор;

8. истехсоли маводи бастабандии замонавй, зарфу гунцоишхо аз фолгаи алюминий, пакетхои синтетикй ва шишагй.[13]

Саноати имрузаи Тоцикистон дорои заминаи мацмуии инкишофёфта ва аз цихати техникй муцаххазонидашуда буда, сохахои гуногунро дар бар мегирад. Онро зиёда аз 90 самти истехсолот ва бештар аз 140 навъи махсулот муаррифй мекунанд, ки ба сохахои истихроц ва коркарди маъданхои кухй, истихроци ангишт, саноати сабук ва кимиё, мошинсозй , коркарди металл, масолехи сохтмон ва саноати хурокворй тааллук доранд.

Суръати рушди махсулоти саноатй дар Ч,умх,урии Товчикистон

Ч,адвали 3

Истехсоли махсулот (млн сомонй ) Суръати афзоиш (фоиз) Фаркият (+;-) хисса бо %

2020 2019

А. Ч,умхурй 3020,8 27270,3 109,7 3 550,5 100

В.Саноати истихроц 4 295,3 4 853,0 95,7 -557,7 13,9

С.Саноати коркард 19005,5 15611,1 117,4 3 394,4 61,7

Б. Таъминоти неруи барк, газ, буг ва тозакуни хаво, таъминоти об, коркарди партовхо ва дастрасии коркарди дуюмдараца 7520,0 6 806,2 100,4 713,8 24,4

Хамин тавр, тайи се соли охир бо бунёди корхонахои саноатй, зиёд намудани хацми истехсолот бахри дар амал татбик намудани хадафи чоруми миллй - саноатикунонии босуръати кишвар кадамхои устувор гузошта шуд.

Дар охир бояд кайд кард, ки новобаста аз баъзе муаммохои цойдошта, таи 30 соли истиклолият дар натицаи амалигардони хадафхои рушди устувори иктисодй, дастовардхои назаррас дар сохахои гуногуни иктисоди миллй ба даст омадааст. Бинобар ин мехостам, фикру андешахои худро бо гуфтахои Асосгузори сулху вахдати миллй - Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Тоцикистон мухтарам Эмомалй Рахмон матрах намоям, ки "Бо дарназардошти тагйирёбии вазъияту талаботи бозори цахонй ва таъмини рушди устувори иктисодй, тараккй додани сохаи саноат ва коркарди махсулоти он то хадди нихой аз цумлаи вазифахои мухимтарин ба хисоб меравад. Дар оянда рушду тараккиёти сохаи саноати Чумхурии Тоцикистон дар шакли индустриалй ва инноватсионй пешбинй гардида, цихати татбики ин хадаф бо истифода аз технологияхои муосири инноватсионй, баланд бардоштани самаранокии саноати коркард ва кобилияти ракобати махсулоти ватанй бисёр хам мухим ва рузмарра мебошад".

АДАБИЁТ

1. Хотамов Н.Б. Таърихи халки тоцик (Китоби дарси). / Н.Б. Хотамов, Д.Довуди, С. Муллоцонов, М.Исоматов - Душанбе, 2011.

2. http://www.regnum.ru/news/1582915.html

3. Горонодобывающая промышленность(рус.). tajik-gateway.org. 28 июни 2019 санцида шуд.

4. Горонодобывающая промышленность(рус.). tajik-gateway.org. 28 июни 2019 санцида шуд.

5. Нефтегазодобывающая промышленность(рус.). tajik-gateway.org. 28 июни 2019 санцида шуд.

6. Паёми Президенти Ч,умхурии Тоцикистон, Пешвои миллат - Эмомалй Рахмон ба Мацлиси Олии Ч,умхурии Тоцикистон 26.12.2018

7. Стратегияи миллии рушди Ч,умхурии Тоцикистон барои давраи то соли 2030

8. «Истехсолоти саноатй пешбарандаи иктисоди миллй, таъминкунандаи шугли ахолй, сарчашмаи даромади буцети давлатй ва дар мацмуъ, омили мухимтарини халли масъалахои ицтимой мебошад». sanoat.ll. 21 январи 2020 санцида шуд.

9. Омори солонаи Ч,умхурии Тоцикистон 2020

10. Саноати Тоцикистон: масъалахоимодернизатсия // Монография (русй): зеритахрири академики АИ Ч,Т Каюмов Н.К. -Душанбе, 2017. - С. 126)

11. Барномаи саноатикунонии босуръати Чумхурии Точикистон барои солхои 2020-2025

12. Омори солонаи Чумхурии Точикистон 2020

13. Стратегияи рушди саноат дар Чумхурии Точикистон барои давраи то соли 2030.-Душанбе, 2018.-С.5

14. Омори солонаи Чумхурии Точикистон 2020

УДК 544.723.2:621.039.735 ИССЛЕДОВАНИЕ ПРОЦЕССА СОРБЦИИ УРАНА ИЗ ШТОЛЬНОЙ ВОДЫ В

СТАТИЧЕСКИХ УСЛОВИЯХ

ХОДЖИЕВ САИДМУКБИЛ КОСИМОВИЧ

кандидат технических наук, доцент, заведующий кафедрой естественные науки Горно-металлургического института

Таджикистана.

Адрес: 735 730, Таджикистан, г. Бустон, ул. А. Баротова 6. Тел.: 92-732-08-41, е-mail: saidmukbil@mail.ru

В статье приведены результаты исследования сорбции урана из штольной воды уранового месторождения Табошар. Изучены изотермы сорбции урана. Определены СОЕ различных ионообменных сорбентов при одинаковых условиях. Установлен наилучший сорбент и его СОЕ, которым является Lewatit DW 630 с СОЕ в 36,81 мг/г.

Ключевые слова: штильная вода, уран, сорбент, сорбция урана, СОЕ сорбентов, изотерма сорбции.

INVESTIGATION OF THE PROCESS OF URANIUM SORPTION FROM ADIT WATER UNDER STATIC CONDITIONS

HOJIEV SAIDMUKBIL

Candidate of Technical Sciences, Associate Professor, Head of the Department of Natural Sciences of the Mining and Metallurgical Institute of

Tajikistan.

Address: 735 730, Republic of Tajikistan, Buston city, St. A. Barotova Tel.: 92-732-08-41, е-mail: saidmukbil@mail.ru

The article presents the results of a study of sorption of uranium from adit water of the Taboshar uranium deposit. The uranium sorption isotherm has been studied. The SEC of various ion-exchange sorbents were determined under the same conditions. The SEC of the best sorbent was established, which is Lewatit DW 630 and is 36.81 mg/g.

Keywords: adit water, uranium, sorbent, uranium sorption, SEC of sorbents, sorption isotherm.

Исследование сорбции урана в статических условиях проводилось на образцах воды из штольни №6 уранового месторождения Табошар, состав которой приведены в таблицах 1-2 [1]. Вначале в 4 колбы объемом 500 мл с 0,01 г сорбента марки АМ-п (в пересчете на массу сухого сорбента) наливали исследуемую воду в количестве 150, 200, 250 и 300 мл. Затем колбы закрывались пробками и ставились на лабораторный шейкер типа IKA KS 260 [2]. При этом время перемешивания составило 8 часов, после чего пробы оставили на 16 часов для достижения состояния равновесия. По окончанию процесса сорбции в статическом режиме сорбент отделили от воды и проанализировали с помощью атомно-абсорбционного спектрометра [3].

На данном этапе исследований для разработки технологии сорбционного извлечения урана из воды штольни №6, отличающейся значительным содержанием урана, были также использованы другие сорбенты. Основные характеристики использованных сорбентов приведены в таблице 1.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.