Научная статья на тему 'ЗАМИНАҲОИ АСОСИИ ТАШКИЛИ НИЗОМИ ИННОВАТСИОНИИ САНОАТИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН'

ЗАМИНАҲОИ АСОСИИ ТАШКИЛИ НИЗОМИ ИННОВАТСИОНИИ САНОАТИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
190
26
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
саноат / низоми инноватсионӣ / модели инноватсионии рушди иқтисодӣ / иқтисоди рақамӣ / рақобатпазирӣ / industry / innovative system / innovative model / economical development / digital economy / competitiveness

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Аскарова Санавбархон Султонходжаевна

Масоили асосии ташкили низоми инноватсионии саноати Ҷумҳурии Тоқикистон мавриди баррасӣ қарор гирифтааст. Зикр гардидааст, ки маҳз фаъолияти инноватсионӣ омили асосии рушди рақобатпазирӣ ва васеъ гардидани миқёси тиҷорат, афзоиши даромади аҳолӣ, рушди хоҷагидории миллӣ мебошад. Заминаи ташкил намудани низомҳои саноати инноватсонӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар сатҳи макроиқтисодиёт аз як қатор омилҳои бунёдӣ, аз қабили сатҳ ва сифати ташаккули низоми инноватсионии миллӣ ва муҳити ба он созгор вобаста аст. Заминаҳои дигари рушди инноватсионии низоми саноати Ҷумҳурии Тоҷикистон сармоягузорӣ ба корҳои илми-тадқиқотӣ, ташаккулёбӣ ва рушди рафтори инноватсионии корхонаҳои низоми саноати Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

BASIC PREREQUISITES OF ORGANIZATION OF INNOVATION INDUSTRIAL SYSTEM OF TAJIKISTAN REPUBLIC

The article analyzes the main problems of innovative industrial system development in the Republic of Tajikistan. It is noted that, the very innovative activity is the main factor in the development of competitiveness and the expansion of the scale of trade, increase the incomes of the population, and the development of national economy. The prerequisites for the organization of the innovation system in Tajikistan Republic at the macroeconomic level and the quality of its formation depend on a number of key factors, including the level and quality of the formation of the national innovative system and the favorable environment for it. Other prerequisites for the innovative development of the industrial system of Tatarstan Republic are investments in research work, the formation and development of innovative behavior of the industrial system of the Republic of Tajikistan.

Текст научной работы на тему «ЗАМИНАҲОИ АСОСИИ ТАШКИЛИ НИЗОМИ ИННОВАТСИОНИИ САНОАТИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН»

УДК 338.1

Аскарова Санавбархон Султонходжаевна

сармуаллимаи кафедраи ицтисодиёти цауони МДТ "Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академикБТафуров" (Хуцанд, Тоцикистон)

Аскарова Санавбархон Султонходжаевна,

старший преподаватель кафедры мировой экономики ГОУ «Худжандский государственный университет имени академика Б.Гафурова» (Худжанд, Таджикистан)

Askarova Sanavbarkhon Sultonkhojaevna, senior teacher of world economy department, under SEI "Khujand State University named after academician B.Gafurov " (Khujand, Tajikistan) E-MAIL: sanam85@mail.ru

Масоили асосии ташкили низоми инноватсионии саноати Цумуурии Тоцикистон мавриди барраси царор гирифтааст. Зикр гардидааст, ки мауз фаъолияти инноватсиони омили асосии рушди рацобатпазири ва васеъ гардидани мицёси тицорат, афзоиши даромади ауоли, рушди хоцагидории милли мебошад. Заминаи ташкил намудани низомуои саноати инноватсони дар Цумуурии Тоцикистон дар сатуи макроицтисодиёт аз як цатор омилуои бунёди, аз цабили сату ва сифати ташаккули низоми инноватсионии милли ва мууити ба он созгор вобаста аст. Заминауои дигари рушди инноватсионии низоми саноати Цумуурии Тоцикистон сармоягузори ба коруои илми-тадцицоти, ташаккулёби ва рушди рафтори инноватсионии корхонауои низоми саноати Цумуурии Тоцикистон мебошад.

Калидвожа^о: саноат, низоми инноватсиони, модели инноватсионии рушди ицтисоди, ицтисоди рацами, рацобатпазири

Анализируются основные проблемы организации инновационной промышленной системы в Республике Таджикистан. Отмечается, что именно инновационная деятельность является основным фактором развития конкурентоспособности и расширения масштабов торговли, увеличения доходов населения, развития национального хозяйствования. Предпосылки организации системы инновационной промышленности в Республике Таджикистан на макроэкономическом уровне и качество её формирования зависят от ряда ключевых факторов, в том числе от уровня и качества формирования национальной инновационной системы и благоприятной среды для неё. Другие предпосылки инновационного развития промышленной системы РТ - это инвестиции в научно-исследовательские работы, формирование и развитие инновационного поведения промышленной системы Республики Таджикистан.

Ключевые слова: промышленность, инновационная система, инновационная модель, экономическое развитие, цифровая экономика, конкурентоспособность

The article analyzes the main problems of innovative industrial system development in the Republic of Tajikistan. It is noted that, the very innovative activity is the main factor in the development of competitiveness and the expansion of the scale of trade, increase the incomes of the population, and the development of national economy. The prerequisites for the organization of the innovation system in Tajikistan Republic at the macroeconomic level and the quality of its formation depend on a number of key factors, including the level and quality of the formation of

- 35 -

DOI 10.24412/2411-1945- 2023-1-35-45

ЗАМИНАХОИ АСОСИИ ТАШКИЛИ НИЗОМИ ИННОВАТСИОНИИ САНОАТИ ЦУМХУРИИ ТОЦИКИСТОН

ОСНОВНЫЕ ПРЕДПОСЫЛКИ ОРГАНИЗАЦИИ ИННОВАЦИОННОЙ СИСТЕМЫ ПРОМЫШЛЕННОСТИ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН

BASIC PREREQUISITES OF ORGANIZATION OF INNOVATION INDUSTRIAL SYSTEM OF TAJIKISTAN REPUBLIC

the national innovative system and the favorable environment for it. Other prerequisites for the innovative development of the industrial system of Tatarstan Republic are investments in research work, the formation and development of innovative behavior of the industrial system of the Republic of Tajikistan.

Key words: industry, innovative system, innovative model, economical development, digital economy, competitiveness

Сохаи саноат дар Чумхурии Точикистон сохаи калидй ба хисоб рафта, сахми он дар даромади миллй хело назаррас мебошад. Мучтамаъхои саноати чумхурй, ки дар холи рушд мебошанд, яке аз бахшхои серсохаи иктисодиёти миллй ба шумор мераванд. Дар соли 2021 дар бахши саноати кишвар 2283 корхонахои саноатй фаъолият карданд, Саноати кишвар дар даврони шуравй ташаккул ёфта, солхои 1991-1992 шумораи корхонахояш аз нишондихандаи соли 2021 зиёд буд (2308 адад). Аз ин микдор 425 адад корхонахои калон ба хисоб мерафтанд, 207 корхона дар сохаи саноати вазнин фаъолият доштанд, 119 корхона махсулоти саноати сабук истехсол мекарданд. Бо сабабхои маълум дар солхои 90-уми карни гузашта бештари корхонахои саноатии кишвар бардам хурданд.

Дар заминаи баланд бардоштани сатху сифати зиндагии ахолй, ки яке аз унсурхояш рушд ёфтани сохаи саноат мебошад, хукумату рохбарияти кишвар пайваста кушиш менамоянд, ки санадхои меъёрии хукукй ва барномахову консепсияхои сохавиро такмил диханд. Ба туфайли хадафи чахоруми стратегй эълон шудани саноатикунонии босуръат Чумхурии Точикистон ба як катор пешравихо ноил гардида аст. Асосгузори сулху вахдати миллй -Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон дар Паёми соли 2021 таъкид кардаанд «... дар кишвар зиёда аз 2000 корхонаи истехсолй бунёд гардида, хачми истехсоли махсулоти саноатй нисбат ба солхои аввали сохибистиклолй кариб чор баробар афзоиш пайдо карда аст». [9]

Харчанд, ки дар соли 2021 «рушди сохаи саноат аз хисоби 16,3 % афзоиш ёфтани хачми истехсоли махсулоти саноати коркард, 1,5 маротиба афзудани саноати истихроч, 15,2 % афзоиш ёфтани таъминоти неруи барк, газ, буг ва тозакунии хаво, 9,2 %, афзоиши таъминоти об, тозакунй, коркарди партовхо ва коркарди дуюмдарача таъмин гардида, хачми истехсоли неруи барк дар соли 2021 дар кишвар 20623,8 млн. кВт. соатро ташкил дода» [6] бошад хам, аммо тибки гуфтахои Сарвари кишвар новобаста аз ноил гардидан ба натичахои назаррас ва хамчунин, чихати халли пурраи масъалахои мубрами вучуддошта, аз чониби Президенти кишвар ба Хукумати мамлакат супориш дода шуд, ки «минбаъд низ ба масъалахои баланд бардоштани гуногунсамтиву ракобатнокии иктисоди миллй, густариши раванди ракамикунонии иктисод, татбики «иктисоди сабз», саноатикунонии босуръат, истифодаи технологияхои инноватсионй ва рушди неруи инсонй афзалият дода, дар ин замина рушди устувору сифатноки иктисоди миллиро таъмин намояд. Аз чумла дар панч соли минбаъда рушди миёнасолонаи иктисодиёт дар сатхи на кам аз 7 фоиз ва хачми мачмуи махсулоти дохилй ба хар нафар ахолй, бо дарназардошти то 11 миллион нафар афзоиш ёфтани шумораи сокинони кишвар, бояд то 2 баробар зиёд карда шавад. Инчунин, зиёда аз 870 корхонаи саноатй таъсис дода, хачми истехсоли махсулоти саноатй ба 95 млрд. сомонй расонида, содироти он ду баробар афзоиш дода шавад. Хиссаи саноат дар мачмуи махсулоти дохилии кишвар ба 26 фоиз расонида, дар ин раванд гуногунсамтии истехсолоти саноатй таъмин карда шавад».[11] Ин ишора ба он мекунад, ки рохбарияти кишвар ба рушди инноватсионии сохахои саноат диккати махсус медиханд.

Дар Чумхурии Точикистон айни замон корхонахои бузурги саноатие рушд карда истоданд, ки дар заминахои фаъолияти онхо ва дар бахши рушди стратегии онхо накши асосиро технологияхои нав, ракамикунонии истехсолот, чустучу ва пайдо намудани роххои нави тичорат дар шароитхои номуайянии бозор бояд бозй кунад, ки ин омилхо дар самтхои сохтори

ташкилии корхонахои саноатй ва самтхои интихоби моделхои тичоратй таъсир хоханд расонид. Зеро сатхи рушди иктисодй, пеш аз хама, дар даврони муосир бо иктидори инноватсионии корхонахо муайян карда мешавад ва дар ракобати шадиди иктисодй хамон субъектони хочагидорие бартариятро сохиб мешаванд, ки барои рушди иктидори инноватсиониашон шароити мусоид фарохам меоваранд. Низомов С.Ф. ва Чабборов Ф.А. кайд мекунанд, ки "ташакулёбии иктисоди ракамй дар шароити хозира бо ракамикунонии чараёнхои истехсолй ва технологии саноат, инчунин бо ифтифодаи фаъоли технологияихои ракамй дар тамоми сохахои иктисоди миллй алокаманд мебошад" [7, с. 167].

Дар ин замина, дар чумхурй равандхои чустучу ва пайдо кардани механизмхое ба рох монда шудаанд, ки онхо битавонанд дар ростои талаботи афзалиятноки тартиби муосири технологй тагйироти технологии бавучуд омадаро хавасманд гардонанд. Аз чониби дигар, рушди инноватсионй дар асоси мавчудияти иктидори инноватсионй ва захирахои илмиву истехсолии техникй амалй карда мешаванд. Имруз дар Чумхурии Точикистон мушаххасоти самтхои асосии рушди иктидори илмй, истехсолй, коркарди лоихахои сармоягузории низомхои саноати инноватсионй ба назар мерасанд, ки дар навбати худ онхо бояд аз ташкил кардани шароитхои мусоиди ташаккулдихии низомхои саноатии инноватсионй бархурдор бошанд. Барои расидан ба ин максад, бояд инфрасохтори дахлдори сохахои илму техника, коркард ва амалисозии барномахову лоихахои давлатй ва инноватсионй ташаккул дода шаванд. Fайр аз ин барои татбик намудани технологияхои ракобатпазир низомхои хавасмандкунонй низ бояд ба таври зарурй татбик карда шаванд.

Бояд дар назар дошт, ки дар кишвархои аз лихози иктисодй пешрафта, хануз дар охири асри гузашта ташаккулёбиии модели инноватсионии рушди иктисодй татбик карда шуда буд, ки тибки он махз фаъолияти инноватсионй омили асосии рушди ракобатпазирй ва васеъ гардидани микёси тичорат, афзоиш ёфтани даромади ахолй ва албатта, рушд кардани хочагидории миллй гардид ва ин омил дар айни замон барои Чумхурии Точикистон низ мубрамияти хешро гум накарда асту татбики чунин низоми сиёсати саноатиро такозо дорад. Аз чумла ташкили чунин низоми инноватсионй, ки мушаххасоти бунёдй доранд.

Храмин тарик, бо боварй метавон арз намуд, ки заминаи ташкил кардани низомхои саноати инноватсионй дар Чумхурии Точикистон, пеш аз хама, дар сатхи макроиктисодиёт аз як катор омилхои бунёдй, аз забили сатх ва сифати ташаккулёбии низоми инноватсионии миллй ва мухити ба он созгор, ки фарогири дастгирй ва хавасмандкунии давлатии тахкикоти илмиву татбикй, тачдиди инфрасохтори инноватсионй, омодасозии мутахассисони баландихтисос барои бурдани фаъолияти инноватионй ва г. иборат буда метавонад. Дар навбати худ онхо метавонанд ба рушди инноватсионии бунёдй такон диханд. Дар ин замина, ташкили сиёсати дурусти инноватсионии давлатй ахаммияти хоса дорад, ки он на танхо коркарди стратегияхои анику дурусти ба ташаккулдихандаи тартиботи технологии пешрафта равона карда шударо муайян мекунад, балки барои ба вучуд омадани имкониятхои истифодаи мохиронаи мачмуи воситахои идоракунии мустакиму гайримустакими давлатй ва хавасмандкунонии рушди фаъолияти инноватсионй мусоидат менамояд. Чи хеле ки дар боло кайд гардида буд, дар ин самт то давраи соли 2020 дар Чумхурии Точикистон як катор санадхои меъёрии хукукй ва барномахо кабул шуда буданд, ки барои татбики гояхои нав ва дастовардхои илмй, ичрошавии корхои илмиву тадкикотй, тачрибавиву балоихагирй ва конструкториву технологй мухит фарохам овардаанд.[5] Воситахое, ки тибки ин санадхо амалй мешаванд, бештар ба ташаккули махсулоти нав, татбики технологияхо ва усулхои нави муосири истехсоли молу хизматрасонихо, амалисозии навъхои такмилёфтаи равандхои технологй дар тамоми равандхои истехсолй равона гардидаанд. Дар масъалаи барномахои давлатй бошад, метавон кайд намуд, ки максади асосии онхо ба созмон додани низоми инноватсионие равона карда шудаанд, ки битавонад сатхи технологии истехсолоти ватаниро баланд бардошта, истехсоли махсулоти инноватсионй ва афзоиш ёфтани равандхои чойгузин кардани воридот бо масолехи дохилй,

ë s

E

v: S o

ë «

o

►e* g

o

u

si s

u

s, s ta

v:

H

a>

et p CTl^

o o

A

s

a

fî p s i p » § e* «

g s g S

B jt

a: P

ta

Si

M

1

u

o\ p

►e* g

o

u

tl •ë

tl g

ë s

X u s u Si

P

9 P

^ S

8s

h

L, c\ 8

si

s

u S, s ta

v:

H et

X S

S «

Si

E

v: S o

ë

ta •ë

o\

ë

o

tl ë

tl g

ë o o u s

K>

o

K>

o s s

o CTl

CTl p

o o u s

K>

o

o CTl

u>

* § i s a «

H

I s g 8 S cri es p H

u «

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

E £

<3 % ° '

►S s o p H tl

s ££

s «

o s

33 «

S 2

p H

Ol P M ►©* ►53 p S T3

s ë p E

►ti « ^

s u

»

s

k

Si

X

3 s s

I

s

§

vs

s

■s-

§

et

gg I

§8 "s

S

^ H 9

S o

^ S h s

" CTl

a: 8 ^ S ^ s

le S O/

a:

«

s o

3 o s

Oj

O g

S

s

§ o»o S P o

u s

K>

o

I

s

s ?

--c

s «

s o

3 o a; O/

a

Kj 05

kj a

Si

O

o u s

Si to O K>

o

n

g

^ a

CN s

' I

Si

2020/2010, % 2020 2019 2018 2017 2016 2015 2014 2013 2012 2011 2010 Coji^o

3 MapoTHÔa 82820,4 76401 66910,7 60636,7 55503,8 52890,7 50931,1 45037,9 39813,9 35851,8 27581,4 Xapo^OTH ôy^eTH aaBjiaTfl ôapon hjim, ^a3op comohh

146,4 00 K> 00 K> 00 K> 00 o 0\ ON 0\ OJ 0\ O 0\ O IJI IJI ON MyaccHcaio TauiKHjiOT^OH hjimh, KH KOp^OH HJIMH-TexHHKHpo H^po MeKyHaHfl,aaaa

74,2 4269 4505 3923 3720 3894 3704 3593 3389 3511 2537 5756 KopMaHflOHe, KH ^jatojiHîiTH HJIMH-TexHHKfl MeôapaHfl, Hatl)ap

96,4 1186 1201 1141 1024 1074 1076 1022 1000 1021 00 OJ 00 1230 KopMaHflOHe, KH yHBOHH HJIMH flopaHfl, Hatl)ap

3,4 MapoTHÔa 75292,7 74120,4 66788,4 70580,4 58434 52799,8 52275,5 47699,2 41342,1 36530,1 22027 X,anMH H^poH kopxoh HjiMH-TexHHKfl, ^a3op COMOHH

21,8 OJ OJ 00 1289 1506 1576 1672 1651 1705 1658 1801 1553 H,aMtH acnnpaHTOH, Hatl)ap

кормандони унвони илмй дошта 3,6 % кам гардида, шумораи аспирантон низ 78,2 % кам шуда, аз микдори 1553 нафари соли 2010 дар соли 2020 ба 339 нафар расида аст. Аммо новобаста аз паст гардидани нишондихандахои мазкур, боиси хушхолй аст, ки хачми ичрошавии корхои илмй-техникй дар соли 2020 нисбат ба соли 2010 ба 3,4 маротиба афзун гардида, дар ин давраи тахлилй 75 млн. 292,7 хазор сомониро ташкил дода аст. Ин далолат ба он мекунад, ки дар чумхурй барои ноил гардидан ба дастовардхои инноватсионй бештар на ба шумораи кормандон,, балки ба сифат ва ичрошавии корхо ахаммият дода мешавад. Аммо нисбати харочоти бучет ба корхои илмиву тад^и^отй харчанд тамоюли афзоиши давраи тахлилй баланд бошад хам (3 маротиба), аммо дар арсаи чахонй Чумхурии Точикистон тиб^и Индекси чахонии инноватсионй дар соли 2021 ма^оми 103- юмро ишгол намуда аст. Аз маълумоти «Global Innovation Index 2021» бармеояд, ки харчанд вазъи Чумхурии Точикистон дар соли 2021 бехтар шуда бошад хам, аммо нисбат ба Чумхурихои ^азо^истон (79), Узбекистан (86) дар зинахои баъдина чойгир шуда, дар байни кишвархои и^тисодиёташон даромади паст дошта ма^оми 2-юмро касб намуда аст. Дар ин радабандй дар соли 2021 ма^оми аввалро кишвархои Швейтсария, Шветсия ва ИМА касб намудаанд.[1]

Мувофи^и «Рейтинги кишвархои чахон дар индекси чахонии ракобатпазирй», Точикистон дар миёни 141 кишвари ба ^айд гирифта шуда ма^оми 104 - ро бо индекси 52,4 ишгол намуда аст. Индекси мазкур-ин тах^и^оти чахонии рейтинги кишвархои чахон аз руи нишондихандахои ра^обатпазирии иктисодй мебошад, ки аз чониби Форуми умумичахонии иктисодй (World Economic Forum) коркард шуда аст, ки тиб^и усулхои ба маълумоти оморй ва натичахои пурсиши рохбарони корхонахо равона гардида, хисоб карда мешавад. [2]

Самти дигари тавсифи макрои^гисодидоштаи заминаи рушди низоми инноватсионии саноат ташаккулёбй ва рушди рафтори инноватсионии корхонахои низоми саноати Чумхурии Точикистон мебошад. Ба авдцаи Низомова Т.Д., Рахмонов А.А. "таравдиёти инноватсионии и^тисодиёти миллй бештар аз дарачаи фаъолияти инноватсионии корхонахои сохавии он вобастагй дорад. Устувории мав^еи инноватсионии корхонахоро бошад, низоми о^илонаи ташкил ва идоракунии илман асоснокшуда таъмин менамояд" [8, с. 143].Дар корхонахои саноатии кишвар бозомузй ва ба таълим фаро гирифтани кормандон ба рох монда шуда аст, ки ба баланд бардоштани имкониятхои тахассусии кормандон мусоидат ва азхуд намудани технологияхои навини инноватсионй аз чониби кормандони соха мусоидат хохад кард. Ин маънои онро дорад, ки корхонахои саноатии кишвар барои баланд бардоштани сифати захирахои мехнатй сармоягузорй менамоянд. Албатта ин раванд боиси афзун гардидани самаранокии мехнат дар доираи низомхои саноат мегардад (чадвали 2)

Цадвали 2.

Индекси самаранокии ме.\нат дар со.\аи саноат

Сол^о ба уисоби фоиз нисбат ба солхои

2015 2016 2017 2018 2019 2020

2015 100 86,2 84,6 78,8 73,0 69,1

2016 116,0 100 98,1 91,5 84,7 80,1

2017 118,2 101,9 100 93,2 86,3 81,6

2018 126,8 109,3 107,3 100 92,6 87,6

2019 136,9 118,0 115,9 108,0 100 94,6

2020 144,7 124,7 122,5 114,2 105,7 100

Тах,ияи муаллиф тибци: Саноати Чумхурии Тоцикистон: 30 - соли истицлолияти давлатй // Мацмуаи оморй. - Душанбе, Агентии омори назди Президенти Чумхурии Тоцикистон, 2021. - С.27.

Чи хеле ки аз чадвали 2 бармеояд, индекси самаранокии мехнат дар давраи солхои 2015 -2020 дар мачмуъ тамоюл ба афзоиш дорад. Аз чумла дар соли мавриди тахлил нисбат ба

соли 2015 44,7 % афзоиш ёфта, нисбат ба соли 2019 бошад 5% афзуда аст. Албатта нишондихандаи мазкур далолат ба он мекунад, ки динамикаи солонаи рушди самаранокии мехнати сохахои саноати чумхурй инкишоф ёфта истода аст.

Аммо бояд дар назар дошт, ки самаранокии мехнат ба хачми умумии истехсоли махсулот бояд таъсири бевосита расонад. Пеш аз хама дар баробари афзоиши хачми истехсоли махсулоти саноатй хамчунин ба сифати он низ бояд ахаммият дода шавад (расми 1).

Расми 1.

Индексной х,ацми умумии истехсоли махсулоти саноатии Цумхурии Тоцикистон дар

солхои 2015-2020

Индексхои хачми умумии истехсоли махсулоти саноатии Чумхурии Точикистон дар солхои 2015-2020

103,7 116,7

111,5 107,5 105,6 100,1

112,5

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

110,1 122,9 112,1 115,3 114,1

153,3 121,7

117,9 112 112,6 97,4

111,3 116 121,3 110,6 113,2 108,8

2015 2016 2017 2018 2019 2020

600 500 400 300 200 100 0

■ Чдмъи саноат ■ Истихроч ■ Коркард ■ Истедсол ва таксимоти неруи барк, газ ваоб

Сарчашма: Саноати Чумхурии Тоцикистон: 30 - cоли истицлолияти давлатй //Мацмуаи оморй. - Душанбе, Агентии омори назди Президенти Чумхурии Тоцикистон, 2021. - С.15.

Хамчунин лозим ба зикр аст, ки дар замони муосир тамоюли ракамикунонии сохахои и^тисодиёт авч гирифта истодааст. Татби^и ин раванд дар сохаи саноати инноватсионй ба рушди низоми инноватсионии саноат заминаи устувор шуда метавонад. Чунки ракамикунонии сохахои саноат ин гузаштан ба давраи нави саноатикунонй буда, ба корхонахои сохахои саноат имконоти фарохи чандирияти баланди ташаккулдихии моделхои тичоратй ва пояи пурзури чалб намудани мизочони сершуморро тари^и хамгирошавй бо низомхои «киберфизикй» ва «ашёхои интернетй» фарохам меоварад. Асоси татби^и технологияхои навини инноватсионй дар ин раванд баланд бардоштани самаранокй ва ташаккули шароити мусоиди фаъолияти корхонахо мебошад.

Дар ин замина дар Чумхурии Точикистон "Консепсияи иктисоди ракамй дар Чумхурии Точикистон» аз 30 декабри соли 2019 тахти №642 ^абул карда шуда аст, консепсия " ...табодули сохахои калидии фаъолияти и^тисодии чумхуриро пешбинй менамояд, ки ракамикунонии онхо метавонад таъсири пайдархам ба тамоми и^тисодиёти кишвар расонад, ба монанди табодули бахши хизматрасонии давлатй ва гузариш ба хукумати электронй, ракамикунонии сохаи ичтимой, инчунин сохахои калидии истехсолот, ба монанди энергетика, саноати коркард, кишоварзй ва таъсиси бахшхои нав, масалан технологияхои молиявй (FinTech). [4] Дар мачмуъ консепсияи мазкур татби^и технологияхои ра^амии муосирро пешбинй мекунад, ки ба рушди дарозмуддати сохахои и^тисодиёти кишвар равона мегарданд. Хамчунин дар баробари зухуроти мазкур, баланд бардоштани

некуахволии ахолии кишвар, ноил гардидан ба максадхои рушди иктисодии кишвар, мустакилияти энергетикй, амнияти иктисодй ва гизой, баромадани кишвар аз бумбасти комунникатсионй, суръатафзоии саноатикунонй, афзоиши чойхои корй, татбики хамчонибаи технологияхои ракамии пешсафе, ки битавонанд асоси таъминкунии рушди устувори иктисодй ва афзоиш ёфтани ракобатпазирии махсулоти дар кишвар истехсолшаванда гарданд, дар назар дошта шуда аст. Дар назар аст, ки заминахои дар Консепсия дарчгардида, дар се мархила - давраи аввал то соли 2025, давраи дуюм, то соли 2030 ва давраи сеюм то соли 2040 амалй мегарданд. Вобаста ба ин, афзоиши шумораи муассисахову ташкилотхое, ки ба ичрои корхои илмиву техникй сарукор доранд, заминаи хуб хохад буд (чадвали 3.).

Цадвали 3.

Муассисаю ташкилот\ои илмии Цумхурии Тоцикистон, ки корхои илми-техникиро

ицро мекунанд

Минтака^о 2010 2012 2014 2016 2017 2018 2019 2020 2020/2010 «-», «+»

Чум^урии 56 60 63 74 80 82 82 82 +26

Точикистон

Душанбе 42 45 50 59 64 66 66 66 +24

Вилояти Сугд 5 5 4 6 7 7 7 7 +2

Вилояти 5 5 4 4 4 4 4 4 -1

Хатлон

ВМКБ 3 3 3 3 3 3 3 3 =

НТЧ 1 2 2 2 2 2 2 2 -1

Тахцяи муаллиф тибци: Тоцикистон: 30 - соли истицлолияти давлати //Мацмуаи омори.

- Душанбе, Агентии омори назди Президенти Чумуурии Тоцикистон, 2021. - С. 111.

Чи хеле ки аз маълумоти омории чадвали 3 бармеояд, шумораи муассисаву ташкилотхое, ки ба корхои илмй- техникй машгуланд дар мачмуъ дар Чумхурии Точикистон дар давраи солхои 2010-2020 ба микдори 26 адад зиёд шуда, 82 муасиссаро ташкил медиханд, ки аз ин микдор 24 муасисса дар ш. Душанбе, 2 муассиса дар вилояти Сугд чойгир шудаанд. Муассисахои ба корхои илмй-техникй машгулбудаи вилояти Хатлон ва НТЧ, яктогй кам шуда, дар ВМК бошад бетагйир бокй мондаанд. Ин далолат ба он медихад, ки бештари корхонахои илмй-техникй дар марказ чойгир шудаанд ва албатта барои дар самти баланд бардоштани заминахои рушди низоми саноатй таъсиргузор гардидани онхо, месазад, ки «чойгиршавии» онхо, махсусан сохахои тадкикотии ба низоми саноатй мутааллик буда, аз лихози географй ба корхонахои саноатй наздик чойгир карда шаванд.

Аз як тараф чойгиршавии наздики муассисахои тахкикотиву илмй-техникй ба камхарч гардидани равандхои татбики натичахои фаъолияти онхо мусоидат намояд хам, аз тарафи дигар бо дарназардошти истифодаи технологияхои ракамии муосир алокамандиву хамкорихои онхо бо муассисахои на танхо марказ балки бо муассисахои тамоми минтакахои кишварро ба рох монда, хамин тавр самаранокии корхои илмиву тадкикотй ва техникй дар низоми саноати кишварро метавон фарохам овард.

Цадвали 4.

Ицрои корхои илмй-техникй дар тамоми муассиса^ои илмию техникии Цумхурии

Тоцикистон, уазор сомони

Нишондщанда^о 2010 2012 2014 2016 2018 2020 2020/ 2010, %

Хачми ичрои корхо аз огози сол 22027,0 41342,1 52275,5 58434,0 66788,4 75292,7 3,4 мар.

аз чумла корхои илмй-техникй 21887,3 41238,4 52099,5 57937,7 64892,6 74907,1 3,4 мар.

-корхои илмй -тахдидотй 17987,3 39090,7 51526,2 57547,2 56650,3 68295,8 3,8 мар.

аз чумла бунёдй 8508,7 10014,8 15836,4 10465,9 12363,1 9157,2 107,6

-корхои лоихакашй ва технологй 22,8 112,7 204,8 351,4 220,3 575,0 25,2 мар.

-корхои лоихакашй барои сохтмон 10,0 - 54,2 - 12,4 45,5 4,5 мар.

-хизмати илмй -техникй 3867,2 1942,6 314,3 39,1 5664,3 5990,8 154,9

Муаллиф дар асоси сарчашмаи зерин тщия кардааст: Тоцикистон: 30 - соли истицлолияти давлати // Мацмуаи омори. - Душанбе, Агентии омори назди Президенти Цумуурии Тоцикистон, 2021. - С. 112-113.

Аз тахлили додахои омории чадвали 4 чунин хулосабарорй намудан мумкин аст, ки ичроиши корхои илмй-техникй дар Чумхурии Точикистон рушд карда истода аст. Аз тамоми динамикаи хачми пурраи ичроиши корхо, корхои илмй-техникй 3,4 маротиба афзоиш ёфта, корхои илмй - таддидотй бошанд 3,8 маротиба афзоиш ёфта, 68 млн. 285,8 хаз. сомониро ташкил додаанд. Корхои бунёдй дар ин давра хамагй 7 % афзоиш ёфтаанд Аз хама бештар сахми корхои лоихакашй ва технологй зиёд шуда (25,2 маротиба), соли 2020 нисбат ба соли 2010 ба 552,2 хаз. сомонй афзудааст. Нишондихандахои корхои лоихакашй барои сохтмон бошанд дар ин давраи мавриди тахлил 4,5 маротиба афзоиш ёфтааст. Хизмати илмй - техникй бошад дар солхои 2010-2020 54,9 % афзоиш ёфта, ба 5990,8 хаз. сомонй расидааст. Храмин тавр дар самти корхои илмй-техникй дар Чумхурии Точикистон тамоюли афзоиши назаррас ба дайд гирифта шуда бошад хам, дар натичаи татбиди радамикунонии низоми саноат он инкишофи бештар хохад ёфт. Тахдидот нишон медиханд, ки дар чумхурй "фаъолнокии инноватсионии нисбатан баланд дар саноати хурокворй мушохида мегардад, ки он бо зиёдшавии чорй намудани шаклхои гуногуни инноватсияхои махсулотй ва чараёнй алодаманд аст" [3, с. 105].

Дар раванди татбиди радамикунонй дар корхонахои саноатй афзалияти асосй дар баланд бардоштани махсулнокии корхонахо аз хисоби кам кардани вадти истехсолии коркарди махсулоти нав, баровардани махсулот ба бозор ва дастрас кардан ба истеъмолкунанда, инчунн бехтар гардонидани захирахои корхона инъикос меёбад, ки дар натича фаъолияти корхонахо самараноктар мегардад.

Дар замони муосир, зарурати коркарди хачми калони иттилооти дахлдор дар навбати худ зарурати водеии татбиди радамикунонии корхонахои саноатиро ба миён меорад, ки он бидуни истифодаи мошинхо хал карда намешавад. Аммо бояд дар назар дошт, ки барои гузаштан ба радамикунонии корхонахо бояд радамикунонии умумй ва хамгирошавии равандхои истехсолй бо дигар равандхо, аз коркарди махсулот сар карда, то логистика, инфрасохтор, ва г. амалй карда шаванд.

Алхол дар самти татбиди радамикунонии идтисодиёт мадоми аввалро кишвархое, чун Швейтсария (65,5), Шветсия, (63,1) ИМА (61,3), Британияи Кабир (59,8), Чин (54,8), Канада (53,1) ва гайра ишгол мекунанд.[1] Дар бораи хиссаи Цумхурии Тоцикистон дар хачми умумии радамикунонии сохахои саноат дастрас намудани маълумоти расмии оморй мушкил бошад хам, аммо «.. .тибди нудтаи назари мухаддидон дар соли 2021 хиссаи он метавонад 4-5 %-ро ташкил дихад. Вале бояд дар назар дошт, ки хисобот ва рейтингхои байналмиллалие хастанд, ки тибди омори пешниход намудани онхо Цумхурии Точикистон дар солхои 2020-2021 чойхои зеринро ишгол намудааст: соли 2021 тибди гузориши технологй ва инноватсионии Конференсияи СММ дар миёни 158 кишвар мадоми 143, соли 2021 тибди Рейтинги глобалии омодагй ба рушди технологияхои радобатпазир дар чои 104, соли 2020 тибди Индекси омодагии шабакавии Институти Портуланс дар миёни 134 кишвар чои 109, соли 2020 тибди Хисоботи Бонки умумичахонй оид ба бурдани тичорат мадоми 36, соли 2020 тибди Индекси «Open Data Barometer Index» оид ба дастрас будани иттилоот дар миёни 114 кишвар мадоми 97, соли 2020 тибди Рушди махорати радамии ахолй мадоми 57 дар байни 141 кишвар, соли 2020 аз руи Индекси рушди хукумати электронии аз чониби СММ муайян шуда, дар байни 193 кишвар мадоми 146-ро касб менамояд».[10]

Хамин тавр, рохбарони корхонахоро зарур аст, ки пеш аз татбиди радамикунонй тахдидоти пурраи хаматарафаро гузаронанд, то сари вадт аз таъсири консепсияхо ва технологияхои муосир ба раванди тичораташон бохабар шаванд. Бояд оид ба иктидорхову имкониятхо маълумоти дадиду анид дошта бошанд, ки вобаста ба онхо битавонанд бо мадсади матлуб ноил гарданд. Барои ин барномахои радамикунонии низоми саноати кишварро тартиб додан лозим аст, ки бояд ба нуктахои зерин равшани андозанд: радамикунонй ба мо чй медихад, мадсади корхонахои соха аз радамикунони чист, ташкилотхо дар кадом сатхи дигаргунисозихои радамикунонй дарор доранд, аз технологияхои мавчуда кадомашро нигох доштан лозим, кадом корхои радамикунониро корхона дар айни замон бо дувваи мавчудаи худаш ичро карда метавонад ва барои кадом корхо мутахассисонро омода намудан зарурат аст. Ба замми ин дар ташкили хам санадхои меъёрии худудй ва хам барномахои сохавй бартараф кардани монеъахои муосири мавчуда, аз дабили махдуд будани дастрасии дастачамъона ба шабакаи Интернет, мавчуд набудани талаботи корхонахои давлатй ба технологияхои навин, аз чониби кормандону мутахассисон «дарк» нагардидани технологияхои радамй, норасоии сармоягузорй ба самтхои радамикунонии сохахои саноат, пурзур гардонидани низомхои идоракунй ва назорати татбиди технологияхо ва лоихахои радамй, вусъат бахшидан ба хамкорихои давлату бахши хусусй дар бахшхои технологияхои иттилоотиву коммуникатсионй ва сохахои саноат, сатхи пасти татбиди технологияхои ракамй аз чониби сохибкорон ва амсоли онхо ба таври аниду возех мавриди тахлили чудур дарор гирифта, роххои мусоидат ба пешрафт ва бартараф кардани мушкилот пешниход карда шаванд.

ПАЙНАВИШТ:

1. Глобальный инновационный индекс 2021 // «ВОИС». Сарчашмаи интернетй. URL: https://www.wipo.int/pressroom/ru/articles/2021/article_0008.html. (санаи муроциат ба сомона 23.03.2022)

2. Индекс глобальной конкурентоспособности / Гуманитарный портал: Исследования [Электронный ресурс] //Центр гуманитарных технологий, 2006-2022 (последняя редакция: 09.03.2022). URL: https://gtmarket.ru/ratings/global-competitiveness-index (санаи муроциат ба сомона: 23.03.2022)

3. Комилов С.Дж., ФайзуллоевМ.К., Раxмонов Дж.Р. Управление развитием инновационные процессов на промышленный прeдпрuятuяx /Комилов С.Дж., Файзуллоев М.К., Раxмонов Дж.Р. Монография. - Душанбе: Типография ТНУ, 2020. - 246 с.

4. Консепсияи ицтисоди рацамй дар Цумуурии Тоцикистон //Карори Хукумати Цумуурии Тоцикистон. - Душанбе, аз «30» декабри соли 2019. - № 642

5. Конуни Цумуурии Тоцикистон «Дар бораи фаъолияти инноватсиони» (Аxборu Мацлиси Олии Цумуурии Тоцикистон, с. 2012, №4, мод. 272). Душанбе, 16 Апрел, 2012, № 822; Барномаи рушди инноватсионии Цумуурии Тоцикистон барои солуои 2011-2020. КарориХукумати Цумуурии Тоцикистон аз 30.04 соли 2011, № 227; Стратегияирушди инноватсионии Цумуурии Тоцикистон барои давраи то соли 2020, Карори Хукумати Цумуурии Тоцикистон аз 30 майи соли 2015, № 354 ва диг.

6. Натицауои рушди ицтимоию ицтисодии Цумуурии Тоцикистон дар соли 2021. https://mfa.tj/tg/main/tojikiston/iqtisodijot (санаи муроциат ба сомона 12.03.2022)

J. Низомов С.Ф., Джабборов Ф.А. Стратегические направления цифровизации промышленности в Республике Таджикистан /В сборнике: Актуальные вопросы экономической теории: развитие и применение в практикероссийскш преобразований. Материалы IX Международной научно-практической конференции Под общей редакцией И.В. Дегтяревой, 2020. С. 166-172.

S. Низомова Т.Д., Раумонов %Р. Саноатикунонии босуръат ва таъмини рушди инноватсионии саноати милли дар Цумуурии Тоцикистон // Тоцикистон ва цауони имруз. 2022. № 2 (78). С. 134-149

9. Паёми Президенти Цумуурии Тоцикистон, Пешвои миллат муутарам Эмомали Раумон ба Мацлиси Олии кишвар «Дар бораи самтуои асосии сиёсати доxuлU ва xорuцuu цумуури». 21.12.2021, шаури Душанбе. URL: http://www.prezident.tj/node/27417 (санаи муроциат ба сомона 12.03.2022)

10. Таджикистан: на пути к цифровой экономике //Интернет-портал Avesta.tj | 02.12.2021. [Заxuраu электрони]. - URL: https://avesta.tj/2021/12/02/tadzhikistan-na-puti-k-tsifrovoj-ekonomike/ (санаи муроциат ба сомона: 01.04.2022)

11. Тоцикистон: 30 соли истицлолияти давлати // Мацмуаи омори.-Душанбе: Агентии омори назди Пезиденти Тоцикистон, 2021

REFERENCES:

1. Global Innovation Index 2021 // "VOIS" Electronic Resource. URL: https://www.wipo. int/pressroom/ru/articles/2021/article_0008. html. (date of appeal: 23.03.2022)

2. Index of Global Competitiveness / Humanitarian Entrance: Research [Electronic resource] // The Centre of Humanitarian Technology, 2006-2022 (the last edition 09.03.2022). URL: https://gtmarket.ru/ratings/global-competitiveness-index (date of appeal: 23.03.2022)

3. Komilov S.J., Fayzulloev M.K., Rahmonov J.R. The Management of the Innovative Process Development on Industrial Enterprises / S.J.Komilov, M.K.Fayzulloev, J.R.Rahmonov/ Monograph. - Dushanbe: "TNU Typography", 2020.-246pp.

4. Numeral Economic Concept in Tajikistan Republic // Order of the Parliament of Tajikistan Republic. - Dushanbe, from December 30, 2019. - №642

5. The Law of Tajikistan Republic "About the Function of Innovation" (Message of Majlisi Oli of Tajikistan Republic, 2012, № 4, code 272). Dushanbe, April 16, 2012, № 822; Innovation Progressive Programme of Tajikistan Republic for 2011-2020 years. Order of Parliament of Taikistan republic from 30.04.2011, № 227; Innovation Perspective Strategy of Tajikistan Republic for the period of2020 year, order of the Parliament of Tajikistan Republic from May 30, 2015, № 354

6. The Result of Social-Economical Progress of Tajikistan Republic in 2021year. https://mfa.tj/tg/main/tojikiston/iqtisodijot (date of appeal: 12.03.2022)

7. Nizomov S.F., Jabborov F.A. Strategetic Directions of Digitization Industry in Tajikistan Republic / in collction: Topical Question of Economical Theory: development and practice in Russian transformation. The Materials of IX International Scientifico-Practical Conference. Underthe General Edition I.V.Degtyareva. 2020.PP.166-172

8. Nizomova T.D., Rahmonov J.R. Fast Industrialization and Progressive Innovation National Industry Provision in Tajikistan Republic// Tajikistan and Today's World. 2022. №2 (78). PP. 134-149

9. The Message of the President of Tajikistan Republic, the Leader of Nation Emomali Rahmon in Majlisi Oli "About the main ways ofinner andforeign policy". 21.12.2021, Dushanbe city. URL: http://www.prezident.tj/node/27417 (date of appeal: 12.03.2022)

10. Tajikistan: On the Way of Digital Economics // Internet Entrance Avesto.tj 02.12.2021. [Electronic Resource]. - URL: https://avesta.tj/2021/12/02/tadzhikistan-na-puti-k-tsifrovoj-ekonomike/ (date of appeal: 01.04.2022)

11. Tajikistan: 30 years of Public Independence // Statistic Collection. - Dushanbe: Statistic Agency under the President of Tajikistan, 2021

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.