Научная статья на тему 'ДОРИ-ДАРМОН ВОСИТАЛАРИ БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИ ТАШКИЛ ЭТИЛИШИ ҲАМДА ВАЗИФАЛАРИ, ҲИСОБ СИЁСАТИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШДА ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАР'

ДОРИ-ДАРМОН ВОСИТАЛАРИ БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИ ТАШКИЛ ЭТИЛИШИ ҲАМДА ВАЗИФАЛАРИ, ҲИСОБ СИЁСАТИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШДА ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАР Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
9
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ҳисоб сиёсати / тармоқ / ишлаб чиқариш / асосий ишлаб чиқариш / дори-дармон воситалари / молиявий ҳисоботлар. / accounting policy / industry / production / main production / pharmaceuticals / financial statements.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Сатторов Т. Т.

Ушбу мақолада фармацевтика саноати корхоналарда ишлаб чиқаришни самарали ташкил этиш ва улар орқали корхоналарнинг ҳисоб тизимида ишлаб чиқариш босқичлари келтирилди. Шунингдек, мақолада дори-дармон ишлаб чиқарувчи корхоналарда ҳисоб сиёсатининг намунавий шакли ишлаб чиқилди бу ўз навбатида таннарх харажатларини назорат қилиш соф фойда кўрсаткичларини ошириш ахборотлардан фойдаланиш корхоналарни иқтисодий самарадорлигини ошириш бўйича хулоса ватавсиялар келтирилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

URGENT ISSUES IN THE ORGANIZATION AND TASKS OF DRUG ACCOUNTING, DEVELOPMENT OF ACCOUNTING POLICIES

In this article, the stages of efficient organization of production in pharmaceutical industry enterprises and through them the stages of production in the accounting system of enterprises were presented. Also, in the article, a model form of accounting policy was developed in drug manufacturing enterprises, which, in turn, includes cost control, increasing net profit indicators, use of information, and recommendations on increasing the economic efficiency of enterprises.

Текст научной работы на тему «ДОРИ-ДАРМОН ВОСИТАЛАРИ БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИ ТАШКИЛ ЭТИЛИШИ ҲАМДА ВАЗИФАЛАРИ, ҲИСОБ СИЁСАТИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШДА ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАР»

Сатторов Т.Т. ассистент кафедра «Бухгалтерский учет» Самаркандский институт экономики и сервиса

ДОРИ-ДАРМОН ВОСИТАЛАРИ БУХГАЛТЕРИЯ ХИСОБИ

ТАШКИЛ ЭТИЛИШИ ХАМДА ВАЗИФАЛАРИ, ХИСОБ СИЁСАТИНИ ИШЛАБ ЧЩИШДА ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАР

Annotatsiya. Ушбу мацолада фармацевтика саноати корхоналарда ишлаб чицаришни самарали ташкил этиш ва улар орцали корхоналарнинг уисоб тизимида ишлаб чицариш босцичлари келтирилди. Шунингдек, мацолада дори-дармон ишлаб чицарувчи корхоналарда уисоб сиёсатининг намунавий шакли ишлаб чицилди бу уз навбатида таннарх харажатларини назорат цилиш соф фойда курсаткичларини ошириш ахборотлардан фойдаланиш корхоналарни ицтисодий самарадорлигини ошириш буйича хулоса ватавсиялар келтирилган

Калит сузлар: уисоб сиёсати, тармоц, ишлаб чицариш, асосий ишлаб чицариш, дори-дармон воситалари, молиявий уисоботлар.

Sattorov T.T. assistant

Department of Accounting Samarkand Institute of Economics and Service

URGENT ISSUES IN THE ORGANIZATION AND TASKS OF DRUG ACCOUNTING, DEVELOPMENT OF ACCOUNTING POLICIES

Abstract. In this article, the stages of efficient organization ofproduction in pharmaceutical industry enterprises and through them the stages of production in the accounting system of enterprises were presented. Also, in the article, a model form of accounting policy was developed in drug manufacturing enterprises, which, in turn, includes cost control, increasing net profit indicators, use of information, and recommendations on increasing the economic efficiency of enterprises.

Key words: accounting policy, industry, production, main production, pharmaceuticals, financial statements.

Дунё микиёсида ишлаб чикариш ва савдо фаолиятининг урни бекиёс Жахрндаги бизнес субъектларининг асосий максади максимал даражада фойда олишдир.

Узбекистан Республикаси Приздентининг 2023-й 11-сентябрдаги ПФ -58-сон "Узбекистон-2030 стратегияси тугрисида"ги Фармонида

фармацевтика сохасида дори воситаларига эхтиёжни 70 фоизга ички ишлаб чикарувчилар хисобига коплаш234 Фармацевтика саноатини янада жадал ривожлантиришга ундайди. Жахонда глобал ракобатнинг кучайиши шароитида корхоналарда компанияларда ишлаб чикариш ва сотиш хисобини такомиллаштиришга оид куплаб илмий-тадкикот ишлари амалга оширилмокда. Кейинги йилларда мамлакатларда МХХС жорий килиш оркали Халкаро стандартларга утаётган мамлакатларда ушбу стандартлар коидаларни куллашда маълум муаммолар юзага келмокда. Айникса корхона жорий активларини захираларини хакконий бахолаш, фаол бозорда хакконий бахони шакллантириш, молиявий инструменларни бахолаш ва уларнинг молиявий натижаларга таъсири аниклашда услубий тартиб-коидалар етарли эмас. Ушбу муаммолар МХХСларини ривожланаётган мамлакатларда фаол жорий килишда тускинлик килмокда.

Бугунги кунда, мамлакатимизда фаолият курсатаётган фармацевтика саноати корхоналарининг фаолияти етарли даражада ривожланган деб бшлмайди, ахолининг ушбу махсулотларга булган эхтиёжини туликрок кондириш максадида ишлаб чикариш корхоналарига етарлича шар-шароитлар ва кулай имкониятлар очиб берилишини такказо этади. Шундай булсада, ушбу тармок корхоналарида ишлаб чикариш жараёнларини ташкил этиш, махсулот таннархини аниклаш, уларни хисоб ва хисоботда акс эттириш буйича турли хил ёндашувлар мавжуд булиб, ушбу тартиб-коидалар корхонанинг хисоб сиёсатида акс эттирилиши лозим. Бугунги кунда, фармацевтика саноати корхоналарида хисоб сиёсатини ишлаб чикишда ишлаб чикариш жараёнларини тугри ташкил этиш, бевосита ва билвосита харажатларни махсулот таннархига тугри олиб бориш, уларни хисоб ва молиявий хисобот шаклларида шаффоф акс эттириш буйича услубий тартиблар ишлаб чикиш долзарб вазифалардан хисобланади.

Даставвал, "Х,исоб сиёсати" узи нима, меъёрий-хукукий хужжатлар ва иктисодий адабиётларда у буйича кандай таъриф ва тавсифлар мавжуд, корхоналарда бухгалтерия хисобини ташкил этишда унинг ахамияти кай даражада буни куйидаги олимлар томонидан ва халкаро стнадартларда келтирилган таьрифлардан билишимиз мумкин булади.

Молиявий хисоботнинг халкаро стандартларида "Х,исоб сиёсати" атамасига куйидагича таъриф берилган: "Х,исоб сиёсати - бу тадбиркорлик субъекти томонидан молиявий хисоботларни тайёрлаш ва такдим этишда кулланиладиган муайян принциплар, усуллар, одатлар, коидалар ва амалиётлар"235.

Халкаро стандартда берилган ушбу таърифдан куриш мумкинки, хужалик юритувчи субъектлар томонидан ишлаб чикиладиган ушбу хужжатдан асосий максад бу молиявий хисоботларни тайёрлаш ва уларни такдим этишга кумаклашиш булиб хисобланади.

234 "Узбекистон-2030" Стратегияси тугрисидагги 11.09.2023й ПФ-158-сон https://lex.uz/ru/docs/6600413

235 8-сон БХХС (IAS) "Дисоб сиёсати, хисоб бахоларидаги узгаришлар ва хатолар".

1-сон "Хисоб сиёсати ва молиявий хисобот" БХМСда эса, куйидагича тавсифланган: "Х,исоб сиёсати деганда, хужалик юритувчи субъектнинг рахбари бухгалтерия хисобини юритиш ва молиявий хдсобот тузиш учун кабул киладиган усулларнинг йигмаси тушунилади, молиявий хисобот шу усулларга мувофик ва уларнинг коидалари ва асосларига мувофик равишда тузилади"236.

Республикамиз иктисодчи олимларидан профессор К.Б.Уразов ва М.Э.Пулатовлар237 томонидан хисоб сиёсатига куйидагича таъриф берилган: "Х,исоб сиёсати - корхона рахбари томонидан бухгалтерия хисобини юритиш ва молиявий хисоботни тузиш буйича кабул килинган тамойиллар ва тартиблар мажмуаси" Олимлар томонидан берилган ушбу таърифда хисоб сиёсатининг корхонанинг бухгалтерия хисобини юритиш буйича вазифаси хисобга олинган булсада, бирок хисоб сиёсатининг хужалик юритувчи субъектларда бухгалтерия хисобини ташкил этиш буйича вазифаси хисобга олинмаган.

"Х,исоб сиёсати деганда, бухгалтерия хисоби субъекти рахбари томонидан бухгалтерия хисоби ва хисоботини ташкил этишда йул харитаси, шунингдек молиявий хисоботни тузиш ва такдим этиш буйича кабул килинган усуллар ва принципларга тулик амал килган холда узининг хисоб тизимини белгилаш тушунилади".

Олиб борилган тадкикотлар давомида Республикамизда фаолият юритиб келаётган фармацевтика саноати корхоналарида хисоб сиёсати ва унда ёритиладиган ахборотлар билан танишиб чикдик.

Фармацевтика саноати корхоналарида хисоб сиёсати корхона рахбарининг буйруги асосида хар бир хисобот йилининг бошида ишлаб чикилади ва тасдикланади. Ушбу жараён, яъни корхона рахбарининг тегишли ташкилий-фармойиш хужжатлари буйича расмийлаштирилиши 1 -сон БХМСнинг 55-бандида кузда тутилган булсада, бирок ушбу банднинг иккинчи хатбошисида ушбу хужжат расмийлаштирилган йилдан кейинги йилнинг 1 январидан бошлаб кулланилиши хамда йил давомида узгартирилишига йул куйилмаслиги (56-бандида курсатилган сабаблардан ташкари) курсатилган. Демак, бизнинг фикримизча, бухгалтерия хисоби миллий стандартларида келтирилган ушбу жихатлар айрим фармацевтика саноати корхоналарида хисоб сиёсатини тузишда хисобга олинмаган.

фармацевтика саноати корхоналарида бухгалтерия хисобини юритиш тартиби хисоб сиёсатида келтирилган булиб, ушбу корхоналарининг барчаси автоматлаштирилган дастурларда, жумладан "1С: Предприятие" дастурининг турли хил версиялари ёрдамида узларининг хисоб ва хисоботларини юритадилар.

236 1-сон БХМС "Хисоб сиёсати ва молиявий хисобот" // АВ томонидан 14.08.1998 й. 474-сон билан руйхатга олинган.

237 Уразов К.Б., Пулатов М.Э. Бухгалтерия хисоби. Дарслик. -Т.: 'Тап va texnologiyalar nashriyot-matbaa иуГ -2021, 560 бет.

Юкоридаги тадкикот натижаларидан куриш мумкинки, бугунги кунда, мамлакатимизда фаолият курсатаётган турли мулкчилик шаклидаги фармацевтика махсулотлари ишлаб чикариш фаолияти билан шугулланаётган корхоналар томонидан ишлаб чикиладиган хисоб сиёсатини уларнинг ишлаб чикариш жараёнлари хусусиятларидан келиб чиккан холда такомиллаштиришнинг зарурияти мавжуд. Шу боис, тадкикот ишимизда, дори-дармон воситаларини ишлаб чикувчи корхоналарда махсулотлари хисобини юритиш буйича, халкаро стандартлар талабларига жавоб берадиган "фармацевтика саноати корхоналарида бухгалтерия хисобини юритиш буйича Х,исоб сиёсати" ишлаб чикишни лозим, деб топдик.

Ушбу хисоб сиёсатини куйидаги кисмларга ажратган холда, ахборотларнинг ёритилишини тавсия этдик:

I блок. Умумий тавсифи.

1-Кисм. Фармацевтика саноати корхонасининг кайси ишлаб чикариш тармогига киришини белгилаб олиш:

* дори-дармон воситаларини чикариш тармоклари;

* яроклилик муддати якинлашган махсулотларини кайта ишлаб чикариш тармоклари.

2-кисм. Корхонада ишлаб чикариладиган дори-дармон воситаларининг турларини аниклаш:

* таблетка дори воситалари ишлаб чикариш тармоклари махсулотлари;

* дори-дармон махсулотларини кайта ишлаб чикариш тармоклари махсулотлари.

* 3-кисм. Ишлаб чикариш технологиясининг кайси хом ашё турларини ишлаб чикаришга мулжалланганлигини курсатиш:

* полипропилен гранула хом ашёси;

* доривор усимлик хом-ашёлари;

* табиий ва кимёвий моддалар;

* бошкалар.

II блок. Ишлаб чикариш тузилмаси.

1-Кисм. Ишлаб чикариш булимлари ва уларда ишлаб чикариладиган дори-дармон воситаларининг турлари:

* асосий ишлаб чикариш ин-балк булими - таблеткалар турли-хил,

* преформа -преформа ишлаб чикариш;

* ички кисмларни ишлаб чикариш булими - еврокалпачики

* Навестка булими - флакон учун навестка;

* кадоклаш булими - кадокланган дори-дармон воситалари.

2-кисм. Корхонанинг ёрдамчи ишлаб чикариш булимларининг таркибини аниклаш:

* групповая этикетка;

* гранула чикиндилари;

3-кисм. Умумишлаб чикариш булимларининг таркибини аниклаш:

* таъминот булими;

* иссиклик таьминоти булими;

* ёнгинга карши курашиш булими;

* коровулхона;

* тозалик буйича булим;

* бошкалар.

III блок. Ишлаб чикариш жараёнларини бахолаш.

1-Кисм. Товар-моддий захираларини бахолаш усуллари:

* ФИФО;

* АВЭКО.

2-кисм. Умумишлаб чикариш харажатларини таксимлаш усуллари:

* ишлаб чикариш хажмига нисбатан;

* ишлаб чикаришнинг режали таннархига нисбатан;

* ходимларнинг иш хакига нисбатан;

* хом ашё ва материал харажатларига нисбатан;

* олинган даромадга нисбатан;

* бевосита харажатларга нисбатан;

* асосий воситалар амортизациясига нисбатан;

* бир турдаги асосий воситалар буйича ижара хакига нисбатан;

* бошка белгиларга нисбатан.

IV блок. Молиявий хисоботда ёритиладиган ахборотлар.

1-Кисм. Корхона томонидан юборилиши лозим булган молиявий хисобот шакллари:

* бухгалтерия баланси;

* молиявий натижалар тугрисидаги хисобот;

* пул-окимлари хакидаги хисобот;

* хусусий камитал тугрисидаги хисобот;

* изохлар, хисоб-китоблар ва тушунтиришлар.

2-кисм. Фармацевтика саноати корхоналарининг ишлаб чикариш жараёнлари хусусиятларидан келиб чиккан холда молиявий хисоботнинг таклиф этилган янги шакллари.

Юкоридаги ташкилий тузулмадан келиб чикиб фармацевтика саноати корхоналари учун тавсия этилган "Х,исоб сиёсати"ни куйидаги расм оркали ифодаладик 1.1 -расм)

1-Кисм.

Фармацевтика саноати корхона сининг кайси ишлаб чи;а-риш тармоги

га кириши ни

2-кисм.

Корхон

ада ишлаб чикари ладига н дори-дармон восита ларини

нг турла-рини

3-кисм. Ишлаб чикариш технологиясининг

кайси хом ашё турларини ишлаб

чикаришга мулжалланганлигин и курсатиш

1-КИСМ.

Ишлаб чикари ш

булимл ари ва уларда ишлаб чикари ладиган дори-дармон воситал

2-кисм.

Корхон анинг ёрдам-

чи ишлаб чика-риш булим-ларини

нг таркиб ини

3-кисм.

Умумишлаб чикариш булимларининг таркибини аниклаш

1-КИСМ.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Товар-

моддий зах,иралар

ини бах,олаш усуллари

2-кисм.

Умуми шлаб чикари ш

харажат ларини таксимл

аш усуллар и

2-кисм.

Фармацев

тика

саноати

корхонал

арининг

1-кисм. ишлаб

Корхона чикариш

томонида жараёнла

н ри

юборили хусусиятл

ши лозим аридан

булган келиб

молиявий чиккан

х,исобот х,олда

шакллари молиявий х,исоботн инг таклиф этилган янги шакллари

1.1-расм. Фармацевтика саноати корхоналарида бухгалтерия хисобини юритиш буйича Х,исоб сиёсати238

хулоса

; Тадкикотлар асосида муаллиф ишланмаси.

Фармацевтика саноати корхоналарида ишлаб чикариш жараёнлари хисобини такомиллаштириш буйича куйидаги хулоса ва таклифлар ишлаб чикилди.

1. Олиб борилган тадкикотлар натижасида фармацевтика саноати корхоналаридаги материаллар асосий ва ёрдамчи материалларга ажратилди. Биз томонимиздан тавсия этилган ушбу таснифлаш фармацевтика махсулотлари ишлаб чикариш корхоналарида бошкарув карорларини аник кабул килишга, ишлаб чикариш жараёнларини калькуляция килишга ва махсулот таннархини аниклашга хизмат килади, деб хисоблаймиз.

2. Шунингдек, дори-дармон воситаларини ишлаб чикувчи корхоналар томонидан хом ашё ва материаллар хисоби тахлил килиниб улар буйича бухгалтерия операциялари хамда ушбу операция натижаларини бухгалтерия ёзувларида акс эттириш масалалари тадкик килинди.

3. Тадкикотлар давомида "Фармацевтика саноати корхоналарида бухгалтерия хисобини юритиш буйича Х,исоб сиёсати" ишлаб чикилди ва унинг таркибий кисмлари келтирилди.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Абрютина М.С. Экономический анализ торговой деятельности: Учебное пособие. - М.: «Дело и Сервис», 2000, - 512 с.

2. Аудит. Дарслик I-жилд. (М.М. Тулаходжаева, Ш.И.Илхамов, К.Б.Ахмеджанов ва бошкалар. ТДИУ. -Т.: NORMA 2008. -320 б.

3. Бабаев Ю.В. и др. Бухгалтерский финансовый учет. Учебник для ВУЗов, 2005.

4. Бернстайн Л.А. Анализ финансовой отчетности: теория, практика и интерпретация. М.: Финансы и статистика, 2002. 623 с.

5. Боронов Б.Ф. Корхоналар молиявий активларини бахолаш хамда молиявий хисоботларда акс эттириш. Илмий-услубий тавсиялар. -Самарканд. СамИСИ. 2020. - 36-бет.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.