Научная статья на тему 'БОШҚАРУВИ ТИЗИМИДА ХАРАЖАТЛАР ҲИСОБИНИНГ ЗАРУРАТИ'

БОШҚАРУВИ ТИЗИМИДА ХАРАЖАТЛАР ҲИСОБИНИНГ ЗАРУРАТИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
53
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
РАқАМЛИ ИқТИСОДИЁТ / БОШқАРУВ қАРОРЛАРИ / МОЛИЯВИЙ ҲИСОБ / ИШЛАБ ЧИқАРИШ ХАРАЖАТЛАРИ / АХБОРОТ ТИЗИМИ

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Мухамедова С. И.

Мақолада рақамли иқтисодиёт ривожланаётган бир пайтда харажатлар ҳисоби ва маҳсулотлар таннархи - илмий асосланган бошқарув қарорларини тадқиқ этиш ва қабул қилишда муҳим ахборот базаси эканли очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE NEED FOR COST ACCOUNTING IN A MANAGEMENT SYSTEM

The article reveals that cost accounting and product costing is an important information base for researching and making science-based management decisions at a time when the digital economy is developing.

Текст научной работы на тему «БОШҚАРУВИ ТИЗИМИДА ХАРАЖАТЛАР ҲИСОБИНИНГ ЗАРУРАТИ»

Мухамедова С.И.

Самарканд ицтисодиёт ва сервис институти ассистенти

бошцаруви тизимида ХАРАЖАТЛАР ХИСОБИНИНГ

ЗАРУРАТИ

Аннотация. Мацолада рацамли ицтисодиёт ривожланаётган бир пайтда харажатлар уисоби ва маусулотлар таннархи - илмий асосланган бошцарув царорларини тадциц этиш ва цабул цилишда мууим ахборот базаси эканли очиб берилган.

Калит сузлар: рацамли ицтисодиёт, бошцарув царорлари, молиявий уисоб, Ишлаб чицариш харажатлари, ахборот тизими.

Muhammedova S.I.

assistant

Samarkand Institute of Economics and Service THE NEED FOR COST ACCOUNTING IN A MANAGEMENT SYSTEM

Abstract. The article reveals that cost accounting and product costing is an important information base for researching and making science-based management decisions at a time when the digital economy is developing.

Key words: digital economy, management decisions, financial accounting, Production costs, information system.

Мамлакат иктисодиётининг бозор муносабатларига утиши самарали хужалик юритишни, ахборот технологиялари, барча янги ва тараккийпарвар ютукларни фаол ва изчил татбик этишни талаб килади. Бундай шароитларда бухгалтерия хисобининг роли бекиёс даражада ортиб боради, чунки нафакат килинган харажатларни олинган даромадлар билан киёслаш, балки ташкилотлар ва корхоналарнинг ишлаб чикариш, тижорат ва молиявий фаолиятига куйилган хар бир сумдан самарали фойдаланиши буйича мукаммал хисоб олиб боришни такозо этади.

Хужалик фаолиятининг ахборот таъминоти - бу хужаликни мукобил бошкарув карорларини кабул килиш учун зарур булган ахборотлар тизимидир. Бунда самарали карорларни кабул килиш имконини таъминлайдиган ахборот тизимини ташкил этиш хужалик фаолиятидаги мухим вазифалардан бири булиб хисобланади. Шу билан бирга бухгалтерия хисоби корхонани шунчаки ахборот билан таъминлаб колмай, балки бошкаришни самарали ташкил этиш имкониятини берадиган ахборотлар тизими билан таъминлаши зарур.

Х,озирги шароитда олинган ахборот олий сифатли ва самарадор, хам ички, хам ташки фойдаланувчилар талабини кондирадиган булиши лозим.

Бу шуни aнглaтaдики, бухгaлтерия aхбороти кyрсaткичлaрнинг энг кaм микдоридан иборaт 6Улиши, aMMO бошкарув иерaрхиясининг турли дaрaжaлaридaги унинг фойдаланувчиларидан энг куп микдорини кондириши лозим. Такдим этиладиган ахборот зарур, мухим ва максадга мувофик булиши, ортикча курсаткичларни истисно этиши керак. Бундан ташкари, бухгалтерия ахбороти энг кам микдорда мехнат ва вакт сарф килган холда шакллантирилиши лозим.

Дастлабки маълумотларнинг катта хажми менеджерларга уни тулик англашга, тахлил килишга ва узларининг ишларида ишлатишга халакит беради. Менеджерлар узларининг вазифаларини бажариш учун киска куринишда ва бошка гурухлаштирилган ахборотларни ишлатиш керак.

Бозор иктисодиёти ривожланаётган бир пайтда харажатлар хисоби ва махсулотлар таннархи - илмий асосланган бошкарув карорларини тадкик этиш ва кабул килишда мухим ахборот базаси булиб хисобланади.

Харажатларни тезкор бошкариш учун уларнинг хисобини харажат элементлари ва моддалари буйича хисоб объектлари кесимида аник олиб бориш ва махсулот таннархини оператив аниклаш, уни бозор бахолари билан солиштириш ва молиявий натижаларни киска вакт орaлиFидa аниклаш мухимдир.

Шуни кайд килиш лозимки, бухгалтерия ахборот тизимининг натижасида хисоботлар куйидаги гурухлар учун тузилади:

1) бухгалтерия ахборотидан ташки фойдаланувчилар учун;

2) даврий режалаштириш ва назорат максадлари учун;

3) ностандарт вазиятлар вужудга келганда мукобил карорлар кабул килиш ва корхона сиёсатини танлаш учун.

Молиявий хисоб ташки фойдаланувчиларга хабар килинадиган ахборотларни камраб олади. Шу уринда корхона таркибига кирмайдиган ташки фойдаланувчиларни бевосита ва билвосита молиявий кизикишга эга фойдаланувчиларга булиш мумкин.

Бошкарув жараёнининг ахборот таъминоти бухгалтерия, статистика хисоботлари, тезкор маълумотлар, турли норасмий маълумотларни уз ичига олади. Корхонага нисбатан ахборот маълумотлари окими ташки ва ички омилларга боFлик. Корхонада ахборот мухити ва бошкарув карорларини тузиш хамда кабул килишдаги кичик тизимларнинг узаро боFликлигини куйидаги схемада куришимиз мумкин.

Корхона рахбарияти томонидан мукобил бошкарув карорларини кабул килишда ва ахборотларни шаклланишида ишлаб чикариш харажатлари тyFрисидaги ахборотларни узида мужассамлаштирган холда бухгалтерия хисоби куйидаги тамойиллар асосида амал килади:

- Бошкарув карорларини кабул килиш учун маълумотларни олдиндан билиш тамойили. Бунда келгуси давр харажатлари ва даромадларини бахолаш мухим ахамият касб этади.

- К,абул килинган карорларнинг маъсулиятлилиги тамойили. Агарда хужалик фаолиятида маъсулият булмаса, жавобгарлик марказлари буйича ишлаб чикариш харажатлари хисобини юритишдан маъно мантик булмайди.

- Тулалик тамойили. Ишлаб чикариш харажатлари бухгалтерия хисоби дастлабки хужжатларисиз ва иккиёклама ёзув тамойилисиз юритилган холатларда хам у авваламбор молиявий хисоб ва хисоботлар курсаткичлари маълумотлари билан мос холда булиши керак.

- Тушунарлилик тамойили. Аналитик жадваллар, графиклар куринишидаги маълумотлар фойдаланувчилар учун тушунарли ва кулай булиши керак.

Бошкарув карорларини кабул килиш ахборот му^ити

Иктисодиёт;

Конунчилик;

Фан ва техника;

Тижорат мухити;

Харидорлар;

Сотиш каналлари;

Таъминотчилар;

Ракобатчилар

Ташки маълумотлар тахлили тизими

Молиявий хисоб маълумотлари тахлили тизими

Бошкарув хисоби маълумотлари тахлили тизими

Фаолият максад ва вазифалари

Алтернатив вариантлар ичидан мукобил вариантни танлаш

Бошкарув хисоби маълумотлари тахлили тизими

Ишлаб чикариш-молиявий активлардан фойдаланиш

буйича ечимларни ишлаб чикиш

К,айта алока окимлари

Г.Н.Санаев фикрича юкорида курсатилган тамойилларни инкор этмаган холда, уларни а^амиятлилик (хисобот узида фойдаланувчи учун ахамиятли булган маълумотларни акс эттириши, ортикча маълумотлардан холис булиши лозим) ва таккослаш (хисобот маълумотларидан жавобгарлик марказларида фойдаланиш имконияти булиши керак, хисобот маълумотлари режа, бюджет ва смета курсаткичлари билан таккослаш имкониятини бериш керак) тамойиллари билан тулдириш мумкин.

Ишлаб чикариш харажатлари бухгалтерия хисобини юритиш учун бошкарув хисоби элементларидан фойдаланишда молиявий ва бошкарув хисобларининг узаро таъсирини урганиш мухим ахамият касб этади.

Бошкарув ва молиявий хисоб уртасида куп умумийлик мавжуд, уларнинг иккаласи хам корхона хисоб тизими ахборотларидан фойдаланади. Корхона хисоб тизимининг булимларидан бири харажатлар ва даромадлар хисоби булиб, у молиявий хисобда хам бошкарув хисобида хам кулланилади. Бундан ташкари иккала хисобнинг ахборотлари мукобил бошкарув карорларини кабул килишда фойдаланилади.

Ишлаб чикариш харажатлари бухгалтерия хисобининг аник амалий вазифаларига куйидагиларни киритиш мумкин:

- хужалик фаолиятида таваккалчилик куп учрайдиган жойларни аниклаш;

- хужаликда бахо сиёсатини аниклаш;

- ассортимент сиёсатини шакллантириш ва махсулотларнинг даромадсиз турларини аниклаш;

- кушимча харажатлар самарадорлигини бахолаш ва капитал куйилмаларнинг мувофиклиги.

Ушбу вазифалар бошкарув карорларини кабул килиш учун ахборотларни шакллантириш ва тахлил килиш доирасини камраб ололмайди. Ишчиларни раFбатлантириш шартлари хисобга олинмайди, буларсиз эса корхона жавобгарлик марказлари буйича самарали хисоб тизимини туза олмайди, уларнинг фаолиятини назорат ва бахолай олмайди, уз вактида меъёрлардан OFишишларни аниклай олмайди. Ушбу максадларда ишлаб чикариш харажатлари бухгалтерия хисоби вазифаларини куйидагича тулдириш мумкин:

- самарали бошкарув карорларини кабул килишда фойдаланувчилар учун зарур ахборотларнинг "кириши" ва "чикишини" талкин килиш;

- ишчиларнинг мехнатини раFбатлантириш шароитларини яратиш;

- натижаларни назорат килиш ва бахолаш.

Адабиётлар руйхати:

1. Махсудов, Б. (2012). Бошкарув хисобининг тарихига бир назар. Экономика и инновационные технологии, (3), 99-104.

2. Nurmanov, K. (2020). Стратегик бошкарув хисоби максадлари учун махсулот таннархини калькуляция килишнинг халкаро усулларидан фойдаланиш. Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar, (5), 140-146.

3. Махсудов, Б. (2012). Бошкарув хисобининг тарихига бир назар. Экономика и инновационные технологии, (3), 99-104..

4.Ширинов, У. А. (2021). Conceptual issues of segmentary audit in communication enterprises. Экономика и социум, (7), 554-558.

5.Ширинов, У. А. (2021). Improvement of methodology of auditoral assessment of segmentary accounting and reporting reality in committees providing communication services. Экономика и социум, (5-2), 642-647.1.

6.Bondarskaya, O. V., Tukhtabaev, J. S., Akramova, R. R., Saidrasulova, K. B., Shirinov, U., & Kurbanova, Z. T. (2023, April). The Impact of Digitalisation on the Safe Development of Individuals in Society. In Internet of Things, Smart Spaces, and Next Generation Networks and Systems: 22nd International Conference, NEW2AN 2022, Tashkent, Uzbekistan, December 15-16, 2022, Proceedings (pp. 299-309). Cham: Springer Nature Switzerland.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.