Научная статья на тему 'ДИНИЙ БАҒРИКЕНГЛИКМИЛЛАТЛАРАРО ТОТУВЛИК ОМИЛИ'

ДИНИЙ БАҒРИКЕНГЛИКМИЛЛАТЛАРАРО ТОТУВЛИК ОМИЛИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

71
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
диний багрикенглик / сабр / тоқатлилик / чидомлилик / бардошлик / ҳамдардлик / миллатлараро тотувлик / меҳир-мурувват / инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Гулбахар Айтбаевна Сапарова, Жадира Даулетбаева

Мазкур мақолада бағрикенглик ва миллий ўзликни англаш дунѐ ҳодисаларга муносабатларда, ўтмиш ва маънавий қадриятларни баҳолашдаги мезонларда муҳим омили ҳақидаги қарашлари илмий-фалсафий жиҳатдан ўрганилди. «Бағрикенглик» сўзи диярли барча тилларда бир хил ѐки бирбирини тўлдирувчи мазмунга эга ҳақидаги қарашлари илмий назарий жиҳатдан тадқиқ этилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ДИНИЙ БАҒРИКЕНГЛИКМИЛЛАТЛАРАРО ТОТУВЛИК ОМИЛИ»

ДИНИЙ БАГРИКЕНГЛИК- МИЛЛАТЛАРАРО ТОТУВЛИК ОМИЛИ

Гулбахар Айтбаевна Сапарова

Нукус давлат педагогика институти фалсафа фанлари буйича фалсафа

доктори (PhD)

Жадира Даулетбаева

Нукус давлат педагогика институти 2-курс магистрант

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада багрикенглик ва миллий узликни англаш дунё ходисаларга муносабатларда, утмиш ва маънавий кадриятларни бахолашдаги мезонларда мухим омили хакидаги карашлари илмий-фалсафий жихатдан урганилди. «Багрикенглик» сузи диярли барча тилларда бир хил ёки бир-бирини тулдирувчи мазмунга эга хакидаги карашлари илмий назарий жихатдан тадкик этилади.

Калит сузлар: диний багрикенглик, сабр, токатлилик, чидомлилик, бардошлик, хамдардлик, миллатлараро тотувлик, мехир-мурувват,инсон хукуклари ва эркинликлари.

КИРИШ

1995 йил 16 ноябрда ЮНЕСКО Бош конференциясининг 28-сессиясида Багрикенглик тамойиллари тугрисидаги декларация кабул килинди. ЮНЕСКО томонидан багрикенгликка оид етмишдан зиёд халкаро хужжатлар, конвенция-лар кабул килинди [2].

Декларацияда ирки, жинси, келиб чикиши, тили, динидан катъи назар, багрикенгликни таргиб этиш, инсон хукуклари ва эркинликларга хурмат билан караш каби мажбуриятлар акс этган. Албатта, халкимизга азалдан хос булган хислат багрикенглик биз учун анъанавийдир. Шу кундан эътиборан Жахон афкор оммаси 16 ноябрни хар йили «Халкаро багрикенглик куни» сифатида кенг нишонланиб келинмокда. 1996 йилда БМТ Бош Ассамблеяси хар йили шу кунни Халкаро багрикенглик куни деб нишонлашни таклиф килган эди.

АДАБИЕТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Багрикенглик жамият тараккиёти тарихида узига хос мухим ижтимоий-фалсафий масалалардан бири хисобланган.

February, 2022 Multidisciplinary Scientific Journal

934

fflyHHHr ynyH ^anca^HH Ta^aKKyp Tapuxuga Ba xp3Hpru 3aMOH TagKUKoraapga 6arpHKeHraHK MacanacHHHHr y eKH 6y ^Hxaraapura эtтн6op KaparanraH. ^yMnagaH, TXo66e, K.А.Гeпbвнцнн, O.Bont6ep, ^.^ugpo, n.AXonb6ax,

^.^Xycco Ba 6omKanap «MeH»HH эpкнн 6enrunam MyMKHHnurHHH axroKHH Ba

^anca^HH SunHMnap gapa^acuga KyHganHK OHr cu^araga KaparaHnap. EarpuKeHraHK Macanacu HmuMoHH-MagaHHH xaeTga $aftnacy$nap Ba 6omKa TagKHKOTHunapHH gHKKaT MapKa3Hga 6ynH6, 6arpHKeHraHKHH ^anca^HH KaTeropua cu^arnga Ha3apHH ^Hx,aTgaH acocnam (^^..Hokh) , ^aMH^T 6apKapopnurHHH TatMHHnoBHH MyxuM MatHaBHH KagpuaT cu^arnga acocnaHgu (O.K.fflHnnep, Y.^^efiMc Ba 6omKanap).

«EarpHKeHraHK» cy3H guapnu 6apna rarnapga 6Hp xun eKH 6hp-6hphhh TyngHpyBHH Ma3MyHra эгa. YnapHH yMyMnamTHpu6 «6arpHKeHraHK» HugaMnunHK, 6apgomnHK, TOKaraunHK, y3rana Kapamnap Ba xapaKaraapra xypMaT 6unaH MyHoca6aTga 6ynum, MypyBBaraunHK, xuMMaraunHK, KenupHMnunHK, Mexpu6oHHHK, xaMgapggHK Ka6u MatHonapra эгa geHum MyMKHH.

EarpHKeHraHK Ba mh.mhh y3HHKHH aHraam gyHe xpgucanapra MyHoca6araapga, yTMHm Ba MatHaBHH KagpuaraapHH 6axonamgaru Me3OHnapga, xaTTOKH Typnu gHHnapapo MyxuM MacananapHHHr eHHMHHH Tonumga y3 H^ogacuHH Tonagu.

1992 HHHHHHr ^eBpant-MapT ofinapuga Y36eKucTOH Pecny6nHKacu EMT Ba EXX,T Ka6u Hy^y3HH xa^Kapo TamKHnoTnapra at3O 6ynH6, xa^Kapo xaM^aMHaTra y3HHHHr xa^Kapo xyKyK 6yftHHa TaH onHHraH Metepnapra Ba EMTHHHr hhcoh xyKywpu 6yfiHHa acocHH xy^^araapu, myHHHrgeK hhcoh xyKyK^apuHHHr Typnu ^a6x,anapHra TaamyKgu 6ynraH 38 Ta xa^Kapo mapTHoMa Ba 6uTHMnapra KymunraHnuruHH TacgHKgagu [3].

MaMnaKaraapapo HmuMoHH-HKTHcogHH, xycycaH HHMHH-MagaHHH, gHHHH aroKanapHHHr ypHaranHmH MaMnaKaraMH3ga MatHaBHH-axnoKHH $a3HnaraapHHHr, my 6unaH 6upra hchomhh KagpHaraapHHHr puBo^naHumu mh.mhh y3HHKHH aHraamra xH3MaT KH^MoKga. ^axpH xaM^aMHaTuga Y36eKHcTOHga gHHHH-MagaHHH coxaga aManra omupunaeTraH umnapra hchomhh KagpuaraapgaH h^thmohh xaeTga ^oftganaHum Ta^pu6acura KyHgaH-KyHra KH3HKHm opTMoKga.

2018 hhh EMT Eom AccaM6neacHHHHr 12 geKa6pgaru anna ceccuacuga «Matpu^aT Ba gHHHH 6arpHKeHraHK» Maxcyc pe3on^Hacu Ka6yn KunuHgu.

Ma3Kyp pe3on^uaHH Ka6yn Kunum Tama66ycHHH Y36eKucToH npe3HgeHTH fflaBKaT Mup3HeeB 2017 hhh ceHTa6pga Htro-HopKga 6ynH6 yTraH EMT Eom

February, 2022

https://t.me/ares uz Multidisciplinary Scientific Journal

Ассамблеясининг 72-сессиясида илгари сурган эди. Узбекистон таклиф этган резолюциянинг асосий максади — барча учун таълим олиш имкониятини такдим этиш, саводсизлик ва билимсизликни бартараф этишдан иборат. Хужжатда «багрикенглик ва узаро хурматни урнатиш, диний эркинликни таъминлаш, диндорлар хукукларини химоя килиш ва уларнинг камситилишига йул куймаслик"ка хам чакирилган [1].

Резолюцияда таълим, тинчлик, инсон хукуклари, багрикенглик ва дустликнинг олга сурилиши мухим рол уйнаши таъкидланади, шунингдек, дунёда тинчлик ва хавфсизликни мустахкамлаш учун интеграция, узаро хурмат, инсон хукукларини химоя килиш, багрикенглик ва узаро тушунишнинг мухимлиги тан олинади.

Шу билан бирга, кабул килинган резолюцияда БМТга аъзо давлатлар миллий ва халкаро ОАВ хамда Интернетда кенг куламли таргибот ишларини утказиш, багрикенглик, дин ва эътикод эркинлигига рахна солмаслик тугрисидаги маърифий ахборотларни таркатиш каби коммуникацион стратегияни жорий этиш таклиф килинган.

Айни вактда Марказий Осиё халклари уз тили, урф-одатлари, диний кадриятлари ва узлигини саклаш билан миллий маданиятини бойитишга эришди. Бундай Шаркда иктисодий-маданий марказлар улкан мусулмон Шаркнинг турли улкаларини, Гарб ва Шарк, Шимол ва Жануб мамлакатларини боглаб турувчи кадимги «Ипак йули» анъаналари давом эттирилган холда алока учоклари сифатида машхур булди [4].

«Буюк Ипак йули»нинг Шарк билан Гарбни боглашининг ижтимоий-тарихий ахамияти:

-турли мамлакатлараро ижтимоий-иктисодий алокаларни йулга куйишда; -илмий, сиёсий-маданий алокаларни ривожлантиришда; -турли миллатларнинг тили, урф-одати ва турмуш тарзи билан танишиш ва уларга нисбатан токатлилик рухида булишда;

-турли динлар мавжудлигини эътироф этиш ва уларнинг кадриятларини хурмат килишда;

-миллатлараро, динлараро багрикенгликни тамойилларини шакллантиришда;

--Марказий Осиё халклари узлигини англаш имкониятлари вужудга келишда намоён булди.

ТАХЛИЛ ВА НАТИЖАЛАР

February, 2022

Хрзирги вактда жахонда карйиб тахминан 1,5 миллиард киши ислом динига эътикод килади. 2018 йил маълумотлари буйича хозир Узбекистон Республикасида 16та конфессия расмий руйхатдан утган булиб, у 2224 диний ташкилотдан иборат. Шу жумладан, Исломий ташкилот 2049та, христианлик 158та, яхудийлик жамоаси -8та, бахои жамоати 6та, кришнани англаш жамоаси 1та, буддавийлик храми 1та. Узбекистонда конфессиялардан ташкари «Узбекистон библия жамияти» хамда 40та православ храм ва ибодат уйлари мавжуд [5].

Республикамизда диний багрикенгликни таргиб килиш ва мустахкамлаш йулида купгина халкаро ва республика конференциялари мунтазам утказилиб келинмокда. Жумладан, 2000 йилнинг сентябрь ойида ЮНЕСКО рахномалигида Тошкент ва Самарканд шахарларида «Дуне динлари тинчлик маданияти йулида» мавзусида халкаро илмий конференция утказилиши булди. Унда 90 га якин таникли давлат ва дин арбоблари катнашдилар.

Бу тадбирларнинг тарихий ахамияти шундаки, биринчидан, халкимизда нафакат диний таълимот ва унинг кадриятларига, нисбатан хурмат хисси, балки ижтимоий онгда диний багрикенглик тасаввурлари шаклланади; иккинчидан, миллий ва диний кадриятларнинг узвий богликлигини, уларнинг ижтимоий, маънавий ва ахлокий хаетда тутган урнини, айникса миллий узликни англашдаги ахамиятини чукуррок тушуниб етади; учинчидан, хар бир дин вакиллари бошка динларнинг таълимоти ва кадриятларини эъзозлаши, миллатлар, диний конфессиялар орасида узаро хамкорликни ривожланиши уларда хурмат хиссиетлари шакллантиради; туртинчидан, диний багрикенглик гоясининг халклар онгида шаклланиши хамда карор топиши мамлакат ичида ва ташкарисида тинчлик ва хамкорликни таъминлашга хизмат килади; бешинчидан, диний багрикенглик тамойили турли миллатлар учун маданий мероси ва миллий узликни англашнинг истикболида янги имкониятларни яратади.

Узбекистон халкларида багрикенглик томонларининг тобора мустахкамланиши, маиший-маданий хаетининг яхшиланиши, уларнинг демографик жихатдан усишига хам олиб келди. Агар 1991 йилда Узбекистонда 20 миллион 708 минг киши истикомат килган булса 2017 йил биринчи январь маълумоти буйича 32 миллиондан зиед кишини ташкил этади. Мамлакатимизда истикомат килувчи барча миллат ва элат вакиллари учун уз

тилларида укиш, илм олиш, маънавий-маданий бойликлари,

February, 2022

урф-одатларидан эркин фойдаланиш хукук ва эркинликлари учун кенг имкониятлар яратилган.

Бундан ташкари диний билим олиш ва малака ошириш учун Узбекистон фукаролари чет элга бориш, шунингдек чет эллик талабаларини бу ерда диний билим бериш учун укишга кабул килиш имконияти очилди. Шу утган давр ичида мустакиллик даврида ташкил этилган Ислом билим юртларини минглаб талабалар битириб чикиб, хозирги вактда улар республикамизнинг аксарият масжид-мадрасаларида фаолият курсатмокдалар. Улар томонидан олиб борилаётган маънавий-маърифий ишлар ислом маънавиятини юксалишига диний багрикенгликни карор топишига ва миллий узликни англашга уз хиссасини кушмокда.

ХУЛОСА ВА ТАКЛИФЛАР

Хулоса килиб айтганда, багрикенглик фалсафий категория хисобланиб, цивилизацион тараккиётда унинг конуниятлари ва тамойиллари хакидаги ижтимоий-фалсафий билимлар асосида шаклланган социомаданиятдир.

Узбекистон диний багрикенгликни йулга куйишда узига хос бой тажриба орттирган мамлакатлардан хисобланади. Мустакиллик йиллари Узбекистон давлатининг динга нисбатан амалга оширган адолатли сиёсати мамлакатимизда диний багрикенглик ва миллий узликни англаш тамойилларини янада мустахкамлади.

REFERENCES

1.Мирзиёев Ш.М.БМТнинг Бош Ассамблеясининг 72-сессиясидаги нутки.2017 йил.сентябрь.

2.Багрикенглик тамойиллари Деклорацияси. // ЮНЕСКО халкаро меъёрий хужжатлари. Тошкент: Адолат, 2004.- Б.92

3.Узбекистон Республикаси Олий Мажлис ахборотномаси. - Тошкент, 1998. - № 3 - 6 - Б. 54.

4.Буюк Ипак йули - буюк миллат йули. -Т.: 2004. -Б.13.

5.Юсупов О. Узбекистан - толерантная страна. Конфессиалараро мулокот ва диний багрикенглик - жамият баркарорлиги гарови, Халкаро конференция материаллари. -Т.: "Тошкент Ислом университета", 2014 . -Б.6.

February, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.