Научная статья на тему 'ДХХ ЧЕГАРА ҚЎШИНЛАРИНИНГ МАЪМУРИЙ ҲУҚУҚБУЗАРЛИКЛАР ТЎҒРИСИДАГИ ИШЛАРНИ ЮРИТИШ АМАЛИЁТИ ТАҲЛИЛИ'

ДХХ ЧЕГАРА ҚЎШИНЛАРИНИНГ МАЪМУРИЙ ҲУҚУҚБУЗАРЛИКЛАР ТЎҒРИСИДАГИ ИШЛАРНИ ЮРИТИШ АМАЛИЁТИ ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
Давлат чегараси / Давлат чегарасини қўриқлаш / ҳуқуқбузарликларпрофилактикаси / Давлат чегараси дахлсизлиги / Давлат чегараси режими / Давлат чегараси орқали ўтказиш пунктларидаги режим.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Холбўтаев Абдуғани Абдурахимович

Мақолада ДХХ Чегара қўшинларининг маъмурий ҳуқуқбузарликлар тўғрисидаги ишларни юритиш амалиётининг айрим масалаларининг таҳлили ёритиб берилган бўлиб, миллий қонунчилик ҳужжатларини кўриб чиқиш натижаларига мувофиқ, Чегара қўшинларининг бу борадаги фаолиятини такомиллаштириш бўйича Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг тегишли қарорига қўшимча киритилиши юзасидан таклиф билдириб ўтилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ДХХ ЧЕГАРА ҚЎШИНЛАРИНИНГ МАЪМУРИЙ ҲУҚУҚБУЗАРЛИКЛАР ТЎҒРИСИДАГИ ИШЛАРНИ ЮРИТИШ АМАЛИЁТИ ТАҲЛИЛИ»

s#

Ws,

UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz

ДХХ ЧЕГАРА ЦУШИНЛАРИНИНГ МАЪМУРИИ Х^У^БУЗАРЛИКЛАР ТУГРИСИДАГИ ИШЛАРНИ ЮРИТИШ АМАЛИЁТИ ТАХ.ЛИЛИ Холбутаев АбдуFани Абдурахимович

Жамоат хавфсизлиги университети мустакил изланувчиси

ю.ф.ф.д (PhD) https://www.doi.org/10.5281/zenodo.10464683

ARTICLE INFO__ABSTRACT

Received: 30th December 2023 Accepted: 05th January 2024 Online: 06th January 2024 KEY WORDS

Давлат чегараси, Давлат чегарасини цурицлаш,

хуцуцбузарликлар профилактикаси, Давлат чегараси дахлсизлиги,

Давлат чегараси режими, Давлат чегараси орцали утказиш пунктларидаги режим.

Давлат бошкаруви сохасида содир этиладиган ва куп учрайдиган хукукбузарлик куринишларидан бири - маъмурий хукукбузарликдир. Маъмурий хукукбузарликнинг мазмуни амалдаги конунчиликда аник; курсатиб утилган булиб, куйидаги умумий хусусиятларга эга.

Биринчидан, маъмурий хукукбузарлик — ижтимоий зарарли хисобланади, яъни унинг содир этилиши жамият ва фукароларнинг хукуклари х,амда конуний манфаатларига моддий ва маънавий зарар етказади.

Иккинчидан, маъмурий хукукбузарлик — маъмурий хукукка хилоф хисобланади, яъни бундай хатти-харакатларни содир этиш конунчилик хужжатларида тугридан-тугри такикланган.

Учинчидан, маъмурий хукукбузарлик килмишдир. Маъмурий хукукбузарлик - бир ёки бир неча инсонларнинг онгли ва иродали харакати ёки харакатсизлигида ифодаланади.

Туртинчидан, маъмурий хукукбузарлик - жисмоний шахс томонидан содир этиладиган килмишдир. МЖтКга биноан маъмурий хукукбузарликнинг субъекти сифатида факатгина жисмоний шахслар намоён булиши мумкин.

Бешинчидан, маъмурий хукукбузарликда айбнинг мавжудлиги, яъни маъмурий хукукбузарлик касддан ёки эхтиётсизлик оркасидан содир этиладиган онгли, иродали килмиш хисобланади.

Мацолада ДХХ Чегара цушинларининг маъмурий хуцуцбузарликлар тугрисидаги ишларни юритиш амалиётининг айрим масалаларининг тахдили ёритиб берилган булиб, миллий цонунчилик хужжатларини куриб чициш натижаларига мувофиц, Чегара цушинларининг бу борадаги фаолиятини такомиллаштириш буйича Узбекистон Республикаси Вазирлар Маукамасининг тегишли царорига цушимча киритилиши юзасидан таклиф билдириб утилган.

é

Ws,

UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz

Олтинчидан, маъмурий хукукбузарлик жазога сазовор килмишдир1.

МЖтКнинг туртинчи булими маъмурий хукукбузарлик тугрисидаги ишларни юритиш асослари ва тартибига багишланган булиб, айрим концептуал узгаришларни хисобга олмаганда, деярли хукукбузарлик тугрисидаги ишларни юритиш фаолиятини такомиллаштиришга каратилган конун ижодкорлиги фаолияти олиб борилмаган. Бу борада Н. Дадабоева хам янги тенденциялар маъмурий хукукбузарликларга оид суд амалиётини такомиллаштиришни такозо этади деб хисоблайди2.

ДХХ Чегара кушинларининг маъмурий хукукбузарликлар тугрисидаги ишларни юритувчи субъект сифатидаги хукукий ма;оми МЖтКда уз аксини топган.

Хусусан, мазкур кодекснинг 2482-моддасига кура, ДХХ Чегара кушинларига ушбу МЖтКнинг 224-моддасида, 2241-моддасининг биринчи кисмида, 225-моддасининг биринчи, иккинчи ва учинчи кисмларида назарда тутилган маъмурий хукукбузарликлар тугрисидаги ишлар тааллуклидир, ДХХ Чегара кушинлари булинмаларининг бошли;лари ва уларнинг уринбосарлари Чегара кушинлари номидан маъмурий хукукбузарлик тугрисидаги ишларни куриб чи;ишга ва жарима тарзидаги маъмурий жазо чораси куллашга х,а;ли.

ДХХ Чегара кушинларининг маъмурий хукукбузарликлар тугрисидаги ишларни куриб чикиш буйича ваколат такдим этилган дастлабки конун хужжати сифатида 2022 йил 15 февралдаги "Узбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодексига узгартиш ва кушимчалар киритиш хакида"ги УРК-753-сон 3 Конунини айта оламиз.

Бундан ташкари, 2023 йил 25 апрелдаги "Узбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодексига Узбекистон Республикасининг Давлат чегарасини куриклаш ва химоя килишни янада кучайтиришга каратилган кушимча ва узгартишлар киритиш хакида"ги УРК-832-сон4 Конуни кабул килиниши оркали ДХХ Чегара кушинларининг маъмурий хукукбузарликлар тугрисидаги ишларни юритиш фаолияти такомиллаштирилди.

ДХХ Чегара кушинлари харбий хизматчилари томонидан Давлат чегарасини куриклаш сохасидаги маъмурий хукукбузарликлардан асосан МЖтКнинг 224, 2241, 225-моддаларида назарда тутилган конун бузилишлари буйича тегишли процессуал хужжатлар расмийлаштирилмокда.

МЖтКнинг 224-моддаси диспозициясига кура, "Чегара зонасига, шунингдек фукароларнинг кириши ва булишига вактинча чеклов белгиланган жойларга кириш хамда уларда яшаш коидаларини бузиш" учун жавобгарлик белгиланган.

1 Одилцориев Х.Т., Косимое Б.Э., Маъмурий хукук: Дарслик - Т., Узбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги Академияси, 2010. - Б. 198-201.

2 Дадабоева Н., Хукукбузарликларга оид маъмурий ишларни куриш билан боглик суд амалиёти: муаммо ва ечим // odillik mezoni. Ilmiy-amaliy, huquqiy jurnal. 2019 й. №1. - Б. 18.

3 Узбекистон Республикасининг 2022 йил 15 февралдаги УРК-753-сон "Узбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодексига узгартиш ва кушимчалар киритиш хакида"ги Конуни // Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси (www.lex.uz), 2022 йил 16 февраль.

4 "Узбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодексига Узбекистон Республикасининг Давлат чегарасини куриклаш ва химоя килишни янада кучайтиришга каратилган кушимча ва узгартишлар киритиш хакида" 2023 йил 25 апрелдаги УРК-832-сон "Халк сузи", 2023 йил 26 апрель.

é

Ws,

UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz

Келтирилган модда буйича маъмурий ^уку^бузарлик таркибини келтириб чи;ариш учун, унинг таркибий элементларидан бири маъмурий хук;ук;бузарлик объекти булган чегара зонасига, шунингдек ва;тинча чеклов белгиланган жойларда кириш ва булиш билан богли; ижтимоий муносабатларнинг тартибини бузганлик фактининг мавжудлиги талаб этилади.

Бирок;, ДХХ Чегара кушинлари булинмалари х,арбий хизматчилари томонидан айрим шахсларнинг чегара зонасига фа;атгина кириш ва яшаш ;оидаларини бузганликлари буйича эмас, балки хужалик ва бош;а фаолият олиб бориш билан богли; талабларни бузганлик буйича хам маъмурий хукук;бузарлик тугрисидаги ишлар расмийлаштирилиб келинмо;да.

"Узбекистон Республикасининг Давлат чегараси тугрисида"ги Конуннинг5 4-моддасига асосан, чегара зонаси деганда, чегара минта;асига туташ булган, чегара режими жорий этиладиган чегараолди худуди ёки унинг бир ;исми тушунилади.

Мазкур Конуннинг 48-моддасига кура, чегара зонасига кириш (ундан чи;иш), ундан утиш, у ерда булиш (яшаш), харакатланиш, хужалик фаолиятини хамда бош;а фаолиятни амалга ошириш тартиби ва ;оидалари чегара режимини ташкил этади.

Конуннинг 52-моддасида чегара режимининг бузилиши келтирилган булиб, унга асосан, чегара зонасига кириш (ундан чи;иш), ундан утиш, у ерда булиш (яшаш) ва харакатланиш, хужалик фаолиятини хамда бош;а фаолиятни амалга ошириш тартибига шахслар томонидан риоя этилмаслиги чегара режимининг бузилишидир.

Шунингдек, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2018 йил 5 июлдаги 504-сон ;арори6 билан тасди;ланган "Узбекистон Республикаси худудида чегара режими тугрисида низом"нинг 2-бандига кура, чегара зонасидаги чегара режими - чегара зонасига кириш (чи;иш), ундан утиш, булиш (яшаш), харакатланиш ва хужалик хамда бош;а фаолиятни амалга ошириш тартибини белгилайдиган ;оидалар тупламидан иборат эканлиги белгиланган.

Келтирилган тахлил натижалари, МЖтКнинг 224-моддасининг диспозицияси чегара зонасига кириш (чи;иш), ундан утиш, булиш (яшаш), харакатланиш ва хужалик хамда бош;а фаолиятни амалга ошириш тартиби ва ;оидаларини бузиш билан богли; харакатларни тули; ;амраб олмаганлигини курсатмо;да.

Бу эса, келгусида ДХХ Чегара ;ушинлари харбий хизматчилари томонидан шахсларнинг чегара зонасида хужалик хамда бош;а фаолиятни амалга ошириш тартиби ва ;оидаларини бузганлик буйича расмийлаштирилган ;арорларнинг суд тартибида бекор булишига олиб келиши мумкинлигини истисно ;илмайди.

Шу уринда, ;онун хужжатларидаги мавжуд хуцуций бушли;лар сабабли, ху;у; нормасининг ишламаслиги Л.Б. Хван таъкидлаганидек, фу;ароларда "ху;у; билан та;и;ланмаган хатти-харакат ху;у;бузарлик сифатида тан олиниши мумкин эмас"7 деган ;арашни пайдо булишига шароит яратмо;да.

5 "Узбекистон Республикасининг Давлат чегараси тугрисида"ги 2023 йимл 13 сентябрдаги УРК-868-сон Конуни // Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси (www.lex.uz), 2023 йил 13 сентябрь.

6 Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг "Узбекистон Республикаси худудида чегара режими тугрисидаги низомни тасдиклаш хасида" 2018 йил 5 июлдаги 504-сон карори // Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси (www.lex.uz), 2018 йил 6 июль.

7ХванЛ.Б., Солик хукуки // Масъул мухаррир М.Х. Рустамбаев. - Т.: Консаудитинформ, 2001. Б.- 432.

é

Ws,

8 Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг "Узбекистон Республикаси худудида чегара режими тугрисидаги низом тасдиклаш хакида" 2018 йил 5 июлдаги 504-сон карори // Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси (www.lex.uz), 2018 йил 6 июль.

9 "Узбекистон Республикасининг Давлат чегараси тугрисида"ги 2023 йил 13 сенятбрдаги УРК-868-сон Узбекистон Республикаси Конуни // Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси (www.lex.uz), 2023 йил 13 сентябрь.

ё

Щу,

И1Е = 8.1 | 8ЛЕ = 5.685 www.in-academy.uz

Кайд этиш жоизки, МЖтКнинг 224-моддаси 2-кисмида назарда тутилган маъмурий хукукбузарликлар буйича ДХХ Чегара кушинлари мансабдор шахслари томонидан 2022 йилда - 15 та, 2023 йилда эса - 11 та маъмурий хукукбузарликлар тугрисидаги ишлар куриб чикилган.

Чегара зонаси, шунингдек фукароларнинг кириши ва булишига вактинча чеклов белгиланган жойларда яшовчи фукароларга, узларининг яшаш хонадонларига чегара зонасида доимий яшамайдиган ва бу ерга беш кундан ортик муддатга келадиган фукароларнинг белгиланган тартибда худудий ички ишлар органларидан рухсатнома олмаганларни яшашларига йул ;уймаслик буйича мажбуриятларни белгиловчи конунчилик хужжатининг мавжуд эмаслиги, келгусида ДХХ Чегара кушинлари мансабдор шахслари томонидан МЖтКнинг 224-моддаси 2-кисмида назарда тутилган маъмурий хукукбузарлик буйича чи;арилган ;арорларнинг суд тартибида бекор булишига олиб келиши мумкин.

Конунчиликдаги мавжуд хукукий бушли;ни бартараф этиш, чегара зонасига, шунингдек фукароларнинг кириши ва булишига вактинча чеклов белгиланган жойларда яшашига йул куйган шахсларнинг хатти-харакатларига тула;онли хукукий бахо берилишини таъминлаш ма;садида, Хукуматнинг 2018 йил 5 июндаги 504-сон карори билан тасди;ланган "Чегара режими тугрисидаги низом" куйидаги мазмундаги 13х-банд билан тулдирилиши ма;садга мувофи;:

"131. Чегара зонасида, шунингдек фуцароларнинг кириши ва булишига вацтинча чеклов белгиланган жойларда яшовчи шахслар чегара зонасида доимий яшамайдиган ва бу ерга беш кундан ортиц муддатга келадиган фуцароларга узларининг турар жойини бериш (яшашларига йул цуйиш) жараёнида, уларга чегара режими цоидаларида назарда тутилган цуцуцлари ва мажбуриятлари уз вацтида тушунтириб берилишини таъминлайдилар щмдауларнинг ички ишлар органларида вацтинча турган жойи буйича руйхатга олиниши ва тегишли рухсатнома олинишини таъминлаш учун жавобгар буладилар".

Кайд этилган конунчиликка киритилиши белгиланган таклиф келгусида шахсларнинг хукук ва эркинликларини яна бир бор кафолатлашга хамда ушбу конунчиликка киритилиши режалаштирилган таклифнинг кабул килиниши оркали бу каби хукукбузарликларнинг маълум даражада олдини олишга хизмат килади.

References:

1. Узбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодекси -Узбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси, 1995 йил, 3-сон, 6-модда.

2. Узбекистон Республикасининг 2022 йил 15 февралдаги УРК-753-сон "Узбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодексига узгартиш ва кушимчалар киритиш хакида"ги Конуни // Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси (www.lex.uz), 2022 йил 16 февраль.

3. "Узбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодексига Узбекистон Республикасининг Давлат чегарасини куриклаш ва химоя килишни янада

é

Ws,

UIF = 8.1 | SJIF = 5.685 www.in-academy.uz

кучайтиришга ;аратилган ;ушимча ва узгартишлар киритиш ха;ида" 2023 йил 25 апрелдаги УРК-832-сон "Хал; сузи", 2023 йил 26 апрель.

4. "Узбекистон Республикасининг Давлат чегараси тугрисида"ги 2023 йимл 13 сентябрдаги УРК-868-сон Конуни // Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси (www.lex.uz), 2023 йил 13 сентябрь.

5. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг "Узбекистон Республикаси худудида чегара режими тугрисидаги низомни тасди;лаш ха;ида" 2018 йил 5 июлдаги 504-сон ;арори // Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси (www.lex.uz), 2018 йил 6 июль.

6. Хван Л.Б., Соли; ху;у;и // Масъул мухаррир М.Х. Рустамбаев. - Т.: Консаудитинформ, 2001.

7. Одил;ориев Х.Т., Косимов Б.Э., Маъмурий ху^у;: Дарслик - Т., Узбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги Академияси, 2010.

8. Дадабоева Н., ^у;у;бузарликларга оид маъмурий ишларни куриш билан богли; суд амалиёти: муаммо ва ечим // Odillik mezoni. Ilmiy-amaliy, huquqiy jurnal. 2019 й. 1-сон.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.