Научная статья на тему 'ДЕТОНАЦИЯЛИ ТУПРОҚ ЮМШАТИШНИНГ КАРБОНАТЛИ, СУЛЬФАТЛИ ТУЗЛАРИГА ТАЪСИРИ'

ДЕТОНАЦИЯЛИ ТУПРОҚ ЮМШАТИШНИНГ КАРБОНАТЛИ, СУЛЬФАТЛИ ТУЗЛАРИГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

76
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
детонацион тўлқин / юмшатиш / тупроққа ишлов бериш / атмосферадаги углерод / калий / магний / корбонат / сульфат / shock wave / loosening / soil cultivation / atmospheric carbon / calcium / magnesium / carbonate / sulfate

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — О. Н. Сулаймонов, Х. Х. Асқаров, А. М. Турсунов

Мақолада Марказий Фарғонанинг суғориладиган ўртача шўрланган, арзикшох қатламли ўтлоқи саз тупроқларининг кальций ва магний карбонатли ҳамда сульфатли тузларининг миграциясига детонацион тупроқ юмшатгичи билан ишлов бериш таъсирида ўзгариши келтирилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям , автор научной работы — О. Н. Сулаймонов, Х. Х. Асқаров, А. М. Турсунов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

EFFECTS OF DETONATED SOIL SOFTENING ON CARBONATE, SULPHATE SALTS

The article presents the changes in carbonates and sulfates, calcium, magnesium in irrigated arzik-shokh layered meadow saz soils of Central Fergana under the influence of detonation treatment

Текст научной работы на тему «ДЕТОНАЦИЯЛИ ТУПРОҚ ЮМШАТИШНИНГ КАРБОНАТЛИ, СУЛЬФАТЛИ ТУЗЛАРИГА ТАЪСИРИ»

ДЕТОНАЦИЯЛИ ТУПРОК ЮМШАТИШНИНГ КАРБОНАТЛИ, СУЛЬФАТЛИ ТУЗЛАРИГА ТАЪСИРИ

О. Н. Сулаймонов

OapForn давлат университета кафедра доценти

Х. Х. Аскаров

ФарFOна политехника института, катта укитувчи, к.хффд. (PhD)

А. М. Турсунов

ФарFOна политехника института, 1-боскич магистранти

АННОТАЦИЯ

Маколада Марказий ФарFонанинг суFориладиган уртача шурланган, арзик-шох катламли утлоки саз тупрокларининг кальций ва магний карбонатли хдмда сульфатли тузларининг миграциясига детонацион тупрок юмшатгичи билан ишлов бериш таъсирида узгариши келтирилган.

Калит сузлар: детонацион тулкин, юмшатиш, тупрокка ишлов бериш, атмосферадаги углерод, калий, магний, корбонат, сульфат.

EFFECTS OF DETONATED SOIL SOFTENING ON CARBONATE,

SULPHATE SALTS

O. N. Sulaymonov

Associate Professor of Fergana State University

X. X. Askarov

Senior Teacher, PhD, Fergana Polytechnic Institute,

A. M. Tursunov

Master student, Fergana Polytechnic Institute

ABSTRACT

The article presents the changes in carbonates and sulfates, calcium, magnesium in irrigated arzik-shokh layered meadow saz soils of Central Fergana under the influence of detonation treatment.

Keywords: shock wave, loosening, soil cultivation, atmospheric carbon, calcium, magnesium, carbonate, sulfate.

КИРИШ

Республикамизнинг сугориладиган ерларини куп кисми турли даражада шурланган. Масалан, Марказий Фаргона худуди тупрокларида табиий ёки кишлок хужалик техникаларини куп марта кириши натижасида ва сурункасига сугориш туфайли усимликларнинг асосий илдизи усадиган катламларида тупрок заррачалари хаддан ташкари зичлашиб кетган.

Бундай зич катламларни парчалаш анча мураккаб булиб, жуда катта маблаг ва энергия сарфини такозо этади. Шунинг учун хам бу масала хозирда муаммо булиб турибди. Шунга карамай, кейинги вактда бу катламларни юмшатиш учун чукур хайдаш курилмалари кулланилмокда. Бу усуллар уз навбатида катта харажат ва энергия сарфини талаб этади, натижада мазкур ишлов жуда кимматга тушмокда.

МЕТОДОЛОГИЯ

Бу муаммони ечиш учун Фаргона политехника институти олимлари томонидан газодинамик тулкинлар ёрдамида ишловчи цилиндрсимон тешик кувурлар ковлайдиган курилма яратган.

Бу курилмада ёнилги ва хаво аралашмаси кувурларда детонацион тулкинлар зарбаси хосил килади. Детонацион тулкинлар эса уз навбатида вертикал йуналишда цилиндрсимон тешиклар тешишда асосий ишчи орган хизматини утайди. Детонацион тулкинлар генераторнинг ишини куйидагича изохлаш мумкин: ёнилги хаво аралашмаси ёндириш камерасига узатилади. Ёндириш камераси, ички диаметри 50 мм ли ковургали кувурдан иборат. Камеранинг бошланиш кисмидан ёнилги хаво аралашмасини олиб келувчи курилма, алангани тусувчи клапан, жойлашган булиб, охирги кисмидаги фланец эса кичикрок диаметрли кувур билан уланган. Ёндириш камерасида генератор ишини бошловчи бошкарувчи тизимдан свеча электроди 50 Гц гача частотадаги юкори вольтли электр импульси таъсирида ёнилги-хаво аралашмасини алангаланишига олиб келади. Юкори газ окимидаги учкун химояси учун ёндириш свечаси цилиндрсимон экранга футоркага жойлаштирилади. Аланга, алангани тезлаштирувчи турбулизаторга утади. Хдйдаш кувури узунлиги 3 м, ички диаметри 25 мм металл стандарт кувурдан иборат (1-расм).

1-ёнилги хаво аралашмасини узатувчи курилма, 2-аланга тусувчи клапан, 3-ёндириш камераси, 4-футорка, 5-свеча, 6-турболизатор, 7-кувур, 8-сигнализация датчиги, 9-ёнган газ, 10-детонацион зарба, 11-тупрок.

Аралашмани тайёрлаш тизими бензин билан хаво аралашмасини белгиланган таркибда хосил килиш ва ишчи органларига узатиш учун мулжалланган.

Очик томони билан ерга каратилган ва вертикал йуналишда кирувчи детонацион кувур, цилиндрсимон тешик ковлайди. Ковлаш тезлиги тажрибаларнинг курсатишича 1,5 м/мин га тенг.

1-расм. Детонацион тулкинлар генератори схемаси.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Тадкикотларда кальций ва магний карбонатларига алохида тухташимизнинг боиси, 1 гектар майдонга 17 кг CO2 (карбонат ангрид гази) ва 8 кг кушимча сув киритилишини вариантлардан келиб чикадиган булсак, 1-назорат вариантида Тупрок газодинамик юмшатгичи (ТГДЮ) оркали ишлов берилмайди, табиий холда сакланади. Иккинчи, учинчи, туртинчи вариантларга мос равишда 2,7; 5,4; 8,1 кг сув киритилади, Аи-80 бензин ёниши натижасида хрсил булган чикинди CO2 гази ва сув буглари жуда оз микдорда бензапирен ва кургошин тупрокка кушилади [1].

Тупрокни газ фазасини урганадиган булсак, детонацияли тулкинлар таъсирида тупрок мухитида CO2 гази микдорини концентрацияси ортади, шуни унутмаслик керакки, тупрокда CO2 гази микдори 0,3-1,0% атрофида булади, бу

кислороддан озрок. Бу микдорни узгариши об-хаво, намлик, тупрок органик моддалари, усимликлар тури, характери ва бошкаларга боглик булади.

Тупрокда доимий равишда кислороднинг ютилиши ва CO2 газини чикарилиши кузатилади. Бу холат органик моддаларни парчаланишига, айрим кимёвий реакцияларга, микроорганизмлар фаолиятига боглик. Одатдаги шароитларда тупрок усти атмосферасида CO2 гази микдори ошади ва фотосинтезни яхшилайди, натижада усимликларни хосилдорлиги ошади. CO2 газини тупрок суюк фазаси билан реакцияси натижасида эса тупрокда H+ ва HCO3 ионлари микдори ортади.

Углерод икки оксидни атмосфера, тупрок мухитида купайиши уз навбатида уни сувда эрувчанлигини оширади. H+ ва HCO'3 ионларининг эритмадаги концентрацияси ошади, натижада тупрок фосфатларининг айни вактда карбонатларни хам эрувчанлиги ортади. Демак, тупрокни фосфор билан таъминланганлик даражаси ошади, натижада унумдорлиги ва хосилни сифати яхшиланади.

Шуни хам унутмаслик керакки, тупрокда CO2 газининг меъёрдан ортиши, O2 кислородни камайишига олиб келади. Бу уз навбатида кайтарилиш реакцияларини кучайишига олиб келади. Шу боис CO2 газини меъёрида ошириш ва саклаш керак булади. Айни вактда сода хам хосил булиши мумкин.

Карбонат ангидриди нефт махсулотларининг минерализациясида охирги махсулотлардан бири хисобланади. Тупрокда у кандай сув тартиботида, яъни автоморф, гидроморф, яримгидроморф ва бошкаларда булишидан катъий назар у тупланиб, эмиссияланиб туради. Бунда тупрокдаги углерод баланси бузилади, карбонат ангидридининг эмиссияси катор тупрок-иклимий ва антропоген омилларга боглик кечади. Одатдаги шароитларда тупрок намининг камайиши CO2 газининг эмиссиясини оширади, аксинча, яъни намликни ортиши бу жараённи камайтиради. Бу оддий жараён тупрокда сувнинг купайиши CO2 газининг богланишини оширади, унинг тупланиши кучаяди, шу билан бирга кислород микдори камаяди.

Тупрокни куриш жараёнида бу газ жадал суръатда тупрокдан чика бошлайди, лекин шунда хам нам тупрок курук тупрокка нисбатан CO2 газини купрок ютади, сингдиради. Бу холатни кимёвий реакциясини куйидагича: CO2+H2O^H2CO3 шаклида тасвирлаш мумкин, бунинг натижасида тупрок сувининг ишкорийлиги аста-секинлик билан булсада ортиб боради.

Шунга ухшаган холат, тупрокдаги карбонатларни физик-кимёвий табиатида хам содир булиши мумкин, яъни:

га2+гон^н2га3;

H2COз+CaCOз^Ca(HCOз)2;

H2COз+MgCOз^Mg(HCOз)2

Келтирилган реакциялар тупрокни куриши натижасида тескари томонга йуналади тупрокдан С02 гази чика бошлайди ва карбонатли минераллар хосил булади. Карбонат ангидридининг миграциясида албатта тирик организмларни, микроорганизмларни хам урни бор. Шунга хам алохида эътиборни каратиш керакки, С02 гази тупрок газининг доимий таркибий кисми хисобланади. Бу газ усимликларни озикланишида ва тупрокни хаво тартиботида катта ахамият касб этади. Газнинг харакати, микдори тупрок хосил килувчи жараёнларга хам аниклик киритиши мумкин.

Адабиётлар маълумотларига кура, тупрокдаги шароитга боглик равишда 400-600 кг/га С02 гази чикиб туради ва сингдирилади. С02 газининг асосий массаси биологик ва кимёвий жараёнлар билан боглик. Колаверса, газининг бир кисми гидрокарбонатли сизот сувларидан келиши мумкин.

Карбонат ангидиридининг тупрокдаги микдорлари ва харакати, кимёвий, биогеокимёвий жараёнлардаги иштироки мураккаб кечади. Шу боис тупрокдаги унинг микдори динамик характерга хос, яъни узгарувчан булиб 0,03 фоиздан 20 фоизгача булади. Бунда тупрокни энг устки юза кисмида унинг микдори атмосферанинг шу холатидаги микдори билан деярли тенг булади.

Юкоридаги кискача тахлиллардан тупрокдаги С02 газининг миграцияси 5 хилда кечади дейиш мумкин. Буларга кимёвий, физик-кимёвий, гидратли, биологик, биогеокимёвий гурухларни киритиш мумкин. Ушбу гурухларда С02 газининг миграцияси албатта узаро боглик холда ва мустакил холда кечади.

1. Кимёвий жараёнда эса карбонатли, гидрокарбонатли мувозанат хамда минераллар хосил булади.

2. Физик-кимёвий жараёнда С02 газининг миграцияси тупрокни сингдирувчи комплекси оркали содир булади, яъни сингдирилади ёки чикарилади. Бу жараён НСО'3 шаклида боради. СО^^О^^ТО^ H2COз+CaCOз^Ca(HCOз)2

3. Биологик миграция жараёни тирик организмлар томонидан С02 газини бевосита ассимиляция ва диссимиляцияси оркали содир булади.

4. Гидратли миграция жараёни кимёвийга якин булиб, бевосита сувлар томонидан С02 газини ютилиши ва чикарилиши оркали содир булади, бунда сувда эриган С02 гази НСО'3 холатда булади, бугланувчи барьерларда С02 гази атмосферага чикади ва карбонатли тузлар тупланади.

5. Биогеокимёвий миграция эса тупрок гумуси ва бошка органик моддаларнинг минерализация, гумификация жараёнларида содир булади. Бунда минерализациянинг охирги махсулоти сифатида CO2 гази ажралиб чикади. Юкорида келтирилган CO2 газининг миграция гурухларини бирлаштириб педосфера типи дейиш мумкин, чунки бу жараёнлар тупрокда ва она жинсларда тупрок-замин сувларида кечади.

Шундай килиб тупрок таркибидаги CO2 гази микдорини узгариш сабаблари куп булиб, улардан бири Н.Холманов [2] маълумотларига кура, сидерат усимликлар хисобига тупрокдаги CO2 гази микдори 16-21 фоизга ортиши мумкин. Тупрокдаги CO2 газининг микдорини антропоген йуллар билан ошириш усуллари куп булиб, улардан бири бевосита бензин ёкилгисини детонацияли тулкин хосил килиши максадида ёкиш ва уни тугри тупрокка йуналтириш хамда киритиш хдсобланади.

Тупрокка детонацияли тулкинлар билан таъсир этиш борасидаги микдорларни юкорида келтирган эдик. Келтирган ракамларни бир кисми тупрок юзаси билан контакт жараёнида хаво билан аралашиб юзада колади, лекин асосий масса тупрокнинг ички катламларига 150 см чукурликгача таркалади, деярли бир текисда таксимланади. Тупрокка тушган кушимча CO2 гази, яъни антропоген микдор уни хоссаларига, хусусан карбонатлар микдорига назарий ва амалий жихатдан таъсир этмай колмайди. Бу жараёнлар назариясини юкорида хам баён этган эдик.

Энди бевосита вариантларда кушимча CO2 газининг таъсирида CO2 гази ва кальций хамда магний карбонатларининг узгаришига эътибор берадиган булсак, улар куйидаги (1-жадвалда) келтирилган.

1-жадвал

Детонацион тулкин таркибининг тупрок карбонатлар ва сульфатларига таъсири, %

(2016)

Вариантлар Чукурлиги, см СО2-карбонатла СаСОэ MgCÜ3 CaSO4-2H2O MgSO4-7H2O

ри

0-32 7,10 3,38 3,70 6,11 6,20

32-51 7,20 3,51 3,60 8,20 7,20

Назорат 51-90 90-110 12,20 9,90 5,50 4,13 6,65 5,01 17,80 14,20 10,30 9,20

110-130 8,60 3,87 4,70 12,10 9,10

130-180 7,20 3,13 4,01 10,30 10,20

0-32 7,11 3,40 3,77 6,15 6,21

32-51 7,20 3,55 3,64 8,25 7,31

51-90 12,15 5,80 6,76 16,80 10,45

xTr^TO-1xx

90-110 10,0 4,15 5,15 14,40 9,10

110-130 8,61 3,90 4,90 12,15 9,15

130-180 7,28 3,23 4,20 10,35 10,31

0-32 7,15 3,55 3,91 6,13 6,25

32-51 7,27 3,65 3,78 8,20 7,35

Tr^TO-2 51-90 12,45 5,93 6,81 16,70 10,51

90-110 10,20 4,23 5,31 14,50 9,20

110-130 8,70 4,01 5,01 12,25 9,15

130-180 7,30 3,30 4,33 10,30 10,27

0-32 7,20 3,61 4,01 6,15 6,24

32-51 7,35 3,74 3,91 8,31 7,41

Tr^TO-3 51-90 12,60 6,01 6,98 17,25 10,41

90-110 10,15 4,25 5,45 14,35 9,31

110-130 8,75 4,10 5,10 12,20 9,20

130-180 7,40 3,35 4,45 10,25 10,31

x) TynpoK ra3oguHaMHK MMmarruHH. xx) umnoBnap Karopu.

^agBan MatnyMoTnapura Kypa, TynpoKgaru KapöoHaraap MHKgopu KymuMna CO2 ra3H xucoöura x,aBo xapoparn nacT, atHH Kenanapu 0°C; -2°C; KyHgy3napu 0°C; +2°C öynraHnuru Ty^aönu moc paBumga 03 öyncaga KaMafiraH, KonaBepca myp MBHm ynyH öepunraH cyBnap CO2 ra3HHH эpнmн Ba khmcbhh ^apaeHnapgaru HmTHpoKHHH omupraH. fflypnarnaH TynpoKnap, atHH ypraHunraH TynpoKnap ynyH Ca++, Mg++, Na+, HCO3-, SO4-- Kaöu uoHnap THnoMop^ xucoönaHagu, KonaBepca KapöoHaraap myp MBHm ®:apaeHHga Kyncro öyncaga öupo3 ycTKH KaraaMnapgaH MBunagu Ba KefiuHHanuK TynnaHagu.

CyropunaguraH yraoKH ca3 TynpoKnapuga, xycycaH Ta^puöa BapuaffraapHHHHr Ha3opaT khcmh 1-Bapuamg,a umnoB öepunMaraHga yMyMufi CO2 KapöoHaraap 7,1 Ba 12,2% ypTacuga TeöparnaH xpnga, CaCO3 hh 3,13-5,5%, MgCO3 эсa 3,6-6,65% (1-^agBan) ypTacuga TeöpaHagu. Hkkhhhh Bapuarnga reKTapura 4,25 Kr CO2 Ba 2,7 Kr cyB TynpoKHHHr энг ycTugaH 150 cm rana nyKypnuruga TaKCHMnaHagu, geтoнaцнflnн TynKHH TapuKacuga KupuTunagu, öyHHHr Harn^acuga TynpoK KapöoHaraapuga Kyncu3 y3rapumnap cogup öynagu, yMyMHHKapöoHaTnap 7,11-12,15%, CaCO3 эсa 3,23 gaH 5,80%, MgCO3 napu 3,64-6,76% opanuruga y3rapraH, 6upo3 öyncaga Kynafiumu Ky3aranagu. Ey xpnar ycTKH KHCMnapga ce3unagu.YHHHHH Bapuarnga 6y KypcaTKHHnap 1 Ba 2-

BapuaHTnapra HucöaraH AKKonpoK ce3unagu, atHH WBunumu Ba TynnaHumu ce3unagu, 4-BapuaHTga эсa ^KKon WBunum Ba TynnaHumuHH Kypum MyMKHH.

Куйидаги холатларни сабаби юкорида кайд этилган тупрокка бир, икки ва уч меъёр, яъни 4,25; 8,50; 12,75 кг/га микдорда тупрокка киритилган кушимча CO2 газимикдори билан боглик.

Умумий холатда кальцийли ва магнийли карбонатлар CO2 газимикдорига нисбатан 1-вариантда CaCÜ3 45,1-47,6 гача, MgCO3 52,9 дан 54,9% гача микдорни ташкил килган. Иккинчи вариантда эса бу курсаткичлар мос равишда 45,0-47,1% хамда 52,9-55,0% ни, 3-вариантда эса мос равишда 47,2-47,4%; 52,652,8% булган такдирда 4-варинтда кальций карбонат, умумий карбонатларга нисбатан 47,8-48,3% булган такдирда, магний карбонатлар 51,7-52,2% оралигида тебранади. Бу кичик булсада узгаришларни исботи тарикасида кучсиз ишкорий томонга ортиб бораётган рН-тупрок мухитидан куриш мумкин. pH биринчи вариантдан туртинчи вариант томон жуда кучсиз ортиб боради, 1-вариантда pH 7,1-7,2 булган такдирда, 3-вариантда 7,2-7,4, 4-вариантда 7,3-7,5 оралигидаги курсаткичларни ташкил килади. Ушбу холатларни 2016-2018 йилларда курадиган булсак куйидаги холатларни куриш мумкин.

Карбонатларни 2018 йил шур ювилгандан кейинги холатини 2-жадвал маълумотларидан курсах, вариантлар уртасидаги узгаришлар деярли йук, тупрок ва ундаги карбонатлар ушбу тупроклар учун аввалги мувозанат холатига кайтган, буни CÜ2 карбонатлар ва Ca, Mg карбонатлар микдорида хамда тупрок мухитида куриш мумкин. Бу карбонатлар тугрисида яна шуни айтиш жоизки, уларнинг кучсиз миграцияланиши А.И.Перельман [3] хамда Г.И.Оловянишников [4] кучсиз булсада мавжудлиги ва иллювиал катламларда эса аккумуляцияланиши О.К.Комилов, В.Ю.Исаков [5] ва бошкалар томонидан кайд этилган.

Демак, Марказий Фаргонада шаклланадиган сугориладиган шурланган, арзик-шохли утлоки саз тупрокларида тупрокка кушимча киритилган CO2 гази таъсирида умумий карбонатларни ва кальций хамда магний карбонатлари киритилган CÜ2 газимикдорига боглик равишда эришини аста-секинлик билан оз микдорда ортиб бориши ва иллювиал катламларда аккумуляцияланиши хамда pH ни ортиши илк бора исботланди.

Марказий Фаргона тупрокларини шаклланишида CaCÜ3, MgCO3, CaSO4, MgSÜ4, CaSO4-2H2O, MgSO4-7H2Ü хамда NaCl, Na2SO4, K2SO4 ва бошка тузларни катнашиши хозирда уз исботини топган. Шу холат, хусусан CaSO42H2O, MgSO47H2Ü ларнинг бу тупроклардаги миграция ва аккумуляция жараёнлари2-жадвалларда келтирилган.

2-жадвал

KapöoHaT^ap Ba cy^b^a^apHHHr yjrapnmn, % (2018)

BapuaHTgap HyKypgHrH, CM C02-Kapöo HaTgapu CaC03 MgCO3 CaSO4.2H2Ü MgSÜ47H2Ü

0-32 7,01 3,31 3,65 6,01 6,11

32-51 7,11 3,50 3,50 8,11 7,10

Ha3opaT 51-90 90-110 13,10 9,85 5,56 4,15 6,77 5,00 17,98 14,21 10,41 9,21

110-130 8,70 3,80 4,65 12,20 9,00

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

130-180 7,21 3,15 4,10 10,35 10,31

0-32 7,09 3,29 3,60 5,80 5,90

32-51 7,10 3,41 3,40 8,00 6,90

xTr^TO-1xx 51-90 90-110 13,01 9,80 5,71 4,10 6,81 5,03 18,10 14,10 10,21 9,01

110-130 8,70 3,75 4,60 12,11 8,80

130-180 7,11 3,15 4,01 10,20 10,01

0-32 7,01 3,25 3,54 5,80 5,86

32-51 6,95 3,36 3,41 8,00 6,90

Tr^TO-2 51-90 90-110 12,95 9,75 5,78 4,08 6,90 5,03 18,15 14,11 10,14 9,03

110-130 8,63 3,71 4,50 12,10 8,86

130-180 7,01 3,10 4,00 10,15 10,03

0-32 6,95 3,20 3,55 5,81 5,81

32-51 7,00 3,31 3,35 8,01 6,87

Tr^TO-3 51-90 90-110 12,90 9,70 5,78 4,01 6,91 5,01 18,20 14,01 10,28 8,91

110-130 8,61 3,70 4,47 12,10 8,70

130-180 7,00 3,10 3,97 10,10 10,01

^agBag MatgyMoTgapura Kypa, ymöy Ty3gapHHHr y3rapumHra мнграцнa Ba TyngaHumuga TynpoKKa KymuMna Tap3ga reKTapura 4,25; 8,50; 12,75 Kr KupuTugraH CO2 ra3H HHHr Tatcupu 2016 Ba 2018 fiuggapu myp MBugraHgaH KefiuH geapgu ce3ugMagu. MaB^yg khhhk y3rapumgap 6y TynpoK ynyH xoc xycycu^raap KaTopugaH ®:oh ogagu. Ha3opaT BapuaHTuga runc MHKgopu MHHHMag 6,11%, MaKCHMan 17,80% hh KypcaTraH xpgga 4-BapuaHTga 6,15-17,25% hh TamKug

Kugagu. fflyHra yxmaraH y3rapumgap MgSO47H2O ga x,aM Ky3arngagu, atHH Ha3opaT Bapuamuga 6y Ty3 MHKgopu 6,2-10,20% öygraH TaKgupga 4-BapuaHTga 6,24-10,31% hh H^ogagafigu. fflyHra akhh xpgaraap 2018 fiugga x,aM Ky3araggu, yrnöy TynpoKgapra KymuMna myp WBumgaH ogguH KupuTugraH CO2 ra3H MHKgopuHHHr opTuö öopumu runc Ba эпсoмнт Ty3gapuHHHr Kynum Ba TyngaHumura Tatcup KugMagu.

ХУЛОСА

Сугорма дехкончилик туфайли тузларнинг тупланиши асосан икки омил билан боглик. Уларнинг биттаси бу тузни сугориш суви таркибида келиши. Иккинчиси эса бу меъёридан ортик сув билан сугориш туфайли шур сизот сувларинг сатхи кутарилиши ва завур тизимининг ишлаш холати ёмонлиги.

Катламнинг калинлигига кура кам кувватли гурухга киради. Чегараловчи катламдаги гипс ва кальций карбонат йигиндисига нисбатан кучсиз арзиклашган гурухга тугри келган холда тузлар таркибига кура хлорид-сульфатли шурланиш типидан иборат.

REFERENCES

1. Аскаров Х.Х. Детонацион ишлов беришнинг шурланган, гипслашган утлоки саз тупроклар шурининг ювилишига ва гуза хосилдорлигига таъсири. Кишлок хужалиги фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) илмий даражасини олиш учун ёзилган автореферат. Т.: 2020.

2. Холманов Н. Сидерат, эрозия ва хосилдорлик. Агроилм. Узбекистон кишлок хужалиги. Т. 2009. № 4. б. 32-33.

3. Перельман А.И., Касимов Н.С. Геохимия ландшафта М.: Астрея-2000, 1999, с. 38-134.

4. Оловянишников Г.И. Распределение СаСО3 и MgC03, кремнекислоты и полуторных окислов в механических фракциях сероземов Средней Азии и некоторые особенности почвенных карбонатов. //Ж. Почвоведение.-М.: 1937. № 7.

5. Камилов О.К., Исаков В.Ю. Генезис и свойства окарбоначенно-загипсованных почв Центральной Ферганы. - Т.: 1992, с. 127.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.