CC BY
5Philological Studies 20, 1 (2022), 33-46 Изворен научен труд
UDK: 821.163.3-347.189-028.52 DOI: https://www.doi.org/10.55302/PS22201033k
ДЕШИФРИРАШЕ И КАТЕГОРИЗАЦША НА МАКЕДОНСКИТЕ КНИЖЕВНИ ПСЕВДОНИМИ
Славчо Ковилоски
Институт за македонска литература, Универзитет „Св. Кирил иМетодщ'" во СкоЩе
Клучни зборови: псевдоними, аноними, кратенки, дешифрираае на псевдоними, категоризацща на псевдоними, македонска книжевност.
Резиме: Во трудот се осврнуваме на праша&ето за псевдонимноста во македонската книжевност. Ние се задржуваме на процесот на собираае, анализираае и синтетизираае на непотпишани дела или потпишани со скриени имиаа, иницщали, графиски знаци и сл. Притоа, нив ги категоризираме во повеке групи (криптоними, ю^ноними или колективни псевдоними, тропоними, латинизми, фиктоними итн.) Овие наши согледувааа ги изнесуваме како пример за можностите за понатамошни истражувааа на полето на псевдонимноста, но и како потреба за ра^аснуваае на потребите и начините да се пишува со затскриено име. Изнесеното го сметаме за важна основа и за даваае увид за комплексноста на прашааето за македонските книжевни псевдоними.
DECIPHERMENT AND CATEGORISATION OF MACEDONIAN LITERARY PSEUDONYMS
Slavcho Koviloski
Institute of Macedonian Literature Ss. Cyril and Methodius University in Skopje
Keywords: pseudonyms, anonyms, abbreviations, decipherment of pseudonyms, categorisation of pseudonyms, Macedonian literature
Abstract: In this paper, we shall address the issue of pseudonymity in Macedonian literature. We shall focus on the process of collecting, analysing and synthesising unsigned works or those signed with hidden names, initials, graphic signs, etc. We categorise them into several groups (cryptonyms, collective pseudonyms, geonyms or troponyms, latinisms, phytonyms, etc). We shall present these observations as an example for the possibilities for further research in the field of pseudonymy, as well as of the need to clarify the necessities and the ways to write under a hidden name. We consider this work as an relevant basis for providing insight into the complexity of the issue of Macedonian literary pseudonyms.
Прашашето на псевдонимноста
^ama^TO нa псевдонимноста е едно од гащнтересните, но и нajнeистрaжeнитe облaсти во мaкeдонскaтa книжевност. Caмото истрaжyвafte нa книжeвно-тeорискaтa стрyктyрaтa нa псевдонимот прeтстaвyвa еден долг и мaкотрпeн процес га: собиряае, aнaлизирafte, синтетизиряъе нa нeпотпишaни дeлa или потпишaни со скриени: имиая, инициjaли, грaфиски знaци итн. Тeмaтa сaмо зa себе е комплексга, пa зa дa се постиггат одредени рeзyлтaти и дa се рaзjaснaт нaчинитe нa обрязувя^е, но и дa се кaтeгоризирaaт псевдонимите е потрeбнa eксцeрпциja га мaтeриjaли од периодичните и дневните издaниja, од посебни издaниja, од рaкописи, корeспондeнциja, односно од ^кя^и видови извори до коишто можеме дa до_|деме.
Во светски ршки веке одямня постелят речници и прирячници и други помягяля од: явстрискятя, aнглискaтa, рускятя, шпaнскaтa, итя-лиjaнскaтa, лaтиноaмeрикaнскaтa, полскятя, словячкятя, кинeскaтa и други книжевности. Книжевните теоретигари од: Фрaнциja, Гермяни-ja, Русщя и други зем_|и почнувя,^ од XVII век зaпочнaлe со об]явувя-ае сериозни истряшувя^я и лексикони поврзяни со литeрaтyрнитe псевдоними (делятя га: Фридрих Геислер, Aдриeн Бел, Емил Велер, Лудвиг Лялян, Aнтоaн Aлeксaндeр Бярбие, В.С.Кярцов, М.Н.Мязиев, A.В.Cмирнов и др. Овие, дя ги няречеме, првични обиди зя системяти-зaциja га скриените имиая, во XX век биле гадополнети со зборници и речници во поголем бро] европски земщ ^встри^я, Дянскя, Укряиня, Холaндиja, Чешкя, Шганщя, Ромянщя и др.), кяко и гадвор од Европя (CAД, Брязил, Кубя, Киня, Кягадя, Мексико, Aргeнтинa и др.).
Во мякедонскятя гаукя свои прилози со и зя дешифриряае га одредени псевдоними прв изнел Хaрaлaмпиe Поленяковик, a потея га одредени текстови потпишяни со псевдоними и со иницщяли позaдлa-бочено имяят ряботено и: Aлeксaндaр Спясов, Бляже Ристовски, Бляже Конески, Ристо Поплязяров, Гяне Тодоровски и Вясил Тоциновски. Во овяя груга влегувя и явторот га овие редови, со зябелешкя декя од него произлезе и првиот книжевно-теоретски труд посветен га псевдонимите и янонимите во мякедонскятя книжевност воопшто.1
3a дя не се повторувяме во однос га то] гаш труд, ние ке се зя^жиме га уште двя помялку позняти, и raj гас досега воопшто необряботувяни, яспекти га псевдонимностя, a тоя се дешифрируете и кaтeгоризaциjaтa. Имено, псевдонимот, односно ляжното, скриеното име (грчки: yeuSœvu^ov - pseudonymon) или книжевното име (nom de plume) се земя поряди га]рязлични причини и позгавя повеке
1 Дя се погледне: Ковилоски, Слявчо. 2021. „Псевдонимите и aнонимитe во мaкeдонскaтa книжевност од XIX век". Во: Сйекшар, бр. 77.
категории. Како причини можеме да ги наведеме лошите општествено-политички и економски услови во кои работел авторот со што се зголемува стравот од несакани последици за него и за семе^ството, потоа од комерецщални причини, од морални и од етички причини, од уметничкото влщание итн.
Шуавата на псевдоними во македонската книжевност започнува уште од средновековниот период (на_|познат е случает со Черноризец Храбар), но целосната експлоатацща на скриеното име започнува во XIX век, со помали и со поголеми варщации низ децениите, а продолжува во XX век, со потенцираае на периодот мегу двете светски во_|ни (особено во 30-тите години). Од Димитрща Миладинов (Единъ отечестволюбивъ), преку Крсте Мисирков (К. Пельскш) и Димитрща Чуповски (Посмртче), до Коста Солев (Кочо Рацин, Невен Пе_|ко), Цеко Стефанов Попиванов (Цеко Нови) и Славко Jаневски (-ски), разоткривааето на потписите ]а збогатува македонската книжевност со дела, кои инаку би останале надвор од македонските книжевни текови и канони. Овие псевдоними се наогаат расфрлани насекаде во периодиката на: македонски, бугарски, српски, грчки, француски, руски и други ]азици, како што се весниците и списанщата: Автономна Македони]а, Светлина, Читалиште, Новини, Вести, Зборник на народни умотворби, наука и книжнина, Цариградски вестник, Цариградски гласник, Le Courrier d'Orient, Obzor, Zora Jugoslavenska, Луч, Нова Македони]а, Современост и др.
Што се однесува до категориите, кога зборуваме за псевдоними, ние го правиме тоа воопштено биде_|ки тие се само едно општо именуваае, делче од мозаикот на начини на скриваае на името. Имено, употребата на терминот псевдоними се однесува на повеке од педесет и пет (55) различни (пот)категории скриени и измислени имиаа. Во една општа рамка, нив можеме да ги групираме како: фик-тоними (псевдоандромини, псевдогиними, колективни псевдоними, титлоними), криптоними (иницщали, апоконими, ананими, анаграми, калки, шифри, астроним), односно графоними (цифри, интерпункци-ски знаци, други знаци). Сепак, тука не завршуваат теориските опреде-лувааа на подвидови на псевдонимите, па така уште има и: хетерони-ми или алоними, алографи, псевдоепиграфи, фероними, стигмоними, хроматоними, фитоними, псевдоними базирани на етноними, геоними, зооними итн. Сите тие имаат свои значена, кои се обработени подробно во книжевностите со поброща читателска публика од македонската, а во оваа пригода ние ке се осврнеме токму на нив.
Дешифрираше на псевдонимите
Знячи, ние ке се зaдржимe ня двятя глявни проблеми зя кои сметяме декя се од исклучително знячеае зя спознaвafte ня псевдонимите, a тоя се: a) откривяае и нячинот ня дешифриряъе, и б) нивня кaтeгоризaциja. Прaшafteто зя псевдонимите е исклучително вяжно биде_|ки го потврдувяме или го негиряме явторството ня определено дело, кое можеби му е припишно ня еден, a му припягя ня друг явтор. Исто тякя, со дешифриряаето, няшиот литерятурен корпус се збогатувя, кяко со явтори (позняти и непозняти), тякя и со нови деля. Колку зя илyстрaциja ке няведеме декя во мякедонскятя книжевност е познят слyчaiот кога потпишaнaтa песня со гряфеми, односно sвeзди (ястроними) „Грк и Б'лгярин" од Димитрщя Милядинов му се припишувяля ня Констянтин Милядинов, a песнятя „Гляс од дялекя земл]я" потпишяня со псевдонимот Прявдолубов (Прявдолюбовъ) ня Aндрeja Петкович, му биля припишувяня ня Констянтин Петкович. По повекегодишни истрaжyвafta и компярятивни согледби ня Хaрaлaмпиe Поленяковик и ня Aлeксaндaр Спясов е конечно утврденя нивнятя вистинскя припядност. Tara, причините зя недоумиците, чии песни му припягяят ня Констянтин Милядинов, лежят во неговятя желбя дя остяне янонимен кяко явтор ня своите поетски творби биде_|ки, во едня пригодя, пишувя_|ки му ня Георги Ряковски, то] зяпишял: „Ви испряшим две мои песни, кои молjaм дя вместите во почетниот вяш лист, яко je по нaпрaвлeниeто му... Песните нега сет безимени" (Спясов 1989: 210). Ряковски го прифятил бяряаето и песните нявистиня излегле во весникот Дунавски лебед од 7 февруяри 1861 годиня, во бро_|от 20, без потписот ня явторот, туку - со по три sвeздички. Слично бaрafte К. Милядинов упятил и до Димигар Пявлович зя песнятя „Грк влядига ня Болгарите" со зябелшкя: „дя се печяти без мое име" (Спясов 1989: 211).
Кяко што ке зябележиме, постaпкaтa при откривяае ня псевдонимите може дя биде рязличня, но секогяш потковяня со одреденя методскя япярятуря. Taa се бязиря ня: aнaлизaтa ня односите мегу явторите, весниците во кои обjaвyвaлe, стилот ня пишувяае, структурятя ня текстот, ]язикот и влиjaниjaтa врз него (д^ялектизми, русизми, бугаризми, србизми, грцизми, турцизми, зяпядноевропскя терминология), темите што ги обряботувяле, политичките и идеолошки припядности и сл. Ha вяков нячин, Бляже Ристовски, Вясил Тоциновски и Гяне Тодоровски, мегу другите, откривяят повеке псевдоними ня: Димитри^я Чуповски, Крсте Мисирков, Гяврил Константинович, Димигар В. Мякедонски, Цеко Стефянов Попивянов, Димигар Миленски, Георги (Горги) Кяпчев, Aндрej Протич, Михяил Смятрякялев, Тря_|ко Киганчев и др.
Тяков беше и няшиот пристяп кон овяя проблемятикя. Ha пример, при потрягятя зя откривяаето ня иницщялите Е. Я-вя (Новини 1898: 3)
со кои се користела Евтимица Jaнчевa предвид ги зедовме: местото на испракаае на текстот и местото на учителствуваае (Воден), стилот при начинот на изразуваае, писменоста, како и можната професща на авторката (учителка), при што yспеaвме да до_|деме до списокот на завршени yченички од Солyнскaтa егзархиска гимназща во Солун. Притоа, таму го прона_щовме целосното име на авторката (родена во Воден) на дописката упатена до весникот Нoвини од 1898 година. Ие]зиното име целосно се поклопи со сите параметри врз кои може да и се припише авторството токму на неа.
Таков беше случа^от и со откривааето на иницщалите Д. Г. употребени во текст на рубриката „Дописки" на весникот Нoвини од 1895 година за кои утврдивме дека му припагаат на Даме Груев; П. И. Ш. и Пор. Ш-въ употребени во весникот Нoвини за кои утврдивме дека му припагаат на Порфирщ И. Ша_|нов; иницщалот К. со ко] се служел Коста Групче во весникот ^p^pagcrn глacник итн. Освен компаративната метода, разните службени списоци, професщата, местото на рагаае и слични параметри, добар дел од овие написи се однесуваат и се поврзани со родните краишта и блиската околина на авторите. Така, текстот на Д. Груев се однесува на селото Смилево (Крушевско), текстовите на П. И. Шя|нов се однесуваат на охридско-струшкиот реон, а оние на К. Групче на Охрид и Охридско. Треба да потенцираме и дека об]авите не се поврзани секогаш на ваков начин со познати места од родниот кра], при што ги земавме и предвид познатите соработници со одредени весници и списанща. Тие лични и професионални врски ни овозможща да ги изнесеме на виделина иницщалите П. О. Л., П. Г. и П. Г-евъ, кои му припагаат на Павел Генадиев, а се наогаат на страниците на весниците и на списанщата Хygoжник и Maкegoнo-ogpинcки xypuep, но и на страниците на одредени преведени книги, како во случарт со книгата ТвopбиШe Ha В. Г. Бeлинcки, издадена во 1905 година. Сличен е и случа^от со препознавааето на името Наум Темчев во иницщалите И. Т., понатаму на Стефан Поп Иванов во Ст. П. Ив., на Димитар Молеров во Д. Г. М., на Jосиф Ковачев во К-ев, на Jосиф Пречистански во И.-Д. И. и др.
Еден од поинтересните случаи со щшто се соочивме и начинот на щшто ги дешифриравме псевдонимите Г. Майковъ (Hoвини, 1894а: 3) и Гйорги Майковъ (Hoвини, 1894б: 2), како и иницщалите Г. Тр-въ (Hoвини, 1894в: 3), се однесуваат на творештвото на Георги Тра]чев. Имено, ово] просветен деец, родум од Прилеп, го зел ма]чиното презиме како свое. Еднаш дешифрира]ки го псевдонимот Гйорги Майковъ и утврдува]ки дека му припага на Георги (Горги) Тра]чев, при средбата со псевдонимот, при што името е предадено со иницщал: Г. Майковъ, немавме дилема дека станува збор повторно за Г. Тра]чев. Иницщалите, пак, Г. Тр-въ ги утврдивме со компарацща на местото од
кое што биле испрятени дописките со списокот ня учители, коишто учителствувяле ня тоя место, но и со зяпозняеностя ня явторот со локялните општествени и обрязовни процеси, полемичкиот тон со дел од претстявниците од тие процеси (дяли се познявяле, дяли одржувяле контакта, дяли биле во колегщялни односи и сл.).
Декя внимятелното чигаае ня текстовите потпишяни со псевдоними односно крятенки е од особеня вяжност, ни зборувя и дешифрируете ня потписот Бързовецъ (Дебърски гласъ, 1910: 4), со ко] е потпишян явторот ня текстот „Кон селчяни од Рекя", об]явен во весникот Дебарски глас од 1910. Поттикнят од полемикятя што се рязвиля по то] повод, во еден од следните броеви се ]явил сямиот явтор, ко] си го кяжял вистинското име и презиме, a ко] всушност бил глявниот редактор ня весникот, Методщ В. Мякедонски. Вяквиот пристяп се однесувя исклучиво ня постяри деля, кяко единствен нячин дя се до]де до идентиетот ня явторот.
Посидят случяи и кога книжевни соперници потпишяни под псевдоними или иницщяли, критикувя]ки се и полeмизирajки мегу себе во името ня: естетските вредности, стилските и идеолошките определби, ги обелоденувяле вистинските имиая. Тяков е примерот со Aлeксaндaр Битряков, ко], во потписникот ня жестокятя критикя няпишяня зя неговиот буквяр обjaвeнa во весникот Новини во 1897 годиня, во псевдонимот Грвдовянинъ (Новини, 1897: 3) го препознял Стефян Поп Ивянов. Тяков е примерот и со Влядо Мaлeски, ко], во текстот „Вякя сумиряно" од 1953 годиня, обjaвeн ня стряниците ня списянието Современосш, во потписникот -ски го утврдил идентитетот ня Слявко Jaнeвски. Овие обелоденувяая или рaзоткривafta ня вистинските идентитети ня явторите се предизвикяни од отворените полемички препирки изнесени во ]явностя преку печятот. Тие имяят зя цел ]явностя дя биде зяпозняеня со основните биогряфски подятоци зя противникот. Фяктички, изнесувяаето ня името ня соперникот во (явноста ознячувяло и откривяае ня неговите стилски, естетски и други критериуми.
Еден мялку подруг нячин ня откривяае ня псевдонимите го потенциря знячеаето ня книжевниот иследувяч, не толку кяко дешифрятор, колку своевиден детектив и проследувяч ня книжевните текови. Сганувя збор исклучиво зя современи явтори, односно современици ня дешифряторот. Во ово] случя), ня некяков нячин, то] успеял дя до]де до информяции што го однеле до явторот ня текстот потпишян со псевдоним или со иницщяли, при што соговорникот лично му го изнел (го потврдил) явторството ня делото. Доколку постои оригинялниот или друг примерок од об]явениот текст, во големя меря се потврдувя тврдеаето ня соговорникот. Несигурностя предизвикяня од вяквото суб]ективно припишувяае ня явторството
обично се отстранува со ]авно обелоденуваае на името и презимето на потписникот, при што времето е од пресудна важност да ja потврди или да ja негира неговата из]ава. Иа ваков начин се решени повеке псевдоними во современата светска литература. Еден таков пример на разоткриваае, авторот на ово] труд имаше можност да го слушне од устата на синот на Васил Илоски, Мирослав Илоски, ко], во списанието CoвpeмeнocШ, има об]авено текст под псевдонимот Мирослав Исток.
Ке истакнеме дека е вообичаено новинарските текстови да бидат потпишувани со иницщали, за што зборуваат непрегледните страници на македонските весници по создавааето македонска држава: Hoвa MarngoH^a, Be4ep, Дтвник итн., како на пример: Ц. И. (Цветаноски Иове), Ка. М. (Каролина Мицеска) и др. По малиот пад на потпишуваае со псевдоними (но не и со иницщали) во средината и во втората половина на XX век, по осамостсуувааето на Македонща, започна еден нагорен тек на об]авуваае зад скриено име, на]често на интернет-порталите. Сепак, биде]ки се работи за тема на raja треба да и се допушти време, односно на неа да се погледне од временска дистанцща, но и поради можностите за пообемно ексцерпираае на проблематиката, нив ке ги оставиме за друга пригода.
Како една од практиките на авторите што треба да се забележи е прифакааето на ново презиме (и/или име) со кое тие се идентификувале. Во ово] случа не станува збор за криеае или скриваае на идентитетот, туку поради некакви околности самосвесно се решиле да прифатат друго, различно именуваае од роденото. Овие промени можеле да се должат на религиозните (верските) практики, како во случаите со црковните лица, поради народносно или словенско осознаваае, поради поблиска идентификацща со родниот кра_ь поради навракаае кон постара родова идентификацща, поради уметнички причини и сл. Вакви примери во македонската литература и култура има неколку: роденото име на теологот Калистрат Зографски било Крстан Санцакоски, на митрополитот Иатанаил Кучевишки, познат и како Зографски, било Иешо Бо_|кикев, на PajTO Жинзифов било Ксенофон Sинsиф, на Во^ан Чернодрински било Во^ан Поп Георгиев, Кочо Рацин бил роден како Коста Апостолов Солев, Венко Марковски бил роден како Вещамин Тошев, Гоце Стефановски - како Гоце Мицкоски итн. Вакви бро]ни примери на земаае ново име и презиме или само презиме наогаме и во повоената и во современата македонска литература и култура: Иикола Кепев како Коле Чашуле, Бранко Ивановски како Бранко Гапо, Кирил Вангелов Ташков како Кирил Македонски, Jоpдaн Цветановски како Jоpдaн Плевнеш, Раде Павловски како Раде Силjaн итн.
Во дел од случяите, идeнтификaциjaтa ня явторот покря] со неговото име се врзувя и со прекярот, ко] му обезбедувя целосня писятелскя лeгитимaциja. Ha пример, тяков е случя^от со Кире Димов-Мял Кире, Рямпо Левков-Левкятя, Hиколa Киров-Мя^ки, Мито Теменугов-Железни, Томо Cми.ъaниK-Брaдинa и др.
Исто тякя, требя дя го зябележиме и фяктот што во одредени периоди, некои мякедонски явтори поряди политичко-општествените услови во кои твореле се потпишяле или ги потпишяле своите трудови со рязлични форми и вaриjaнти ня своите имиая. Тякя, ня пример, дрямятя Печалбари, обjaвyвaнa во повеке продолжения во списянието Луч од 1937/1938 годиня, Aнтон Пянов ня_|прво е потпишян со Aнтониje Ъ. Пяновип, Костя Групче се сретнувя кяко Костя Групчевип, Григор Прличев - кяко Грпуорюи Етаирг5ои, a Димитрщя Милядинов - кяко А. Хр. M^XaSúv. Сите тие се производ ня немирните времиая во кои живееле и твореле. Мегутоя, кяко и дя се или биле потпишувяни, остянувя непобитен фяктот декя се неизостявен дел од мякедонскятя свест, без чие постоеае не може дя се зямисли мякедонскятя литерятуря и културя.
Категоризацща на псевдонимите
Што се однесувя до употребятя ня рязличните кятегории псевдоними, ке исгакнеме декя постелят наjразлични причини и нячини зя криеае ня идентитетот преку одбиряае ново име со менувяае или сямо со додaвafteто ня именкятя Мякедонски, со локялня приврзяност, со идеолошкя мотивиряност, со покaжyвaаa емштщя кон нешто или некого, со професщятя ня явторот, со терминот „еден" итн. Исто тякя, е зябележливо што во големя меря имиаятя ня мякедонските книжевници и други општествени и де_щи, во кyлгyрaтa, се зятскриени и зяд иницщяли, односно крятенки.
Можеби га^чести псевдоними во мякедонскятя литерятуря од XIX и од XX век влегувяят во кaтeгориjaтa крийшоними, при што явторот, ня некяков нячин, го нaвeстyвa сво_|от идентитет. Во прaктикaтa, тие ня]често и припятяят ня поткaтeгориjaтa айоконими, што знячи употребя ня иницщял зя името и целото презиме, или нeкaквa формя ня скрятено презиме, ня пример: М. К. ЦЬпенковъ, П. A. Чячяровъ, Д. Чуповскш и сл. Овие псевдоними се нящесни зя дешифриряае ияко, поряди нявидум едностявниот нячин ня решявяае, уште почесто се прaвaт големи грешки, особено кога по иницщялот следувя презиме со поголемя фреквентност, кяко ня пример: A. Димитровъ зя Aндон Димитров, Л. Димитровъ зя Лязяр Димитров итн.
Зябележителен бро] явтори и потписи нaоfaмe зяд колекшивниош Псевдоним или ко]ноним. Во няшиот случя] чести се примерите што се
базирани врз еШноними (со ксу се одредува припадност): Единъ Македонецъ (Димитар В. Македонски, Евтим Спространов, Кузман Шапкарев, Петар Бошнаков) или зад поедноставниот: Македонецъ (Димитар Ризов, Димитар В. Македонски, Димитрща Чуповски). Во повеке случаи регистриравме и исти иницщали, кои им припагаат на различни автори: А. Б. (Натанаил Кучевишки, Евтим Спространов), В. К. (Владимир Ковачев, Владислав Ковачев), К. (Ефрем Каранов, Коста Шахов, Кузман Шапкарев) и др.
ИницщалиШе претставуваат еден од можеби на]честите начини за скриваае на идентитетот, но и истовремено се и мегу нарешките криптоними за правилно дешифрираае. Причината лежи во фактот што со: една, две или три букви, кои честопати се сретнуваат во периодиката, може да се потпише ко] било. Сепак, дел од нив веке се распознаени, па така на Д. х. Д. му се препишува на Димо Хаци Димов, Е. Я-ва - на Евтимица Jанчева, М. К. Ц. - на Марко Цепенков, I. Х. К. - на Jордан Хаци Константинов-Цинот, К. А. П. Ш. - на Кузман Шапкарев итн. Сите тие се поврзуваат со: почетните букви од нивните имиаа, средни имиаа и презимиаа. Мегутоа, постсуат и случаи на йсевдоиници]али кога, авторите, се потпишале со иницщали, коишто не соодветствуваат со вистинските иницщали на нивните имиаа и презимиаа. Такви се случаите со потписите: А. Б. на Натанаил Кучевишки, А. Б. на Евтим Спространов,2 В. на Ра_|ко Жинзифов и др.
Чести се псевдонимите базирани на геонимиШе (или Шройоними) со кои се искажува поврзаност со местото на рагаае или на живееае. Некои од нив влегуваат и во категорщата колективни псевдоними, како на пример: Езерски (Георги Баласчев, Петар Чаулев). Од останатите геоними ке ги издвоиме: Велешанинъ на Ра_|ко Жинзифов (родум од Велес), Дримколовъ на Христо Матов (родум од Струга, именуван според областа Дримкол по течението на реката Црн Дрим), К. Пельскш на Крсте Мисирков (родум од Постол, со старото име Пела), Бистришки и Бистрицки на Васил Ивановски (по реката Бистрица во чща близина се наога родното село на Ивановски, Ловраде, Костурско), Алекси Беломорски на Антон Великов (по Еге^кото Море), Кратовалиев на Павел Шатев (родум од Кратово), Гоце Полинчанец на Горги Абациев (според Полин, старото име на До]ран и родно место на Абациев), П. С. Jезерски на Петар Серафимов (родум од Охрид) и др.
Случаите со: Езерски на Георги Баласчев, Дримколовъ на Христо Матов, Беломорски на Мате] Геров или пак со Вардарски на Петар Поп
2 Евтим Спространов е познат како автор, ко] има голем бро] псевдоними, можеби и на]многу во новата македонска книжевност, кои можат да се сместат во повеке категории. Да се погледне ка]: Миронска-Христовска, Валентина. (2004).
ЛиШераШурноШо дело на ЕвШим СйросШранов. Скоп|е: ИМЛ.
Арсов се интересни биде]ки дозволуваат навлегувайе во уште една потесна категорща геоним, а тоа се псевдоними базирани на хидроними, односно потписот врз чща основа лежи именувааето на водена површина: река, езеро или море. Во оваа пригода ке истакнеме и малку поинаква самоидентификацща, ща произлегува од родното место, од местото од каде што потекнуваат и/или се пренесуваат гене-рациски: Коце Солунски (според градот Солун), Цветан Беличански (според селото Белица), Спиро Прилепчански (според градот Прилеп), Загорка Присаганец, подоцна Тодоровска (според селото Присад) итн.
Успеавме да прона]деме и псевдоними, кои ги сместивме во поткатегорщата френоними со кои се изразува лична црта или некаква карактеристика на творештвото. Тоа се псевдоними на кои авторите им посветиле посебно внимание, на]често поради интимни чувства, кои раскажуваат сопствена приказна и кои се поврзани со потребата да се даде, колку што се може, поличен тон на об]авата. Таков е, на пример, псевдонимот Посмртче, ко], Димитрща Чуповски, го употребил биде]ки се родил по смртта на татко му, убиен од некаква разбощичка банда. Такви се и Правдолюбовъ на Андре]а Петкович („борец за правда"), Богомолецъ на Натанаил Кучевишки („молител кон Бога", свештеник), Даскалетина на Тра_|ко Китанчев (истакнува дека бил учител), Демократъ на Димитар Ризов (]а покажува неговата политичка определба), К. Бранислав на Константин Петкович („бранител на Словените"), Ангел Жаров на Михаил Сматракалев (жар, оган, сила), слично како и Пламенов на Петар Шанданов и др.
Го евидентираме и присуството на лаШинизмиШе, односно псевдонимите запишани со латински букви. Такви се потписите A. Brutus на Антон Драндар, Clava Literalis на Иван К. Божинов, Falco Peregrinus на Никола Поп Филипов, Galicanin на Георги Капчев, Kara-Bouroun на Евтим Спространов, Rouge на Христо Сил^анов и др. Мегу нив, како орниШоним, односно потпис врз основа на именуваае на птица, засега како единствен во македонската книжевност од XIX век ке го наведеме Falco Peregrinus (сивиот сокол) на Никола Поп Филипов. Мегу револуционерните псевдоними од ово] тип го сретнуваме именувааето на Jане Сандански како Пиринския орел.
ФразеонимиШе и припагаат на групата фиктоними, а нивната суштина е употреба на цели фрази при изборот на псевдонимот. Македонската литература познава повеке вакви примери, кои потешко се дешифрираат. Во себе на]често го содржат термините „неко)" или „еден". На_|познатиот фразеоним во нашата книжевност му припага на Димитрща Миладинов, во една ситуацща потпишан како: Некой отъ епархията Охридска.
Два интересни случаи на кои, авторите, се решиле да ги употребат се псевдонимите поврзани со Горче Петров и Георги Тра]чев. Станува
збор за категорщата маШроним, при што псевдонимот се образува од името или презимето на ма]ката. Овие дваща автори се одлучиле да го направат тоа со земаае на презимето на маната. Така, Г. Петров се потпишал како Г. Тосков (од Злата Тоскова), а Г. Тра]чев како Г. Майковъ и Гйорги Майковъ (со значеае што произлегува од именката ма]ка).
Дешифриравме и хероизми, односно употреба на псевдоними во чща основа се употребени имиаа на вистински личности и ликови од книжевни дела. Така, Димо Хаци Димов се потпишувал како Авиценусъ (според персискиот филозоф, астроном, поет), Теодосщ Гологанов се потпишувал како Черноризец Храбър (според средно-вековниот македонски духовник и писател), Димитар Ризов како Д. Инсаровъ (според Димитрщ Инсаров, лик од романот СйроШи новиШе дни на Иван С. Тургенев) итн.
Па]зонимиШе се многу ретки. Нивната цел е да предизвикаат комичен ефект, потсмева]ки се некому или иронизира]ки неко]а ситуацща. Примерот со Jордан Ангелов, уредник на македонскиот револуционерен хектографски весник Шило (пишуван со рака), потпишуван како Шахинъ бей (Шахин бе] бил важен османски службеник) зборува сам за себе.
Познати се неколку случаи на асШроними, односно употреба на sвезди. Такви се примерите со: Константин Миладинов, Ра]ко Жинзифов, Георги Баласчев, Евтим Спространов и Горче Петров, кои астронимите ги употребиле во различни форми (***, * * *, * * *). Утврдивме и еден случа] на комбинацща на една буква (иницщал) со неколку sвезди (астроним) преку примерот Х*** на Харитон Генадиев.
Ретки се и ШиШлонимиШе. Тие се користени само од неколку автори за да го означат стекнатото зваае, односно високиот општествен статус. Така, со Д-ръ Д. Влаховъ се потпишувал Димитар Влахов, а со Д-ръ Н. Геннадиевъ се потпишувал Никола Генадиев. Познат е и случа]от со Мате] Геров ка] ко] титлонимот доктор (д-р) всушност претставува псевдоним, како во дадениот случа] со потписот: д-р Ницев. Биде]ки станува збор за потпис, ко] не ]а покажува вистинската професи]а, занает или де]ност на личноста, но и самото именуваае е лажно, ово] титлоним поконкретно ке го сместиме во категориите: йсевдоШиШлоним, односно арисШоним.
Како посебна категорща на псевдоними се сметаат калкиШе. Тоа се зборови или изрази добиени од буквален превод на туг збор или туг израз. На]познатиот пример во македонската литература од XIX век го поврзуваме со Ксенофон Sинsиф, чщ буквален превод на словенски е Ра]ко Жинзифов. Причината за ваквиот потег на Жинзифов е веке добро позната во македонската книжевна исторща, а тоа е неговото престоруваае „од Савел во Павел", односно народносно осознаваае,
отфрлаае на грчкото влщание и самоидентфикуваае. Друг пример, Koj и припага на современата македонска книжевност поврзан со калкирааето, е псевдонимот Теофил С., со ко) се служел Бошко Смакоски. Имено, името Теофил е со грчко потекло со значеае боголубив, односно Боголуб. Варщантата на ова име е Бошко, што во суштина соодветствува со Теофил. Инцщалот С., пак, соодветствува со презимето на авторот, Смакоски.
Калкирааето во обратна насока или преведуваае од кирилица на латиница, односно лаШинизирате на сопственото име забележуваме во случаите со велешанецот Андре) Протич потпишуван и како Audrey Protitch, и со битолчанецот Никола Генадиев потпишуван како Nicolas Ghennadieff. Карактеристично е што овие наши автори во делата об]авени на нещ од ]азиците на западноевропските зем]и (претежно на француски) ]а добивале формата -ef, -eff, -ew, -off (Панчо Хаци Мишев како P.-H. Mischef, Георги Стрезов како M. Georges Strezoff, Харитон Генадиев како Chariton Ghennadiew).
Како куриозитет ке го наведеме и единствениот пример базиран на фиШоним до щшто успеавме да до]деме, што му припага на Димитар Г. Молеров, потпишан како Пиновски-Зеленъ Боръ, односно псевдоним што означува дрво или растение (зелен бор).
Ке наведеме уште еден случай значаен за нас, биде]ки се однесува на еден од основополжниците на современата македонска книжевност, Коста Солев. Интерессното е што двата негови нащознати псевдоними се инспирирани и се земени во чест на жените што ги сакал. Првиот од нив, во одредена мера му станал и лично име, со кое е препознатлив во нашата литература, добропознатиот Рацин. Како што е добро познато, ова име Солев го зел во чест на Рахилка (Раца) Фирфова, лубовта од неговите ученички денови во Велес. Вториот псевдоним Невен Пе]ко, од неколкуте со коишто се користел, е поврзан со Невенка Вуик, уште една лубов на Солев, но овощат од подоцнежните години (Рацин 1987), кога то] веке бил активен член на напредното работничко и комунистичко движете во Македонща и во тогашна Jугославиjа.
Во суштина, овие наши согледувааа ги изнесуваме како пример за можностите за понатамошни истражувааа на полето на псевдонимноста, но и како потреба за раз]аснуваае на потребите и начините да се пишува со затскриено име. Изнесеното го сметаме за важна основа и за даваае увид за комплексноста на ова прашаае. Исто така, сметаме дека изнесените примери се доволни за решаваае на некои недоумици што произлегуваат од постапката при осознаваае и дешифрираае на псевдонимите, вклучително и нивните категории, поткатегории, типови и сл. Во нашиот случай утврдувааето на потесна категорща псевдоними го искористивме како показ за можностите што ги нуди псевдонимноста за да овозможиме поблиско осознаваае на
процесите и на начините на работа при анализа, категоризацща, па и
дешифрираае на псевдoнимите.
Литература/References:
Бързовецъ. (1910). „Къмъ селчане отъ РЬка". Дебърски гласъ, 25. [Brzovec. (1910). Towards Selchans of Reka. Debrski glas, 25]. (In Bulgarian).
Грждовянинъ. (1897). „Критика". Новини, 2. [Grondovyanin. (1897). Criticism. Novini, 2]. (In Bulgarian).
Ковилоски, Славчо. (2021). Псевдонимите и анонимите во македонската книжевност од XIX век". Сйектар, 77. Скоще: Институт за македонска литература [Koviloski, Slavcho. (2021). Pseudonyms and Anonyms in Macedonian Literature in the 19th century. Spektar, 77. Skopje: Institute of Macedonian Literature] (In Macedonian.)
Масанов, И. Ф. (1956). Словарь Псевдонимов русских йисателей, учен ых общественных деятелей, в четырех томах. Москва: Издательство Всесоюзной книжной палаты [Masanov, I.F. (1956). Dictionary of Pseudonyms of Russian Writers, Scientists and Public Figures, in four volumes. Moscow] (In Russian.)
Майковъ, Г. (1894а). „Дописки". Новини, 24. [Maikov, G. (1894a). Letters. Novini, 24]. (In Bulgarian).
Майковъ, Гйорги. (18946). „Дописки". Новини, 43. [Maikov, Giorgi (1894b). Letters. Novini, 43]. (In Bulgarian).
Миронска-Христовска, Валентина. (2004). Литературното дело на Евтим Сйространов. Скоще: ИМЛ. [Mironska-Hristovska, Valentina. (2004). The Literary Work of Evtim Sprostranov. Skopje: IML] (In Macedonian.)
Поленаковик, Харалампие. (1973). Во екот на народното будете. Скоще: Мисла. [Polenakovic, Haralampie. (1973). In the Heat of the National Awakening. Skopje: Misla] (In Macedonian.)
Поплазаров, Ристо. (1974). „Тетовските паши - труд на Горче Петров". Гласник на Институтот за национална исторща, 1. Скоще. [Poplazarov, Risto. (1974). Pashas of Tetovo - work by Gjorce Petrov. Review of Institute of National History, 1. Skopje] (In Macedonian.)
Рацин, Кочо Солев. (1987). Проза и Публицистика. Избор, редакцща и предговор Васил Тоциновски. Скоще: Наша книга. [Racin, Kocho Solev. (1987). Prose and Journalism. Selection, Editorial and Preface Vasil Toci-novski. Skopje: Nasha kniga] (In Macedonian.)
Ристовски, Блаже. (1982). По)'ави и Профили, 2. Скоще: Студентски збор. [Ristovski, Blazhe. (1982). Manifestations and profiles, 2. Skopje: Studentski zbor] (In Macedonian.)
Ристовски, Блаже. (2009). Димитрща Чуйовски и македонската национална свест. Скоще: Плус продукцща. [Ristovski, Blazhe. (2009). Dimitri Cupovski and Macedonian National Consciousness. Skopje: Plus produkcija] (In Macedonian.)
Спасов, Александар. (1989). „Ко е автор на стихотворбата 'Глас од далека земща'?". Македонска йоези/а, XIX век. Скоще: Македонска книга. [Spasov, Aleksandar. (1989). "Who's the Author of the Poem 'A Voice From a
Faraway Land'?". Macedonian Poetry, 19th century. Skopje: Makedonska kni-ga] (In Macedonian.)
Тодоровски, Гане. (1968). ПрешходнициШе на Мисирков. Скоп|е: Мисла. [Todo-rovski, Gane. (1968). The Predecessors of Misirkov. Skopje: Misla] (In Macedonian.)
Тоциновски, Васил. (2007). Злашниош клас. Скоще. [Tocinovski, Vasil. (2007).
The Golden Wheat Spike. Skopje] (In Macedonian.) Тоциновски, Васил. (2010). Предвесници. Скоще: Академски печат. [Tocinovski, Vasil. (2010). The Heralds. Skopje: Akademski pechat] (In Macedonian.)
Тр-въ, Г. (1894в). „Дописки". Новини, 67. [Tr-v, G. (1894v). Letters. Novini, 67]. (In Bulgarian).
Я-ва, Е. (1898). „Дописки". Новини, 73. [Y-va, E. (1898). Letters. Novini, 73]. (In Bulgarian).
