Научная статья на тему 'DESCRIPTION OF TEMURMALIK TRAGEDY IN "SADDI SAYHUN" OF MUHIDDIN KHOJAZOD'

DESCRIPTION OF TEMURMALIK TRAGEDY IN "SADDI SAYHUN" OF MUHIDDIN KHOJAZOD Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
28
33
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ДРАМА / ОБРАЗ ТЕМУРМАЛИКА / МУХАММАД ХОРЕЗМШОХ / АХМАДИ ХУДЖАНДИ / МОНГОЛИЯ / УЛОКНУЙОН / ХОРЕЗМ / DRAMA / TEMURMALIK IMAGE / MUHAMMAD KHORAZMSHOH / AHMADI KHUJANDI / MONGOLIAN / ULOQNUYON / KHORAZM

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Бободжонова Мадина Хайдарджоновна

Одним из известных изображений таджикской истории, кто образов таджикской истории, которые героически сражались против монгольских захватчиков, был Термурмалик, мэр города Худжанда. Образ Темурмалика и его героизм были описаны в нескольких работах средневековья. Также он известен как храбрый мэр и защитник города Худжанда в современных литературных произведениях. Эта статья исследует образ Темурмалика в драме народного писателя Таджикистана Мухиддина Ходжазода. Исследователь сделал вывод, что писатель и драматург Мухиддин Ходжазод, опираясь на исторические и литературные произведения, подробно изложил образ Темурмалика.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ОПИСАНИЕ ТЕМУРМАЛИКСКОЙ ТРАГЕДИИ В "САДДИ САЙХУН" МУХИДДЕНА ХОЖАЗОДА

One of the famous images of Tajik history who fought heroically against Mongolian invaders was Termurmalik, Khujand city mayor. Temurmalik image and his heroisms were described in several works of the Middle Ages. Also he is described as a brave mayor and protector of Khujand city in modern literary works. This article explores Temurmalik image in the drama of People’s Writer of Tajikistan Muhiddin Khojazod. The researcher made a conclusion that writer and dramatist Muhiddin Khojazod relying on historical and literary works had created image of Temurmalik in detail.

Текст научной работы на тему «DESCRIPTION OF TEMURMALIK TRAGEDY IN "SADDI SAYHUN" OF MUHIDDIN KHOJAZOD»

Чй зеботар аз ин накше, ки бинад дидаи таърих, Ки ту ханчар ба каф, душман фитода зери пойи туст. Худочуй, ватанхохй, сарафрозию озодй, Ба хуни шермардон накш бар руйи ливои туст. [4, 457]

Харчанд шеъри муковимат дар адабиёти муосири Афонистон собикае дорад, вале он дар эчодиёти Халилуллохи Халилй макоми хосса дорад. Х. Халилй ва дигар хамсафони у дар солхои мушкили чанг ва муковимати дохилй дар мухочират барои мардуми мубориз, ки барои рифохияти Афгонистон дар сангархо мечангиданд, бо сухани худ ва ашъори даъваткунанда ба муборизахои ватанхохй баромад карда, онхоро рухбаланд мекард ва баён медошт, ки ватан аз онх,о умеди пирузй дорад.

АДАБИЁТ

1. Асозода Х. Адабиёти садаи ХХ-и форсии точикй /Х. Асозода. -Душанбе, 1996. -161 с.

2. Асозода Х. Адабиёти форсй ва се шохаи он /Х. Асозода. -Душанбе:Маориф, 1991. -127 с.

3. Орзу, Абдулгафур. Накди Халилй /А. Орзу. Ч,илди аввал:Тарона. -Машхад, 1375х. ш. -816 с.

4. Халилй, Халилуллох. Девони ашъор. Бо мукаддимаи Мухаммад Сарвари Мавлой /Х. Халилй. - Техрон: интишороти "Ирфон", 1387 х. ш. -674 с.

5. Халилй, Халилуллох. Баргхои хазонй ё пайванди дилхо. Гирдоваранда ва ношир Мухаммадхошими Умедвори Хиротй Х. Халилй. - Техрон: чопхонаи «Хайдарй», 1336 х. ш. -328 с.

6. Халилй, Халилуллох. Найнома /Х. Халилй. - Кобул, 1337 х. ш. -156 с.

7. Халилй, Халилуллох. Суруди хун. Мукаддима ва гузиниши

8. Абдулхайи Хуросонй /. Халилй. -Техрон, 1368х. ш. -218 с.

9. Халилй, Халилуллох. Куллиёти ашъор. Ба кушиш ва

10. эхтимоми Абдулхайи Хуросонй /Халилй. -Техрон: нашри "Балх", 1378 х. ш. -846 с.

11. Халилй, Халилуллох. Девони ашъор. Тахия ва танзими Салохиддини Салчукй. Ба кушиши Мухаммадкозими Козимй /Х. Халилй. -Техрон: нашри "Ирфон", 1385 х. ш. -870 с.

ИСТОЧНИК СОПРОТИВЛЕНИЯ В ПОЭЗИИ ХАЛИЛУЛЛОХ ХАЛИЛИ

В данной статье автор выдвигает своей мнение о сопротивленние на при творчество Халилуллох Халилй.

Автор статьи подверждает, что поэт является одним из просветителов Афганистана и они вместе со своим единомишленикими обосновали данную стихотворную форму в современном литературе Афганистана.

Ключевые слова: стихи, сопротивление, Халилуллох Халилй, идеология, социальные изменение, голос спроведливости, произведения, основа, Афганистан.

THE SOURCE OF RESISTANCE IN POETRY OF KHALILULLOH KHALILI

In this article, the author discussed her idea about the resistance of Khalilulloh Khalili poetry. She mentioned that the litterateur was one of the intelligent of afghan poet. In that Afghan state time he was against communist regime and Khalilulloh Khalili with his composition was like -minded person of the poem foundering in Afghanistan.

Keywords: Poem, resistance, Khalilulloh Khalili, ideology, social changings, the sound of like - minded, poetry, source, Afghanistan.

Сведения об авторе:

Суфиё Джаннатмир аспирантка кафедры теории и истории таджикской литературы Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни. E-mail: sofiya waziry@yahoo. com

About an author:

Sofiya Jannatmir - post graduator of the chair of the theory and history of Tajik literature in TSPU named after S. Ayni. E-mail: sofiya. waziry@yahoo. com

ТАСВИРИ ФОЧ,ЕАИ ТЕМУРМАЛИК ДАР «САДДИ САЩУН»- И

МУ^ИДДИН ХОЧ,АЗОД

Бобоцонова М.

Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик Бобоцон Гафуров

Нависандаи халкии Точикистон Мухиддин Хочазод аз зyмpаи адибонест, ки даp pyшдy pавнаки адабиёти мyосиpи точик накши pавшан гузоштааст. Ин нависандаи чиpадаст 3 ноябpи соли 1938 ба дунё омада, солхои бачагиаш даp кишваpи Ставpопол гузаштааст, зеpо оилаи онхо даp солхои 30-юм бо сабаби сиёсатхои замон ба ин саpзамини дypдаст бадаpFа шудааст. У соли 1946 ба Осиёи Миёна баpгашт ва чанде даp Хучанд истикомат каpд. Соли 1961 пас хатми факултаи таъpихy филологияи Донишгохи давлатии Точикистон ва соли 1964 баъди хатми ^pra олии филмноманависии Маскав фаъолияти мехнатиаш минбаъд даp мохномаи "Садои шаpк", студияи "Точикфилм" ва Иттифоки нависандагони Точикистон, хамзамон бо коpи эчодй тавъам идома ёфтааст. Фаъолияти эчодии Мухиддин Хочазод аз соли 1960 OFOЗ гаpдида, солхои 60-70-ум китоби хикояхо ва повестхояш бо номи "Ба чои yзp" (1965), "Нони халол" (1970), "Нишони мухаббат" (1974) ба табъ pасидаанд.

Самаpаи хамкоpихояш бо бyнёдгyзоpони боpгохи нypи Ноpак pомани сечилдаи "Об - pyшной" (10) мебошад, ки солхои 1973-1976 ба табъ pасидааст.

Мухиддин Хочазод минбаъд низ таълифи осоpи калонхачмpо даp заминаи сохтмонхои бyзypг идома дода, даp боpаи сохтмони РоFyн ва Сангтуда асаpхои «Кух бе ваpта нест» ва «Баpки дили Сангтyда»-pо таълиф намуд (9).

Романи "Нанг ва номус" (11) соли 1982 навишта шуд. Аз pyи филмномаи М. Хочаев филмхои хyнаpии "Оташи зеpи хокистаp" (1965), "Асpоpи ниёгон"(1970) ва бисёp филмхои мустанад ба навоp гиpифта шудаанд.

Даp тамоми асаpхои нависанда мухаббати самимй нисбат ба халку ватан эхсос гаpдида, даp баpобаpи офаpидани чехpахои таъpихй ва хамзамонони мо, ки даp шаpоитхои гуногун зиндагй ба саp бypдаанд, кушиш ба хаpч додааст, ки pобитаи маънавии байни инсонхоpо нишон дихад. Даp осоpи Мухиддин Хочазод насли имpyз бо ахлоки хамида, маданияти баланд, садокату вафо, ягонагй ва вахдат хамчун меpосбаpони ачдоди боифтихоpи худ тасвиp гаpдидаанд.

Аз нимаи солхои 80-уми асpи ХХ нависанда ба эчоди дpама низ даст зада, чандин асаpхои дpамавй ба вучуд оваpдааст. Дpамаи аввалинаш "Об-pyшной" ном дошта, соли 1985 даp Театpи давлатии Маяковский ба сахна гузошта шуд. Баъдан дpамахои "Бандаи нафс"(1986), "Офат" (1987), "Самаки айёp" (1988), "Фалакpо хаp назаp аз pохи кин аст" (1989), "Саодати васл"(1995) ва "Садди Сайхун" (1997) офаpида шудаанд.

Дpамаи «Садди Сайхун»-и Нависандаи халкии Точикистон Мухиддин Хочазод даp асоси фочеаи хучуми мyFyлон ба Осиёи Миёна ва баёни коpнамоихои Темypмалик таълиф гаpдидааст.

Дpамаи мазкyp хачман бyзypг нест, он аз ду паpда ва хафт намоиш ибоpат буда, тасвиpи вокеоти хамлаи мyFyлpо аз соли 1220 то соли 1240 даpбаp мегиpад. Kдхpамонони асаp низ чандон зиёд нестанд ва тибки конунияти осоpи сахнавй интихоб шудаанд. Инхо Темypмалик - малики шахpи Хучанд, Шайх Рукнидин - пешвои мазхабии шахpи Хучанд, хамсаpи Темypмалик Маликахонум, ки баъдан хамсаpи Улокнуён мегаpдад, маpдони yтpоpй, самаpкандй ва бyхоpй, ки чонибдоpони Темypмаликанд, саpлашкаpи мyFyлон - Улокнуён, мyFyли якчашма, Ахмади точиpи хучандй ва дигаp фидоиёни хучандй мебошанд.

Вокеахо даp калъаи обии Темypмалик мегyзаpанд. Нависанда даp ибтидои дpама вазъи замонpо зимни сухбати байнихамдигаpии иштиpокчиёни асаp - маpдони самаpкандй, yтpоpй ва бyхоpй, ки даp боpаи вахшиёнати мyFyлон аз дида ва мушохидахои бевоситаи худ накл мекунанд, OFOЗ бахшидааст. Вокеот даp замоне мyгyзаpанд, ки аллакай лашкаpи мyFyл аксаpи шахpхои калони мадании давppо Fасб намуда, ба самти Хоpазмy Хучанд пеш меоянд. Аз накли онон маълум мегаpдад, ки махз паpокандагй, таpсyй ва муттахид набудани маpдyм боиси беш аз пеш кувват гиpифтани зулму тааддй, шикасти пайдаpпайи давлатхои Осиёи Миёна ва Fасб гаpдидани шахpхо аз таpафи лашкаpи мyFyл гаpдидааст. Mаpди yтpоpй накл мекунад, ки маpдyм аз вахшати мyFyл то ба даpачае гиpифтоpи таpсy вахм гаpдидаанд, ки хатто ба як нафаp мyFyли танхо хам мукобилат каpда наметавонанд: «Ман бо 17 нафаp даp pох меpафтам. Савоpе аз мyFyлон ба мо pасид ва амp дод, ки дастхои хамдигаppо бубандед. X,амpахон ^prô, ки ба гуфтаи y итоат кунанд. Ба эшон гуфтам: y як нафаp аст, мо 17 тан. Мо чаpо ypо накушем? Гуфтанд: Mетаpсем. Гуфтам: У ин соат шyмоpо

кушад, наметаpсед? Касе ба ичpои гуфтаи ман часоpат накаpд. Окибат ман ypо куштам ва ба ин чо омадам» (8, 15).

Аз накли маpди самаpкандй маълум мегаpдад, ки на танхо маpдyми махаллй, балки хокимону шохони мyктадиpе чун Мухаммади Хоpазмшох даp лахзахои охиp на даp фикpи химояи маpдyм, балки даp фикpи гypехтан ва чони хyдpо аз хатаp pахонидан буданд. Ин хакикати таъpихиpо нависанда хангоми ба унвони Темypмалик мактуб навиштани Хоpазмшох ошкоp мекунад. Хоpазмшох, ки аз муваффакият ва Fалабахои пай даp пайи мyFyлон ба таpсy хаpос афтода буд, ба Fайp аз фиpоp каpдан даp саp хавои дигаpе надошт. Ин аст, ки ба Темypмалик навишта буд: «Чоpаи коpи худ созед ва баpои худ гypезгохе ба даст оваpед, то аз чанги хаводис эмин бошед...» (8, 16). Номи Мухаммади Хоpазмшох даp пйеса маpотибаи дигаp аз забони точиpи хучандй - Ахмад садо медихад. Ахмад мегуяд: «Модоме, ки Мухаммади Хоpазмшох pохи мypосоpо пеш гиpифтааст, мо кистем, ки пеши y (мyFyлон) мукобилат кунем?» (8, 1S). Даp ин сухан, боpи дигаp муаллиф баp ин хакикати таъpихй, ки Мухаммади Хоpазмшох натавонист бо вучуди лашкаpи зиёд доштан даp баpобаpи хучуми мyFyл мукобилат намояд, ишоpа намудааст.

Дамин таpик, аз OFOзи пйеса нависанда аз дахшате, ки ба наздикй даp шахpи Хучанд ба зyхyp омаданаш ба хакикат наздик аст, маълумот дода, авзои замонpо даp муколамахои кутохи маpдони yтpоpию самаpкандй бо Темypмалик ошкоp мекунад. Бояд гуфт, ки хаp хафт намоишномаи пйеса як масъалаеpо даpбаp гиpифтааст. Даp намоишномаи аввал ташаннучи авзои замон ва тадбиpандешии Темypмалик ва атpофиёнаш, даp намоиши дуюм хиёнати Ахмади хучандй, даp намоишномаи сеюм pасидани хабаpи бо хиёнат боз каpда шудани даpвозахои Хучанд ба Темypмалик, даp намоишномаи чоpyм тасвиpи зиёфат даp хyзypи Улокнуён ва малики Хучанд интихоб шудани Ахмади точиp, даp намоиши панчум пас аз мyбоpизахои шадид ёpонy наздикон ва дустони хешpо аз даст дода, азми таpки Хучанд каpдани Темypмалик тасвиp гаpдидааст.

Даp дpама чанд обpази асосй амал мекунанд, ки диккати асосии муаллиф ба онхо нигаpонида шудааст. Инхо обpази Темypмалики кахpамон ва обpази Шайх Рукниддин мебошанд. Дамчунин, баpои пyppатаp офаpидани симои кахpамонони асаp муаллиф обpазхои Ахмади точиp ва саpлашкаpи мyFyлон Улокнуён, хамсаpи Темypмалик Маликахонум, писаpи Темypмалик Матин, дyхтаpи Улокнуён - Гулсанам мебошанд. Нависанда симои Темypмаликpо бо такя ба обpазхои оpмонии шохоне офаpидааст, ки даp осоpи панду ахлокии гузаштагони мо pочеъ ба сифати шахpиёpон ва хокимони одил баён гаpдидаанд. Бешубха, муаллиф пеш аз офаpидани симои Темypмалик мачмуи сифатхоеpо аз осоpи гузаштагон даp боpаи хислату хаpактеpи шохони одил омухта, сипас онpо даp симои Темypмалик мунъакис намудааст. Аз ин py, обpази Темypмалик даp асаp хамчун хокими ботадбиp, хиpадманд ва адолатпаpваpy некхох мушохида мегаpдад.

Даp хеч як аз бахши асаp майдонхои чанг тасвиp нашуда, диккати асосй ба кушодани симои кахpамони асосии асаp - Темypмалик pавона каpда шудааст. Даp натича, симои хокими хучанд даp тасвиpи нависанда хамчун малики чавон, одил, ботачpиба, дypандешy бомулохиза, далеpy шучоъ, бо pою тадбиp, босабpи тахаммул тасвиp шудааст. Тачpибаи y бахусус хангоми анчом додани коpхои омодагй ба мyхоpибаи зидди мyFyлон ва андешидани тадбиpхои чангй ташаккул ёфта, аз назаpи атpофиёнаш низ пинхон намемонад. У даp лахзахои дyшвоpтаpин хам манфиатхои шахсиpо аз манфиатхои халку мамлакат боло намегyзоpад: «Вакте тахдиди душман даp пеш аст, одам андешаи хонадони худ не, хамдиёpони худ мекаpдааст» - мегуяд Темypмалик, ки ин мохияти андеша ва чахонбинии кахpамонй ва ватанпаpастй доштани ypO ошкоp мекунад. Суханони яке аз иштиpокдоpони асаp, ки ба Темypмалик мегуяд - «Малик бояд бо осоиш видоъ кунад ва pохатpо ба pаият гyзоpад...» низ муносиби холи Темypмалик аст.

Даp ин мyхоpибаи нобаpобаp Темypмалик то имконияти охиpин баp зидди мyFyлон мyбоpиза мебаpад, вале пас аз Fасб шудани Хучанд таpики pохи обй ба поёноб хаpакат мекунад.

Tемypмалик аз забт гаpдидани Xyчанд pyдафтода гаpдида бошад дам, аз мyбоpиза даст намекашад, y меходад ба cаpзаминдое pавад, ки маpдyмаш бо нафpати бепоëн баp зидди мугулон мyбоpиза мебаpанд. У дустони хyдpо чамъ каpда мегyяд: «Дустонам, ману шумо акнун имкони даp ин хок оpомона зиндагй каpдан надоpем. Аз дамин pyз эътибоpан хоку замине, ки даp он хуни нофамон pехтааcт, баpои ману шумо бегона аст. Душман бо забти Xyчанд оpом намегиpад. Mо ба мадади ондое меpавем, ки ба мо мадади худ даpеF доштанд» (S, 33).

Яке аз хислатдои Tемypмалик, ки даp дpамаи мазкyp ба pавшанй таcвиp шудааст, шикаcтнопазиpй ва ноумед нашудани Tемypмадик даp баpобаpи дашкаpи бедисоби мyFyд мебошад. Tемypмалик хуб медонист, ки даp паpокандагй ва адодидагй баp лашкаpи cеpшyмоpи мyFyд FOдиб омадан имкон надоpад, бинобаp ин дам ба мyбоpизаи якчоя бо дашкаpи Xоpазм умед мебаст ва pоддои нави мyбоpизаpо андеша мекаpд. Номаи Xоpазмшод умеддои ypо баpбод дода, бошад дам pyдияи ypо шикаст дода натавонист.

Mаълyм аст, ки дpаматypг даp аcаpи худ наметавонад аз тамоми чузъдати вокеадо таcвиp намояд ва монанди оcоpи дамосй баpои офаpидани симои даматаpафаи кадpамони маpказй аз он истифода баpад. Баpъакc, нависандаи дpама бо оваpдани як ë ду вокеадои мудим мекушад максади маpоми хешpо даp аcаp амалй намояд. Даp «Садди Сайдун» яке аз yнcypдои cyжетофаp дамчун ëдгоpии ватани азиз хоки Xyчандpо дамpод гиpифтани Tемypмадик мебошад. Tаcвиpи ин ладзаpо нависанда M. Xочазод монанди устод Cадpиддин Айнй даp китоби «^адpамони хадки точик Tемypмадик» ба калам додааст. Чунончи, дангоми cафаp аз Xyчанд Tемypмадик бо худ як каф хок мебаpдоpад ва ба ëpон py оваpда мегуяд: «Аз хоки Ватан нишон гиpифтам, даp кй аз мо пештаp дадок шавад, аз ин хок ба cаpи синааш пошед»(7, 33). ^бки таcвиpи нависанда «Ёpон аз ин сухани чонкоди Tемypмадик ба pиккат омада, аз дамдигаp py мегаpдонанд, то оби дидаи якдигаppо набинанд» (S, 33). Нависанда бо дамин суханон бо дилкашолй аз Xyчанд pафтани Tемypмадикpо таcвиp каpда бошад дам, ин манзаpа даp киëc бо дадзаи шабеди даp «Kддpамони хадки точик Tемypмадик» таcвиpгаpдида, ки бешубда нуктаи одии баëни хисдати ватандустонаи Tемypмадик мебошад, фаpки куддй доpад. Tибки таcвиpи устод Айнй Tемypмалик ин pозpо, ки баëнгаpи то кадом андоза ба обу хоки Ватан дидбаста будани ypо ифода мекунад, ба касе ифшо накаpдааcт (1). Пас аз кадpамонона дадок гаpдидани Tемypмадик ин як каф хоки Ватан ва мактуби ватандустонаи y, ки даp мданаш баста шуда буд, ба даст меояд. Acаp дам бо таcвиpи дамин дадза хотима меëбад, ваде даp дpамаи M. Xочазод ин дадза ба андозаи таcвиpи Айнй мyаccиp набаpомадааcт.

Даp дpамаи M. Xочазод Tемypмадик пас аз гузашти бист сод ба Xyчанд дамчун каландаp баpмегаpдад ва ба дидоpи пиcаpи бистсодааш Mатин меpаcад.

Даp ин муддат Удокнyëн хеде cолхypда ва фоpиFбод гаштааст. У дамcаpи Tемypмадик - Mадикахонyмpо ба занй гиpифта, содиби як дyхтаp, бо номи Гудсанам мегаpдад. Пиcаpи Tемypмадик - Mатин, ки акнун чавони навхати 20-сода аст, даp каноpи даpëи Cиp, даp кудбаи вайpонае зиндагй мекунад. Удокнyëн хуб медонад, ки y пиcаpи Tемypмалик ва Mадикахонyм аст, ваде ypо душмани худ намедисобад, зеpо y бо дyхтаpаш Гудсанам нисбати додаpy ходаpй доpад. Датто меходад ypо ба назди модаp ва ходаpаш Гудсанам биëpад: «Аз миен бист сод гузашт. Даp ин мдан, душмандо дуст шуданд, дустдо душман» - мегуяд Улокнyëн ба дамcаpаш Mадикахонyм, ки модияти андешаи ypо ошкоp мекунад.

Ваде чун чанговаpи матиниpода, бо вучуди гузаштани соддани зиëд дисси ватандустй ва нафpати сузони Tемypмадик нисбати мyFyдон кам нагаpдида буд. Ин хисдати Tемypмалик датто аз нигоди cаpдашкаpи мyFyлон Удокнyëн низ пушида намемонад.

Удокнyëн дангоми вохypии кутод бо Tемypмадик, ки cаpанчом ба чанги тан ба тан меанчомад, ба маpдонагии Tемypмалик ишоpа каpда, pyйpоcт мегуяд: «Mедониcтам, ки маpдй, аммо надониста будам, ки то охиp чунин мемонй. Mаpдон имон намефypyшанд...» (S, 40). У даp муддати соддои зтеде, ки даp Mоваpоyннадp каpоp дошт, хжнатдои докимону мадиконpо, ки боиси шикасти давдатдои бyзypги минтака ва каландаpcифат гаpдидани докими дидоваpе чун Tемypмалик гаpдида буд, хуб даpк

мекунад: «Медонам сабаби каландаp гаштани тypо. Чун донистй, ки маликони диёp даp Fами хешанд, ба мамолики дигаp сафаp каpдй. Чун дидй, ки он чо низ даp Fами шиками худанд, каландаp гаштй» (8, 42). Ин хакикати талх, ки аз забони душман садо медихад, бозгуи сабаби асосии шикасти маpдyми Mоваpоyннахp аз дасти FOCибони мyFyл буд, аз ин py, Темypмалик бо дили пyp аз даpдy алам икpоp мекунад: «Ростиpо завол нест».

«Улокнуён: Ростиpо завол хаст, Темypмалик. Ба ин хол афтодани ту заволи pостй аст. Даp ахди Сомон шумо чамъ будед, мо паpешон, холо мо чамъем, шумо паpешон... (S, 42)

Чунонки аз ин муколама маълум мегаpдад, Темypмаликpо на Fами чудой аз зану фаpзанд, балки худхохию хиёнати хамдиёpон бештаp pанч додааст. Бинобаp хамин хам, сухани охиpини Улокнyёнpо пазиpyфта, ба хакикати он икpоp мешавад. Даp баpобаpи маpдонагии Темypмалик саpлашкаpи мyFyл очиз мемонад. Ин аст, ки даp задyхypди нобаpобаp бо лашкаpиёни мyFyл Темypмалик кахpамонона халок мегаpдад.

Даp асаpи нависанда Мухиддин Хочазод обpази Темypмалик на танхо хамчун кахpамони ватандуст ва далеp, балки чун шахси донишманд ва хомию муттакои ахли илму адаб низ тасвиp шудааст. Баpои тасвиpи ин чанбаи хислатхои Темypмалик нависанда обpази алломаи шахp ва ахли такво Шайх Рyкниддинpо, ки маслихатчии Темypмалик даp лахзахои заpypй мебошад, офаpидааст. Таваччухи Темypмалик ба Шайх Рукниддин аз ибтидои дpама баpъало эхсос мегаpдад. Замоне, ки Ахмади точиp мехост баpои кушодани даpвозахои Хучанд бо уламои шахp машваpат кунад, пеш аз хама, ба Шайхи мазкyp py оваpд, вале Шайх андешаи Ахмадpо напазиpyфт, баpъакс тадбиpи даp миёнаи даpё садди сангин сохтани Темypмалик ва идома додани мyбоpизаpо писандид. Муколамахое, ки байни Темypмалик ва Шайх Рукниддин сypат мегиpанд, ба дpама тобиши дигаp бахшидааст. Зеpо нависанда кушиш намудаст, обpази Шайхpо таpзе тасвиp намояд, ки хонанда даp симои y даpачаи тафаккyp ва андешаи шахси pyхонии сохиби маpтабаи баланди илмиpо маъpифат намояд. Чунин таpзи андеша ва баён гохо ба таFЙиp ёфтани забон ва сабки баёни муаллиф мусоидат намуда, аз осоpи панду андаpзй ва ахлокй низ бахpа чустани ypO нишон медихад. Чунончи, суханони зеpин, ки Шайх даp хyзypи саpбозони Темypмалик баён мекунад, аз андаpзхои Анyшеpвони Одил баpдошт шудаанд: «Яке аз мулук хакимеpо пypсидааст, ки тадбиp бехтаp аст, ё шучоат? Даким чавоб додааст: Шучоат монанди теF аст ва тадбиp ба мисоли дасти кавй. Даp киpо даст ба теF бошад, коpе тавонад каpдан, аммо теFpо агаp даст набошад, бехуда хуни маpдyм pезад»(8, 19). Каломи зеpини Темypмалик аз суханони Яъкуби Лайси Саффоpй гиpифта шудааст: «Донистам, ки шаpбати маpг чашиданист ва боpи фанову фавт кашиданй. Даp гох даp доpи баланд талаф шавам, бех, ки даp коpи паст бимиpам...» (4, 235).

Бо офаpидани симои Шайх Рукниддин нависанда ба чанд масъалаи мухим ишоpа менамояд:

1. Даp шахpхои мадании точикон аз мавкеъ ва нуфузи хоса баpхypдоp будани ахли фазл, бахусус уламо ва чойгохи аpзанда доштани онхо даp халл намудани масъалахои мухими давлатдоpй

2. Идома ёфтани суннати кадимаи шохону хокимону хyкмфаpмоён даp заминаи таваччух ба ахли илму адаб

3. Офаpидани симои Темypмалик чун хокими донишманд ва бомаъpифат. Бояд гуфт, ки даp дpамахои Мехмон Бахтй ва Сотим УлyFЗOда ба ин пахлуи хислати Темypмалик ишоpа нашудааст.

Обpази дигаpе, ки даp асаpи М. Хочазод тасвиp гаpдидааст, Ахмади хучандии точиp мебошад, ки номаш даp таъpих хамчун хоин ва ватанфypyш сабт гаpдидааст, даp пйесаи мазкyp низ бо хамон хислату симои таъpихиаш зyхyp мекунад. У шахси тамаллyккоp, беномус ва хиёнатпеша тасвиp шудааст, баpои мансабу вазифа аз ягон коpи паст низ py намегаpдонад. Бо хиёнат даpвозахои Хyчандpо ба мyFyлон боз мекунад, хамсаpи Темypмаликpо ба хизмати Улокнуён мебаpад. Зеpо даp симои мyFyлон y на душмани Äy^Op, балки дустони Fамхоppо мебинад, аз хамин сабаб баpои ин «кахpамонихояш» Улокнуён ба y мансаби маликии шахpи Хyчандpо мебахшад. Симои Ахмади хучандй даp асаp даp мукоиса бо дpамаи «Нангбаpдоpи Хучанд»-и Мехмон Бахтй аз лихози даpачаи иштиpок даp вокеахо лахзавй офаpида шудааст. (2)

Бинобаp ин, y тандо даp намоишномаи чоpyм, даp дадзае, ки мyFyлон даp яке аз Уpдадои шадpи Xyчанд чашни шодй оpоcта, Fалабаи хешpо тантана мекаpданд, пайдо мешавад. Аз pаванди вокеадо cаpанчоми зиндагии y pавшан намегаpдад, тандо даp поëни аcаp аз сухани Tемypмалик маъдум мегаpдад, ки y пас аз Fаcб гаpдидани Xyчанд аз таpафи мyFyдон ба катд pаcидааcт.

Дpамаи Myдиддин Xочазод вокеан фочеавист. Даp пеши чашми Tемypмадик дамcаpи ypо тадкиp каpдани мyFyдон, минбаъд дамcаpи Удокнyëн гаpдидани y, ки бо беномусй ва даюсии хоинон pyх медидад, вокеан даpднокy аламоваp ва гушношуниду нафpатбаpангез аст. Ваде нависанда баpои нишон додани вадшжнати мyFyдон ва хиëнати баpхе дамватанон, ки ба хотиpи ба даст оваpдани мансаб ва cаpват аз деч гуна pазолатy пастй pyй намегаpдоднанд, ба офаpидани чунин манзаpадо даст задааст.

Даp охиpи аcаp, аз дасти мyFyдон ба катд pаcидани Tемypмадик ва пиcаpаш Mатин хонандаpо ба худосадои мантикии дигаpе меоваpад: Фочеаи кушта шудани Tемypмалик мyзаффаpияти Удокнyëн ва шикасти Tемypмалик нест, бадки баpои Удокнyëн низ паëмаддои фочеабоp доpад. Mагаp баъди ин додиса Улокнyëн зиндагии осудаи оилавиpо идома дода метавонад? Mагаp ин фочеа ва маpги баpодаp Гудсанам ва модаpи y Mаликахонyмpо бетаpаф гузошта метавонад? Даpгиз! ^висанда бо чунин таpзи таcвиp чан^о мадкум менамояд, зеpо дама гуна чанг фочеа аст, чанг FOлибy маFдyб надоpад.

Cаpанчоми фочеа ва поëни коpи Tемypмадик, дадзадои набаpди охиpин, кушта шудани Tемypмадик ва пиcаpаш Mатин даp аcаpи Myдиддин Xочазод бо он чи устод Cадpиддин Айнй даp аcаpи хеш таcвиp каpдааcт, шабодат доpад, ваде тафовутдо низ ба назаp меpаcанд. Аз чумда:

- Даp аcаpи устод Айнй мукодама ва набаpди охиpини Tемypмадик бо cаpдашкаpи мyFyлон - КатаFанyFдон cypат мегаpад, на бо Удокнyëн.

- Hоми пиcаp ва дамcаpи Tемypмадик даp аcаpи устод Айнй зикp нашудааст.

- Дамcаpи Tемypмадик-Mадикахонyмpо ба занй гиpифтани Удокнyëн ва содиби дyхтаpе бо номи Гудсанам гаpдидани y бофтаи тахайюли M. Xочазод буда, даp аcаpи Айнй дида намешавад.

- Даp дpамаи M. Xочазод Улокнyëн пиcаpи хypдии Чингизхон мyаppифй гаpдидааcт, ки ба дакикати таъpихй pоcт намеояд.

Инчунин, даp киëc ба дpамаи «Hангбаpдоpи Xyчанд»-и Mедмон Бахтй аcаpи Myдиддин Xочазод аз чунин имтжзот баpхypдоp аст:

- Забони пйеса хеде содаву pавон аст. Даp он чумдадои тудонй ва мypаккаб истифода нашудаанд.

- таpзи баëн низ оммафадм буда, ончунонки даp дpамаи Mедмон Бахтй мушодида мегаpдад, кушишдои ба забон ва таpзи баëни кдассикй ифода каpдани фикp мушодида намешавад.

-даp пйесаи Myдиддин Xочазод сужет хеде сода офаpида шудааст, фикpдо, таcвиpдо ва вокеадо муъчаз ва баpчаcта таcвиp шудаанд. Вокеадо зуд инкишоф меëбанд ва ба даpачаи нидой меpаcанд.

Дамин таpик, дpамаи «Cадди Cайдyн»-и Myдиддин Xочазод Tемypмадик дамчун кадpамони ватандуст, дидоваp, кавиpода ва ботадбиp таcвиp шуда, то дадзадои охиpини yмp бо нафpати бепоëн баp зидди душман мyбоpиза мебаpад. Даp кжс бо дигаp дpамадое, ки даp боpаи Tемypмадик офаpида шудаанд, тандо даp дpамаи Myдиддин Xочазод докими донишманд ва дycтдоpи адди идму маъpифат будани Tемypмадик махсусан таъкид мегаpдад, ки паддуи дигаpи хисдати кадpаони аcаppо ошкоp месозад. Аз таpафи муаддиф чунин таpзи маcъалагyзоpй ва дадди он аз FOяи маpказии аcаp баpмеояд. Азбаски пйесаи мазкyppо муаддиф ба муносибати 1100-содагии тачдиди давдати Cомониëн таъдиф каpдааcт, бо ин pод нишон медидад, ки даp туди таъpих дамеша хиëнат, ночавонмаpдй, худходй, номуттадидй боиси дадокат ва шикасти давдатдои абаpкyдpат мегаpдад.

АДАБИЁТ

11. Айнй, Cадpиддин. Kадpамони халки точик Tемypмалик. Иcëни MyE^rn^ / C. Айнй. - Душанбе: «Mаоpиф», 197В. -167с.

2. Бахтй, Медмон. Тилисми Сайдун. // Садои Шарк. - 2006. № 2, . 84-112с

3. Еафуров, Б. Точикон: Таърихи кадимтарин, кадим, асрдои миёна ва давраи нав/ Б. Еафуров. -Душанбе: «Дониш», 2008. - 870с.

4. Давлатдории точикон дар асрдои 1Х-Х1У. Мураттиб ва мудаккик: Нурмудаммади Амиршодй. -Душанбе: "Амри илм", 1999. - 1008с.

5. Мирмухсин. Худжандский крепость. - Москва: «Советский писатель», 1991. - 395с.

6. Козй, Неъматуллод (Шикеб). Темурмалик - амири Хучанд (романи таърихй)/ Н. Козй. - Тедрон, 1376. - 387 с.

7. Улугзода, Сотим. Темурмалик (драма). // Садои шарк, № 1, 1969

8. Хочазод, Мудиддин. Садди Сайдун. // Сайдун, № 5-6, 2001, 14-43с

9. Хочазод, Мудиддин. Романи сегона. /М. Хочазод. -Хучанд: "Ношир", 2008. -534с.

10. Хочазод, Мудиддин. Об-рушной. Роман/М. Хочазод. - Душанбе: «Ирфон», 1978. - 264 с.

11. Хочазод, Мудиддин. Нанг ва номус. Роман/М. Хочазод. - Душанбе: «Ирфон», 1982. - 256 с.

12. Хочазод, Мудиддин. Куд бе варта нест. Роман/М. Хочазод. - Душанбе: «Адиб», 2003. - 176с.

13. Хочазод, Мудиддин. Дурри парешон. /М. Хочазод. - Душанбе: «Адиб», 2016. - 160с.

14. Хочаева, М. Сипадсолори номвари таърих //М. Хочаева. - Хучанд, 2004, № 2 (100). - 123-129с

ОПИСАНИЕ ТЕМУРМАЛИКСКОЙ ТРАГЕДИИ В «САДДИ САЙХУН» МУХИДДЕНА ХОЖАЗОДА

Одним из известных изображений таджикской истории, кто образов таджикской истории, которые героически сражались против монгольских захватчиков, был Термурмалик, мэр города Худжанда. Образ Темурмалика и его героизм были описаны в нескольких работах средневековья. Также он известен как храбрый мэр и защитник города Худжанда в современных литературных произведениях.

Эта статья исследует образ Темурмалика в драме народного писателя Таджикистана Мухиддина Ходжазода. Исследователь сделал вывод, что писатель и драматург Мухиддин Ходжазод, опираясь на исторические и литературные произведения, подробно изложил образ Темурмалика.

Ключевые слова: драма, Образ Темурмалика, Мухаммад Хорезмшох, Ахмади Худжанди, Монголия, Улокнуйон, Хорезм.

DESCRIPTION OF TEMURMALIK TRAGEDY IN "SADDI SAYHUN" OF

MUHIDDIN KHOJAZOD

One of the famous images of Tajik history who fought heroically against Mongolian invaders was Termurmalik, Khujand city mayor. Temurmalik image and his heroisms were described in several works of the Middle Ages. Also he is described as a brave mayor and protector of Khujand city in modern literary works.

This article explores Temurmalik image in the drama of People's Writer of Tajikistan Muhiddin Khojazod. The researcher made a conclusion that writer and dramatist Muhiddin Khojazod relying on historical and literary works had created image of Temurmalik in detail.

Keywords: drama, Temurmalik image, Muhammad Khorazmshoh, Ahmadi Khujandi, Mongolian, Uloqnuyon, Khorazm.

Сведение об авторе:

Бободжонова Мадина Хайдарджоновна - аспирант кафедры современной таджикской литературы Худжанского государственного университета имени академика Б. Гафурова (Республика Таджикистан, г. Худжанд), E-mail: missmrustamova@mail.

About the author:

Bobojonova Madina Haidarjonovna, post-graduate of modern Tajik literature department under Khujand State University named after academician B. Gafurov (Tajikistan, Khujand), E-mail: missmrustamova@mail. ru

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.