Научная статья на тему 'ДАВЛАТ ХИЗМАТЧИСИ ФАОЛИЯТИДА АХЛОҚИЙ СИФАТЛАРНИНГ ЎРНИ'

ДАВЛАТ ХИЗМАТЧИСИ ФАОЛИЯТИДА АХЛОҚИЙ СИФАТЛАРНИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

226
49
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
давлат / давлат хизматчиси / жамият / адолат / адолат концепцияси / регламент / бошқарув ахлоқи / ахлоқ / Ахлоқ кодекси / ахлоқ нормалари / ахлоқий қадриятлар / раҳбар / раҳбар ахлоқи / танқид / рағбат / ҳокимият. / state / civil servant / society / justice / concept of justice / regulation / management ethics / morality / moral code / moral norms / moral values / leader / leader ethics / criticism / encouragement / authority.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Ў. Б. Шакаров

Мазкур мақолада давлат хизматчиларининг ахлоқий сифатлари, жумладан, давлат хизматидаги раҳбарларнинг ҳокимиятни бошқариш ва бунда ахлоқий ҳатти-ҳаракатлари билан намуна бўлиш талаблари ҳақида сўз юритилади. Шунингдек, давлат хизматчиси ўз вазифасини нафақат ижро этиши балки, уни қандай ижро қилиши, унинг халқ олдидаги масъуллигини ҳис қилишида, касбий салоҳиятидан ташқари унинг шахсий сифат ва фазилатларини белгиловчи механизмларни шакллантириш лозимлиги ҳақида сўз юритилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ROLE OF MORAL QUALITIES IN THE ACTIVITIES OF A CIVIL STAFF

This article discusses the ethical qualities of civil servants, including the requirements for civil service leaders to govern and set an example in their ethical behaviour. It is also said that a civil servant should not only perform his duties, but also how to perform them, his sense of responsibility to the people, in addition to his professional potential, the formation of mechanisms that determine his personal qualities and attributes.

Текст научной работы на тему «ДАВЛАТ ХИЗМАТЧИСИ ФАОЛИЯТИДА АХЛОҚИЙ СИФАТЛАРНИНГ ЎРНИ»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-713-718

ДАВЛАТ ХИЗМАТЧИСИ ФАОЛИЯТИДА АХЛОКИЙ СИФАТЛАРНИНГ

УРНИ

У. Б. Шакаров

Узбекистан халкаро ислом академияси "Халкаро муносабатлар ва ижтимоий фанлар" кафедраси катта укитувчиси, PhD o .shakarov@iiau.uz

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада давлат хизматчиларининг ахлокий сифатлари, жумладан, давлат хизматидаги рахбарларнинг хокимиятни бошкариш ва бунда ахлокий хатти-харакатлари билан намуна булиш талаблари хакида суз юритилади. Шунингдек, давлат хизматчиси уз вазифасини нафакат ижро этиши балки, уни кандай ижро килиши, унинг халк олдидаги масъуллигини хис килишида, касбий салохиятидан ташкари унинг шахсий сифат ва фазилатларини белгиловчи механизмларни шакллантириш лозимлиги хакида суз юритилади.

Калит сузлар: давлат, давлат хизматчиси, жамият, адолат, адолат концепцияси, регламент, бошкарув ахлоки, ахлок, Ахлок кодекси, ахлок нормалари, ахлокий кадриятлар, рахбар, рахбар ахлоки, танкид, рагбат, хокимият.

THE ROLE OF MORAL QUALITIES IN THE ACTIVITIES OF A CIVIL

STAFF

ABSTRACT

This article discusses the ethical qualities of civil servants, including the requirements for civil service leaders to govern and set an example in their ethical behaviour. It is also said that a civil servant should not only perform his duties, but also how to perform them, his sense of responsibility to the people, in addition to his professional potential, the formation of mechanisms that determine his personal qualities and attributes.

Keywords: state, civil servant, society, justice, concept of justice, regulation, management ethics, morality, moral code, moral norms, moral values, leader, leader ethics, criticism, encouragement, authority.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-713-718

КИРИШ

ХХ аср бошларида ривожланган мамлакатларнинг давлат бошкарувига доир таълимотларида ахлокий кадриятлар устуворлик касб этганлигига гувох буламиз. Жумладан, Германия, Франция, Америка Кушма Штатлари, Хитой, Корея ва Япония каби катор давлатларда рахбар кадрларнинг салохияти -ривожланиш ва тараккиётнинг бош мезони сифатида кенг куламли назарий методологик таълимотлар вужудга келди. Улар "давлат хизматчиси"нинг объекти ва предметини ташкил этишга олиб келди. Бугун купгина ривожланаётган мамлакатларда хам "Давлат хизматчиси" категорияси асосида "Ахлокий кодекс", "Ахлок нормалари" бошкарув сохасига кириб келди. Бунда шахснинг рахбарлик салохиятини аниклаш, интелектуал ресурс сифатида уни жамият ривожига тадбик этиш технологиялари, жорий этиш механизмлари яратилди.

Бугун мустакил тараккиёт йулини танлаган Узбекистон учун хам бундай масала мухим ахамият касб этиши турган гап. Шу жихатдан, мустакиллик йилларида давлат бошкарув органлари тубдан узгартирилди. Уларнинг мазмун-мохиятида демократик ва бозор иктисоди тамойиллари Узбекистон Республикаси Конституциясида уз ифодасини топди. Жумладан, "давлат уз фаолиятини инсон ва жамият фаровонлигини кузлаб, ижтимоий адолат ва конунийлик принциплари асосида амалга оширади" [1] деган тамойилни таъминлашда давлат органлари рахбарлари фаолиятида катор масъулият ва жавобгарликнинг белгиланиши, фукароларнинг давлат бошкарувидаги иштироки, фукаролик жамияти асосларининг кенгайтириб борилишига хизмат килмокда. Зеро, ислохотларнинг амалга оширилиши куп жихатдан рахбар кадрларнинг уз ишига булган муносабатига боглик булади. Бу борада мамлакатимиз Президенти Ш.М.Мирзиёев шундай дейди: "Танкидий тахлил, катъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик хар бир рахбар фаолиятининг кундалик коидаси булиб колиши керак". [2] Дархакикат, бугунги давр рахбарлардан катор ахлокий сифатларни талаб киладики, бундай талабларсиз рахбар уз вазифасини тулаконли бажара олмайди. Инчунун, давлат хизматчисининг ахлоки - бу маълум интизом ва тартиблар тизими сифатида бошкарув самарадорлигини оширишга хизмат килувчи омиллар каторига киради.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-713-718

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Давлат хизматидаги рахбарларнинг хокимиятни бошкариш ва бунда ахлокий хатти-харакатлари билан намуна булиш талаби кадимий давлатчилик маданиятимиз билан бевосита боглик кадриятларимиздан бири хисобланади. Зеро, рахбарнинг халкпарвар ва адолатпарвар булиши давлатнинг истикболи ва ривожини белгилаб келган. Бу борада бобомиз Мухаммад Кози шундай дейди: -"У (рахбар) шуни билсинки, амирлик мансаби ва хукумат бир восита булиб, бу восита оркали абадий саодат ва эзгу ном кулга киритилади. Даврон подшохлари ва хокимларининг аксари фоний дунёнинг бевафо давлатига магрур булиб, нафслари учун уз динини вайрон киладилар ва беномусликлари туфайли иймонни шамолга учирадилар". [3] Хркимиятнинг обруйи, нуфузи уни бошкарётган шахслар ахлоки билан боглик эканлиги тугрисидаги карашлар кадимий кадриятларимиздан хисобланади. Давлат хизматчисининг ахлокий киёфаси, бошкарувни ахлокий кадриятлар асосида ташкил этишни такомиллаштиришда бундай улмас меросимиз замонавий давлатчилигимизда хам уз ахамиятини йукотган эмас. Аммо, рахбарнинг фукароларга, фукароларнинг давлатга булган узаро ишончи ва хамкорлик муносабатларини ташкил этиш, колаверса, хокимиятнинг ички муносабатларини соглом ахлокий коидалар асосида куришда айрим зиддиятли карашлар хам мавжуд. Бундай зиддиятлар рахбарнинг уз вазифаси доирасида адолат ва конун тамойилларига амал килишида, ижтимоий фаолиятига, шахсий фазилатларига боглик муносабатларда намоён булади. Зеро, хокимият доимо сиёсий ва молиявий эркинлик манбаи булганлиги учун унинг "хушторлари" куп булади. Бундай имконият ва воситаларга эгалик килиш, уни уз манфаати йулида фойдаланиш истаги сакланиб келмокда. Бу биринчи сабаб. Рахбарнинг ахлокий кадриятларга амал килиш борасидаги зиддиятининг иккинчи сабаби, у яшаётган ижтимоий-маънавий, сиёсий-иктисодий мухит. Агар ишлаб чикариш муносабатлари адолатли таксимот мезонлари асосида курилмаса, хукукий муносабатлар шаклланмаган булса, бу бошкарув маданиятининг саёзлигини ифодалайди. Маданий саёзлик холатида эса рахбар фаолиятига ахлокий талаб ва кадриятларни тадбик этиб булмайди. Бундай шароитда бошкарувчи ва бошкарилувчилар уртасидаги маърифий муносабатлар тартиби ишламайди. Окибатда, бошкарув тизими рахбар ва ходимлар фаолиятида тарафкашлик, талончилик, таъмагирлик, порахурлик каби манфаатларни кандай булсада, кондириш кайфияти хукмронлик килади. Бундай мухитни тартибга солишдан

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-713-718

кура, айрим рахбарлар учун муроса йулини танлаш осон кечади. Шунинг учун, хокимиятга ва унинг лавозимларига эгалик килиш ёхуд унга интилиш хуфиёна йуллар оркали эришиш иштиёки ортади. Бу эса, уз урнида носоглом кучларнинг хокимият ёки рахбарлик лавозимларига келишига - ахлоксиз мухитнинг карор топишига олиб келади.

Бошкарув ва рахбар ахлоки билан боглик муносабатларни тартибга солишда замон талабига жавоб берувчи бошкарув идора усуллари, кадрлар ахлокий - касбий салохиятининг улчов мезонларининг хукукий асослари сифатида Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2016 йил 2 мартдаги №62-сонли карори билан тасдикланган "Давлат бошкаруви органлари ва махаллий ижро этувчи хокимият органлари ходимларининг одоб-ахлок намунавий коидалари" [4] ахамияти катта албатта. Ушбу коидаларнинг асосий максади давлат бошкаруви органлари ва махаллий ижро этувчи хокимият органлари ходимлари одоб-ахлокининг ягона принциплари ва коидаларини белгилаш, уларнинг уз хизмат вазифаларини виждонан ва самарали бажаришлари учун шарт-шароитлар яратиш, давлат хизматида суиистеъмолликларнинг олдини олишга каратилган. Давлат хизматчилари мазкур коидалар билан таништирилиши хамда унга риоя этиши шартлиги биринчидан, уз ишига булган масъулиятини оширишга ундаса, иккинчидан, ходимларнинг узаро муносабатларида юксак маънавий-ахлокий фазилатларни шакллантиришнинг ягона услуби эканлигидан далолат беради. Масаланинг мухим жихатларидан бири шуки, давлат хизматчисининг мазкур коидаларга риоя этиши касбий фаолиятини ва хизматдаги хулк-атворини бахолаш мезонларидан бири хисобланишидир.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 8 сентябрдаги ПФ-5185-сон Фармони билан тасдикланган "Узбекистон Республикасида Маъмурий ислохотлар концепцияси" [5]нинг кабул килиниши бугунги кунда давлат хизматчиларини лозим даражада масъулият ва ташаббускорлигини оширишга хизмат килмокда. Мазкур концепция давлат хизматчиларининг макомини белгиловчи ягона нормалар, уларнинг фаолиятини бахолаш мезонлари шакллантирилиши ва давлат хизматчиларининг профессионал корпусини яратиш имконини беради. Шунингдек, давлат хизматчиларининг профессионал корпусини яратиш максадида давлат хизматини ташкил этиш, шу жумладан, хукукий макоми, давлат хизматчиларининг классификацияси, хизматга кабул килишнинг шаффоф механизмлари (танлов асосида), кадрлар захирасини

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-713-718

шакллантириш, хизматни уташ, ахлок нормаларига риоя этилишини таъминлаш масалаларини тартибга солувчи норматив-хукукий хужжатлар лойихаларини ишлаб чикиш имконини бермокда. Ахлокий жихатдан эътикодли рахбар, биринчи уринда, жамоанинг ахлокий кадриятлар фалсафасини шакллантиришга ахамият каратади, мавжудларини мустахкамлайди. Жамоада мазкур фалсафага эътибор бермаслик жамоанинг маънавий киёфасини, унинг шаъни ва кадр-кимматини мавхумлаштиришга олиб келади. Натижада мажбурият олдидаги масъулият хам нисбий куриниш касб этади. [8]

Шунингдек, "халк давлат органларига эмас, давлат органлари халкка хизмат килиши керак" деган принцип барча бугиндаги рахбарлар фаолиятида асосий коидага айланиши керак [6] деган норманинг белгиланиши хам масаланинг мухимлигини билдиради. Шу уринда рахбар кадрларнинг салохият сифатларини аникловчи ва белгиловчи механизмларни бошкарувнинг турли соха ва хусусиятларига мувофиклаштирган холда амалда жорий этишимиз зарурлиги куриниб турибди. "...давлат хизматчисининг ахлоки нафакат унинг муваффакиятларига, балки давлатнинг обрусига хам кучли таъсир килади" [7], дейди А. Бегматов. Афсуски, мамлакатимизда, ютуклар баробарида давлат бошкарувидаги рахбар ходимларнинг турли даражада уз хизмат вазифасини суиистеъмол килиш холатлари учраб турибди. Мавжуд иллатларнинг ижтимоий сабабларини аниклаш, уларни келтириб чикараётган омилларни тахлил этиш давлат ва жамият бошкарувининг айрим заиф томонларини ойдинлаштиришга ёрдам берган булар эди. Давлат бошкаруви мунтазам равишда тахлил этиб борилиши ва унинг фаолият натижалари тегишли хулосалар билан мустахкамланиши лозим. Чунки, жамият ривожи ва бугунги кунда куйилаётган талаблар бизнинг ихтиёримиздан ташкари хар дакика узгариб турибди. Шундай экан, бошкарувни назарий жихатдан тахлил килиб боришга эътиборни кучайтиришимиз зарур.

Бугунги кунда давлат хизматчиси уз вазифасини нафакат ижро этиши балки, уни кандай ижро килиши хам мухим масала. Унинг халк олдидаги масъуллигини хис килишида, касбий салохиятидан ташкари унинг шахсий сифат ва фазилатларини белгиловчи механизмларни шакллантириш лозим. [9]

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда, давлат хизматчисининг маънавий-ахлокий хулк-атвори давлат хизмати фаолиятининг асосий тамойилларидан бири булиб

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-713-718

хисобланади. Чунончи, давлат хизматининг маънавий-ахлокий таркиби демократик даражалар яхлитлиги ва унинг истикбол самарадорлиги таъминлайди, айни пайтда у давлат хизматининг ахлокий-хукукий макомини мустахкамлашга хизмат килади. Шу маънода, давлат хизматчиси - рахбарнинг маънавий-ахлокий омиллари келгусида хам долзарб ахамияти касб этиб боради. Зеро, замонавий рахбарнинг ахлокий фазилатлари узбек жамиятини мустахкамлашда ва баркарорлигини таъминлашда ижобий сиёсий-ахлокий мухитни шакллантиришда мухим ахамият касб этади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Конституцияси. -Т.: Узбекистон, 2017. -Б. 7.

2. Мирзиёев Ш.М. Танкидий тахлил, катъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик рахбар фаолиятининг кундалик коидаси булиши керак. -Т.: Узбекистон, 2017. -Б.6.

3. Мухаммад Кози. Хукмдорга угитлар. -Т.: Шарк, 1999. Б-26.

4. Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2016 й., 9-сон, 94-модда

5. Узбекистон Республикасида Маъмурий ислохотлар концепцияси. Т., 2017 йил 8 сентябрь, ПФ-5185-сон

6. Мирзиёев Ш.М. Конун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш -юрт тараккиёти ва халк фаровонлигининг гаровидир. Т.: Узбекистон, 2017, 16-бет.

7. Бегматов. А. Давлат хизмати одоби. // Жамият ва бошкарув. № 3. 2004. - 8-бет.

8. https://www.oriens.uz/journal/article/boshqaruv-reglamentini-tashkil-etishda-axloqiy-tamoyillarning-orni/

9. U Shakarov. MORAL PRINCIPLES FOR ESTABLISHING RULES OF FAIR GOVERNANCE. The light of Islam 2019 (4), 27

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.