Научная статья на тему 'Давлат харидлари бўйича ахборот порталини амал қилишини ташкил этиш тамойиллари'

Давлат харидлари бўйича ахборот порталини амал қилишини ташкил этиш тамойиллари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
195
33
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Хайдаров М. Т., Муминов Н. Г.

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни янада ривожлантириш уларга қулай шарт-шароитларни яратиш Хукуматимиз томонидан амалга оширилаётган иқтисодиёт эркинланишини янада жадалаштириш бўйича янги босқичи десак муболаға бўлмайди. Юқоридигилардан келиб чиққан ҳолда, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 07. 02. 2011 йилдаги ПҚ-1475-сонли «Давлат харидлари тизимини муқобиллаштириш ва уларга кичик бизнес субъектларини жалб қилишни кенгайтириш тўғрисида»ги Қарори ўз вақтида ва асосли равишда ушбу жараёнга кичик бизнес субъектларини жалб этишни мақсад вазифаларини белгилаб берди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Давлат харидлари бўйича ахборот порталини амал қилишини ташкил этиш тамойиллари»

хайдаров м.Т. муминов Н.г.

Молия вазирлиги хузуридаги Укув маркази

ДАВЛАТ ХАРИДЛАРИ БУНИНА АХБОРОТ ПОРТАЛИНИ АМАЛ КИЛИШИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ ТАМОИИЛЛАРИ1

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни янада ривожлантириш уларга кулай шарт-шароитларни яратиш Хукуматимиз томо-нидан амалга оширилаётган иктисодиёт эркинланишини янада жадалаштириш буйича янги боскичи десак муболага булмайди. Юкоридигилардан келиб чиккан цолда, Узбекистон Республикаси Пре-зидентининг 07.02.2011 йилдаги ПЦ-1475-сонли «Давлат харидлари тизимини мукобиллаштириш ва уларга кичик бизнес субъектла-рини жалб килишни кенгайтириш тугрисида»ги Царори уз вактида ва асосли равишда ушбу жараёнга кичик бизнес субъектларини жалб этишни максад вазифаларини белгилаб берди.

Узбекистон Республикаси товар-хом ашё биржаси - Узбекистон Республикаси Президентининг 28.02.1994 йилдаги №ПФ-772-сонли Фармойишига биноан ташкил этилган ва Узбекистон Республикаси ^онунчилиги, Биржа-лар ва биржалар фаолияти туррисидаги Конун, Уз РТХБдаги савдони амалга ошириш тартиби, ва ички меъёрий-ху^у^ий хужжатларга кура фаолиятини юритади.

Товар-хом ашё биржаси деб Узбекистон Республикаси товар-хом ашё биржаси тушу-нилади. У Биржанинг электрон савдо тизими оператори ва эгаси булиб, савдо майдонча-ларининг аккредитациясини, улар фаолиятини мувофи^лаштирувчи ва бош^арувчи ва, шунингдек, хисоб-клиринг хизматларини амалга оширувчиси хисобланади.

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни янада ривожлантириш уларга ^улай шарт-шароитларни яратиш ма^садида Узбекистон РТХБнинг давлат харидларини амалга оши-ришда ^атор вазифалар ва функцияларни

1 Ушбу мафлани тайёрлашда Узбекистон Республикаси товар-хом ашё биржаси материалларидан фойдаланилди.

амалга оширишни режалаштирган. Бунда Узбекистон Республикаси товар-хом ашё биржаси давлат харидларининг электрон савдосини Узбекистон Республикаси Президентининг «Давлат харидлари тизимини мукобиллаштириш ва уларга кичик бизнес субъектларини жалб ^илишни кенгайтириш туррисида»ги 07.02.2011 й. N ПК-1475-сонли Карорининг №3 иловасига киритилган ^уйидаги товар ва хизматларнинг сотилишини ташкиллаштириб беради:

У^ув ^уролларини сотиб олиш (у^ув адабиё-тидан таш^ари);

Когоз ва бош^а полиграфия махсулотлари;

Транспорт воситаларини капитал ва урта таъмирлаш;

Турар ва нотурар жой биноларини капитал ва урта таъмирлаш;

Компьютер ^урилмалари, хисоблаш ва аудио-видеотехника ижараси буйича хара-жатлар

Турар ва нотурар жой биноларидан фойда-ланиш харажатлари ва жорий таъмирлаш

Транспорт воситаларидан фойдаланиш харажатлари ва жорий таъмирлаш

Мебель ва офис жихозларидан фойдаланиш харажатлари ва жорий таъмирлаш

Компьютер ^урилмалари, хисоблаш ва аудио-видеотехникадан фойдаланиш харажатлари ва жорий таъмирлаш

Бош^а машиналар, ^урилмалар ва техника-дан фойдаланиш харажатлари ва жорий таъмирлаш

Ушбу вазифаларни бажаришда Биржа уз зиммасига ^уйидаги вазифаларни олади:

Биржа - давлат харидларининг электрон савдолар ор^али янги, такомиллашган, очи^ ва шаффоф механизмларини амалга ошири-лишини таъминлайди;

Иштирокчилар ва кузатувчиларнинг очи^ ва ошкора савдоларда ^атнашиши, коррупцион ало^аларни ва муносабатларни урнатилишига тус^инлик ^илади

Интернет тармогига уланиш ор^али кенг оммани иштирокини таъминлайди.

Ушбу ишларни амалга оширишда брокерлар фаолияти алохида эътиборга лойи^. Брокер — Мижоз номидан битимларни амалга оширувчи биржа аъзосидир. Шу билан баробар, брокерлар мижоз ва Хисоб-китоб - клиринг Палатаси билан бир ^аторда - биржа савдосининг ишти-рокчисидир.

Брокерлар масъулияти катта булганлиги сабабли, уларга ^атор талаблар ^уйилади. Улар аввалом бор - биржа тарафидан ^абул ^илинган касбий тайёргалик ва малака дара-жасига мувофи^ булмоги лозим, ва Узбеки стон Республикаси Давлат Мулк Кумитаси тарафидан бериладиган биржа савдоси ^атнашувчисининг касбий аттестатига эга булиши керак.

Мижоз ва брокер орасидаги муносабатлар Топшири^ -шартномаси ва ёки Комиссион-шартнома асосида амалга оширилади. Шар-тномани расмийлаштиришда брокер мижозга биржа савдосида ^атнашиш тартибини, шу жумладан биржа савдоси ^оидалари ва брокер ва биржа хизматлари учун комиссия тариф-лари билан таништириб утиши шарт.

Брокер мижознинг топшири^ларини ^абул ^илиши билан биринчи имконияти булганидаё^ Шартнома мажбуриятларини бажаришга маж-бур. Топшири^ни бажаришда, брокер мижоз номини ва унинг хисоб ра^амини овоза

^илишга ха^и йу^.

Брокер мижознинг топширигига кура бажар-ган битимлар хасида уни уз ва^тида хабардор ^илиб туриши мажбурий. Мижоз биржадан узининг шахсий хисоби (субхисоби) хасида маълумотларни талаб ^илишга ха^ли.

Давлат харидлари механизмини жорий этишнинг биринчи бос^ичида брокер-ларга махсулот таъминотчиларига хизмат курсатишлари юкланган.

Кичик бизнес ва тадбиркорлик субъектлари бир тарафдан, ва давлат харидларини амалга оширувчи бюджет ташкилотлари бош^а тарафдан - брокерлар ор^али ишлайдилар, ва брокерлар уларга ^онунчилик доирасида зарур булган барча ёрдамларини курсатадилар. Брокерлар таъминотчиларни руйхатга олиниш-ларида ва савдода ^атнашишлари учун буюр-тмалар ^абул ^илишларига кумаклашишлари назарда тутилган.

Биржа ор^али савдо соти^ ишларини амалга оширишда Савдо майдонча катта ахамиятга эга. Биржанинг савдо майдончаси - юридик шахс булиб, биржа билан имзоланган шартнома асосида фаолият юритади. Улар биржа тарафидан урнатилган аккредитация жараё-нидан утган булишади ва электрон биржа ва кургазма-ярмарка савдоларига ^атнашувини ташкил этишади ва шартномаларни руйхатга олиш буйича хизмат курсатишади.

Савдо майдончасининг асосий вазифаси - ташкилот ва корхоналарга моддий-техник ресурслар ва товарларни харид ^илиш ва улар ишлаб чи^арадиган махсулотларни сотишга кумак бериш ма^садида биржа ва кургазма-ярмаркалар савдосида ^атнашишларини ташкил этиш.

Савдо майдончаларининг асосий функция-ларига ^уйидагилар киради:

биржа ва кургазма-ярмарка савдо ^атнашчиларига биржанинг ягона электрон савдо тизимига савдо майдончасининг компьютер терминаллари ор^али фойдаланиш имконини яратиш;

Брокерлар ва Савдо майдончаси мижоз-ларига консультатив-маслахат хизматларини курсатиш;

Биржа ва кургазма-ярмарка савдо натижа-ларида тузилган Республика ички, импорт ва экспорт шартномаларини руйхатдан утказиш;

Г ДАВЛАТ БЮДЖЕТИ ВА ГАЗНАЧИЛИК ТИЗИМИ/ 91 ]

V ГОСУДАРСТВЕННЫЙ БЮДЖЕТ И КАЗНАЧЕЙСКАЯ СИСТЕМА >

Биржа ва кургазма-ярмарка савдо ^атнашчиларига ахборот хизматларини курсатиш;

Савдо ^атнашчиларига бош^а хизматларни курсатиш.

Савдо майдончалари турли ташкилий-ху^у^ий шаклдаги ва турли мулк шаклдаги юридик шахслар тарафидан уларнинг ташаб-буслари билан ташкил этилади. Биржа савдо майдончаси ва савдо иштирокчилари фаоли-ятини услубий жихатдан бош^аради ва хисоб -клиринг хизматларини амалга оширади.

Биржанинг савдо майдончаси статуси ва у билан богли^ ваколат, ху^у^ ва мажбу-риятларни таедим этиш талабгор -ташкилот-нинг аризаси ва талабгор-ташкилот ва Биржа уртасида имзоланган шартнома асосида амалга оширилади.

Талабгор-ташкилот Биржанинг Савдо майдончаси талабларига молиявий ва мулкий мута-носиблигини, тегишли моддий-техник базаси ва персоналнинг малакаси ^они^арлилигини тасди^лаши зарур.

Давлат харидлари механизмини жорий

этишнинг биринчи бос^ичида савдо майдончалари буюртмачиларга, яъни давлат ва бюджет ташкилотларига, хизмат курсатиши назарда тутган.

Буюртмачи узига энг я^ин булган савдо майдончасига мурожаат ^илиб, савдо майдончаси регистратори (яъни савдо майдон-часининг тула^онли вакили)дан савдо билан богли^ барча масалалар буйича ёрдам олиши мумкин.

Давлат харидларини амалга оширишнинг биринчи бос^ичида буюртма бериш жараёни: "Буюртмачи" унга худудий жихатдан энг я^ин булган Савдо майдончасига ёки унга бирикти-рилган "Брокер"га мурожаат ^илади

"Брокер" ва "Буюртмачи" стандарт шартнома-топшири^нома имзолайдилар

"Брокер" "Агент" ваколатини олади ва тизимда "Буюртмачи" номидан фаолият юри-тади

Давлат харидларини амалга оширишнинг иккинчи бос^ичида буюртма бериш жараёни: "Буюртмачи" биржада аккредитациядан утган "Агент"га мурожаат ^илади, ёки уз ваки-

Узаро муносабатлар схемаси

БИРЖА

ФИЛИАЛЛАР V У СМ V У

( ч Брокер V У С л Брокер ч У /" Брокер Ч У

/ Мижоз V У г ч Брокер Ч У /" ч Брокер Ч У

Узаро муносабатлар схемаси

Буюртмачи >>см* ^ X Савдо /П"ИЗИМИ

Таъминотчи ^ >> Брокер X Савдо /4изими

* - Савдо майдончаси

лини биржага жойлаштиради

"Агент" тизимда "Буюртмачи" номидан фао-лият юритади

Давлат харидларининг биринчи бос^ичида таъминотчи буюртмаларини бериш жараё-нида:

"Таъминотчи" товар хом ашё биржасининг www.uzex.com сайтидан узига турри келадиган "Брокер"ни танлайди

"Брокер" ва "Таъминотчи" стандарт шартнома-топшири^нома имзолайдилар

"Брокер" "Агент" ваколатини олади ва тизимда "Таъминотчи" номидан фаолият юри-тади

Давлатхаридларининг иккинчи бос^ичида таъминотчи буюртмаларини бериш жараёни: "Таъминотчи" биржада аккредитациядан утган "Агент"га мурожаат ^илади, ёки уз ваки-лини биржада жойлаштиради

"Агент" тизимда "Таъминотчи" номидан фаолият юритади

Савдо тизими Порталига кириб бориш ва ишлаш ^уйида келтирилган тартибда амалга оширилади:

Давлат харидларининг Ахборот портали ор^али кирилади. Порталнинг Бош сахифасида GZ белгиси ^уйилган катта яшил кнопка (рус версиясида) ва ДХ (узбекча версиясида) 2.

2 Ахборот учун Интернет тармогидаги Давлат харидларини амалга ошириш учун мурожаат килиш ахборот порталларининг манзил-лари: xarid.uz; davlatxarid.uz; zakupki.uz; goszakupki.uz

Буюртмалар ^уйидаги келтирилган хол-ларда урнатилган тартибда таедим этилади:

Бюджет ташкилотлари товарларининг ва буюртмаларнинг ^иймати 300 АКШ долларидан 100 минг АКШ долларигача булган холларда сотиб олишни электрон савдо тизими ор^али амалга оширишлари шарт.

Савдоларда ^атнашиш учун биржа томон-дан аккредитациядан утган агентга мурожаат ^илиш мумкин, агент буюртмани жойлашти-ришга ёрдам беради, ёки давлат харидлари буйича таъминотчиларнинг маълумотларини жойлаштиради.

Биринчи бос^ичда аккредитациядан утган агентлар вазифаларини Узбекистон товар хом ашё биржаси брокерлари бажаришади.

Давлат харидларини амалга ошириш бу тижорий жараён булиб маълум таваккалчилик ва рисклардан холи эмас. Масалан товарларни олувчилар ва ёки сотувчилар келишилган шар-тномаларни бажаришдан бош тортишлари мумкин. Ва лекин ушбу шартномани тайёр-лаш, юридик жихатдан мувофи^лаштириш ва биржанинг турли муассасалари билан келиш-тириш билан богли^, брокерларни маълум харакатлари ва харажатлари сарфланади. Ушбу ва^т ва маблаг харакатларнинг зое кетмаслиги маълум жихатдан сотувчи ва олувчи тарафидан кафолатланса, улар бехудага Биржага мурожаат ^илишларини ва ю^орида келтирилган хара-

Таъминотчининг савдога кириб бориш жараёни

Савдоларга к;адар

Савдолар олдидан

Савдо

ДАВЛАТ БЮДЖЕТИ ВА ГАЗНАЧИЛИ/ ТИЗИМИ/ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ БЮДЖЕТ И КАЗНАЧЕЙСКАЯ СИСТЕМА

93

жатларни тежалиши борасида ^айгурадилар. Ушбу жараён кафолатланиши учун шартно-мада белгиланган тулов маблагларнинг: бир ^исмини олдиндан тулаб беришлари кузда тутилади. Шартома амалга оширилган холда, ушбу кафолат маблаги узаро хисоб китоб жара-ёнида инобатга олинади.

Бюджет ташкилоти кафолат сифатида Шар-тномада белгиланган сумманинг 0.15% жой-лаштиради, ва битим амалга оширилган холда бу сумма биржа ва брокернинг комиссион тулови сифатида фойдаланилади.

Таъминотчи узининг кафолатларини 3% хажмда жойлаштиради. Битим амалга ошган холда 0.15 % комиссион туловлар хисобига утказилади.

Кафолат маблаглари ^уйидаги реквизит-ларга утказилиши режалаштирилгандир: АЖ УзРТСБ, х/р. 20208000700600257040, МФО 00491, ОПЕРУ АББ «Трастбанк» Ташкент ш., ИНН 200933985. iPAY.uz тизимида хисобнинг холати ва динамикасини кузатиш мумкин. Давлат харидлари тизимида савдолар буйича кафолат-лар сифатида шу маблаглар фойдаланилади. Ахборот порталидаги квитанциялар намуна-ларида ("Куп фойдаланиладиган хужжатлар" булимида) бу хол акс эттирилган.

Ташкилотлар томонидан iPAY.uz хисобига УзРТСБнинг 20208000400600257666 хисоб

ра^амига утказилган маблаглар давлат харидлари ма^садларида фойдаланилмайди.

Ташкилотлар харид ^илаётган товарлар одатда лотларга та^симланади. Лот ^андай тузилиши савдода ^атшаётган ташкилотлар ва таъминловчилар учун мухим тушунча. Лот бу биржа терминологиясида битим предметини англатади. Масалан, агар ташкилотга дазмол ва гугурт керак бу иккита лот хисобланади. Битта лот бу хамма дазмоллар, иккинчи лот бу хамма гугуртлар хисобланади.

Лотларга турри та^симлаш таъминотчи-ларга нархларни сезиларли даражада пасай-тириш ва эхтиёжларни ^ондириш имконини беради. Брокерлар клиентларга товарларни лотларга булиш тартибини тушунтиришлари зарур. Агар ташкилотга таъмирлаш керак булса, ва бунда ^урилиш, пардозлаш ва бош^а материаллар таъминотчидан олиш режалаш-тирилса, бу холда материалларни алохида лотларга та^симлаш, хамда таъмирлаш хизматини алохида лотга булиш ма^садга мувофиедир. Лотларнинг сонини куп булиши нархларни пасайтириш имконини бериши мумкин.

Лотларга булиниш натижасида лотлар купайиб кетиб уларнинг ^иймати 300 АКШ дол-ларига тенг ^ийматдан пасайиб кетса, уларни электрон савдо ор^али сотиб олиш мумкин эмас деган хулосага келиш керак эмас. 300

Расм 1. Товарларни электрон савдолар асосида харид ^илиниши

Брокер

Т

Кичик бизнес субъекти

Брокер

Т

Бюджет ташкилоти

АКШ долларига тенг ^ийматдан кам булган лот-ларни электрон савдо ор^али сотиб олиниши та^и^ланган эмас. Албатта харид ^илинаётган товарлар нархи хаддан таш^ари арзон булса, уларнинг олди-сотдиси билан богли^ хара-жатлар ^опланмаслик хавфи мавжуд. Яъни биржанинг ва брокерларнинг узларининг зиёнига фаолият юритишларини олдини олиш ма^садида, бундай савдоларни имкон борича чеклаш, и^тисодий ну^таи назардан самаралиро^ хисобланади.

Келтирилган хисобларни амалга оширишда брокерлар ва биржанинг даромад улушини инобатга олиш ма^садга лойи^.

Савдода ^атнашаетган ташкилот ва таъми-нотчилар, яъни хар икки томонлар комиссион туловларнинг хажми 0.15%ни ташкил этиб, унинг 0.1% брокерники, 0.05% биржаники хисобланади. Комиссион туловлар кафолат суммасидан олинади.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Брокер ва биржа комиссион маблагларни автоматик равишда олишади, уларни утказиб бериш зарурати йу^.

Ушбу комиссион даромадлар биржа ва брокерларнинг барча харажатларини, бино ва турли асоссий воситаларининг амортизацион туловлари, коммунал харажатлари, соли^лар, интернет ва бош^а барча харажатларини ^оплаши керак.

Буюртмачи ташкилотлар ва таъминотчи ташкилотлар, биржа ор^али давлат хариди ишларини амалга оширишлари учун биржа ^атнашчилари руйхатидан утишлари керак.

Буюртмачилар (Бюджет ташкилотлари) маълумотлари тизимга киритиб булинган ва улар билан операциялар "мижоз хисобини бош^ариш" тизими ор^али брокер томонидан амалга оширилади.

Таъминотчилар iPAY.uz ва UZBEX.COM

тизимларида руйхатдан утказилади. Давлат харидлари савдо тизимига хисоб ёзувлари ушбу тизимлардан олинади.

Битим амалга оширилгандан сунг брокер мижозга икки томон брокерларининг мухрлари, битим иштирокчиларининг рекви-зитлари, кичик бизнес махсулотлар савдоси Маркази ва УзР товар хом ашё биржаси макле-риатининг мухрлари ^уйилган савдолар баён-номасидан кучирмани таедим этади. Бундан кейин, таъминотчи ва харидор узаро богланиб жараённи ва битим буйича хисоб-китобларни муста^ил тугатишади.

100 минг АКШ долларидан орти^ суммадаги тендерларда ^атнашиш алохида тартибга кура амалга оширилади. Тендерларда ^атнашиш учун, авалам бор, таъминотчилар Давлат харидлари ахборот порталидаги тендерлар утказилиши буйича руйхат билан танишиб чи^ишлари керак.

Тендерда ^атнашиш учун буюртмани тендер буйича тартиб-^оидаларга биноан бериш мумкин. Бундан таш^ари, аввал руйхатдан утилган булса онлайн режимида тендерларда ^атнашиш буйича тегишли хужжатларни олиш мумкин. Логин ва паролни курсатган холда зарур ахборотни олиш мумкин.

Электрон савдо ор^али ^уйида келтирилган товарлар сотиб олинади:

Товар(иш, хизмат)лар руйхати ^уйидаги-ларда берилган:

Узбекистон Республикаси Президентининг 07.02.2011 й.даги ПК-1475 сонли Карорига №3 ва №4 иловалар

Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси хузуридаги Давлат харидлари буйича хукумат комиссиясининг 28.02.2011 й.даги №1-сонли баённомасига 3-илова.

Ушбу иккала хужжат Давлат харидлари буйича ахборот порталида мавжуд.

ДАВЛАТ БЮДЖЕТИ ВА ГАЗНАЧИЛИ/ ТИЗИМИ / ГОСУДАРСТВЕННЫЙ БЮДЖЕТ И КАЗНАЧЕЙСКАЯ СИСТЕМА 95 '

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг «Давлат харидлари тизимини му^обиллаштириш ва уларга кичик бизнес субъектларини жалб ^илишни кенгайтириш туррисида»ги 07.02.2011 й. N ПК-1475-сонли Карори

2. Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон шартномалар ва савдо буйича давлат-акционерлик уюшмаси «Узшартномасавдо»ни тугатиш хамда Узбекистон улгуржи ва биржа савдоси буйича республика акционерлик уюшмаси - «Узулгуржибиржасавдо»ни таъсис этиш туррисида"ги 28.02 1994 й. N ПФ-772-сонли Фармони

3. davlatxarid.uz

4. goszakupki.uz

5. www.uzex.com

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.