CC BY
25DAVLAT BOSHQARUVINI TAKOMILLASHTIRISHDA DAVLAT HOKIMIYATI INSTITUTLARI SHAFFOFLIGINING (OCHIQLIGI) ROLI
VA TA'SIRI
Jamoliddin Xusanboy o'g'li Xudoberdiyev Qo'qon davlat pedagogika instituti
Annotatsiya: Mazkur maqolada davlat hokimiyati institutlari faoliyatining shaffofligini (ochiqligi) ta'minlash bilan bog'liq masalalar kompleks tahlil qilinadi. Boshqaruvning barcha darajalarida davlat hokimiyati institutlari faoliyatining ustuvor tamoyillari: davlat apparati faoliyatining shaffofligini, uning samaradorligini oshirish, davlat xizmatlarining sifati va ulardan foydalanish imkoniyatini, oshirish orqali fuqarolarni davlat hokimiyati institutlarining faoliyati haqida xabardor qilish ustuvor hisoblanadi.
Kalit so'zlar: davlat hokimiyati institutlari, ochiqlik, shaffoflik, elektron hukumat, axborot, ochiqlik indeksi, hukumatlar o'rtasidagi uzluksiz aloqalar
THE ROLE AND EFFECT OF TRANSPARENCY (OPENNESS) OF PUBLIC AUTHORITY INSTITUTIONS IN IMPROVING PUBLIC
ADMINISTRATION
Jamoliddin Khusanboy oglu Khudoberdiyev Kokand State Pedagogical Institute
Abstract: This article provides a comprehensive analysis of the issues related to ensuring the transparency (openness) of the activities of state power institutions. The priority principles of the activity of state power institutions at all levels of management: increasing the transparency of the state apparatus, its efficiency, the quality of state services and the possibility of using them, informing citizens about the activity of state power institutions is a priority.
Keywords: public authority institutions, openness, transparency, e-government, information, openness index, continuous relations between governments
Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatida ochiqlikni kuchaytirish davlat boshqaruvi organlari uchun samarali faoliyatni amalga oshirish, fuqarolar va jamoatchilikka axborot va davlat xizmatlaridan foydalanish imkoniyatlarini yaxshilash imkonini beradi. Bu, shuningdek, davlat organlari faoliyatida shaffoflikni va fuqarolar ishtirokini oshirishga, hamkorlikni bilvosita kuchaytirishga va demokratik jarayonlarni osonlashtirishga imkon beradi. Hozirgi inqirozli jahon iqtisodiyotida fuqarolarga
[777711^^™] 120 ISSN 2181-063X / Impact Factor 4.047 (SJIF 2021)
davlat xizmatlarini ko'rsatish va boshqarishda samaradorlik, shaffoflik, tezkorlik, ishtirok etishni ta'minlash uchun strategik milliy rejalashtirishni talab qiladi. Oshkoralik bo'yicha davlat siyosati bur borada muhim rol o'ynaydi. Shaffoflikni oshirish tendensiyasi kelajakdagi hukumatning asosiy o'zgarishlaridan biridir. Davlat boshqaruvi organlari faoliyatining shaffofligiga ularning faoliyati, qarorlari, natijalari va faoliyati to'g'risidagi ma'lumotlarni jamoatchilik osonlikcha topib foydalanishi mumkin bo'lgan shakllarda oshkor qilish orqali erishish mumkin. Davlat boshqaruvi uchta muhim maqsadni amalga oshirishda faol ishtirok etadi: fuqarolar oldida ko'proq mas'uliyatli bo'lish, samaraliroq va tejamkor bo'lish, aholining axborotdan kengroq foydalanishini ta'minlash.
Shaffoflik va ochiq ma'lumotlar davlat xizmatlarini takomillashtirish, innovatsiyalarni tezlashtirish va fuqarolar huquqlarini kuchaytirish uchun kuchli vosita bo'lishi mumkin. Shunday qilib, aslida ko'plab hukumat tashkilotlari siyosatni yaxshilash, qonuniylik va partiyalar va fuqarolarga nisbatan ochiqlikni oshirish uchun o'z jarayonlari, ma'lumotlari va ma'lumotlarini ko'rib chiqmoqda va qayta tashkil qilmoqda. Ochiq jamoatchilik bilimi asosiy manfaatdor tomonlar o'rtasida hamkorlik va ishtirok etish madaniyatini o'rnatishga hissa qo'shishi mumkin.1 Shuningdek, bir nechta jamoat tashkilotlari tomonidan taklif qilinadigan ba'zi ma'muriy xizmatlarning o'ziga xos tomonlarini aniqlashga harakat qiladi. Ochiq davlat boshqaruvini taqdim etish ko'pincha noto'g'ri ishlab chiqilgan maslahat jarayonlari kabi bir qator muammolarga duch keladi, bu esa qarorlar sifatini yaxshilamasdan qo'shimcha xarajatlarga olib kelishi mumkin. Faol oshkor qilishning ahamiyati to'rtta narsani o'z ichiga oladi. Birinchisi, qonunlar va qarorlar to'g'risida aholini xabardor qilish hamda aholining xabardor bo'lish huquqi, ularning huquq va majburiyatlarini bilish zarurati. Ikkinchisi, jamoatchilikning oldingi siyosiy nazorat va davlat sektorini ex post monitoringi va baholash uchun zarur bo'lgan ma'lumotlarga bo'lgan talabi. Uchinchisi, qaror qabul qilish jarayonlarida faol ishtirok etish uchun davlat hokimiyati organlari faoliyatiga oid axborotga bo'lgan talab. To'rtinchisi, xizmatlardan elektron foydalanish yoki "elektron hukumat" asosida davlat xizmatlaridan foydalanish uchun zarur bo'lgan ma'lumotlarni taqdim etish. Shu sabablarga ko'ra davlat boshqaruvida ochiqlik va shaffoflikning rivojlanishiga yangi turtki beriladi, chunki ochiq jamoatchilik bilimi haqiqiy hamkorlik va ishtirok etish madaniyatini o'rnatishga hissa qo'shishi mumkin. Internet davlat hokimiyati institutlari faoliyatining shaffofligi va ochiqligini oshirishda muhim rolga ega bo'lib, bular asosan uchta yo'nalishda ko'rinadi: axborotdan foydalanish, tranzaksiya xizmatlari va fuqarolar ishtiroki. Ushbu tadqiqotda biz davlat hokimiyati institutlari faoliyati shaffofligining xususiyatlarini, davlat boshqaruvida bilim almashish va elektron xizmatlar integratsiyasining
1 Halachmi.A. va Greiling, D. (2013). Transparency, e-government and accountability: Some issues and considerations. Review of public activities and management, 36 (4), 562-584.
fTTTyll^^™] 121 ISSN 2181-063X / Impact Factor 4.047 (SJIF 2021)
dolzarbligini tahlil qilamiz va nihoyat tahlil metodologiyasini ko'rsatamiz. Hukumat fuqarolarga mavjud elektron hukumatning yangi maqsadlari va yo'nalishlarini tanishtirish orqali jamoatchilik tomonidan sezilarli darajada qo'llab-quvvatlanishi mumkin. Davlat rolining yangi davlat boshqaruvidan tortib boshqaruv yondashuvigacha bo'lgan barchaga ma'lum evolyutsiyasi, uning turli talqinlarida shaffoflik va ochiqlikni tavsiflovchi bir qator yangi tamoyillar va vositalar bilan joriy qilinishi lozim. Ochiq hukumat tarixan turli kontekslarda, jumladan, axborot erkinligi, korrupsiyaga qarshi kurash va oshkoralik uchun qo'llanilgan, shuning uchun kontsepsiyani yaqinda paydo bo'lgan deb hisoblab bo'lmaydi. Ochiq hukumatning asosiy g'oyasi siyosatchilar, davlat boshqaruvi, davlat va xususiy sektor o'rtasida oshkoralik, ishtirok etish va hamkorlikni kuchaytirish orqali zamonaviy hamkorlikni o'rnatishdan iborat.2
Ochiq hukumat - bu odamlar va tizimlar osongina muloqot qilishlari mumkin bo'lgan o'zaro ishlaydigan hukumat modeli. Axborot kommunikatsiya texnologiyalarining roli hukumatning ochiqligini ta'minlashda muhim ahamiyatga ega. Ochiqlik va shaffoflikni ta'minlash to'rtta aniq bosqichdan iborat: ma'lumotlar shaffofligini oshirish, fuqarolarning ishtirokini yaxshilash, ochiq hamkorlikni kuchaytirish, barcha davlat ishlarida fuqarolar ishtirokini amalga oshirish.
Fuqarolarga elektron hukumatning yangi maqsadlari va vositalari yetib borsa, davlat xizmatlarining ochiq va tezkorligi, hukumatga umumiy ishonch kabi an'anaviy hal qiluvchi omillar elektron hukumatning yangi metodlariga jamoaviy munosabatni shakllantiradi. Dunyo bo'ylab bir qancha davlatlar samaradorlikni oshirish va davlat sektori xizmatlarini yaxshilash uchun ommaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini davlat xizmatlariga ko'proq tadbiq etmoqda. Texnologiyalarning borgan sari foydalanuvchilarga qulay bo'lib borishi davlat organlariga fuqarolarning so'rovlariga yanada samaraliroq javob berishiga imkon yaratadi. Elektron hukumatni rivojlantirish jarayonida shaffoflik va ochiqlikning ta'minlanishi mos ravishda elektron hukumatning yangi maqsadlari va yangi vositalariga o'xshaydi. Mavjud platformalar va texnologiyaga asoslangan davlat boshqaruvi organlarining o'zaro hamkorlikda ishlashi an'anaviy elektron hukumat yondashuvidan ochiq hukumat yondashuviga o'tmoqda. Ushbu siljish shaffofligi elektron hukumatning asosiy omili sifatida tobora ko'proq ta'kidlanmoqda.
Onlayn xizmatlarning rivojlanishi turli bosqichlarda o'rganildi: mavjudligi, integratsiya, tranzaksiya va uzluksiz, bu raqamli hukumatlarning o'zaro munosabatlarining yangi modellarini tavsiflaydi. Ushbu to'rt bosqich murakkablik va integratsiyaning turli darajalari nuqtai nazaridan tushuntiriladi. Hukumat uzluksiz axborot oqimi va hamkorlikda qaror qabul qilish nuqtai nazaridan uning qanday ishlashini o'zgartirish uchun umumiy boshqaruvni targ'ib qilganda oxirgi bosqichga
2 Florini, A. M. (2002). Increasing transparency in government. International Journal on World Peace rTTTyü^^™] 122 ISSN 2181-063X / Impact Factor 4.047 (SJIF 2021)
erishiladi. Bu onlayn elektron hukumat tashabbuslarining eng murakkab darajasi bo'lib, quyidagilar bilan tavsiflanadi:
• gorizontal aloqalar (davlat organlari o'rtasida);
• vertikal ulanishlar (markaziy va mahalliy davlat organlari);
• infratuzilma aloqalari (o'zaro hamkorlik masalalari);
• hukumatlar o'rtasidagi uzluksiz aloqalar va fuqarolar;
• manfaatdor tomonlar (hukumat, xususiy sektor, ilmiy muassasalar, NNT va fuqarolik jamiyati) o'rtasidagi aloqalar.3
Bu oxirgi bosqichga hali to'liq erishilgani yo'q, chunki hukumatni o'zgartirish davlat boshqaruvi organlari va fuqarolar o'rtasida hamda fuqarolarning o'zlari o'rtasida mazmunli muzokaralar olib borishni talab qiladi. Axborot nafaqat jamoat tashkilotlari va hukumatdan fuqarolarga, balki fuqarolardan hukumatga va fuqarolarga tarmoq sifatida o'tishi kerak. Fuqarolar ishtirokini rag'batlantirish uchun keng ko'lamli texnologik yordam zarur. Bundan tashqari, hukumat ma'lumotni e'lon qilish va uni jamoatchilikka ongli muhokamalar va ishtirok etish uchun taqdim etishiga ishonch hosil qilishi kerak. Bu hukumat siyosatining fuqarolarni jalb qilish orqali hamkorlikda qaror qabul qilish jarayoniga yordam beradi. Ochiq hukumatning ochiqligi, ishtiroki va elektron vositachiligidagi boshqaruv uchun yangi vositalarni taklif qilishi mumkin bo'lgan hamkorlik elektron , hukumatning haqiqiy holati o'rtasidagi tafovutni tiklaydi (elektron hukumatdan asosan hukumat veb-sahifalarida ma'lumotlarni kataloglashtirish uchun foydalanish, veb-saytlar) asoslangan o'zaro ta'sir va onlayn tranzaksiya xizmatlari) va elektron hukumatning asosiy vazifasi.
Shaffoflik, ishtirok etish va hamkorlikning uchta tamoyili aniq ochiq hukumatning asosini tashkil qiladi. Bizning holatimizda shaffoflik hukumat nima qilayotgani haqida jamoatchilikni ma'lumot bilan ta'minlash orqali hisobdorlikka yordam beradi; ishtirok etish jamiyat a'zolariga o'z hukumati jamiyatda keng tarqalgan ma'lumotlardan foyda olib, siyosat yuritishi uchun g'oyalar va tajribalarni qo'shish imkonini beradi; hamkorlik sheriklik va hamkorlikni rag'batlantirish orqali samaradorlikni oshiradi. Ochiq hukumat modelining maqsadlari davlat boshqaruvi organlarining yanada faol va shaffof bo'lishini talab qiladi. Qo'shimcha ma'lumotlar hukumatning shaffofligini oshirishi va fuqarolarga hukumat faoliyatini nazorat qilish imkoniyatini berishi kutilmoqda. Shu sababli, elektron hukumat hukumatning javobgarligi va fuqarolarning huquqlarini kengaytirish orqali davlat boshqaruviga ishonchni oshirishning konstruktiv kanali sifatida qaraladi. Shu sababli, ochiq hukumat ma'lumotlari Ochiq hukumat modelining muhim jihati hisoblanadi. Shu sababli, davlat boshqaruvi ochiqlik tizimini rejalashtirishi kerak, unga ko'ra axborotni erkin oshkor qilish va almashish mumkin. O'z vaqtida, aniqlik va to'liqlik kabi jihatlar shaffof va
3 Craig, M. J., & Kopits, M. G. (1998). Transparency in government operations. International monetary fund. fTTTyll^^™] 123 ISSN 2181-063X / Impact Factor 4.047 (SJIF 2021)
foydalanish mumkin bo'lgan ma'lumotlarning oltin standartlaridir. Ochiq hukumat ma'lumotlari jamoat bilimidagi "ochiqlik" ni tavsiflovchi tamoyillarni belgilaydi. Ular faqat hukumat yoki hukumat tomonidan nazorat qilinadigan tashkilotlar tomonidan ishlab chiqarilgan yoki buyurtma qilingan ma'lumotlar va ma'lumotlarga nisbatan qo'llaniladi va jismoniy shaxslar haqidagi ma'lumotlarga aloqador emas. Internet odamlar hayotining qiyofasini o'zgartirib, o'z ishlanmalari bilan ularni butunlay yangi darajaga olib chiqdi. Keng miqyosdagi faol ma'lumotlarni oshkor qilishda Internetning asosiy roli yangilangan ma'lumotlarni nashr qilish uchun hukumat veb-saytlaridan foydalanishga katta e'tibor qaratilishiga olib keldi. Shu bois davlatning ochiqligini ta'minlash xizmatini to'g'ridan-to'g'ri tekshirish uchun onlayn "bir darcha" davlat portalini ishlab chiqish juda muhim.
Xulosa qilib aytganda, rivojlangan davlatlarning davlat hokimiyati institutlari faoliyatining ochiqligiga oid qonunchiligini tahlil qilish asosida birinchidan, davlat hokimiyati faoliyatining ochiqligiga doir murojaatlarning umumiy statistik ma'lumotlar yuritish tizimini yo'lga qo'yish, ikkinchidan, fuqarolarga taqdim etilishi taqiqlangan ma'lumot turlarini aniq belgilab qo'yish, uchinchidan, fuqarolarning murojaati rad etilgan taqdirda ularga rad etilish sabablarini ma'lum qilish, to'rtinchidan, taqdim etilishi yuzasidan to'lov undirilishi lozim bo'lgan axborot turlarini aniq belgilab qo'yish davlat hokimiyati institutlari faoliyati ochiqligini, axborot erkinligini ta'minlashda muhim o'rin tutadi degan xulosaga kelish mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Craig, M. J., & Kopits, M. G. (1998). Transparency in government operations. International monetary fund.
2. Florini, A. M. (2002). Increasing transparency in government. International Journal on World Peace
3. Halachmi.A. va Greiling, D. (2013). Transparency, e-government and accountability: Some issues and considerations. Review of public activities and management, 36 (4), 562-584.
4. Casalino, N., Buonocore, F., Rossignoli, C., & Ricciardi, F. (2013, February). Transparency, openness and knowledge sharing for rebuilding and strengthening government institutions. In WBE 2013 conference, IASTED-ACTA Press Zurich, Innsbruck, Austria, DOI (Vol. 10).
124
ISSN 2181-063X / Impact Factor 4.047 (SJIF 2021)
