Научная статья на тему 'ДАСТУРИЙ МАҲСУЛОЛАРНИНГ ҲАЁТ ЦИКЛИ БОСҚИЧЛАРИ БЎЙИЧА ИШОНЧЛИЛИГИНИ БАҲОЛАШ ВА ТАРКИБИЙ ҚИСМЛАРИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ'

ДАСТУРИЙ МАҲСУЛОЛАРНИНГ ҲАЁТ ЦИКЛИ БОСҚИЧЛАРИ БЎЙИЧА ИШОНЧЛИЛИГИНИ БАҲОЛАШ ВА ТАРКИБИЙ ҚИСМЛАРИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
217
26
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
ҳаёт цикли / концепциясини / фазаости / тизимости / интерфейслардаги / идентификациялаш. / life cycle / concept / phase / system / interfaces / identification

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Джалолитдин Пахритдинович Мухитдинов, Алимардон Бахтиярович Нарбаев

Дастурий маҳсулотларнинг ишончлилигини баҳолашнинг мавжуд моделлари, усуллари ва алгоритмлар ишончлиликни оптималлаштирилаётган параметрлари ва усуллар аломатлари бўйича фарқланувчи таснифлаш таклиф этилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — Джалолитдин Пахритдинович Мухитдинов, Алимардон Бахтиярович Нарбаев

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ASSESSMENT OF RELIABILITY OF SOFTWARE PRODUCTS AT THE LIFE CYCLE STAGES AND DEVELOPMENT OF COMPONENTS

Differential classification of the reliability of existing models, methods and algorithms of reliability assessment of software products according to the characteristics of the optimized parameters and methods was proposed.

Текст научной работы на тему «ДАСТУРИЙ МАҲСУЛОЛАРНИНГ ҲАЁТ ЦИКЛИ БОСҚИЧЛАРИ БЎЙИЧА ИШОНЧЛИЛИГИНИ БАҲОЛАШ ВА ТАРКИБИЙ ҚИСМЛАРИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ»

ДАСТУРИЙ МАХСУЛОЛАРНИНГ ХАЁТ ЦИКЛИ БОСЦИЧЛАРИ БУЙИЧА ИШОНЧЛИЛИГИНИ БАХОЛАШ ВА ТАРКИБИЙ КИСМЛАРИНИ ИШЛАБ ЧЩИШ

Джалолитдин Пахритдинович Мухитдинов

Тошкент давлат техника университети "Ишлаб чикариш жараёнларини автоматлаштириш" кафедраси профессори

Алимардон Бахтиярович Нарбаев

Тошкент давлат техника университети

"Ишлаб чикариш жараёнларини автоматлаштириш" кафедраси магистри

АННОТАЦИЯ

Дастурий махсулотларнинг ишончлилигини бахолашнинг мавжуд моделлари, усуллари ва алгоритмлар ишончлиликни оптималлаштирилаётган параметрлари ва усуллар аломатлари буйича фаркланувчи таснифлаш таклиф этилди.

Калит сузлар; хаёт цикли, концепциясини, фазаости, тизимости, интерфейслардаги, идентификациялаш.

ASSESSMENT OF RELIABILITY OF SOFTWARE PRODUCTS AT THE LIFE CYCLE STAGES AND DEVELOPMENT OF COMPONENTS

Djalolitdin Pakhritdinovich Alimardon Bakhtiyarovich Narbaev Mukhitdinov

Professor of "Automation of Production Master of the Department of "Automation

Processes" Tashkent State Technical of Production Processes" Tashkent State

University Technical University

ABSTRACT

Differential classification of the reliability of existing models, methods and algorithms of reliability assessment of software products according to the characteristics of the optimized parameters and methods was proposed.

Keywords; life cycle, concept, phase, system, interfaces, identification

КИРИШ

Х,исоблаш тизимлари дастурий таъминотининг ишончлилигини бахрлаш моделлари ва усулларининг унинг хдёт цикли боскичлари буйича таксимланиши

масалаларини куриб чикамиз. Дастурий махсулоларнинг хаёт циклини умумий холда куйидаги боскичларга булиш мумкин [1, 2]:

- концептуал босцич - булажак ахборот-бошкариш тизимининг умумий концепциясини куриш. Бу предметлар сохаси аналитиклари (тахлилчилари) ва экпертлари куйилган масалаларни урганади. Бу боскичнинг бажарилиши натижасида куришнинг умумий концепцияси асосланади;

- тизимга талабларни аникдаш боскичи - бу боскичда ишлаб чикувчилар тизимга эхтиёжлар ва талабларни аниклаш учун буюртмачи билан узвий узаро фаолият олиб боради. Бу боскичда сезиларсиз хатоликларга йул куйилади. Х,аёт циклининг кейинги боскичларида талабларнинг узгартирилиши куп сонли хатоликларни пайдо булишига олиб келиши мумкин;

- архитектура дизайни боскцчи - хар бир модул аник ажратилган тарзда модулларнинг узаро алокалари спецификацияси курилади. Модул ишлаб чикилади ва мустакил тестланади. Хатоликлар аникланганида дизайн боскичи кайта куриб чикилиши мумкин;

- кодлаш боскичи - бу боскичда юкори даража тилида дастурнинг реал коди ёзилади. Баъзан катта унумдорликка эришиш учун ёки ностандарт аппаратура билан мослаштириш учун паст даражали дастурлаш тиллари ишлатилиши мумкин, бунда код хатоликларнинг борлигига доимо тахлил килинади;

- тестлаш боскичи - бу энг сермашаккат боскичлардан бири ва 30 % дан 60 %гача вакт ва моддий ресурсларни эгаллаши мумкин. Одатда куйидаги кичик боскичларга булинади:

• модулларнинг тестлаш фазаости - бу кичик боскичда хар бир модул алохида-алохида тестланади. Бунда хар бир дастурий модул бутун дастурдан сезиларли кичик ва синчиклаб тестланиши мумкин.

• гурухди тестлаш тизимости - модуллар мустакил тестланадиган тизимостиларга гурухланади. Модуллар орасидаги интерфейслардаги хатоликлар аникланади. Тизимостидан модулларнинг олиниши ёки уларни кушилиши хатоликларни идентификациялашни соддалаштиради.

• тизимни тестлаш тизимости - бутун тизим тулик тестланади. Созлаш самарадорлик мезонига эришилмагунча - минимал вакт давомида булиши мумкин хатоликлар сони аникланмагунча давом этади.

• тизимнинг маъкуллигини тестлаш тизимости - максад маълум операцион тизимда унумдорлик ва ишончлиликни бахолашдан иборат. Фойдаланувчилар тизимдан кандай тарзда фойдаланиши хакидаги маълумотлар тупланади. Тизимости альфа-тестлаш номига эга. Реал фойдаланувчилар жалб этилганида бета-тестлаш усули ишлатилади.

- фойдаланиш босцичи - тизим ишлатилади ва фойдаланувчилар аниклайдиган хатоликлар дастурий таъминотнинг янги версияси чиккунча тузатилмайди.

- регрессив тестлаш босцичи - янги версия ишлаш кобилиятига тестланади ва ахборот-бошкариш тизимлари дастурий таъминотининг ишончлилигини камаймаганлиги текширилади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Дастурий таъминот ишончлилиги моделлари ва уни бахолаш

Дастурий таъминот ишончлилиги модели атамаси дастурий таъминот ишончлилигининг айрим маълум бир параметрларига богликлигини бахолаш учун курилган моделга тааллуклидир. Бундай параметрларнинг кийматлари, хам маълум деб хисобланади, хам дастурий таъминот ишлаш жараёнини кузатишлар вактида ёки экспериментам тадкик килиш мобайнида улчаниши мумкин [3, 4].

Дастурий таъминот ишончлилигининг айрим моделларини бахолаш ва башоратлашга эътибор каратамиз.

Шуман модели. Дастурий таъминот ишончлилиги учун ушбу моделни куллашнинг максадга мувофиклиги энг асосий булиб, "тизимни тадциц цилувчи дастур"нинг мавжудлик шартлари хисобланувчи кабул килинган шартлар ва рухсат этишларга богликдир.

Тизимни тадкик килувчи дастурга келсак, синалаётган дастурий воситалар ишлашининг реал шароитларини акс этувчи кириш маълумотлари билан жихозланган булиши керак.

Джелинский - Моранд модели. Бугунги кунда хам кулланилаётган энг олдинги моделлардан бири - бу модел, хавфсизлик буюртмалари буйича айрим лойихалар устида ишлаш вактида Джелинский ва Моранд томонидан ишлаб чикилган.

Вейс модели. Ушбу моделда рад этишлар уртасидаги вакт интервалини экспоненциал таксимлаш таклифидан ташкари, дастурий таъминотни ишлаб чикиш жараёни бошланишида рад этишларнинг М сабаби мавжуд, деб хисобланади. Асосий натижа булиб, хисобдан чикарилувчи хатоликлар микдорини аниклаш мумкин булган берилган синовлар сони ёрдамида дастурий таъминот ишончлилигини олдиндан айтиб бериш учун функцияларни келтириб чикариш хисобаланади. Берилган модел учун рад этишлар орасидаги уртача вакт, синовлар сони купайиши билан, доимий усиш жараёни экспоненциал функция сони ёрдамида аппроксимация килиниши мумкин.

Коркорэн ва бошкалар томонидан таклиф килинган моделлар. Бу моделлар куйидаги сабабларга кура эътиборга лойик:

Биринчидан, турли хатоликлар учун узгарувчан рад этишлар эхтимоллигини узида саклайди ва мос равишда уларни тузатишдаги турли эхтимолликларни хам.

Иккинчидан, математика нуктаи назаридан улар нисбатан оддий ва дастурий таъминотда хатоликлар хакидаги маълумотларнинг оддий шархларини хам узгартириб юборишади.

Нельсон модели. Ушбу модел TRW фирмасида дастурий таъминот ишончлилигининг математик назариясини ишлаб чикиш доирасида яратилган. Бу назария дастурий таъминот ишончлилигининг асосий элементларини аник математик изохларни, ишончлилик элементлари уртасидаги муносабатни математик тавсифлашни, дастурий таъминот ишончлилигининг янги аспектларини урганиш максадида элементлар устида математик жараёнларни уз ичига олади.

МУ^ОКАМА

Дастурий таъминот ишончлилигини бахолаш. Машинали дастур ишончлилиги п кириш маълумотлари тупламли дастурни ишлатиш йули билан ва

R бахолаш киймати R = 1 — ^ формула оркали, бунда ne - ишчи рад этиш пайдо

булгандаги маълумотлар тупламининг сони, оркали хисоблаш билан бахолаш мумкин.

Агар танлаб олиш Е дан n кириш маълумотлари тупламини хисобга олса pi эхтимолликлар таксимоти билан мос равишда амалга оширилса, унда R хисоблаш киймати R ишончлилиги аралашмаган бахолашни узида шундай шаклда акс эттирадики, бу pi << 1 учун R кутилаётган киймат барча кириш маълумотлари туплами куплигида танлаб олиш оралигида R га тенг. Бу ziJ- танлаб олиш характеристикасини киритиш билан курсатиш мумкин. У шундай аникланади: Zij=1, агар Ei j танлаб олишга кирса; Zij=0 акс цолда.

Кайсидир j танлаб олишга кирувчи турли кириш маълумотлар сони nj n га кура кам булиши мумкин, сабаби кандайдир Ei тупламлар унга битта ортик

кушилган булиши мумкин. Шунинг учун > = ztj = Пу

НАТИЖА

Бирок куп холларда эхтимолий кириш маълумотлар туплами N шунчалик катта улчамдаги танлаб олишки, уни кайтадан кандайдир танлаб олиш

эхтимоллиги кам. Агар Sj - у танлаб олиш ва М - эхтимолий танлаб олишлар сонидан олинган эхтимоллик булса, унда

I

]=1

Негаки Й ни куйидагича тасвирлаш мумкин:

бунда Й нинг математик кутилиши р1 << 1 М(Й) = 1 - Р = Р булганда:

] = 1 = 1 ^—¡] = 1 1 Vм г^м

- =1 =1

-у (1- Уд [1-(1- Рдп] = У (1- УдРь - =1 =1

Я бахолашни олиш учун дастурнинг р1 функционал кесими аникланган булиши керак. Амалда бу кесим кириш узгарувчилар кийматининг бутун фазосини фазоостиларга таксимлаш ва танланган кириш маълумотлари аник бир фазога тегишли булиш эхтимоллигини топиш йули билан аникланади. Ушбу эхтимолликларни аниклаш, дастурий таъминотга нисбатан бахоланадиган реал шароитларида ишлашнинг у ёки бу киришларнинг пайдо булиш эхтимоллигини бахолашга асосланган.

Р1 эхтимолликлар белгиланган холда аникланиши билан р1 билан мос равишда таксимланган кириш маълумотлари туплами п дан тасодифий танлаб олиш кандайдир тасодифий сонлар курсаткичи ёрдамида олиниши мумкин. Дастурнинг п синовларни амалга оширишдан сунг натижалар айрим кириш маълумотлари тупламлари учун тугри булиб чикади, бошкалари учун эса рад этиш деб кайд этилади. Бунда синов жараёни тухтатилиши керак эмас, хатолар эса барча п утказиб олишлар якунланмагунга кадар тугирланиши керак эмас. Олинган маълумотлар асосида Й ишончлилигини бахолаш аниклаб топилиши мумкин.

ХУЛОСА

Дастурий таъминот ишончлилигини бахолашда куриб чикилган ёндашув, бир хил техник топширик асосида турли мутахассислар томонидан ёзилган иккита дастур билан текширилган. р1 кесим шундай аникланганки, у дастур ишлашининг реал шароитларга якинлашувини акс эттириши керак булган. Ушбу кесим билан

тасодифий сонлар курсаткичи ёрдамида мос равишда 1000 та кириш маълумотлари тупламидан танлаб олиш шаклланади. Х,ар дастурни 1000 та утказиш амалга оширилган эди. Х,ар бир утказишнинг натижалари тахлил килиб борилди ва рад этиш билан тугаган утказишлар белгилаб борилган. Битта дастур учун учта рад этиш кайд этилди, бошкаси учун - 35 та. Х,исоблаб чикилган ишончлиликни бахолаш R биринчи дастур учун 0,997 га тенг булган булса, иккинчиси учун эса 0,967 га тенг булди. Янада юкори ишончлиликка мос келган дастур, оддий тузилишга эга булган ва ушбу далил белгиланган фикрларни тасдиклайди, яъни дастур тузилишини мураккаблаштириш уларнинг ишончлилигини камайишига олиб келади .

REFERENCES

1. Липаев В.В., Серебровский Л.А. Технология проектирования комплексов программ АСУ. Москва: Радио и связь, 1983. - С. 264.

2. Липаев В.В. Тестирование программ. Москва: Радио и связь, 1986. - С. 234.

3. Ковалев И.В. Система мультиверсионного формирования программного обеспечения управления космическими аппаратами: дис. д-ра техн. наук, Красноярск : КГТУ, 1997. - С. 228.

4. Ковалев И.В., Юнусов Р.В. Мультиверсионный метод повышения программной надежности информационно-телекоммуникационных технологий в корпоративных структурах // Телекоммуникации и информатизация образования. 2003. № 2. - С. 50-55.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.